استروژن یک هورمون جنسی است که برای حفظ سلامت جنسی و تولید مثل شما ضروری به شمار می‌رود. سطح این هورمون به طور طبیعی در طول چرخه قاعدگی شما در نوسان است و در دوران یائسگی کاهش می‌یابد.
بالا یا پایین شدن مداوم سطح استروژن ممکن است نشانه اختلالی باشد که نیاز به توجه پزشک شما دارد.
استروژن چیست؟
استروژن یکی از دو هورمون جنسی است که معمولاً با زنان مرتبط دانسته می‌شود. این هورمون همراه با پروژسترون، نقش مهمی در باروری شما ایفا می‌کند. وجود ویژگی‌های جنسیتی ثانویه (از جمله سینه‌ها، باسن زنانه و غیره)، عادت ماهانه، بارداری و یائسگی تا حدودی به دلیل وجود این هورمون است که امکان پذیر هستند.
این هورمون در دیگر سیستم‌های بدن نیز نقش مهمی را ایفا می‌کند. به همین دلیل، اگرچه زنان بیش‌ترین میزان استروژن را دارند، اما همه جنسیت‌ها این هورمون را در بدن خود تولید می‌کنند.
انواع هورمون استروژن چیست؟
این هورمون به سه شکل اصلی وجود دارد:
- استرون (E1) شکل اصلی استروژنی است که بدن شما پس از یائسگی تولید می‌کند.
- استرادیول (E2) شکل اصلی استروژن در بدن شما در طی سال‌های باروری است. استرادیول قوی‌ترین شکل هورمون استروژن به شمار می‌رود.
- استریول (E3) شکل اصلی استروژن در دوران بارداری است.
چه نقشی در باروری زنان دارد؟
استروژن مانند همه هورمون‌ها یک پیام رسان شیمیایی است. این هورمون به بدن شما پیام می‌دهد که چه زمانی باید فرایندهایی را که بر سلامت جنسی و باروری شما تاثیر می‌گذارند را شروع و متوقف کند. این فرآیندها باعث تغییرات مهمی در بدن شما می‌شوند.
بلوغ
سطح هورمون استروژن در دوران بلوغ افزایش پیدا می‌کند. این افزایش سطح باعث ایجاد ویژگی‌های جنسی ثانویه مانند سینه‌های زنانه و تغییر در ترکیب کلی بدن (مانند انحنای بدن) می‌شود.
چرخه قاعدگی
استروژن همراه با هورمون‌های تولید شده در مغز (هورمون‌های FSH و LH) و پروژسترون، نقش مهمی را در چرخه قاعدگی شما ایفا می‌کند.
این هورمون‌ها در یک تعادل ظریف قرار دارند تا عادت ماهانه شما منظم بماند. این هورمون در تخمک گذاری (زمانی که تخمدان شما تخمک آزاد می‌کند) نقش دارد و پوشش داخلی رحم (اندومتر) را ضخیم می‌کند تا برای باردار شدن آماده شود.
بارداری و باروری
سطح هورمون استروژن در روزهای منتهی به تخمک گذاری به اوج خود می‌رسد. این زمان بارورترین دوره شما محسوب می‌شود. در همین زمان استروژن مخاط دهانه رحم شما را رقیق می‌کند و اسپرم باید از طریق این مخاط به تخمک برسد و بارور شود. تغییرات ناشی از این هورمون، باردار شدن را در صورت داشتن رابطه جنسی برای شما آسان تر می‌کنند.
صرف نظر از مرحله‌ای که در چرخه قاعدگی خود قرار دارید، وجود این هورمون باعث می‌شود که رابطه جنسی راحت تر شود. این هورمون دیواره واژن شما را ضخیم، ارتجاعی و روان نگه می‌دارد و درد ناشی از رابطه جنسی را کاهش می‌دهد.
یائسگی
سطح استروژن در دوران پیش یائسگی، درست قبل از یائسگی، کاهش می‌یابد. دوران پیش یائسگی ممکن است چندین سال قبل از یائسگی طول بکشد.
یائسگی به طور رسمی زمانی شروع می‌شود که به مدت ۱۲ ماه پریود نشوید و معمولاً در حدود سن ۵۱ سالگی اتفاق می‌افتد.
در یائسگی، سطح استروژن بدن شما کاهش پیدا می‌کند و دیگر تخمک گذاری نخواهید داشت. کاهش این هورمون می‌تواند منجر به بروز علائمی مانند خشکی واژن، تغییر خلق و خو، تعریق شبانه و گرگرفتگی شود.
استروژن اصلی در بدن شما در طول دوران یائسگی از استرادیول (E2) به استرون (E1) تغییر می‌کند.
استروژن چه نقشی در باروری مردان دارد؟
استروژن بر سلامت باروری مردان نیز موثر است. این هورمون بر میل جنسی، توانایی نعوظ و تولید اسپرم مردان تاثیر می‌گذارد.
سطح استروژن بیش از حد کم در بدن مردان می‌تواند باعث کاهش میل جنسی شود. داشتن استروژن بیش از حد نیز ممکن است باعث ناباروری و اختلال نعوظ شود. از طرفی، داشتن بیش از حد این هورمون نیز می‌تواند باعث ژنیکوماستی یا بزرگ شدن سینه‌های مردان شود.
در صورتی که مرد هستید و در مورد سطح هورمون استروژن در بدن خود نگرانی دارید، توصیه می‌کنیم برای کمک با یک متخصص غدد درون ریز مشورت کنید.
عملکرد استروژن به غیر از تولید مثل چیست؟
هورمون استروژن فرآیندهای مهمی را در سیستم اسکلتی، قلبی عروقی و عصبی مرکزی بدن تنظیم می‌کند و به طور کلی بر سلامت کلی شما تاثیر گذار است. استروژن موارد زیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد:
- سطح کلسترول
- سطح قند خون
- توده استخوانی و عضلانی
- گردش خون و جریان خون
- تولید کلاژن و رطوبت در پوست شما
- عملکرد مغز، از جمله توانایی شما برای تمرکز
استروژن در چه بخشی از بدن قرار دارد؟
تخمدان‌های شما بیش‌تر هورمون استروژن بدن را در طول سال‌های باروری تولید می‌کنند. غدد آدرنال شما (غدد فوق کلیوی) و بافت چربی (چربی بدن) نیز استروژن ترشح می‌کنند. جفت (اندامی که مواد غذایی را بین مادر و جنین به اشتراک می‌گذارد) نیز در دوران بارداری این هورمون را ترشح می‌کند.
هورمون استروژن پس از ترشح شدن، از طریق جریان خون حرکت می‌کند تا زمانی که به قسمتی از بدن شما برسد که باید توسط این هورمون تحریک شود. در آنجا، استروژن به پروتئینی به نام گیرنده استروژن متصل می‌شود که فرآیند را به جریان در می‌آورد. گیرنده‌های استروژن در سراسر بدن شما وجود دارند.
شرایط و اختلالات رایج مرتبط با استروژن چیست؟
استروژن در اکثر بیماری‌ها و اختلالاتی که زیر گروه سلامت زنان قرار می‌گیرند، نقش ایفا می‌کند. برخی از رایج‌ترین این بیماری‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- بی اشتهایی عصبی: اختلالاتی مانند بی اشتهایی عصبی با پایین بودن سطح این هورمون همراه هستند. وجود هورمون بسیار کم در بدن می‌تواند باعث نامنظم شدن پریود و قطع آن (آمنوره) شود. افرادی که چربی بدن بسیار کمی دارند (مانند مدل‌ها و ورزشکاران) یا دچار اختلال در تغذیه هستند، ممکن است مقدار استروژن پایینی داشته باشند.
- سرطان سینه: مطالعات نشان می‌دهند که زیاد بودن این هورمون در بدن باعث بالا رفتن خطر ابتلا به سرطان سینه نمی‌شود، اما احتمال آن وجود دارد که سرطان سینه را پس از وقوع وخیم‌تر کند.
- اندومتریوز: این هورمون باعث اندومتریوز نمی‌شود، اما این هورمون امکان دارد که درد اندومتریوز را شدیدتر کند.
- اختلال عملکرد جنسی زنان (FSD): کاهش سطح هورمون استروژن می‌تواند باعث ایجاد تغییرات فیزیکی و عاطفی شود که رابطه جنسی را کم‌تر لذت بخش می‌کنند. با این حال، این هورمون تا قبل از یائسگی برای درمان هورمونی در نظر گرفته نمی‌شود.
- کیست پستان: نوسان سطح این هورمون در طول چرخه قاعدگی ممکن است باعث شود بافت سینه شما برآمده، حساس یا ناراحت کننده شود.
- ناباروری: کم و زیاد بودن این هورمون در بدن می‌تواند در چرخه قاعدگی شما مشکل ایجاد کند. دلایلی که منجر به کاهش و افزایش این هورمون می‌شوند، ممکن است با ناباروری مرتبط باشند.
- چاقی: سطح این هورمون اغلب در افرادی که چربی بدن بیش‌تری دارند، بالاتر است.
- پوکی استخوان: پایین بودن سطح این هورمون می‌تواند استخوان‌های شما را پوک کند و باعث شود که راحت تر بشکنند.
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): سندرم تخمدان پلی کیستیک عارضه‌ای است که زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها آندروژن (نوعی هورمون مردانه) بیش از حد تولید می‌کنند. گاهی اوقات در سندرم تخمدان پلی کیستیک، سطح استروژن در مقایسه با سطح پروژسترون بسیار بالاست.
- نارسایی اولیه تخمدان: در این عارضه که همچنین به عنوان یائسگی زودرس شناخته می‌شود، تخمدان‌ها پیش از زمانی که باید (قبل از ۴۰ سالگی)، تولید تخمک را متوقف می‌کنند. در نتیجه، تخمدان‌های شما استروژن مورد نیاز بدنتان را ترشح نمی‌کنند.
- سندرم پیش از قاعدگی (PMS) و اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD): تغییرات هورمونی دوره‌ای مرتبط با قاعدگی می‌توانند باعث بروز علائم جسمی ناخوشایند و تغییرات خلقی شوند. کاهش استروژن پس از تخمک گذاری یکی از دلایل بروز PMS و PMDD است.
- سندرم ترنر: تخمدان‌ها اغلب در سندرم ترنر رشد پیدا نکرده‌اند و در نتیجه استروژن پایینی دارند. بنابراین زنان مبتلا به این عارضه ممکن است سینه زنانه نداشته باشند یا پریود نشوند.
- سرطان رحم (سرطان آندومتر): سطح بالای این هورمون در بدن می‌تواند باعث ساخت بیش از حد پوشش داخلی رحم شود. بنابراین این خطر وجود دارد که سلول‌های سرطانی شروع به رشد کنند.
- فیبروم و پولیپ رحم: بالا بودن بیش از حد استروژن در بدن ممکن است با توده‌های غیر سرطانی به نام فیبروم یا پولیپ که در رحم شما رشد می‌کنند، ارتباط داشته باشد.
- آتروفی واژن: استروژن بسیار کم ممکن است باعث نازک شدن و خشک شدن پوشش واژن شود. آتروفی واژن در دوران یائسگی و پس از یائسگی شایع است.
تحقیقات در مورد نقش استروژن در بیماری‌ها و اختلالاتی که سایر سیستم‌های بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ادامه دارد. به عنوان مثال، این هورمون با برخی از اختلالات غدد درون ریز و بیماری‌های دستگاه گوارش نیز مرتبط است.
سطح طبیعی استروژن چقدر است؟
سطح استروژن در طول زندگی افزایش و کاهش پیدا می‌کند و نوسان این هورمون طبیعی است.
به عنوان مثال، سطح استروژن در دوران بلوغ افزایش پیدا می‌کند و با نزدیک شدن به یائسگی کاهش می‌یابد که این طبیعی است. افزایش سطح این هورمون در طول تخمک گذاری نیز طبیعی است؛ زیرا باید این اتفاق بیفتد تا بدن شما بتواند خود را برای باردار شدن آماده کند. بنابراین طبیعی است که در طول دوره قاعدگی، زمانی که نیازی به تغییرات بارداری نیست، سطح این هورمون پایین بیاید.
اما زمانی که سطح این هورمون به طور مداوم پایین یا بالا می‌رود، ممکن است نشانه یک عارضه جدی‌تر باشد که نیاز به مراجعه به پزشک دارد.
اگر سطح استروژن به طور مداوم پایین باشد، چه می‌شود؟
پایین بودن سطح این هورمون اغلب علامتی است که نشان می‌دهد شما در حال نزدیک شدن به دوران یائسگی هستید. پایین بودن این هورمون همچنین ممکن است نشان دهنده مشکل باروری، کمبود تغذیه، اختلالی مانند سندرم ترنر و غیره باشد. علائم کمبود استروژن می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- حساس شدن سینه‌ها
- ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها
- گرگرفتگی و تعریق شبانه
- نامنظم بودن پریود یا توقف آن
- سردرد، مشکل در تمرکز
- خستگی، خواب آلودگی، مشکل در خوابیدن
- تغییرات خلقی، تحریک پذیری و افسردگی
- خشکی واژن که باعث مقاربت دردناک می‌شود (دیسپارونی)
اگر سطح استروژن به طور مداوم بالا باشد، چه می‌شود؟
وجود استروژن اضافی در بدن شما ممکن است باعث بروز چندین بیماری شود: پولیپ، فیبروم، سندرم تخمدان پلی کیستیک، درد اندومتریوز، تومور تخمدان و غیره). احتمال دارد که سطح این هورمون در بدن شما بالا باشد، زیرا استروژن زیادی نسبت به هورمون جنسی دیگر خود، پروژسترون دارید.
همچنین داروهای حاوی استروژنی که مصرف می‌کنید ممکن است باعث شوند که مقدار زیادی از آن در بدن شما وجود داشته باشد. علائم زیاد بودن این هورمون در بدن ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- کاهش میل جنسی
- افزایش وزن به خصوص در ناحیه کمر و باسن
- نامنظم بودن پریودها ( غیرقابل پیش بینی بودن زمان، خونریزی سبک یا شدید)
- شدیدتر شدن علائم و نشانه‌های مرتبط با PMS و PMDD
چگونه از سطح هورمون خود را بدانم؟
آزمایش استروژن می‌تواند سطح استرون (E1)، استرادیول (E2) یا استریول (E3) را اندازه گیری کند. آزمایش خون شما انجام می‌شود و نمونه خون برای بررسی و آنالیز به آزمایشگاه ارسال می‌گردد.
درمان‌های رایج برای بیماری‌های مرتبط با استروژن چیست؟
درمان جایگزینی هورمون یک درمان رایج برای کاهش استروژن است، به ویژه برای افرادی که یائسگی را تجربه می‌کنند.
در این روش، پزشک شما مقدار کمی استروژن یا ترکیبی از استروژن و پروژسترون (یا پروژستین که نسخه ساخته شده مصنوعی است) را تجویز می‌کند تا سطح هورمون در بدن شما بالا برود. البته این روش با خطراتی همراه است و برای همه مناسب نیست. شما می‌توانید با پزشک خود در مورد این که آیا این روش برای شما مناسب است یا خیر مشورت کنید.
چگونه می توانم سطح استروژن مناسب را در بدن خود حفظ کنم؟
شما همیشه نمی‌توانید از اختلالات مرتبط با عدم تعادل هورمونی پیشگیری کنید. با این حال، می‌توانید نکات زیر را انجام دهید تا به سلامت کلی بدن خود کمک کنید:
- به اندازه کافی خوابیدن: خواب کافی و بدون وقفه در شب به بدن شما کمک می‌کند تا سطح هورمون مورد نیاز برای انجام عملکردهای مهم را حفظ کند.
- استرس خود را کنترل کنید: استرس زیاد می‌تواند باعث شود که بدن شما هورمون استرس کورتیزول و آدرنالین بیش از حد تولید کند. تولید بیش از حد هورمون‌های استرس می‌تواند باعث عدم تعادل هورمونی شود که بر سطح استروژن بدن شما اثر منفی دارد.
- به مقدار مناسب ورزش کنید: ورزش به اندازه می‌تواند در تنظیم میزان غذا خوردن و میزان چربی بدن شما کمک کند. همچنین می‌تواند به شما کمک کند که بهتر بخوابید.
- مصرف الکل خود را محدود کنید: نوشیدن الکل می‌تواند سطح این هورمون را در بدن شما افزایش دهد. با گذشت زمان، استروژن بیش از حد ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
- عادات غذایی خوب داشته باشید: برای کمک به تعادل هورمونی، میزان غذای مصرفی خود را کنترل کنید. کاهش مواد غذایی حاوی قند و خوردن غذاهای سرشار از فیبر و چربی‌های سالم (مانند چربی‌های موجود در روغن زیتون، آجیل، دانه‌ها و ماهی) می‌تواند به داشتن تعادل هورمونی کمک کند.
سخن آخر
استروژن بخش مهمی از سلامت باروری شما و سلامت کلی شما به شمار می‌رود. طبیعی است که سطح این هورمون در بدن بسته به سن و چرخه قاعدگی شما متفاوت باشد. اگر میزان این هورمون در بدن شما همیشه بالا یا پایین باشد، ممکن است علائم ناخوشایندی را تجربه کنید که ارزش بررسی با پزشک را دارد.
درمان‌هایی در دسترس هستند که اغلب به شکل پیشگیری از بارداری، اصلاح سبک زندگی یا درمان‌های هورمونی پس از یائسگی می‌توانند به کاهش این علائم کمک کنند.