تغییرات ترشح هورمون‌ها طی دوران حاملگی
بدن انسان تقریباً دارای ۱۰۰ نوع مختلف هورمون است. هر یک از این هورمون‌ها عملکرد منحصر به فرد خود را دارند. البته تغییرات هورمونی در دوران بلوغ در اکثر افراد یک فرایند مشهود است. تغییرات هورمونی در دختران و بانوان به علت چرخه قاعدگی و بارداری نیز یک فرایند معمول است. در طول بارداری، بدن دچار تغییرات هورمونی مهمی می‌شود که بدن بانوان را برای پرورش و نمو جنین آماده می‌کند. با پینو بیبی همراه باشید تا با هورمون‌های موثر در بارداری بیشتر آشنا شوید.
هورمون‌های که در بارداری و وضع حمل نقش دارند
چند هورمون مستقیماً مسئول تضمین بارداری سالم و تولد موفق هستند. بسیاری از سطوح هورمونی در بدن در دوران بارداری تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این هورمون‌ها عبارت هستند از:
گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)، استروژن، پروژسترون، ریلکسین، لاکتوژن جفت انسانی (hPL)، پرولاکتین و اکسی توسین.
هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) Human Chorionic Gonadotropin
این هورمون فقط در دوران بارداری ساخته می‌شود. برای همین به عنوان هورمون بارداری شناخته می‌شود. گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) هنگام باردار شدن برای حمایت از بانوان باردار و جنین درون رحم‌شان در جریان خون ترشح می‌شود. هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی منحصراً در جفت و عمدتاً توسط سلول‌های سینسیتیوتروفوبلاستیک ساخته می‌شود. این هورمون جسم زرد را برای تولید پروژسترون تحریک می‌کند تا بارداری را حفظ کند. مقادیر کمتری از hCG نیز در غده هیپوفیز، کبد و روده بزرگ تولید می‌شود.
گنادوتروپین جفتی انسانی هورمونی است که با دریافت تست بارداری مثبت تشخیص داده می‌شود. سطح هورمون hCG موجود در خون و ادرار مادر در سه ماهه اول بارداری بسیار افزایش می‌یابد. هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی ممکن است در حالت تهوع و استفراغ که از علائم رایج بارداری است مرتبط باشد و در بروز آن نقش داشته باشند.
هورمون لاکتوژن جفت انسان Human Placental Lactogen (HPL)
لاکتوژن جفت انسانی (HPL) یک هورمون پپتیدی است که توسط جفت تولید می‌شود. این هورمون به نام سوماتوماموتروپین جفتی انسان نیز شناخته می‌شود و توسط جفت ساخته می‌شود. ساختار و عملکرد این هورمون مشابه هورمون رشد است. هورمون لاکتوژن جفتی مسئول حفظ تغذیه کافی برای جنین است. این هورمون در اوایل هفته ۶ بارداری قابل تشخیص است و در طول بارداری میزان ترشح آن افزایش می‌یابد و در حدود هفته ۳۰ بارداری به اوج خود می‌رسد. همچنین لاکتوژن جفت انسانی، غدد شیر در پستان‌ها را برای شیردهی تحریک می‌کند.
هورمون پرولاکتین Hormone Prolactin
پرولاکتین هورمونی است که مسئول تولید شیر مادر است برای همین به آن هورمون شیر نیز می‌گویند. پرولاکتین مشابه اکسی توسین به پیوند عاطفی مادر و کودک کمک می‌کند. پرولاکتین یک هورمون پلی پپتیدی است که مسئول شیردهی، رشد پستان‌ها و صدها عمل دیگر مورد نیاز برای حفظ هموستاز (سازگاری) بدن بانوان در بارداری و شیردهی است. ساختار شیمیایی پرولاکتین شبیه به ساختار هورمون رشد و هورمون لاکتوژن جفت است. پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز، غده کوچکی در پایه مغز ساخته می‌شود. سطح پرولاکتین به طور معمول برای زنان باردار و تازه مادران بالا است. به طور معمول سطح این هورمون برای زنان غیر باردار و برای مردان پایین است.
هورمون استروژن Estrogen Hormone
استروژن این گروه از هورمون‌ها به رشد ویژگی‌های جنسی زنان کمک می‌کند. استروژن در طول چرخه قاعدگی دختران و بانوان دارای نوسان غلظت است. هورمون استروژن به طور معمول در تخمدان‌ها ساخته می‌شود. استروژن به آماده‌سازی رحم برای بارداری کمک می‌کنند. همچنین توسط جفت در دوران بارداری برای کمک به حفظ یک بارداری سالم ساخته می‌شود. سطح این هورمون در زمان حاملگی افزایش نشان می‌دهد.
استروژن در اوایل بارداری برای حمایت از جنین تا زمانی که جفت تحت کنترل قرار گیرد، تولید می‌شود. استروژن به رشد اندام‌های جنین و عملکرد صحیح جفت کمک می‌کند. با این حال ممکن است باعث تهوع شود و رباط‌ها را نرم‌تر کند و به کمر و لگن بانوی باردار فشار وارد کند. در اواخر بارداری، استروژن به آماده‌سازی بدن مادر آبستن برای شیردهی کمک می‌کند. همچنین رحم را قادر می‌سازد تا در هنگام زایمان به اکسی توسین پاسخ دهد.
هوورمون پروژسترون Progesterone Hormone
این هورمون در دوران بارداری توسط تخمدان‌ها و جفت ساخته می‌شود. ضخیم شدن دیواره رحم برای لانه گزینی تخمک بارور شده را تحریک می‌کند. غلظت پروژسترون هم مانند استروژن در طول چرخه قاعدگی در نوسان است. در طول بارداری، سطح پروژسترون نیز مانند استروژن افزایش را نشان خواهد داد.
پروژسترون در اوایل بارداری برای حمایت از جنین تا زمانی که جفت وجود دارد، تولید می‌شود. پروژسترون باعث افزایش جریان خون در رحم می‌شود. همچنین ممکن است عامل سوزش سر دل و همچنین استفراغ، رفلاکس، گاز و یبوست باشد و بعداً می‌تواند به رشد جنین کمک کند. پروسترون تا زمان تولد نوزاد از تولید شیر جلوگیری می‌کند و عضلات کف لگن را که آماده زایمان هستند، تقویت می‌کند.
هورمون ریلکسین Hormone Relaxin
ریلکسین یک هورمون پروتئینی است که توسط تخمدان در دوران بارداری تولید می‌شود و زمانی که بدن بانوان آبستن برای زایمان آماده می‌شود، این هورمون لگن را شل می‌کند. هومون ریلکسین رباط‌های بدن بانوان آبستن را نرم‌تر می‌کند و به این معنی است که باید انواع خاصی از ورزش و تمرینات بدنی را انجام دهند تا آسیبی نبینند. هومون ریلکسین به زایمان کمک می‌کند، زیرا دهانه رحم نرم (افاسمان) و باز (دیلاتاسیون) می‌کند و هم چنین ناحیه لگن را نرم و شل می‌کند.
هورمون اکسی توسین Oxytocin Hormone
دو عملکرد فیزیکی اصلی اکسی توسین تحریک انقباضات رحم در پیش از زایمان، در زمان وضع حمل و تحریک انقباضات بافت پستان برای کمک به شیردهی پس از زایمان است. اکسی توسین مسئول اصلی ایجاد انقباضات در رحم در حین زایمان و وضع حمل است. اکسی توسین درد حین زایمان را کاهش می‌دهد و دهانه رحم را تشویق می‌کند تا باز شود (افاسمان و دیلاتاسیون) و هم چنین باعث لوشیای (خونریزی پس از تولد) می‌شود. اکسی توسین همچنین در تولید شیر و ایجاد پیوند عاطفی بین مادر و نوزاد نقش مهمی دارد.
پروستاگلاندین‌ها Prostaglandins
پروستاگلاندین‌ها گروهی از لیپیدها با عملکردهای هورمونی هستند که بدن آن‌ها را عمدتاً در محل آسیب بافتی یا عفونت می‌سازد. انواع مختلفی از پروستاگلاندین‌ها وجود دارد و چندین نقش اساسی در تنظیم فرآیندهای بدن ایفا می‌کنند، از جمله: تشکیل لخته خون در محل آسیب. پروستاگلاندین‌ها به آماده‌سازی دهانه رحم برای زایمان کمک می‌کنند. پروستاگلاندین‌هایی که در خون بانوی باردار و جنین در گردش هستند در سیستم‌های فیزیولوژیکی مهم بدن نقش دارند. این عملکردها شامل عملکرد آدرنال جنینی، حفظ باز بودن مجرای شریانی، تنظیم گردش خون رحمی و ناف و انقباضات میومتر در زمان زایمان است.
سطح نسبی هورمون‌ها در دوران بارداری
هورمون‌هایی که در روند بارداری، زایمان و شیردهی نقش دارند؛ با توجه به نقش و عملکردشان در مقاطع مختلف دچار نوسان می‌شوند یعنی این هورمون‌ها در دوره‌ای کاهش ترشح و یا برعکس افزایش ترشح را دارند.
سطح هورمون‌ها در سه ماهه اول بارداری
شدیدترین تغییرات هورمونی در سه ماهه اول بارداری رخ می‌دهد. بانوان آبستن شاهد افزایش قابل توجهی در تولید پروژسترون و استروژن خواهند بود.
- پروژسترون مسئول ضخیم شدن دیواره رحم است تا تخمک بتواند لانه گزینی کند. هم چنین به عنوان یک شل کننده عمل می‌کند تا از انقباض رحم تا تاریخ زایمان جلوگیری کند. برای برخی از زنان، افزایش سطح پروژسترون با تغییرات خلقی که در سه ماهه اول بارداری تجربه می‌کنند، مرتبط است.
- استروژن باعث افزایش جریان خون به جفت می‌شود. جفت اندام موقتی است که برای اتصال جنین به دیواره رحم ایجاد شده و امکان جذب مواد مغذی، دفع مواد زائد و سایر عملکردهایی که برای رشد جنین حیاتی هستند را فراهم می‌کند. این افزایش استروژن می‌تواند منجر به تکرر ادرار شود و پستان‌های بانوان باردار را حساس کند. از طرفی، افزایش سطح استروژن نیز به دلیل آن چه به عنوان «درخشش بارداری» شناخته می‌شود، نسبت داده شده است.
- گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) در سه ماهه اول شروع به تولید می‌کند. گنادوتروپین جفت انسانی نقش مهمی در برقراری و حفظ بارداری، از طریق جفت، ایفا می‌کند. در ۱۰ هفته اول بارداری، سطح hCG در بدن بانوان باردار هر ۲ روز، ۲ برابر می‌شود. این افزایش باعث توقف پریود و آماده سازی جفت برای رشد جنین می‌شود. اما جنبه منفی افزایش سطح هورمون hCG اغلب باعث تهوع و استفراغ می‌شود، چیزی که بسیاری از زنان آن را به عنوان حالت تهوع صبحگاهی می‌شناسند.
تغییرات هورمونی در سه ماهه دوم بارداری
در سه ماهه دوم، بدن خود را با سطوح جدیدی از ترشح هورمون‌ها، تنظیم می‌کند:
- سطح هورمون hCG شروع به کاهش می‌کند. در برخی از بانوان، علائم بارداری که در سه ماهه اول خود تجربه کردند مانند حالت تهوع، شروع به از بین رفتن می‌کنند.
- ریلکسین، هورمونی که مسئول شل کردن عضلات لگن برای تسهیل زایمان است، شروع به افزایش می‌کند. ریلکسین همچنین ممکن است بر روی رباط‌هایی که مفاصل را در قسمت پایین کمر حمایت می‌کنند تأثیر بگذارد و باعث درد شود. زنانی که در دوران بارداری خود کمردرد را تجربه می‌کنند به احتمال زیاد با ترشح زیاد این هورمون مواجه می‌شوند.
- میزان استروژن و پروژسترون هم‌چنان در سه ماهه دوم حاملگی در حال افزایش است. این هورمون‌ها همچنین بدن را تحریک می‌کنند تا ملانین بیشتری تولید کند که مسئول رنگ پوست است. به همین دلیل است که برخی از زنان نوک سینه‌های تیره (نیپل) یا لکه‌های تیره‌تری (کلواسما) را روی صورت خود تجربه می‌کنند.
- هورمون اکسی توسین که معروف به هورمون عشق است و به عنوان محرک پیوند عاطفی بین مادر و نوزاد شناخته شده است.
تغییرات هورمونی در سه ماهه سوم بارداری
سه ماهه سوم بارداری، اوج و فرود هورمونی رخ می‌دهد:
- در سه ماهه سوم، سطح استروژن به اوج خود می‌رسد. افزایش سطح استروژن ممکن است باعث تورم در اطراف مچ پا و پا شود.
- پرولاکتین همچنین به بالاترین غلظت خود می‌رسد و بدن بانوان را به تولید شیر برای شیردهی تحریک می‌کند. در این بین، ریلکسین شروع به شل شدن عضلات لگن در اواخر بارداری می‌کند تا برای زایمان آماده شوند.
- بانوی باردار درست قبل از زایمان، افزایش اکسی توسین و کاهش پروژسترون را تجربه خواهد کرد. اکسی توسین باعث انقباضات در رحم بانوان حامله می‌شود. این یکی از نشانه‌های آمادگی بانوان برای زایمان است. همچنین نقش مهمی در به حداقل رساندن خونریزی پس از زایمان (لوچیا) دارد. افزایش دیگری در سطح اکسی توسین درست پس از تولد وجود دارد تا افت اولیه پروژسترون و استروژن را جبران کند. اکسی توسین «هورمون عشق» است و همان طور که گفته شد مسئول ایجاد پیوند عاطفی بین مادر و نوزاد می‌باشد.
اثرات هورمون‌ها بر تغییرات سیستم گردش خون در بارداری
هورمون‌های بارداری می‌توانند تقریباً بر هر سیستم بدن تأثیر بگذارند. یکی از آن‌ها سیستم گردش خون است. در دوران بارداری، حجم خون بدن به طور متوسط ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و قلب سریع‌تر خون را پمپاژ می‌کند تا خون اضافی را به جنین برساند. تغییر سطح استروژن می‌تواند منجر به تپش قلب در دوران بارداری شود. تپش قلب سریع بیماری شایع خوش خیمی است اما اگر همراه با درد قفسه سینه یا تنگی نفس باشد باید بررسی شود.
مطالعات نشان داده است که هورمون ریلکسین التهاب بارداری را کاهش می‌دهد و حتی ممکن است با گسترش رگ‌های خونی به کنترل فشار خون کمک کند.
اما رگ‌های خونی منبسط شده نیز می‌تواند منجر به فشار خون پایین شود که ممکن است عوارض جانبی مانند سرگیجه و غش را به همراه داشته باشد. فشار خون معمولاً در سه ماهه اول و دوم به دلیل تغییرات هورمونی از جمله افزایش پروژسترون کاهش می‌یابد، اگر چه ممکن است در سه ماهه سوم دوباره افزایش یابد.
وقتی جریان خون به مغز کند می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد احساس سرگیجه موقت شود. بانوان باردار برای جلوگیری از غش، باید دوره‌های ایستادن را با نشستن جایگزین کنند و از بلند شدن سریع خودداری نمایند. اگر سرگیجه با خونریزی واژینال همراه است که می‌تواند نشانه حاملگی خارج از رحم یا جدا شدن جفت (جدایی جفت از رحم یا دکولمان) باشد، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی بود.
عوارض سطوح پایین هورمون‌ها در دوران بارداری
زمانی که هر یک از هفت هورمون اصلی در بارداری کمتر از حد طبیعی باشد ممکن است منجر به عوارض شود. سطوح پایین hCG با خطر سقط جنین یا حاملگی خارج از رحم مرتبط است. حاملگی خارج رحمی عارضه‌ای است که زمانی اتفاق می‌افتد که جنین به جای داخل رحم، خود را به خارج از رحم می‌چسباند. نوسان سطوح hCG در سه ماهه اول و همچنین سطوح پایین استروژن و پروژسترون با سقط جنین احتمالی مرتبط است، زیرا نقش آن‌ها حفظ یک محیط بهینه برای رشد جنین است.
نظارت بر این تغییرات هورمونی قبل، در طول و بعد از بارداری برای سلامتی مطلوب بانوان و جنین مهم است. پیروی از یک برنامه ورزشی و رژیم غذایی سالم راهی عالی برای حفظ سطح مطلوب هورمون است. یادگیری در مورد هورمون‌ها و الگوهای آن‌ها به فرد کمک می‌کند تا با سلامت کلی خود هماهنگ‌تر باشد و معقول‌تر رفتار کند.
هورمون‌های بارداری: پروژسترون، استروژن و نوسانات خلقی
اگر بدن و ذهن بانوان باردار بسیار حساس است، مقصر اصلی هورمون‌های بارداری هستند. اگر بانوان در زمان حاملگی، احساسات متضاد و شدیدی نظیر گریه یا عصبانیت روزانه را دارند، جواب فقط یک کلمه است هورمون‌ها، هورمون‌ها مقصران اصلی هستند اما باید به خاطر داشت که البته این هورمون‌ها هستند که بدن بانوان را برای یک فرایند شگفت انگیزی تولد یک انسان آماده می‌کنند. این هورمون‌های فوق‌العاده قدرتمند علاوه بر تأثیر بر خلق و خوی، می‌توانند بر موارد زیر نیز تأثیر بگذارند:
- رشد و توسعه جنین
- متابولیسم (سوخت و ساز بدن)
- عملکرد جنسی
- تولید مثل
- مه مغز بارداری
بله، وقتی بانویی باردار است، هورمون‌ها نقش زیادی دارند. هورمون‌ها می‌توانند به توسعه و نمو جنین در حال رشد در رحم کمک می‌کنند و از نظر فیزیکی باعث تفاوت در بدن بانوان باردار با بانوان غیرباردار می‌شوند. هورمون‌ها رباط‌های بانوان را برای زایمان آرام و آماده می‌کنند. البته این بدان معنی است که ممکن است در دوران بارداری نیز هنگام ورزش کردن، آسیب‌های بیشتری در بدن خود مشاهده کنند. هورمون‌ها همچنین ممکن است باعث شوند که در مقاطع خاصی از بارداری، افزایش در میل جنسی بانوان مشاهده شود.
در حالی که تغییرات هورمون‌ها در بارداری و باردار بودن از بسیاری جهات می‌تواند لحظات شادی را برای بانوی باردار به ارمغان بیاورد، احتمالاً طی دوران بارداری و در مقاطعی از دروان حاملگی، بانوان از نظر عاطفی آسیب پذیر و افسرده خواهند شد. اگر بانوی بارداری فکر می‌کند که احساس ناراحتی یا اضطراب زیادی دارد، باید با پزشک عمومی، ماما و یکی از نزدیکان خود صحبت کند. چنین احساسی در دوران بارداری نیز می‌تواند احتمال افسردگی پس از زایمان را در آینده افزایش دهد.
ابری شدن هوشیاری در بارداری که با نام مه مغزی اوایل بارداری و مه مغز مامان شناخته می‌شود، در سه ماهه اول زمانی که هورمون‌ها شروع به نوسان می‌کنند، شروع می‌شود. علائم ابری شدن مغز به تجربیاتی مانند فراموش کردن شماره تلفن، جایی که کلید ماشین را گذاشته‌اند، یا حقایقی که زمانی به راحتی یادآوری می‌شد، اشاره دارد. این‌ها همه بخشی از طیفی از تغییرات رفتاری هستند که بخشی از آن در اثر تغییرات هورمونی حادث می‌شود.
نکات زیر ممکن است به کنترل استرس و اضطراب بارداری کمک کند:
- در اولویت قرار دادن خواب و استراحت
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم
- انجام دادن هر روزه تمرینات ورزشی سبک
- کمک گرفتن برای انجام امور منزل و خرید
- کسب اطلاعات کافی از وقایع و رخدادهای زمان بارداری و زایمان (مقالات رخدادهای هفته به هفته بارداری را در مجله اینترنتی پینو بیبی مطالعه کنید)
- اختصاص دادن زمانی جهت به اشتراک گذاشتن احساسات و تفکرات خود در مورد جنین با عزیزان
سخن آخر
هورمون‌های زیادی وجود دارند که نقش مهمی در باروری زنان دارند. هر هورمونی نقش مهمی دارد، از کمک به بارداری گرفته تا رشد جنین و آمادگی برای زایمان و وضع حمل. تغییرات هورمون‌ها در طول سه ماهه‌های اول، دوم و سوم حاملگی باعث آماده سازی بدن مادران همزمان با رشد و نمو جنین می‌شود. گر چه این تغییرات هورمونی مهمترین فاکتورهای یک بارداری سالم هستند اما برخی از بانوان باردار در اثر این تغییرات هورمونی دچار مشکلاتی می‌شوند که گاه باعث می‌شود بارداری برای آن‌ها فرایند ناخوشایندی باشد. اما باید به این بانوان خاطر نشان کرد که جای نگرانی نیست و این یک روند معمول در اکثر بارداری‌ها می‌باشد و پس از زایمان سطح هورمون‌ها به حالت نرمال بازخواهد گشت.