اضطراب جدایی در کودکان یک نوع اختلال اضطرابی است که معمولاً در مواقعی که کودکان از والدین یا افراد مراقبت‌کننده‌ی اصلی خود جدا می‌شوند، بروز می‌کند. این موقعیت‌ها ممکن است با شروع تحصیلات در مدرسه، ترک خانه برای تعطیلات یا اقامت در محیط‌های جدید ایجاد شود. این اختلال معمولاً در کودکانی که دوران پیش‌دبستانی یا ابتدایی را تجربه می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود.
به عنوان نمونه، فرض کنید یک کودک در محیط خانه به خوبی احساس امنیت و راحتی داشته باشد، اما زمانی که به مدرسه برود یا با غریبه‌ها مواجه شود، اضطراب و ترس شدیدی احساس کند که ممکن است روز به روز او را در رفتارها و تعاملاتش محدود کند. اگر این اضطراب‌ها و ترس‌ها به مرور زمان تداوم و شدت بیشتری پیدا کنند و تحت تأثیر روزمرگی‌ها قرار بگیرند، این مسئله ممکن است به نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی تبدیل شود. با پینو بیبی همراه باشید تا اطلاعات خود را در زمینه اختلال اضطراب جدایی در خردسالان بالا ببرید.
اهمیت مدیریت اضطراب جدایی در والدین
تفاوت اساسی میان ترس طبیعی از غریبه‌ها و اختلال اضطراب جدایی در شدت، تداوم و تأثیر آن بر زندگی روزمره و عملکرد کودکان وجود دارد. والدین نقش بسیار مهمی در تربیت، رشد و توسعه روانی کودکان خود ایفا می‌کنند و به عبارتی محیط خانه و تعاملات خانوادگی می‌تواند یک محیط کلیدی برای شکل‌گیری انواع احساسات و رفتارهای کودکان باشد. گاهی احساسات والدین به طور ناخواسته به کودکان منتقل می‌شود، معمولآً اضطراب جدایی را والدین به ویژه مادران نیز تجربه می‌کنند و گاهی عدم کنترل احساسات توسط بزرگترها باعث بروز اختلالات فراگیرتر در کودکان می‌شود. عدم کنترل و مدیریت اختلالا اضطراب جدایی در والدین ممکن است باعث بروز مشکلات زیر می‌شود:
انتقال اضطراب: در صورتی که یک یا هر دوی والدین با اضطراب جدایی روبرو باشند، ممکن است بر رفتارها، احساسات و تجربه‌های اضطرابی کودکان تأثیر بگذارند. ممکن است کودکان این اضطراب را از والدین به ارث ببرند و یا از آنها یاد بگیرند که در موقعیت‌های جدایی به شکل اضطرابی عمل کنند.
احساس ناامنی کودکان: اگر والدین نشانه‌های اضطراب جدایی را در موقعیت‌های جدایی نشان دهند، کودکان نیز ممکن است احساس ناامنی در موقعیت‌های مشابه داشته باشند و با اضطراب مواجه شوند.
مشکلات اجتماعی: کودکان ممکن است تاثیرات اضطراب والدین‌شان را در تعاملات اجتماعی‌شان نیز نمایش دهند. این مسئله ممکن است باعث ایجاد مشکلات در ارتباطات و دوستی‌های کودکان شود.
نداشتن مدل مناسب برای مقابله با اضطراب: والدینی که نمی‌توانند به درستی با اضطراب خود مقابله کنند، مدل مناسبی برای کودکان در تعامل با اضطراب ارائه نمی‌دهند. این مسئله باعث کاهش توانایی کودکان در مدیریت اضطراب می‌شود.
به دلایل بیان شده، مهم است که والدین که اضطراب جدایی دارند، اهمیت بیشتری به مدیریت و کنترل اضطراب خود بدهند تا بتوانند محیط خانواده را برای کودکان‌شان به محیطی امن و مطمئن تبدیل کنند. اگر شما یا همسرتان با اضطراب جدایی مواجه هستید، مشورت با یک متخصص روانشناسی می‌تواند به شما کمک کند تا راه‌های مدیریت اضطراب و ایجاد محیطی سالم برای فرزندان‌تان را یاد بگیرید.
علائم اختلال اضطراب جدایی
در یک نگاه کلی علایم اضطراب جدایی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- مشکل در ترک والدین یا مراقبت‌کننده‌های اصلی
- احساس ناراحتی یا ترس شدید در مواقع جدا شدن
- افسردگی یا اختلال در خلق و خو
- مشکلات در عملکرد تحصیلی یا اجتماعی به دلیل تمرکز بر اضطراب
- علائم جسمی مانند سردرد، درد شکم یا تهوع در مواقع جدا شدن
برای تشخیص اضطراب جدایی در کودکان، مشاوره با یک متخصص روانشناسی یا پزشک متخصص اختلالات روانی می‌تواند کمک کننده باشد. درمان معمولاً شامل روش‌های مشاوره از قبیل رفتاردرمانی و در موارد شدیدتر، ممکن است داروها نیز در روند درمان در نظر گرفته شوند.
علائم حساسیت برانگیز کودکان در محیط خانه در ارتباط با اختلال اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی در کودکان ممکن است نشانه‌ها و علائم مختلفی در محیط خانه داشته باشد. این نشانه‌ها ممکن است در رفتار، احساسات و فعالیت‌های جسمی کودکان مشهود باشد. در زیر، به برخی از نشانه‌هایی که ممکن است هنگام اختلال اضطراب جدایی در کودکان در خانه دیده شوند، اشاره شده است:
- احساس ناامنی و ترس مداوم: کودک ممکن است احساس ناامنی و ترس در محیط خانه داشته باشد. این ترس با جدایی از والدین یا اشخاص مهم برای کودک تشدید می‌شود.
- تلاش برای اطمینان حاصل کردن از حضور والدین: کودک ممکن است به طور مداوم از والدین خود بخواهد تا در کنار او بمانند و به او اطمینان دهند که در نزدیکی او حضور دارند.
- واکنش‌های شدید به جدایی: کودک ممکن است به صورت عصبی، گریه‌آلود یا عصبانی به جدایی والدین یا افراد مراقبت‌کننده واکنش نشان دهد.
- بروز رفتار وسواس‌گونه: کودک ممکن است رفتارهای تکراری به منظور کاهش اضطراب ناشی از جدایی انجام دهد. به عبارت دیگر، به صورت تکراری خواسته‌ها یا رفتارها را تکرار کند.
- علائم جسمی: اضطراب ممکن است به علائم جسمی مانند سردرد، درد شکم، تغییرات در رشد، تغییر در خواب منجر شود.
- اختلال در خواب و تغییرات در الگوهای خواب: اختلال اضطراب ممکن است با تغییر در الگوهای خواب مانند بیداری در شب یا کابوس‌ها همراه باشد.
- تغییر در رفتارهای روزمره: رفتارهای روزمره کودک ممکن است در خانه دچار تغییراتی، مانند اختلال در تغذیه، تغییر در رفتارهای اجتماعی و تغییر در عادت‌های روزمره شود.
- مشکلات تعامل با همسالان: اختلال اضطراب ممکن است با مشکلات اجتماعی و تعاملی با همسالان همراه باشد، مانند کم شدن تعامل، ترس از حضور در جمع و انزوا.
- بروز مشکلات تحصیلی: اختلال اضطراب ممکن است به تغییر در عملکرد تحصیلی کودک منجر شود، مانند کاهش تمرکز، کاهش عملکرد تحصیلی و عدم تمایل به شرکت در کلاس‌ها.
- ترس از ترک خانه: کودک ممکن است از ترک خانه یا جدایی از خانواده‌اش ترس داشته باشد و ممکن است بخواهد همیشه در کنار والدین باقی بماند.
انواع اختلال اضطراب جدایی در کودکان
اختلال اضطراب جدایی در کودکان شامل چندین نوع مختلف است که هر کدام ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند. در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، انجمن روانپزشکی آمریکا این اختلالات را به عنوان زیر دسته‌هایی از اختلال جدایی و اضطراب معرفی کرده است:
اختلال وسواس فکری – عملی (OCD) مرتبط با جدایی: به طور معمول، این اختلال با رفتارهای تکراری و اجباری کودک برای کاهش اضطراب همراه است. برخی از ویژگی‌های اصلی اختلال وسواس فکری – عملی عبارت هستند از:
- وسواس‌ها (فکرهای تکراری و ناخواسته): این افکار ممکن است نگرانی‌ها، ترس‌ها یا ایده‌های غیرمنطقی باشند که به طور مداوم وارد ذهن شخص می‌شوند.
- اجبارها (رفتارهای تکراری): برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس‌ها، افراد عملیات تکراری انجام می‌دهند. این عملیات ممکن است شامل شستشو و تمیزکاری بیش از حد، بررسی تکراری، تعداد دفعات مشخصی تکرار کردن کارها و غیره باشد.
- اضطراب: وسواس‌ها و اجبارها منجر به اضطراب و استرس شدید می‌شوند که ممکن است زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
- زمان‌بر بودن و تخریب‌کنندگی: وسواس‌ها و اجبارها زمان زیادی از وقت فرد را می‌گیرند و می‌توانند بر روی کیفیت زندگی او تأثیر منفی بگذارند.
اختلال سکوت انتخابی (Selective Mutism): در این نوع از اختلال، کودک در موقعیت‌هایی که نیاز به ارتباط با دیگران دارد، مانند مدرسه یا موقعیت‌های اجتماعی، صحبت نمی‌کند. این اختلال ممکن است به جدایی از والدین یا افراد مهم مرتبط باشد.
اختلال نامنظمی خلقی اخلال‌گرانه (Disruptive Mood Dysregulation Disorder): این اختلال ممکن است در کودکانی که ناراحتی و اضطراب زیادی به دلیل جدایی از والدین تجربه می‌کنند، ایجاد شود. افراد با این اختلال ممکن است علاوه بر اضطراب، واکنش‌های شدید و عصبی داشته باشند. کودکان DMDD همیشه خشمگین هستند و با کوچک‌ترین رخدادی خشم‌شان به شکل وحشتناکی بروز می‌کند. کودکانی که دچار اختلال نامنظمی خلقی اخلال‌گرانه هستند به طور غیر معمولی دست به پرخاشگری می‌زنند و میزان خشم آنها با موقعیتی که در آن هستند اصلاً تناسبی ندارد و بیش از اندازه و شدید می‌باشد.
این تقسیم‌بندی‌ها تا حدی اختلالات اضطرابی مرتبط با جدایی را نمایان می‌کنند، اما تشخیص نهایی و درمان به عهده متخصصین روانشناسی و روانپزشکی است. در صورتی که شما یا کودک‌تان علائم اضطرابی مشابهی تجربه می‌کنید، بهتر است با یک فرد حرفه‌ای در این زمینه مشورت کنید تا تشخیص دقیق‌تر و راهنمایی در مورد درمان مناسب را دریافت کنید.
روش‌های درمان اختلال اضطراب جدایی
درمان اضطراب جدایی در کودکان بستگی به شدت علائم و نیازهای هر کودک متفاوت است. راه‌های مختلفی برای مدیریت و کاهش اضطراب جدایی در کودکان وجود دارد که به شرح زیر باشد:
مشاوره روانشناختی
مشاوره روانشناختی می‌تواند به کمک کودکان و خانواده‌های‌شان در تسهیل مواجهه با جدایی و کاهش اضطراب کمک کند. روش‌های مختلفی از جمله روش‌های رفتاری – شناختی می‌توانند در مشاوره استفاده شوند تا به کودکان یادآوری کنند که چگونه با اضطراب مقابله کنند.
آموزش مهارت‌های مقابله
کودکان می‌توانند مهارت‌های مقابله‌ای یاد بگیرند که به آنها کمک می‌کند با احساس اضطراب در موقعیت‌های جدایی بهتر کنار بیایند. این مهارت‌ها ممکن است شامل تنفس عمیق، تصور مثبت، تغییر تفکر منفی و استفاده از تکنیک‌های آرامش بخش باشد.
افزایش اطلاعات
به کودکان توضیح داده شود که جدایی، بخشی از زندگی است و ممکن است به دلایلی مانند تحصیلات، کار و تجربه‌های جدید اتفاق بیفتد. اطلاعات بیشتر می‌تواند به کودکان کمک کند تا بهتر درک کنند که جدایی چیست و چگونه با آن کنار بیایند.
آموزش استراتژی‌های تنظیم هیجان
کودکان می‌توانند یاد بگیرند که چگونه هیجان‌های خود را شناسایی کنند و از طریق روش‌هایی مانند تصویرسازی، موفق به کنترل آنها شوند.
تعامل با همسالان
شرکت کودکان در فعالیت‌ها و تعاملات اجتماعی با همسالان‌شان می‌تواند از اضطراب جدایی جلوگیری کند. این فعالیت‌ها به کودکان اطمینان می‌دهد که محیط اطراف آنها امن و دوستانه است.
پشتیبانی خانواده
خانواده با ارائه حمایت، اطلاعات و محیط حاکم بر اعتماد، به کودکان کمک می‌کنند تا با اضطراب‌های‌شان بهتر کنار بیایند. برقراری ارتباط با مدرسه نیز می‌تواند به آرامش و اطمینان کودک کمک کند.
در موارد شدیدتر و در صورت لزوم، پزشکان ممکن است داروها را نیز به عنوان بخشی از درمان در نظر بگیرند. هر چند که مهم است همیشه با متخصصین حوزه روانپزشکی و روانشناسی در مورد نیازها و گزینه‌های مناسب درمانی مشورت کنید.
مهارت‌هایی که به کاهش اضطراب جدایی در کودکان کمک می‌کند
مهارت‌های مختلفی وجود دارند که به کاهش اضطراب جدایی در کودکان کمک می‌کنند. این مهارت‌ها به کمک کودکان در تسهیل مواجهه با جدایی و ایجاد احساس امنیت و اعتماد به نفس کمک می‌کنند. در ادامه، تعدادی از این مهارت‌ها آورده شده است:
آموزش تنفس عمیق
آموزش تنفس عمیق و صحیح به کودکان می‌تواند به آنها کمک کند تا در مواجهه با اضطراب‌ها و تنش‌ها، آرامش و تمرکز را تجربه کنند.
آموزش مهارت‌های تمرکز و آرامش
این مهارت‌ها شامل تمرین‌های تصویرسازی مثبت، تمرین مدیتیشن ساده و ترکیب تنفس عمیق با تمرکز ذهن می‌شوند.
آموزش مهارت‌های مقابله با افکار منفی
می‌توان به کودکان یاد داد که چگونه افکار منفی و نگرانی‌های خود را تشخیص دهند و با تغییر تفکر منفی به افکار مثبت پرداخته و از تأثیر افکارمنفی خود بکاهند.
آموزش تعاملات اجتماعی
آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان به آنها کمک می‌کند تا اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند و در مواجهه با جدایی از والدین، با افراد موجود در محیط به تعامل بپردازند.
آموزش مهارت‌های حل مسئله
کودکان می‌توانند یاد بگیرند که چگونه در موقعیت‌های مختلف با مسائل و مشکلات روبرو شوند و به دنبال راه‌حل‌های موثر بگردند.
تقویت اعتماد به نفس
ایجاد محیطی که کودکان در آن موفقیت‌های کوچک را تجربه کنند و به خود اعتماد کنند، می‌تواند به کاهش اضطراب و تقویت اعتماد به نفس کودکان کمک کند.
تعامل با مدرسه و همسالان
تشویق کودکان به شرکت در فعالیت‌ها، ارتباط با همسالان و مشارکت در محیط مدرسه می‌تواند حس اطمینان در کودکان را در موقعیت‌های جدایی افزایش دهد.
ارتباط با والدین و خانواده
ارتباط با والدین و خانواده و داشتن فضایی برای بیان احساسات و نگرانی‌ها می‌تواند به کودکان در مواجهه با اضطراب جدایی کمک کند.
مهم است که این مهارت‌ها با توجه به سن و نیازهای هر کودک تنظیم و تطبیق داده شوند.
چگونه از طریق بازی مهارت‌های مقابله با اضطراب جدایی به کودکان آموزش دهیم؟
استفاده از بازی‌ها می‌تواند یک راه‌کار موثر برای آموزش مهارت‌های مقابله با اضطراب جدایی در کودکان باشد. بازی‌ها نه تنها برای کودکان جذاب و سرگرم‌کننده هستند، بلکه می‌توانند به ایجاد فرصت‌های یادگیری و تجربه مدیریت اضطراب در موقعیت‌های مختلف کمک کنند. در زیر تعدادی از بازی‌ها و فعالیت‌هایی که برای آموزش مهارت‌های مقابله با اضطراب جدایی به کودکان کمک می‌کند را ذکر می‌کنیم:
بازی نقش‌آفرینی
در این بازی، کودکان می‌توانند نقش‌های مختلف را بازی کنند، از جمله بودن در موقعیت‌های جدایی. به عنوان مثال یک کودک می‌تواند نقش معلم را بازی کند و دیگر کودکان را به مدرسه دعوت کند. این بازی می‌تواند به کودکان کمک کند تا با موقعیت‌های جدایی آشنا شوند و راه‌های مختلف مقابله را تجربه کنند.
بازی تخیلی
کودکان می‌توانند بازی‌های تخیلی را با موضوع جدایی انجام دهند. مثلاً یک بازی تخیلی می‌تواند شامل سفر به یک مکان دوردست و تجربه جدایی از خانواده باشد. این بازی‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا با احساسات خود در مواجهه با اضطراب آشنا شوند و راه‌های مدیریت آن را آموزش ببینند.
ساختن داستان‌ها
کودکان می‌توانند داستان‌هایی بسازند که در آنها با موقعیت‌های جدایی روبرو می‌شوند و چگونگی مدیریت این موقعیت‌ها را تجربه می‌کنند. این داستان‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات خود را بیان کنند و راه‌های حل مسائل را تصور کنند.
بازی‌های تفننی و هنردرمانی
بازی‌هایی که از تفنن‌ها و هنرها استفاده می‌کنند، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا تمرکز و توجه خود را به مسائل دیگری معطوف کنند و از اضطراب جدایی کمتری رنج ببرند.
بازی‌های گروهی
بازی‌های گروهی که همراه با همکاری و تعامل با دیگران هستند، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساس اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند و با موقعیت‌های جدایی بهتری مقابله کنند.
مهم است که بازی‌ها مناسب سن کودک، نیازمند‌ها و ویژگی‌های او تنظیم شوند.