نفخ و گاز در دوران بارداری: علل و درمان‌های خانگی

عوامل ایجاد نفخ شکم در بارداری و درمان آن

تاثیر تغییرات هورمونی بر سیستم گوارشی یک علت شایع است. گاز، آروغ و نفخ می‌تواند خجالت‌آور باشد. اکثر افراد به طور متوسط ۱۰ تا ۲۰ بار در روز گاز دفع می‌کنند و اگر به میانگین دفع گاز در دوران بارداری نگاه کنیم، به نظر می‌رسد که این عدد بسیار بالا رفته است. اما ناراحت نباشید در اینجا چند راه ساده برای کاهش گاز و نفخ در دوران بارداری آورده شده است پس با پینو بیبی همراه باشید.

چرا نفخ در اوایل بارداری رخ می‌دهد؟

افزایش سطح پروژسترون در دوران بارداری تمام عضلات بدن از جمله عضلات دستگاه گوارش را شل می‌کند. این عضلات شل می‌تواند روند هضم را مختل کند و گاز در سیستم گوارشی جمع شود و منجر به آروغ، نفخ و گاز شود. این‌ عوارض ناخوشایند پس از یک وعده غذایی بزرگ و احساس ناراحتی در روده ایجاد می‌کنند.

آیا نفخ در اواخر بارداری رخ می‌دهد؟

پاسخ مثبت است، نفخ در اواخر بارداری به دلیل رشد رحم و افزایش ترشح هورمونی ایجاد می‌شود. رحم فضای بیشتری را در حفره شکمی اشغال می‌کند و باعث فشار بیشتر معده و ایجاد مشکلات گوارشی می‌شود. این باعث می‌شود بعد از غذا بیشتر احساس نفخ کنید. در نتیجه، سوزش سر دل، اسیدیته یا یبوست را نیز تجربه خواهید کرد. علاوه بر افزایش هورمونی، دلایل بیشتری برای ایجاد نفخ در دوران بارداری وجود دارد.

علل نفخ شکم در دوران بارداری

مواد مدفوع ساخته شده باعث افزایش گاز در دوران بارداری می‌شود. علاوه بر افزایش سطح پروژسترون و رشد رحم، عوامل دیگری نیز وجود دارد که باعث ایجاد گاز روده و در نهایت منجر به ایجاد گاز معده و نفخ شکم در دوران بارداری می شود.

• یبوست

غذا از طریق دستگاه گوارش حرکت می‌کند و برای مدت طولانی در روده باقی می‌ماند. این به جنین کمک می‌کند تا تمام مواد غذایی از جمله آب را جذب کند. با این حال، جذب منجر به مدفوع خشک می‌شود که مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا به رکتوم (راست روده) برسد و مواد مدفوع انباشته شده می‌تواند گاز و نفخ را افزایش دهد. افزایش آهن موجود در ویتامین‌های دوران بارداری ممکن است به یبوست در دوران بارداری کمک کند.

• حساسیت غذایی

برخی غذاها احتمالاً بیشتر از سایرین باعث ایجاد گاز می‌شوند. به عنوان مثال، افرادی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند، نمی‌توانند محصولات گلوتن را هضم کنند و ممکن است در هنگام مصرف چنین مواد غذایی دچار گاز شوند. در مورد کسانی که عدم تحمل لاکتوز دارند نیز همین طور است. اگر هضم محصولات لبنی مانند شیر برای شما سخت است، این مسئله می‌تواند منجر به ایجاد گاز در معده شما شود زیرا بدن نمی‌تواند آنزیم لاکتاز کافی برای تجزیه لاکتوز (موجود در لبنیات) بسازد. اگر این غذاها را به عنوان بخشی از رژیم غذایی سلامت دوران بارداری خود قرار می‌دهید، می‌توانید با پزشک خود در مورد ایجاد یک برنامه غذایی متفاوت (فاقد لاکتوز یا گلوتن) مشورت کنید.

• باکتری در روده بزرگ

اگر تعادل باکتری در روده بزرگ تغییر کند، منجر به تولید گاز، نفخ و نفخ بیشتر می‌شود.

• افزایش وزن

در دوران بارداری سطح گرسنگی شما ممکن است افزایش یابد و تمایل بیشتری به خوردن داشته باشید. پیروی از یک رژیم غذایی مغذی همراه با مکمل‌های ویتامینی، کالری شما را افزایش می‌دهد که باعث بی‌حالی و کم تحرکی شما می‌شود. بنابراین، با پیشرفت بارداری شما احساس تجمع گاز در معده، نفخ و ناراحتی بیشتری خواهید داشت.

عواملی مانند استرس، سابقه مصرف بیش از حد ملین و عدم فعالیت بدنی کافی ممکن است باعث افزایش مشکلات گوارشی در دوران بارداری و ایجاد گاز معده، نفخ و آروغ می‌شود.

گاز چگونه در بدن تولید می‌شود؟

گاز به دو صورت در دستگاه گوارش گیر می‌کند، زمانی که هوا را می‌بلعید و زمانی که باکتری‌ها غذای هضم نشده را در روده تجزیه می‌کنند. شما با آروغ زدن بیشتر این گاز را از معده خود خارج می‌کنید و نفخ در نتیجه گازی که به سمت پایین تا روده بزرگ (روده بزرگ) حرکت می‌کند، رخ می‌دهد.

کربوهیدرات‌ها برخلاف پروتئین‌ها و چربی‌ها گاز زیادی تولید می‌کنند. چربی‌ها می‌توانند فرآیند هضم را کندتر کنند، زیرا تخلیه معده زمان می‌برد و می‌تواند منجر به نفخ شود.

علاوه بر مواد مغذی ضروری فوق، غذاهای خاصی وجود دارد که برای جلوگیری از گاز و نفخ باید از مصرف آن‌ها پرهیز کرد.

مصرف مواد غذایی با فیبر بالا مانند حبوبات ممکن است باعث ایجاد گاز شود. برخی از غذاها ممکن است باعث ایجاد گاز بدبو و نفخ در برخی از زنان باردار شوند.

سبزیجاتی مانند کلم، گل کلم، لوبیا، کلم بروکسل، پیاز، کلم بروکلی، کنگر فرنگی و مارچوبه حاوی کربوهیدرات‌های غیرقابل جذب هستند که قابل هضم نیستند. بنابراین، این مواد می‌‌توانند گازهای پر از گوگرد تولید کنند و در نتیجه بوی بدی ایجاد می‌کنند.

حبوباتی مانند نخود، عدس، ماش منابع عالی فیبر هستند. اما مصرف بیش از حد مواد غذایی با فیبر بالا می‌تواند منجر به تجمع گاز در معده شود. با این حال، در برخی افراد، رژیم غذایی فیبر می‌تواند به تسکین گاز و نفخ کمک کند.

دانه‌هایی مانند آفتابگردان، خشخاش و رازیانه نیز در روده بزرگ گاز تولید می‌کنند که منجر به نفخ می‌شود. میوه‌هایی مانند سیب، انبه، کشمش، آلو، گیلاس، هندوانه و هلو نیز حاوی کربوهیدرات‌های غیر قابل جذب هستند. بدن شما نمی‌تواند آن‌ها را هضم کند و به روده بزرگ منتقل می‌شوند و همراه با گاز باعث ایجاد نفخ می‌شوند.

نوشابه‌ها، شراب و آبجو می‌توانند باعث آروغ زدن شوند زیرا دی اکسید کربن را در شکم آزاد می‌کنند.

آب میوه‌های حاوی فروکتوز نیز باعث ایجاد گاز و نفخ می‌شود.

گندم، سبوس گندم و فرآورده‌های گندم می‌تواند منجر به تخمیر در روده بزرگ شود، بنابراین باعث ایجاد گاز و نفخ می‌شود.

سوربیتول، یک شیرین کننده مصنوعی که در برخی غذاها و نوشیدنی‌ها یافت می‌شود، می‌تواند باعث تشکیل گاز شود.

در بیشتر موارد، شما نیازی به درمان ندارید زیرا گاز و نفخ اندکی پس از تولد نوزاد از بین می‌رود. همچنین، برخی درمان‌های خانگی و راه‌هایی وجود دارد که می‌تواند به شما در مدیریت احساس ناراحتی و نفخ کمک کند.

درمان خانگی نفخ شکم و گاز معده در دوران بارداری

داروهای زیر در صورت استفاده در مقادیر متوسط و هم چنین در بارداری بعدی بی‌خطر در نظر گرفته می‌شوند اما در مورد استفاده از آن‌ها در سه ماهه اول بارداری احتیاط کنید زیرا مصرف بیشتر گیاهان با نقایص مادرزادی و عوارض مختلف دیگر همراه هستند. بهتر است قبل از انجام هر گونه درمان خانگی با پزشک مشورت کنید.

یک مشت دانه شنبلیله را یک شب در یک لیوان آب خیس کنید و صبح روز بعد دانه‌ها را دور بریزید. برای خلاص شدن از شر گاز و نفخ این آب را میل کنید.

بعد از غذا یک فنجان چای بابونه تازه میل کنید. این به تسکین سیستم گوارش شما و کاهش احساس گاز و نفخ کمک می‌کند.

جویدن دانه هل به درمان طبیعی گاز و نفخ کمک می‌کند. همچنین می‌توانید چای هل را با جوشاندن دو فنجان آب با شش غلاف هل و کمی پودر جوز هندی تهیه و میل کنید. استفاده از دانه هل تازه اثرات مطلوب‌تری دارد. برای درمان نفخ و باد شکم دانه هل را بجوید.

یک قاشق غذاخوری پودر دارچین را با عسل در یک فنجان آب جوش مخلوط کنید. دانه گشنیز پودر شده را در یک فنجان آب داغ مخلوط کنید. محلول را صاف کرده و بنوشید.

یک قاشق چایخوری آب زنجبیل تازه تهیه کنید، مقداری عسل را برای طعم دادن به آن اضافه کنید و سپس میل نمایید. این دمنوش یک درمان عالی برای نفخ است.

این درمان‌ها گاز معده و نفخ را کاهش می‌دهند و ناراحتی‌های گوارشی دوران بارداری را تسکین می‌دهند.

نکات تغذیه‌ای برای کاهش نفخ در دوران بارداری

• وعده‌های غذایی بیشتر و مصرف کمتر: خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر به کاهش گاز در دوران بارداری کمک می‌کند. یک بانوی باردار باید از میزان مصرف کالری مورد نیاز خود اطمینان حاصل کند و خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر در دوران بارداری دشوار خواهد بود. با این حال، این کار به کاهش احساس نفخ کمک می‌کند. برای جبران وعده‌های غذایی کوچکتر، باید مرتب غذا بخورید. تقسیم غذا به شش وعده غذایی کوچک به جای سه وعده غذایی سنگین، از فشار بیش از حد دستگاه گوارش جلوگیری می‌کند و به تغذیه مناسب کودک شما کمک می‌کند.
• آهسته غذا خوردن: باید به آرامی غذا بخورید تا به هر لقمه، فرصتی برای عبور از دستگاه گوارش بدهید. شما نباید دستگاه گوارش خود را بیش از حد پر کنید. علاوه بر این، زمانی که غذا را به سرعت می‌بلعید، احتمال بلعیدن هوایی وجود دارد که به جمع گاز در معده ختم می‌شود. قبل و حین غذا چند نفس عمیق بکشید تا آرام شوید. هم‌چنین هنگامی که استرس دارید، غذا نخورید.
• غذاهای غنی از فیبر مصرف کنید: سیب زمینی، هویج، نان تست گندم کامل، بلغور جو دوسر، نان سبوس‌دار، سیب و گلابی بهترین منابع فیبر هستند. فیبر، آب را در دستگاه گوارش جذب می‌کند و غذا را به آرامی به روده‌ها منتقل می‌کند؛ بنابراین، حرکات روده را منظم نگه می‌دارد و شما را از احساس نفخ خلاص می‌کند. اگر به خوردن فیبر عادت ندارید، آهسته و به تدریج آن را به رژیم غذایی دوران بارداری خود اضافه کنید.
• مصرف غذاهای سرخ شده و تولید کننده گاز را کاهش دهید: غذاهایی مانند پیاز، کلم، کلم بروکلی و لوبیا گازآور هستند. غذاهای سرخ شده ممکن است گاز در معده ایجاد نکنند، اما می‌توانند روند هضم را کُند کرده و منجر به نفخ شوند. برای داشتن گوارش خوب باید مصرف این غذاها را کاهش داد.
• مصرف قندهای تصفیه شده را قطع کنید: ویار شیرینی در دوران بارداری رایج است. اما باید میل به مصرف قندهای تصفیه شده را کنترل کنید. نوشیدنی‌های گازدار و آب میوه‌های شیرین نیز حاوی مقادیر زیادی شربت ذرت فروکتوز هستند که به ایجاد نفخ کمک می‌کنند. آب میوه‌های تازه زردآلو، موز و هلو را انتخاب کنید تا ویار خود را کنترل کنید.
• آب نبات و نوشابه‌ها: از جویدن آدامس و مصرف غذاهای لاغری خودداری کنید زیرا حاوی سوربیتول هستند که می‌تواند باعث ایجاد گاز و نفخ در دوران بارداری شود.
• مصرف موادی که طعم تلخی‌ دارند: مصرف غذاهای تلخ در مقادیر کم ممکن است به تحریک فرآیند هضم کمک کند و تأثیر مثبتی بر نفخ داشته باشد. برخی از مواد تلخ‌ مزه عبارت هستند از زنجبیل، عصاره لیمو در آب داغ، برگ‌های تلخ سالاد مانند کاهو رادیچیو (کاسنی ایتالیایی) و کلم راکت، برگ‌های گل قاصدک. بهتر ایت این مواد را نیم ساعت قبل از وعده‌های غذایی معمولی خود میل کنید.
• یک دفترچه غذایی داشته باشید: غذاهایی که مصرف می‌کنید و حجم گازی که ظرف شش ساعت از هر وعده غذایی احساس می‌کنید را پیگیری کنید. برای پیدا کردن غذاهایی که باعث واکنش می‌شوند، یک دفترچه یادداشت غذایی داشته باشید تا بتوانید مصرف این مواد خوراکی را محدود کنید.
• انتخاب غذاها: اگر توجه داشته باشید، ممکن است بدانید که کدام غذاها برای شما مفید هستند و کدامیک باعث ایجاد نفخ شکم می‌شو‌د. برای پیروی از یک رژیم غذایی کامل بارداری می‌توانید با یک متخصص تغذیه مشورت کنید. همیشه غذاهای تازه را به جای غذاهای فرآوری شده یا منجمد انتخاب کنید. شما می‌توانید غذاهای ارگانیک را انتخاب کنید که عاری از آفت کش‌ها و مواد اصلاح شده ژنتیکی هستند.
• مصرف مایعات را افزایش دهید: برای هیدراته نگه داشتن بدن‌تان، آب مصرفی خود را افزایش دهید. روز خود را با یک لیوان آب شروع کنید و سپس به نوشیدن آن ادامه دهید. همچنین آب میوه‌های تازه را در رژیم غذایی خود بگنجانید. آن‌ها به دفع سموم در بدن کمک می‌کنند و از نفخ و یبوست جلوگیری می‌کنند.

اگر بعد از انجام تمام اقدامات بالا باز هم شکم‌تان ورم و پف کرده باشد چه باید کرد؟ می‌توانید راه‌هایی را برای تسکین ناراحتی شکم را امتحان کنید.

چگونه نفخ را در بارداری از بین ببریم؟

• ملین‌ها: اگر چه پیشنهاد مصرف دارو در بارداری عاقلانه و منطقی نیست، اما گاهی اوقات ممکن است برای تسکین نفخ به آن‌ها نیاز باشد. نرم کننده‌های مدفوع حاوی یک ماده فعال به نام سدیم دوکوزات هستند که بی‌خطر است. برخی ملین‌ها حاوی روغن‌های معدنی هستند که بی‌خطر می‌باشند. با این حال، قبل از انتخاب هر ملین، باید با یک پزشک مشورت کنید. برای درمان یبوست و نفخ در دوران بارداری می‌توانید از قرص‌های سبوس، مکمل پودر پسیلیوم یا پلی اتیلن گلیکول استفاده کنید. اما باز هم تاکید می‌کنیم بهتر است قبل از هر اقدامی با پزشک خود مشورت کنید.
• ترک سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند عوارض زیادی مانند اسیدیته شدن معده را به همراه داشته باشد. قبل از برنامه‌ریزی برای بارداری باید سیگار را ترک کنید. اگر ترک سیگار برای‌تان دشوار است، لازم است تا در برنامه‌های ترک سیگار شرکت کنید و از مشاوره با روانشناس کمک بگیرید.
• ورزش کنید: شما باید هر روز ورزش کنید تا فعال بمانید، سبک زندگی سالمی داشته باشید، سیستم بدن خود را فعال نگه دارید، گاز معده را کاهش دهید و از نفخ جلوگیری کنید. اگر ورزش نکنید و تمام روز را بنشینید، گاز نمی‌تواند از سیستم گوارشی خارج شود و ممکن است منجر به نفخ شود. ورزش‌های ساده مانند تمرین‌های تقویتی عضلات لگن نیز به آزادسازی گاز کمک می‌کند. اما قبل از شروع ورزش، باید با پزشک صحبت کنید.
• تکنیک‌های یوگا و تمدد اعصاب: حرکات یوگای گربه و گاو ممکن است به کاهش گاز در دوران بارداری کمک کند. تمرینات یوگا یا تکنیک‌های تنفس و آرامش را با کمک یک متخصص در دوران بارداری انجام دهید. اگر سندرم هیپرونتیلاسیون دارید و بیش از حد مضطرب یا هیجان زده است، ممکن است هوای بیشتری تنفس کنید که خود باعث ایجاد نفخ و گاز بیشتری می‌شود.

برخی از حرکات مفید یوگا که ممکن است به کاهش نفخ و گاز دردناک کمک کند عبارت هستند از:

• حالت زاویه جانبی
• ژست مثلثی
• ژست دروازه
• کشش پهلو در حالت نشسته
• ژست‌های گربه و گاو

توجه داشته باشید همه ژست‌ها برای تمامی زنان باردار مناسب نیستند. همیشه باید قبل از انجام این تمرینات با پزشک یا مربی یوگا خود مشورت کنید.

چه زمانی برای نفخ و گاز معده باید با پزشک خود تماس بگیرید؟

گاز و نفخ در دوران بارداری یکی از مشکلات شایع است. اما اگر آن‌ها شدید و همراه با علائم دیگر هستند، باید بلافاصله با پزشک تماس بگیرید:

• درد شکم و گرفتگی بیشتر
• خون در مدفوع
• انقباضات قبل از هفته ۳۶ بارداری
• یبوست و اسهال شدید استفراغ و حالت تهوع شدید

برای درک بهتر این وضعیت، می‌توانید سوالات زیر را از پزشک بپرسید.

• آیا علائمی مانند نفخ، گاز و یبوست طبیعی است یا مشکلی در بارداری وجود دارد؟
• آیا مصرف روغن معدنی برای تسکین بی‌خطر است؟
• آیا داروهای تجویزی برای نفخ وجود دارد؟
• آیا تغییر در رژیم غذایی به نفخ کمک می‌کند؟

بسته به وضعیت شما و شدت مشکل، پزشک ممکن است دارو را پیشنهاد کند.

برخی از داروها ممکن است به کاهش درد ناشی از گاز و نفخ کمک کند. با این حال، داروهای زیر باید فقط با تجویز پزشک مصرف شوند:

• Simethicone (Mylicon Gas-X) ، برای تخلیه فوری گاز
• آنتی اسیدها با محتوای سدیم کم برای نفخ معده و رفلاکس اسید

پس از دانستن همه چیز در مورد علت بروز نفخ و گاز، ممکن است بخواهید پاسخ برخی از سوالات متداول را بدانید.

سوالات متداول در مورد نفخ در بارداری

• آیا نفخ نشانه حاملگی است؟ نفخ می‌تواند یکی از علائم اولیه بارداری باشد، اگر چه نفخ قبل از پریودی به  سختی از نفخ در اوایل بارداری متمایز می‌شود. احساس سنگینی به خاطر کودک نیست، بلکه به دلیل هورمون پروژسترون است که با انتقال مواد مغذی به نوزاد از طریق جریان خون، هضم غذا را تغییر می‌دهد.
• آیا آروغ زدن زیاد در دوران بارداری طبیعی است؟ آروغ زدن در دوران بارداری کاملاً طبیعی است. افزایش پروژسترون هضم را کُند و مختل می‌کند و ممکن است منجر به تولید گاز بیشتر شود. بنابراین بدن گاز را با آروغ زدن و باد معده خارج می‌کند.
• چرا تجمع گاز در بدن در سه ماهه دوم و سوم بارداری اتفاق می‌افتد؟ در سه ماهه دوم و سوم حاملگی، به دلیل رشد رحمی که به معده فشار می‌آورد، سیستم گوارش ممکن است کُند شود. این منجر به تجمع گاز و احساس نفخ می‌شود. اگر چه نمی‌توانید نحوه عملکرد دستگاه گوارش خود را تغییر دهید، اما می‌توانید از مصرف غذاهایی که نفخ را تشدید می‌کنند، اجتناب کنید.
• نفخ در اوایل بارداری چقدر طول می‌کشد؟ نفخ ممکن است در حدود هفته یازدهم بارداری ظاهر شود و احتمالاً تا زمان زایمان ادامه خواهد داشت.
• آیا علائم گاز با بارداری دوقلویی بدتر می‌شود؟ در بارداری دوقلویی بیشتر احتمال دارد دچار گاز معده و نفخ شوید زیرا تولید هورمون و رشد رحم در بارداری دوقلویی بیشتر است.
• چگونه به طور طبیعی شکم خود را از نفخ و گاز تخلیه کنیم؟ شما می‌توانید با تعویض تمام نوشیدنی‌ها با آب، توجه به مصرف کربوهیدرات، فیبر و چربی، پرهیز از قندها، الکل‌ها و انتخاب عاقلانه میوه‌ها و سبزیجات، معده خود را به طور طبیعی تخلیه کنید.
• آیا درد گاز معده مادر می‌تواند به جنین آسیب برساند؟ خیر، تخلیه و فشار گاز معده و نفخ شکم در دوران بارداری برای سلامت و ایمنی جنین نگران کننده نیست و بر رشد جنین تأثیر نمی‌گذارد. علاوه بر افزایش ناراحتی فیزیکی، تشکیل گاز مشکل زیادی ایجاد نمی‌کند.

سخن آخر

گاز و نفخ در دوران بارداری به خصوص در سه ماهه دوم و سوم بارداری شایع است. سطح بالای پروژسترون در این زمان مسئول شل شدن عضلات معده است که به تجمع گاز کمک می‌کند. برخی حساسیت‌های غذایی یا یبوست ممکن است شرایط را تشدید کند. کربوهیدرات‌های غیر قابل جذب در درجه اول مسئول تولید گاز هستند. مصرف زیاد گل کلم، کلم بروکلی یا کلم بروکسل در سبزیجات و سیب، انبه یا هندوانه در میان میوه‌ها ممکن است نفخ و گاز را افزایش دهد. مصرف بیش از حد فیبر، شیرین کننده‌های مصنوعی، غذاهای سرخ شده و نوشیدنی‌های گازدار نیز ممکن است باعث تجمع گاز در معده و روده شوند.

مهم است که قبل از استفاده از هر گونه درمان خانگی با پزشک خود مشورت کنید، زیرا ممکن است برخی از این درمان‌ها برای زنان باردار بی‌خطر نباشند و عوارضی ایجاد کنند. ایجاد گاز و نفخ به دلیل تغییرات هورمونی و بزرگ شدن رحم، رشد باکتری در روده بزرگ، عدم تحمل غذایی و یبوست رخ می‌دهد.

برای کاهش نفخ، کاهش مصرف غذاهای سرخ شده و فرآوری شده، مصرف بیشتر غذاهای غنی از فیبر و خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر و مکرر می‌تواند مفید باشد.