کودکان زمانی دارای یادگیری هستند و رشد می‌کنند که محیطی محرک داشته باشند تا در آن بتوانند بازی کنند و چیزهای جدیدی کشف کنند. اما هر چیز خوبی، قطعاً بدی‌های خاص خود را نیز دارد. در نتیجه تمام فعالیت‌ها و صداهای جالب که نوزاد یا کودک شما دوست دارد، می‌تواند ناگهان بیش از حد تحمل او شود و منجر به تحریک پذیری بیش از حد کودک گردد.
وقتی این اتفاق می‌افتد، اغلب با یک کودک بداخلاق، یک کودک نوپا که جیغ می‌زند یا یک کودک پیش‌دبستانی بدخلق روبرو می‌شوید.
در این مقاله در مورد این صحبت خواهیم کرد که چگونه تشخیص دهید که چه زمانی تحریک پذیری، دلیل بدخلقی کودک شما می‌باشد و برای رسیدگی به این وضعیت چه باید کرد.
تحریک پذیری بیش از حد چیست؟
تحریک بیش از حد زمانی اتفاق می‌افتد که کودک بیش‌تر از آنچه که می‌تواند با آن کنار بیاید و تحمل کند، غرق در تجربیات، احساسات، صداها و فعالیت‌ها می‌شود. به عنوان مثال یک نوزاد تازه متولد شده ممکن است بعد از یک دورهمی خانوادگی، زمانی که توسط تعداد زیادی از بزرگسالان عجیب و غریب در آغوش گرفته شده است شروع به گریه کند.
یک کودک پیش دبستانی ممکن است بعد از یک جشن تولد پر سر و صدا بدخلقی کند یا یک کودک در سن مدرسه ممکن است اگر مستقیماً از مدرسه به کلاس کمکی بعد از مدرسه برود و سپس به کلاس کاراته برود، طاقتش تمام شود.
زمانی که کودکان بیش از حد تحریک می‌شوند، اغلب احساس خستگی و ناراحتی می‌کنند. در نتیجه، بدخلقی و گریه کردن کودک در این حالت باید به عنوان درخواست برای مدتی استراحت تعبیر شود و نه یک عمل از روی مخالفت با شما. در نتیجه، والدین باید بدانند که در این شرایط بهترین کار برای فرزندشان این است که کمی زمان را در یک محیط آرام و آشنا بگذراند.
با این حال، متاسفانه به راحتی می‌توان گریه و بدخلقی کودک را با موراد دیگری اشتباه گرفت.
به همین دلیل مهم است که والدین بدانند چگونه باید علائم تحریک پذیری کودک را تشخیص دهند. همچنین دانستن این که میزان تحمل فرزندتان دقیقا چقدر است، در این زمینه مفید می‌باشد. برخی از کودکان در برابر تحریکات بیرونی خیلی خوب عمل می‌کنند؛ در حالی که برخی دیگر بیش‌تر از بقیه به آرامش نیاز دارند. نکته اصلی این است که درک کنید چه چیزی برای کودک شما بهترین نتیجه را دارد تا بتوانید تعادل سالمی بین تحریک و زمان استراحت فرزند خود ایجاد کنید.
علائم تحریک پذیری بیش از حد کودک
هر فردی به روش‌های مختلف به اطلاعات حسی مختلف واکنش نشان می‌دهد. برخی از کودکان آستانه پایینی برای انواع خاصی از تحریکات حسی را دارند؛ بنابراین آن‌ها خیلی سریع‌تر از سایرین به این تحریکات واکنش منفی نشان می‌دهند.
با این که علائم خاص تحریک پذیری می‌تواند در هر کودک متفاوت باشد، اما برخی از علائم معمولی از جمله گریه کردن، بدخلقی، عصبانیت و حتی خسته شدن بیش از حد وجود دارد.
کودکان ممکن است زمانی که بیش از حد تحریک می‌شوند بسیار پرخاشگر یا هیجان زده شوند. همچنین می‌توانند کاملاً برعکس عمل کنند و تمایل به تنهایی داشته باشند، از مردم دوری کنند یا خواب‌آلود عمل کنند.
به خاطر داشته باشید که کودکانی که بیش از حد تحریک می‌شوند هنوز نمی‌دانند که چگونه باید با احساسات خود کنار بیایند. آن‌ها همچنین مهارت‌های ارتباطی مورد نیاز برای صحبت در مورد ناراحتی خود را ندارند. بنابراین به تنها راهی که می‌دانند واکنش نشان می‌دهند: با عمل کردن. در ادامه چند علامت تحریک پذیری را برای شما قرار می‌دهیم که نشان می‌دهند کودک شما ممکن است بر اساس سن و رشد خود بیش از حد تحریک شود.
تحریک پذیری در نوزاد
اگر نوزاد تازه متولد شده یا نوزاد کمی بزرگ‌تر شما دچار تحریک پذیری بیش از حد شده باشد، ممکن است متوجه رفتارهای زیر در او شوید:
- مشت‌های خود را گره می‌کند، دستان خود را تکان می‌دهد یا با پاهایش لگد می‌زند
- گریه بلندتر یا بیش‌تر از حد معمول
- خیلی بدحال یا خسته به نظر می‌رسد
- تند حرکت می‌کند
- سرش را از شما برمی‌گرداند
تحریک پذیری در کودک نوپا یا پیش دبستانی
هنگامی که کودک نوپا یا پیش دبستانی شما دچار تحریک پذیری می‌شود، به راحتی می‌توان رفتار او را اشتباه گرفت یا تصور کرد که او سرکشی می‌کند. در نتیجه، مهم است که بدانیم تحریک بیش از حد در این سن به چه صورت است. یک کودک نوپا یا پیش دبستانی که بیش از حد تحریک شده ممکن است کارهای زیر را انجام دهد:
- زیاد گریه می‌کند؛ بدون این که بتواند از کلمات برای توصیف احساسات خود استفاده کند.
- از انجام کارهای کوچک مانند بستن کمربند ایمنی یا برداشتن فنجانی که روی زمین افتاده است، خودداری می‌کند.
- خسته، بداخلاق و ناراحت به نظر می‌رسد.
- با گریه یا عصبانیت خود را به زمین می‌اندازد.
تحریک پذیری کودک در سن مدرسه
با این که تشخیص تحریک پذیری در کودکان بزرگ‌تر بسیار ساده‌تر است، به خصوص به این دلیل که آن‌ها ممکن است بتوانند به شما بگویند که چه مشکلی پیش آمده است، هنوز هم کمک می‌کند که بدانید تحریک پذیری کودک در این سن چگونه به نظر می‌رسد. به عنوان مثال، یک کودک در سن مدرسه که بیش از حد تحریک شده ممکن است نشانه‌های زیر را از خود نشان دهد:
- کم کاری کردن یا دویدن بدون دلیل
- کارهایی خارج از شخصیت خود انجام می‌دهد
- خواب آلود یا بیش از حد خسته به نظر می‌رسد
- تهاجمی یا وحشی بودن
- بدخلقی یا بی قراری کردن
کمک به کاهش فشار کودک دچار تحریک پذیری
نکته اصلی در کمک به کودک خود برای مقابله با تحریک پذیری این است که درک کنید کودک شما چگونه به انواع مختلف محرک‌های حسی واکنش نشان می‌دهد. دانستن این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا از تحریک پذیری فرزند خود جلوگیری کنید و کودک خود را از رفتارهای ناخوشایند دور نگه دارید.
این اطلاعات به ویژه در مورد نوزادان و کودکان نوپا که هنوز هیچ روشی برای مقابله با تحریک پذیری را یاد نگرفته‌اند، بسیار مهم است. با بزرگ‌تر شدن کودک، شما می‌توانید در آموختن تکنیک‌های تنفس، پیاده‌روی، دراز کشیدن روی زمین یا تمرکز مجدد بر روی چیزی که او را آرام می‌کند، به فرزند خود کمک کنید.
رویکرد دیگر برای کودکان بزرگ‌تر شامل هر نوع حرکت آهسته و پیوسته است که باعث می‌شود کودک به طور فیزیکی تلاش کند. برای مثال می‌توانید در هنگام تحریک پذیری با کودک خود بازی‌های پا کوبیدن کنید؛ فعالیت فیزیکی به کودک کمک می‌کند تا بدن خود را آرام کرده و ذهن خود را خالی کند.
در ادامه چند روش دیگر برای کمک به آرام کردن کودکان در هنگام تحریک پذیری آورده شده است.
آرام کردن نوزاد بیش از حد تحریک شده
وقتی متوجه شدید که نوزاد شما بیش از حد تحریک شده است، او را به مکانی ساکت ببرید تا بتواند آرام شود. اگر در خانه هستید، نوزاد را به اتاقش ببرید و نور چراغ‌ها را کم کنید. اگر با نوزادتان بیرون از خانه هستید، سعی کنید فرزند خود را با یک کیسه خواب نوزاد یا پتوی سبک در کالسکه قرار دهید. برخی از نوزادان حتی دوست دارند قنداق شوند (فقط در هنگام بیداری نوزاد را قنداق کنید و او را تحت نظارت داشته باشید). انجام این کار به کاهش هرگونه احساس فیزیکی که ممکن است نوزاد شما تجربه کند، کمک می‌کند.
گاهی اوقات حمل کردن نوزاد در کنار بدن خود در یک آغوشی نوزاد یا چیزی شبیه به آن برای او آرامش بخش است. استفاده از این روش به شما این امکان را می‌دهد که به فعالیت های روزمره خود بپردازید یا در حالی که نوزاد در آغوش شما قرار گرفته است روز خود را ادامه دهید.
آرام کردن کودک نوپا یا پیش دبستانی بیش از حد تحریک شده
اولین قدم برای آرام کردن کودک نوپا یا پیش دبستانی این است که خودتان آرام بمانید. اگر ناراحت یا پریشان شوید، فقط باعث تشدید احساسات فرزندتان می‌شود. پس یک نفس عمیق بکشید و قبل از عجله کردن آرامش خود را حفظ کنید.
سپس سعی کنید سر و صدا یا فعالیت اطراف کودک خود را کاهش دهید. به عنوان مثال، اگر در خانه هستید، تلویزیون یا رادیو را خاموش کنید یا فرزندتان را به اتاق خواب ببرید و همراه یکدیگر کاری آرام مانند بغل کردن کودک یا خواندن کتاب انجام دهید. هنگامی که کودک شما آرام شد، به او فرصت دهید تا خودش بازی کند.
وقتی کودک شما آماده باشد تا دوباره با شما و دیگران ارتباط برقرار کند، سعی کنید به او کمک کنید تا احساس خود را در قالب کلمات بیان کند. می‌توانید با گفتن “فهمیدم که ناراحت بودی” شروع کنید، سپس با صدایی آرام از او بپرسید چه چیزی او را آزار می‌دهد. اگر فرزندتان می‌گوید که از فعالیت خاصی خوشش نمی آید، سعی کنید بفهمید چه چیزی را در آن فعالیت را دوست ندارد.
پاسخ کودک شما بینش مهمی در مورد ترجیحات فرزندتان به شما می‌دهد و می‌تواند در پیشگیری از تحریک پذیری کودک در دفعات آتی به شما کمک کند. اگر کودک شما خیلی ناراحت است، ممکن است بهتر باشد تا روز بعد برای صحبت در مورد دلیل آن صبر کنید.
آرام کردن کودک بیش از حد تحریک شده در سن مدرسه
در این سن، کودکان یاد می‌گیرند که چگونه خود را آرام کنند. هنوز زمان‌هایی وجود خواهد داشت که ممکن است فرزند شما به کمک شما نیاز داشته باشد. اگر متوجه شدید که کودک شما با تحریک پذیری دست و پنجه نرم می‌کند، به او پیشنهاد دهید که به یک مکان آرام برود و استراحت کند. گاهی اوقات کتاب خواندن یا گوش دادن به موسیقی آرام در اتاقی با نورهای کم نور برای فرزندتان مفید است. گاهی اوقات او ممکن است فقط نیاز داشته باشد که روی کاناپه کنار شما در آغوش گرفته شود.
وقتی با کودکان این سن در مورد احساسش صحبت می‌کنید، به شما کمک می‌کند نشان دهید که می‌دانید او ناراحت است، اما مطمئن نیستید که چه چیزی باعث آن شده است. اگر کودک شما برای به زبان آوردن احساسات خود تقلا می‌کند، به آرامی او را راهنمایی کنید که بفهمد چه احساسی دارد و چرا ممکن است چنین احساسی داشته باشد.
همچنین ممکن است بخواهید با کودک خود در مورد این که کدام فعالیت‌ها برای او جالب‌تر یا ارزشمندتر هستند، صحبت کنید. وقتی کودک احساس می‌کند که بیش از حد تحریک شده‌اند، ممکن است چیزهای زیادی در ذهن خود داشته باشد و ممکن است لازم باشد برخی افکار را رها کند.
به یاد داشته باشید که فعالیت‌های فوق برنامه مهم هستند؛ اما کودک شما هنوز در طول هفته به زمان کافی برای انجام تکالیف، گذراندن وقت با خانواده، معاشرت با دوستان و صرف زمان به تنهایی نیاز دارد. مطمئن شوید که برای کودک خود بیش از حد برنامه ریزی نکرده‌اید. اگر این نکته را رعایت نکنید، بیش‌تر از آنچه که فکر می‌کنید با تحریک پذیری کودک روبرو خواهید شد.
تکنولوژی را محدود کنید
یکی دیگر از عوامل تحریک پذیری کودک، تکنولوژی در قالب تلویزیون، رایانه، تبلت و تلفن همراه است. در نتیجه مطمئن شوید که دستورالعمل‌های آکادمی اطفال آمریکا را برای استفاده از تکنولوژی برای کودک خود دنبال می‌کنید.
به طور کلی، دستورالعمل‌ها توصیه می‌کنند که کودکان کم‌تر از ۲ سال نباید از هیچ رسانه‌ای استفاده کنند و در صورت استفاده از شبکه‌های اجتماعی، استفاده از آن‌ها باید برای کودک محدود شود و فقط زمانی که یک بزرگسال در اطراف است از آن استفاده کند. نمونه‌ای از استفاده از تکنولوژی برای کودکی به کوچکی فرزند شما، گفتگوی ویدیویی با پدربزرگ و مادربزرگ در حالی که شما آنجا حضور دارید، می‌باشد. برای کودکان نوپا نیز تکنولوژی باید محدود باشد، شامل برنامه‌های با کیفیت بالا باشد و هرگز به تنهایی توسط کودک مورد استفاده قرار نگیرد.
برای کودکان ۲ تا ۵ ساله، زمان صرف شده برای تلویزیون و کامپیوتر نباید بیش از ۱ ساعت در روز باشد. شما همچنین باید از استفاده از رسانه به عنوان تنها راه آرام کردن کودک خود خودداری کنید و لازم است کارهای دیگری را برای مدیریت و کنترل احساسات کودک خود بیاموزید.
متعادل کردن زمان فعالیت و زمان استراحت برای کودک
در طول پنج سال اول زندگی کودک، مغز او سریع‌تر از هر زمان دیگری در زندگی رشد می‌کند. در نتیجه، تجربیات اولیه فرزند شما از جمله چیزهایی که می‌بیند، می‌شنود، لمس می‌کند، بو می‌کند و می‌چشد، مغز او را تحریک می‌کند و میلیون‌ها ارتباط ایجاد می‌کند.
کودکان به یک محیط محرک با تعداد زیادی فعالیت مختلف نیاز دارند. لازم است در این محیط راه‌های زیادی برای بازی و یادگیری کودکان و فرصت های زیادی برای تمرین آنچه می آموزند وجود داشته باشد.
با این حال، خود را خسته نکنید و سعی نکنید تمام روز را با اسباب بازی‌های آویزان جلوی کودک خود بگذرانید. همچنین نباید سعی کنید برنامه یک کودک نوپا را با فعالیت‌ها، گردش‌ها و کارهای دیگر پر کنید. نوزادان و کودکان خردسال در مکانی آرام، آشنا و قابل پیش بینی نیاز به استراحت دارند.
همچنین نباید کودک در سن مدرسه خود را با تعداد زیادی فعالیت‌های کمکی برنامه ریزی کنید؛ زیرا کودک شما در این سن نیز به زمان آزاد بدون برنامه نیاز دارد.
ارزش زمان و مکان را برای بازی آرام کودک در خانه دست کم نگیرید. هنگامی که به کودکان خردسال این فرصت داده می‌شود، یاد می‌گیرد خود را سرگرم کند و همچنین محیط خود را به روش و با سرعت خاص خود کشف کند. این زمان استراحت همچنین به کودک امکان می‌دهد تا یاد بگیرد که چگونه خود را مشغول کند، کارهایی را برای انجام دادن پیدا کند و خلاق باشد.