کودکان بدن حساسی دارند و بیش از بزرگسالان در معرض ابتلا به انواع عفونت هستند. یکی از بیماری‌های شایع دوران کودکی، عفونت ادراری است. درمان به موقع این بیماری می‌تواند از بروز عوارض وخیم آن جلوگیری کند، پس لازم است تا والدین با علائم بروز این بیماری آشنا باشند تا در صورت مشاهده علائم اولیه فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنند. اولین قدم برای درمان بیماری استفاده از آنتی‌بیوتیک است که باید زیر نظر پزشک متخصص تجویز و مصرف شود. در این مقاله علاوه بر علائم بیماری، نحوه تشیخص و درمان بیماری را نیز با شما خواننده محترم مجله اینترنتی پینو بیبی مطرح خواهیم کرد.
علائم عفونت ادراری کودکان
مبتلا شدن کودکان به انواع عفونت تا حدود زیادی اجتناب‌ناپذیر است. کودکان در رعایت نکات بهداشتی دقت لازم را ندارند و در بسیاری از مواقع اهمیت رعایت نکات بهداشتی به آن‌ها تفهیم نشده است. بسیاری از کودکان شاید حتی در مورد پرخطر و بیماری‌زا بودن برخی عوامل هیچ اطلاعی نداشته باشند. برخی کودکان سن کمی دارند و آموزش‌پذیر نیستند. سیستم ایمنی بدن کودکان ضعیف است و هنوز توانایی‌هایی لازم برای مقابله با عوامل بیماری‌زا را کسب نکرده است بنابراین دور از ذهن نیست که کودکان تا رسیدن به مرحله بلوغ برخی از انواع بیماری‌های عفونی، انگلی و ویروسی را تجربه کنند. در این مقاله قصد داریم تا به یکی از انواع شایع عفونت در کودکان یعنی عفونت ادراری بپردازیم. با تیم پینو بیبی همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در خصوص این بیماری کسب کنید.
عفونت ادراری چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
همانطور که گفتیم عفونت ادراری (UTI) یک بیماری نسبتاً شایع بین کودکان است و تقریباً ۳ تا ۵ درصد دختران و بین ۱ تا۲ درصد پسران به این بیماری مبتلا می‌شوند.
پیش از ورود به مبحث بیماری لازم است تا در ابتدا با نحوه فعالیت دستگاه ادراری بیشتر آشنا شویم. بدن طی سوخت و ساز و متابولیسمی که هر روزه انجام می‌دهد بخشی از مواد را جذب و برای تامین انرژی در سرتاسر بدن توزیع می‌کند و بخش دیگری از مواد را زائد تشخیص داده و از بدن دفع می‌کند. مواد دفعی و زائد از طریق جریان خون به کبد و کلیه وارد می‌شوند، از آنجا که ساختار بدن انسان همواره بهینه‌سازی را در دستور کار خود دارد، بار دیگر این مواد را توسط تصفیه کننده‌های قدرتمند این ارگان‌ها مورد ارزیابی و تصفیه قرار می‌دهد. سپس مواد زائد را از مواد جذبی جدا می‌کند. مواد مفید طی فرآیند جذب به سیستم گردش خون بازمی‌گردند و مواد دفعی و زائد از دو طریق از بدن دفع می‌شود. یکی از روش‌هاش، دفع مواد از طریق روده بزرگ است که به آن مدفوع می‌گویند و بخش دیگر دفع از طریق مثانه و مجرای مخصوص است که به آن ادرار می‌گویند. مثانه محل تجمع ادرار است، زمانی که گیرنده‌های حسی مثانه پیام اضطرار تخلیه مثانه را به مغز صادر می‌کند، ادرار وارد لوله‌هایی به نام میزراه یا پیشاب‌راه می‌شود و از بدن خارج می‌گردد. به این مسیر عبور ادرار برای خروج از بدن مجاری ادراری گفته می‌شود.
علت اصلی بروز عفونت ادراری ورود میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا به مجاری ادراری است. عامل بیماری‌زا می‌تواند از راه مجرای ادرار به سایر بخش‌های دستگاه ادراری کودک نفوذ کند و موجب عفونت سایر قسمت‌های بدن شود. در واقع عفونت ادراری کودکان زمانی رخ می‌دهد که باکتری از طریق جریان خون، پوست اطراف ناحیه تناسلی، بخش خارجی مجرای ادرار یا مقعد وارد مجاری ادراری شود. اگر کودک دچار عفونت ادراری شود در آزمایش کشت ادرار او باکتری دیده خواهد شد؛ در حالت طبیعی در ادرار هیچ گونه باکتری وجود ندارد. اگر عفونت به مثانه راه پیدا کند عفونت مثانه یا «سیستیت» را در پی خواهد داشت و اگر عامل بیماری‌زا به کلیه راه پیدا کند، منجر به عفونت کلیه یا «پیلونفریت» می‌شود. پیلونفریت می‌تواند باعث تخریب قسمتی از کلیه شود و یا منجر به افزایش فشار خون و در نهایت منجر به نارسایی کلیه شود. در نوزادان عامل اصلی ایجاد عفونت ادراری تماس طولانی مدت قسمت دستگاه تناسلی با مدفوع است.
دلایل بروز عفونت ادراری در کودکان
به طور کلی برخی عوامل احتمال بروز عفونت ادراری در کودکان را بالا می‌برند و جزو عوامل مستعد کننده این بیماری محسوب می‌شوند. برخی از این عوامل مستعد کننده عبارتند از:
- جنس: پیشتر گفتیم که کودکان دختر بیشتر از کودکان پسر به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند. به طور کلی دختران بین ۳ تا ۴ برابر بیشتر از پسران مبتلا به عفونت ادراری می‌شوند و علت این امر نیز مربوط به ساختار و آناتومی دستگاه تناسلی دختران است که بیشتر در معرض عفونت می‌باشد.
- سن: به طور معمول عفونت ادراری در دختران زیر ۴ سال و پسران زیر یک سال بیشتر شیوع دارد.
- عوامل ژنتیکی: معمولاً کودکانی که در خانواده آن‌ها و بین خویشاوندان نزدیک آن‌ها سابقه عفونت ادراری وجود دارد بیش از سایرین دچار این بیماری می‌شوند. در ضمن افرادی که یکبار دچار عفونت ادراری شوند بیش از دیگران در معرض ابتلای مجدد به این بیماری هستند.
- نژاد: عفونت ادراری در کودکان سفیدپوست شایع‌تر ازکودکان سیاه‌پوست است.
- ختنه: تحقیقات نشان داده است که پسرانی که ختنه نشده‌اند ۴ تا ۸ برابر پسرانی که ختنه شده‌اند دچار عفونت ادراری می‌شوند.
- انسداد مجاری ادرار: مسدود شدن مجاری ادرار می‌تواند یک نقص مادرزادی باشد و یا بعد از تولد اتفاق بیفتد. به عنوان مثال به علت وجود سنگ در مثانه یا کلیه و یا بعد از انجام عمل جراحی ناحیه شکم و زیر شکم رخ دهد. وجود سنگ مانع از جریان درست ادرار در مسیر دفع خواهد شد.
- نگه داشتن طولانی مدت ادرار: در شرایط نرمال و طبیعی مثانه باید هر ۲ الی ۳ ساعت تخلیه شود. برخی کودکان به دلایل مختلف از تخلیه ادرار خودداری می‌کنند و ماندن زیاد ادرار در مثانه خود عاملی برای ایجاد عفونت خواهد شد.
- یکی از دلایل می‌تواند عدم آمادگی کودک برای گرفتن از پوشک باشد. یعنی در شرایطی که کودک هنوز آمادگی لازم برای کنار گذاشتن پوشک را ندارد به اصرار، او را وادار به انجام این کار می‌کنند و این امر از نظر روانی روی کودک فشار می‌آورد و ممکن است او برای مدت طولانی ادرار خود را نگه دارد که این امر یکی از عوامل ابتلا به عفونت ادراری است.
- یبوست: کودکانی که در دفع مدفوع مشکل دارند و به بیماری یبوست مبتلا هستند بیشتر از سایر کودکان ممکن است دچار عفونت ادراری شوند.
- برگشت ادرار یا ریفلاکس ادراری (VUR): در برخی کودکان دریچه محل اتصال حالب به مثانه ضعیف عمل می‌کند و باعث برگشت ادرار به مثانه می‌شود. ریفلاکس موجب برگشت ادرار از مثانه به سمت لوله میزنای و کلیه می‌شود. چنین کودکانی نیز مستعد ابتلا به عفونت مجاری ادرار هستند.
- مثانه عصبی: وقتی اعصاب تحریک کننده مثانه عملکرد مطلوبی نداشته باشند منجر به اختلال در فعالیت مثانه خواهد شد که به آن مثانه عصبی می‌گویند. علت بروز مثانه عصبی می‌تواند وراثتی باشد که در نتیجه اختلال در تکامل سیستم عصبی کودک در دوران جنینی است. مثانه عصبی به علل اکتسابی نیز رخ می‌دهد مانند اختلال در مسیر عصب‌دهی مثانه در نخاع در اثر ضربه یا وجود توده‌های فضاگیر.
- اشتباهات پزشکی: گاهی در مراجعه به پزشک ممکن است نکات بهداشتی به خوبی رعایت نشود و در نتیجه کودک دچار عفونت شود. به عنوان مثال ممکن است طی فرایند سوندگذاری مثانه نکات بهداشتی رعایت نشود و یا از تجهیزات استریل استفاده نشود و در نتیجه کودک مبتلا به عفونت ادراری شود.
- عدم رعایت بهداشت فردی و عدم شست‌وشوی مناسب کودک بعد از دفع ادرار یا مدفوع
- مشکلات تنگی لگن: جریان ادرار در مجاری ادرار به کندی انجام می‌شود.
- باریک بودن مجرای ادراری: ادرار به خوبی در مجرای ادرار جریان نمی‌یابد.
آیا کودک من مبتلا به عفونت ادراری شده است؟
در نوزادان زیر یک ماه، عفونت ادراری با علائم زیر بروز می‌یابد:
- بالا رفتن در جه حرارت بدن و تب و یا پایین آمدن درجه حرارت بدن از حد نرمال
- بیحالی و ضعف
- بی‌اشتهایی
- اسهال
- زردی
- تحریک‌پذیری
- کم شدن حجم ادرار
- از بین رفتن واکنش‌های نوزادی
علائم عفونت ادراری در کوکان عبارتند از:
- بالا رفتن درجه حرارت بدن و تب
- بوی تند و بد ادرار
- تغییر رنگ ادرار (رنگ ادرار متمایل به قهوه‌ای می‌شود)
- وجود خون در ادرار
- شب ادراری
- درد پهلوها و درد در ناحیه زیر شکم
- تکرر و بی‌اختیاری ادرار
- احساس درد و سوزش موقع دفع ادرار
- قطع و وصل شدن جریان ادرار
- اختلال در رشد و افزایش وزن کودک
- بی‌اشتهایی
- اسهال
- درد مزمن شکم
توجه داشته باشید که علائم عفونت‌های ادراری در کودکان دختر و پسر مشابه است اما همانطور که اشاره شد دختران به دلیل آناتومی و ساختار ناحیه تناسلی‌شان بیشتر به این عفونت دچار می‌شوند. زیرا باکتری آسان‌تر وارد واژن و مثانه می‌شود.
روش تشخیص عفونت ادراری
اگر نوزاد یا کودک علائم بالا را داشت و این علائم برای چند روز دوام داشت لازم است تا به پزشک مراجعه شود. پزشک در اولین قدم بعد از معاینه و گفتگو با والدین برای اطمینان از تشخیص عفونت ادراری درخواست آزمایش و کشت ادرار خواهد داشت. در چنین شرایطی باید نمونه ادرار کودک در یک ظرف استریل جمع‌آوری شود و در کمتر از ۲ ساعت به آزمایشگاه تحویل داده شود. متخصصان آزمایشگاه با انجام فرایندی به نام کشت ادرار از وجود باکتری اطلاع پیدا می‌کنند. اگر جواب آزمایش تست خون مثبت باشد؛ کودک مبتلا به عفونت ادراری است.
در مواردی ضمن تشخیص عفونت ادراری در نوزادان اگر عفونت با تب همراه باشد ممکن است پزشک درخواست کشت مایع نخاع نیز داشته باشد تا مطمئن شود که میکروب و باکتری به مغز و سیستم عصبی راه پیدا نکرده است. در واقع پزشک در چنین شرایطی احتمال ابتلای نوزاد به بیماری ممنژیت را نیز بررسی می‌کند.
معمولاً پزشک در کودکانی که سابقه ابتلا به عفونت ادراری دارند سونوگرافی کلیه و مثانه را نیز تجویز می‌کند. بر اساس شدت عفونت، شرح حال‌های قبلی کودک و سوابق بیماری، علائم بالینی کودک و جواب سونوگرافی در اکثر مواقع نیاز به انجام عکس رنگی مثانه و در مواقعی حتی اسکن کلیه یا نوار مثانه نیاز است. سونوگرافی برای تشخیص عوارض احتمالی مانند انسداد مجرای ادرار، ورم کلیه و اختلالات ساختاری مثانه و کلیه لازم است. طی عکس‌برداری از مثانه، تشخیص مثانه عصبی و برگشت ادرار یا اختلال در عملکرد دریچه پیشاب‌راه امکان‌پذیر است. طی اسکن کلیه، وضعیت بافت، کارکرد کلیه و انسداد حالب تشخیص داده می‌شود. نوار مثانه نیز اطلاعات زیادی از کارکرد اعصاب مثانه در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
درمان عفونت ادراری کودکان
در اولین گام مانند درمان هر عفونت دیگر لازم است تا کودک با تجویز پزشک آنتی‌بیوتیک دریافت کند. آنتی‌بیوتیک‌ها با عوامل بیماری‌زا مبارزه می‌کنند و عفونت را از بین می‌برند. درمان با آنتی‌بیوتیک خوراکی یا تزریقی به مدت ۷ تا ۱۴ روز انجام می‌شود. اگر علاوه بر عفونت، کارکرد مثانه نیز دچار اختلال شود، در کنار مصرف آنتی‌بیوتیک پزشک متخصص داروهای تنظیم کننده اعصاب مثانه را نیز تجویز می‌کند. ممکن است پزشک بعد از معاینه و بررسی جواب آزمایش، سونوگرافی، اسکن مثانه و کلیه و یا نوار مثانه دستور به بستری شدن کودک بدهد. بستری شدن کودک به عواملی مانند سن، شرایط فراهنگی و اقتصادی خانواده، شدت بروز علایم، سابقه قبلی عفونت ادراری، نوع میکروبی که در کشت ادرار رشد کرده و نوع آنتی‌بیوتیکی که عامل بیماری‌زا به آن حساس است، جهت بستری شدن کودک بستگی دارد. در صورتی که علت بروز عفونت انسداد مجاری ادرار یا برگشت ادرار باشد ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.
درمان در طب سنتی
طب سنتی گرایش متخصصان علوم پزشکی به استفاده از داروهای غیرشیمیایی و روش‌های طب کهن است. بین متخصصان از بهره بردن و استفاده از این شیوه درمانی اختلاف نظر وجود دارد اما آنچه در اینجا به آن اشاره می‌کنیم استفاده از میوه‌ها و گیاهانی است که در شرایط کلی ضرر و منع استفاده ندارند. در واقع برخی از این راهکارها، طرق پیشگیری از ابتلای کودک به عفونت ادراری هستند و برخی دیگر به درمان بیماری کمک می‌کنند. علی‌ایحال ما به شما پیشنهاد می‌کنیم در کنار استفاده از آنتی‌بیوتیک‌هایی که پزشک تجویز کرده است موارد زیر را نیز مد نظر داشته باشید تا پروسه درمان سریع‌تر پیش برود:
- در دوره بیماری غذای کودک را ساده و بدون ادویه طبخ کنید.
- خوراکی‌های طبع خنک برای کودک در این دوره مناسب‌تر هستند.
- در دوره بیماری از غذاهای ملین مثل آش آلو استفاده کنید.
- عسل یک آنتی‌بیوتیک طبیعی است. اگر به عسل مرغوب و باکیفیت دسترسی دارید، شربت عسل می‌تواند در درمان بیماری بسیار موثر باشد. مقداری عسل را در یک لیوان آب ولرم حل کنید و به کودک بدهید. مزیت استفاده از این ترکیب این است که مانند قرص و دارو تلخ نیست بنابراین کودک برای استعمال آن ممانعت نمی‌کند.
- لیمو شیرین، آویشن و گشینز مواد غذایی هستند که می‌توانند علائم و عوارض بیماری عفونت ادراری را کاهش دهند.
- تمشک کوهی یا کرانبری از جمله میوه‌هایی است که برای پیشگیری از عفونت ادراری توصیه می‌شود.
- استفاده از پروبیوتیک‌ها که به صورت پودر یا قرص، یا به صورت محلول در ماست و دوغ و فرآورده‌های لبنی نیز وجود دارد، در درمان عفونت ادراری کودکان موثر هستند.
- در دوره بیماری بعد از ادرارکردن کودک از صابون یا مواد ضدعفونی کننده استفاده نکنید. استعمال این قبیل شوینده‌ها ممکن است باعث وخیم شدن عوارض بیماری و عود کردن بیماری شوند.
پیشگیری از عفونت ادراری در کودکان
همانطور که مستحضرید همواره پیشگیری بهتر از درمان است بنابراین از شما دعوت می‌کنیم تا با رعایت نکات زیر از بروز عفونت ادراری در کودک دلبندتان پیشگیری کنید:
- به کودک آب کافی بنوشانید و به او آموزش دهید که هر ۲ الی ۳ ساعت یکبار مثانه خود را تخلیه کند.
- به کودک خود آموزش دهید که ادرار خود را نگه ندارد و مثانه خود را به طور کامل تخلیه کند.
- شب‌ها قبل از خواب به کودک خود مایعات ندهید ممکن است کودک به دلیل خواب‌آلودگی از رفتن به دستشویی و تخلیه مثانه اجتناب کند و مجبور باشد ادرار خود را برای مدت طولانی نگه دارد.
- اگر کودک شما از بیماری یبوست رنج می‌برد با مراجعه به پزشک مشکل را در اسرع وقت برطرف کنید.
- شست‌وشوی درست و بهداشتی دستگاه تناسلی را به کودک خود بیاموزید و به او آموزش دهید تا دستگاه تناسلی خود ار جلو به عقب شست‌وشو دهد تا امکان تماس مجرای ادرار با میکروب‌های موجود در مدفوع کاهش یابد.
- از لباس‌های زیر گشاد و نخی با الیاف طبیعی برای کودک استفاده کنید و لباس زیر کودک را هر روز تعویض کنید.
- اگر کودک انگل و کرمک دارد، جهت درمان آن اقدام کنید.
- اجازه ندهید کودک در وان یا لگن بنشیند، مگر این که وان یا لگن را به خوبی ضدعفونی کرده باشید.
- اگر ختنه کردن با عقاید فرهنگی و مذهبی شما منافاتی ندارد، کودکان پسر را ختنه کنید تا احتمال بروز عفونت ادراری در آن‌ها کاهش یابد.
- توجه داشته باشید که نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند کمتر دچار عفونت ادراری می‌شوند پس حتی‌المقدور به نوزاد خود شیر بدهید و کمتر از شیر خشک استفاده کنید.
- پوشک نوزاد را به محض خیس شدن تعویض کنید و اجازه ندهید پوشک آغشته به ادرار و مدفوع برای مدت طولانی در تماس با پوست نوزاد باشد.