بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس چه می‌گذرد؟
بیمارستان‌ها دارای بخش متعددی هستند که هر کدام برای انجام یکسری امور ویژه و تخصصی مجهز به امکانات و تجهیزات خاصی شده‌اند. یکی از بخش‌های هر بیمارستانی بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان است که برای نوع خاصی از بیماری‌های به صورت تخصصی فعالیت می‌کند و خدمات ارائه می‌دهد. در بیمارستان‌های مخصوص اطفال نیز بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس وجود دارد. در این بخش از نوزادانی که زودتر از موعد مقرر متولد شده‌اند، نگهداری می‌کنند تا این که نوزاد شرایط لازم برای یک زندگی نرمال را کسب کند. در این مقاله موضوع مورد بحث بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس است؛ با تیم پینو بیبی تا انتهای این مقاله همراه باشید.
همه آنچه باید در مورد NICU بدانید
تولد نوزاد یکی از قشنگ‌ترین اتفاقات زندگی یک زوج است. والدینی که ماه‌ها در انتظار دیدن نوزاد خود لحظه‌شماری کرده‌اند بعد از تحمل استرس‌ها و مشقات فراوان می‌توانند ثمره عشق خود را ببیندند و از در آغوش کشیدن آن لذت ببرند. اما متاسفانه برای همه این والدین تجربه این حس خوشایند ممکن است بلافاصله بعد از زایمان ایجاد نشود. گاهی ممکن است نوزاد بعد از تولد نیازمند دریافت مراقبت‌های ویژه باشد این اتفاق به دلایل مختلفی ممکن است به وقوع بپیوندد که شایع‌ترین آن‌ها تولد زودهنگام نوزاد است که به آن نوزاد نارس می‌گویند. در چنین شرایطی نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس (NICU) بستری می‌شود. کلمه «مراقبت ویژه» برای همه تداعی کننده شرایط وخیم بیمار است و طبیعی است که دیدن نوگل باغ زندگی‌تان در بین دستگاه‌ها و تجهیزات متعدد پزشکی استرس‌آور و ناراحت کننده است. در این مقاله قصد داریم تا در مورد این بخش و خدماتی که به نوزادان ارائه می‌دهند بیشتر بدانیم و با افزایش آگاهی، از استرس خود کم کنیم.
تولد نوزاد نارس به چه معناست؟
دوره بارداری به طور معول و طبیعی حدود ۴۰ هفته طول می‌کشد. معمولاً در محاسبه تاریخ زایمان، روزهای نزدیک به هفته چهلم، ایامی است که مادر باید خود را از هر لحاظ آماده وضع حمل نماید. قطعاً تاریخ زایمان یک تاریخ دقیق نیست و ممکن است با آنچه که مادر انتظار دارد متفاوت باشد اما این تقریب زمانی چیزی در حدود یک تا ۱۴ روز است بدین مفهوم که ممکن است نوزاد از تاریخ تقریبی تعیین شده حداکثر دو هفته زودتر یا دو هفته دیرتر به دنیا بیایید و این طبیعی خواهد بود و مشکلی برای نوزاد ایجاد نخواهد کرد. اما این که نوزادی حداقل ۳ هفته زودتر از تاریخ تقریبی زایمان به دنیا بیاید، دیگر طبیعی نیست و به آن نوزاد نارس گفته می‌شود. نوزادان نارس دارای مشکلات جسمی و فیزیولوژیکی هستند. هر چه نوزاد از تاریخ تقریبی زایمان که متخصص تعیین کرده است زودتر به دنیا بیایید یعنی کمتر از ۴۰ هفته در بطن مادر زیست کند، مشکلات جسمی بیشتری خواهد داشت. نوزادانی که زودتر و یا نزدیک به هفته سی و دوم متولد می‌شوند (یعنی اندکی بعد از ۷ ماهگی)، مشکلات متعددی دارند به عنوان مثال نمی‌توانند به آسانی شیر بخورند، در تنفس مشکل دارند و در حفظ تعادل دمای بدنشان دچار مشکل می‌شوند.
نوزادانی که قبل از ۲۶ هفتگی به دنیا می‌آیند (اندکی قبل از ماه ششم بارداری) مشکلات جدی‌تر و حادتری دارند. این موضوع به خصوص در نوزادان کم وزن بسیار وخیم‌تر است و ممکن است به از دست رفتن نوزاد و مرگ او نیز بیانجامد.
لذا هر چه نوزاد زمان بیشتری را در رحم مادر بماند و از جفت تغذیه کند، سالم‌تر و طبیعی‌تر خواهد بود. نوزادانی که نزدیک به هفته چهلم به دنیا می‌آیند، مشکلات کمتری خواهند داشت.
تحقیقات نشان داده است که بیشتر نوزادان نارس بین هفته‌های سی و دوم و سی و هفتم حاملگی متولد می‌شوند. به طور کلی اگر نوزاد نارس مشکلات جدی مانند کمبود اکسیژن، عفونت شدید، یا آسیب مغزی یا ریوی نداشته باشد، احتمال معلولیت و یا تاخیر در رشد در او کم خواهد بود.
سن نوزادان چگونه تعریف می‌شود؟
سن نوزاد شاخصهای برای تعریف مدت زمانی است که از عمر او گذشته است و همچنین معیاری برای سنجش میزان رشد و نمو او نیز هست. از آنجا که نوزادان نارس دوره جنینی کوتاه‌تری دارند در ارزیابی شاخصهای رشد و نمو باید این مسئله مورد توجه قرار گیرد. عدم آگاهی از این اطلاعات ممکن است باعث سرخوردگی و سردرگمی والدین شود. بنابراین لازم است تا برای اندازه‌گیری و بررسی رشد و نمو کودک، از تفاوت میان اصطلاحات مختلف تعریف سن نوزادان آگاهی داشته باشید.
سن تقویمی: از نامش پیداست که بر اساس روز تولد نوزاد و روزشمار تقویم تعیین می‌شود.
سن بارداری: از این اصطلاح برای تعریف و تعیین سن جنین استفاده می‌شود. برای محاسبه این سن باید از اولین روز آخرین دوره قاعدگی مادر، شمارش روزهای سن جنین آغاز شود تا لحظه محاسبه. یعنی در واقع این عدد معرف اولین روز تشکیل نطفه و لقاح تا لحظه محاسبه سن جنین است. از این عدد برای تعیین سن نوزاد نارس و میزان رشد و نمو هنگام تولد استفاده می‌شود.
سن پس از لقاح: در واقع نام دیگر سن بارداری است. از این عدد برای تخمین میزان رشد و نمو نوزاد نارس در بدو تولد استفاده می‌شود.
سن تصحیح شده: اگر سن تقویمی نوزاد را از روزها و هفته‌هایی که زودتر متولد شده است کم کنیم، سن تصحیح شده نوزاد بدست می‌آید. به عنوان مثال اگر نوزد شما ۹ ماهه است و ۴ هفته نیز زودتر متولد شده است در بررسی سنجش میزان رشد او باید سن ۸ ماهگی برای او لحاظ شود و یک ماه از سن تقویمی او کم شود. در نتیجه موقع ارزیابی تحقق نقاط عطف رشد به جای مقایسه او با کودکان ۹ ماهه باید او را با کودکان ۸ ماهه مقایسه نمود و در حد یک نوزاد ۸ ماهه باید از او توقع رشد داشت. این عدد (سن تصحیح شده) در بررسی میزان رشد کودک بسیار حائز اهمیت است و درک درستی از میزان پیشرفت و رشد و نمو کودک به والدین ارائه خواهد نمود.
علل تولد نوزاد نارس
عوامل زیادی در تولد نوزاد نارس دخیل هستند. برخی از این عوامل مربوط به مشکلات مادر هستند، برخی مربوط به مشکلات جنین و گاهی هر دو عامل با هم در تولد یک نوزاد نارس سهیم هستند. علل زایمان زودرس به طور دقیق قابل تشخیص نیست اما به طور کلی برخی عوامل و فاکتورها در تولد نوزاد زودرس تاثیرگذار هستند:
- مشکلات جفت
- بارداری چند قلویی
- عفونت مادر
- مشکلات رحم یا دهانه رحم
- مصرف دخانیات در دوران بارداری توسط مادر
- نوشیدن مشروبات الکلی در دوران حاملگی توسط مادر
- مصرف داروهای غیر مجاز حین بارداری
- سن بارداری مادر (زیر ۱۶ سال و بالای ۴۰ سال)
- مسائل ژنتیکی
- سوء تغذیه و رژیم غذایی نامناسب مادر
- کار سخت و مشقت‌بار مادر در دوران حاملگی
وقایع بعد از تولد نوزاد نارس
آنچه مسلم است نوزاد نارس نیازمند دریافت مراقبت‌های خاص و ویژه پزشکی است از این رو بستری شدن نوزاد در بخش NICU اجتناب‌ناپذیر است. اما دریافت نوع مراقبت و تمهیدات پزشکی بستگی به شرایط نوزاد دارد. اولین نکته مهم وزن نوزاد است اگر نوزاد نارس متولد شده وزنی کمتر از یک و نیم کیلوگرم داشته باشد لازم است تا همان بدو تولد تجهیزات و رابط‌های دستگاه‌های مختلف پزشکی به او متصل شوند. واکنش‌های نوزاد و علائم حیاتی او در همان بدو تولد توسط نئوناتولوژیست یا همان متخصص نوزادشناسی مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار می‌گیرد.
در برخی موارد ممکن است نوزاد به خوبی واکنش نشان بدهد و با اوضاع بیرون از رحم کنار بیایید در چنین شرایطی ممکن است دریافت مقداری اکسیژن حال عمومی نوزاد را بهتر کند و حتی بعد از مدتی دریافت اکسیژن از طریق ماسک صورت بتواند به تنهایی تنفس کند. در این مواقع نوزاد برای نظارت و کنترل علائم حیاتی در محفظه‌ای مخصوص نگهداری می‌شود.
منظور از لوله، اتصالات بلند و باریکی هستند که از سوراخ‌های بینی یا گلوی نوزاد بیرون می‌آیند و به سرم متصل می‌شوند. ممکن است این اتصلات از طریق بازو یا پا و یا حتی سر نوزاد برقرار شود.
معمولاً مادران بعد از تولد نوزادشان برای تماس و در آغوش کشیدن نوزاد بی‌تابی می‌کنند اگر به نوزاد لوله و تجهیزات پزشکی متصل باشد معمولاً امکان تماس پوستی و در آغوش کشیدن نوزاد میسر نیست و مادر نمی‌تواند فوراً پس از زایمان نوزادش را بغل کند.
میزان بستری شدن نوزاد نارس در بخش مراقبت‌های ویژه به شرایط او و واکنش‌هایش بستگی دارد. گاهی نوزاد بعد از چند روز از بخش مراقبت‌های ویژه ترخیص می‌شود گاهی نیز نیاز است تا به مدت چند ماه در این بخش اقامت داشته باشد. عامل مهم و اصلی در ترخیص نوزاد، وزن اوست البته بیمارستان‌های مختلف معیارهای متفاوتی برای ترخیص نوزاد دارند اما مهم‌ترین این فاکتورها به وزن رسیدن و وزن گرفتن نوزاد است. بدین مفهوم که نوزاد نارس باید به درجه مشخصی از وزن برسد و این نشان دهنده آن است که از سلامت کافی برای رفتن به منزل برخوردار است.
معمولاً نوزادان نارس در ۲ سال ابتدایی زندگی رشد کندتری نسبت به همسلان تقویمی خود دارند. شاید به نظر برسد نوزاد نارس نسبت به نوزادان دیگر دچار عقب‌ماندگی است. این تفاوت و تاخیر به تدریج در سنین بالاتر کمتر می‌شود و ممکن است پیش از این که کودک به سن مدرسه برسد، تفاوت رشد او با همسلان تقویمی‌اش تنها ۲ تا ۴ ماه باشد. یعنی کودک ۲ تا ۴ ماه دیرتر از همسالان خود به نقاط عطف رشد تقویمی خواهد رسید.
لازم است تا والدین نسبت به مهارت‌های یادگیری کودک، حل مسئله، برقراری ارتباط با دیگران، خواندن و نوشتن حساس و هوشیار باشند. تولد زود هنگام نوزاد ممکن است مشکلات خود را در این سن نشان دهد و ممکن است هیمن امر عاملی برای سرخوردگی، افسردگی و حتی ترد شدن کودک از جامعه شود. به طور معمول نوزادان نارس بدون تاخیر رشد و یا مشکلات عدیده بزرگ می‌شوند و رشد می‌کنند اما بهر حال شرایط بحرانی ابتدای زندگی ممکن است تاثیرات ناخوشایند خود را بر زندگی فرد داشته باشد.
مشکل نوزاد نارس چیست؟
عمده‌ترین مشکلات نوزاد نارس عبارتند از:
- ناتوانایی در تغذیه از راه دهان
- مشکلات تنفسی (نمی‌تواند بدون وقفه تنفس کند)
- عدم برقراری تعادل دمایی (معمولاً نمی‌تواند گرمای بدنش را حفظ کند)
از آنجا که این نوزادان زودتر از موعد متولد شده‌اند به زمان بیشتری برای رشد و تکامل نیاز دارند. تولد نوزاد نارس و زایمان زودرس قطعاً برای والدین به ویژه مادر استرس‌زا و ترسناک است اما باید خاطر نشان کنیم که اغلب نوزادان نارس بعد از ترخیص از بیمارستان مشکل حادی نخواهند داشت.
توصیه می‌شوند والدینی که صاحب نوزاد نارس می‌شوند برای کنترل و مدیریت استرس با یک مددکار اجتماعی یا روانشناس مشاوره کنند. همیاری و دلداری اطرافیان به زوج، می‌تواند آن‌ها در سپری کردن این بحران یاری کند. زن و شوهر باید در این شرایط در کنار هم باشند و از یکدیگر مراقبت کنند تا این شرایط اضطراب‌آور به پایان برسد و فرزند دلبندشان به آغوش گرم خانواده وارد شود.
معلولیت‌ها در نوزادان نارس
باز هم تاکید می‌کنیم نگران نباشید همه نوزادان نارس دچار معلولیت نمی‌شوند. نوزادان نارسی که قبل از هفته ۲۶ حاملگی متولد می‌شوند و یا وزن‌شان بسیار کم است (۸۰۰ گرم یا کمتر) در معرض ابتلا به معلولیت‌های شدید هستند. نوزادان نارس با وزن کم ممکن است دچار معلولیت‌های زیر شوند:
- معلولیت ذهنی
- فلج مغزی
- ناشنوایی
- نابینایی
نوزادانی که با وزن بین ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ گرم به دنیا می‌آیند در مقایسه با نوزادان رسیده ممکن است بعدها در میزان بهره و ضریب هوشی متفاوت باشند. البته این تفاوت مشهود نخواهد بود.
نوزادان نارسی که وزن آن‌ها بیشتر از ۲۵۰۰ گرم است ممکن است فقط اندکی تاخیر در رشد داشته باشند که با مراقبت‌های والدین و رسیدگی و پرورش در شرایط مطلوب این تاخیر نیز قابل جبران خواهد بود.
لازم به ذکر است که وزن نوزاد طبیعی معمولاً بین ۲,۹۴۰ کیلوگرم تا ۳,۶۷۰ کیلوگرم است که البته جنسیت نوزاد و بسیاری فاکتورهای دیگر در میزان وزن نوزادان دخیل هستند.
آیا والدین می‌توانند همراه نوزاد خود در بخش NICU بمانند؟
بستری شدن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه موجب بی‌قراری و بی‌تابی والدین خواهد شد و اولین سوالی که ممکن است پدر و مادر بپرسند این است که آیا می‌توانند نوزادشان را ملاقات کنند؟
ملاقات نوزاد نارس بستگی به شرایط نوزاد، امکانات و قوانین بیمارستان و شرایط روحی والدین دارد. معمولاً پدر و مادر با دیدن نوزادی که در یک محفظه کوچک شیشه‌ای قرار گرفته و به آن لوله‌های مختلف متصل است، شوکه می‌شوند و ممکن است عنان اختیار خود را از دست بدهند.
در برخی بیمارستان‌ها مجهزتر عموماً قبل از ورود والدین به بخش مراقبت‌های ویژه یک پرستار یا مشاور شرایط نوزاد را برای پدر و مادر تشریح می‌کند؛ حتی ممکن است عکس نوزاد را در محفظه شیشه‌ای به آن‌ها نشان دهد تا والدین بهتر با این مسئله کنار بیایند. در هر صورت در اغلب موارد تنها والدین اجازه ملاقات نوزادشان را دارند و سایر بستگان نوزاد به دلیل رعایت اصول بهداشتی و استریل ماندن محیط از ورود به این بخش منع خواهند شد.
در هر صورت هیچ چیز برای نوزاد آرامش‌بخش‌تر از آغوش و گرمای تن مادر نیست. این مسئله را حتی یافته‌های علمی نیز تأیید کرده‌اند. از این رو در اغلب بخش‌های مراقبت‌های ویژه نوزادان نارس، به مادر اجازه می‌دهند تا ساعاتی را در کنار نوزاد خود بماند. این کار علاوه بر آرامش بخشیدن و ایجاد حس امنیت در نوزاد، تسکینی برای نگرانی‌ها و دلشوره‌های مادر نیز خواهد بود.
در برخی از بیمارستان‌ها تسهیلاتی برای اقامت مادر در کنار نوزاد نارس فراهم می‌کنند تا مادر بتواند در نزدیکی نوزاد باشد و حتی به نوزاد شیر بدهد. ممکن است نوزاد از گرفتن سینه مادر عاجز باشد و یا از این کار سرباز زند اما باید در این کار ممارست کرد. مادر می‌تواند شیر خود را بدوشد و توسط لوله‌های تغذیه متصل به نوزاد به او شیر خودش را بدهد. شیر مادر باعث حفاظت بیشتر نوزاد در برابر انواع بیماری و عفونت خواهد شد.
در بخش مراقبت‌های ویژه، نوزادان در محفظه‌های شیشه‌ای مخصوص در شرایطی کاملاً استریل و کلینیکی نگهداری و مراقبت می‌شوند. دمای بدن نوزاد نارس در این محفظه شیشه‌ای ثابت و تنظیم شده است. اگر نوزاد مشکل تنفسی داشته باشد معمولاً توسط یک دستگاه مخصوص (ونتیلاتور) به او تنفس مصنوعی می‌دهند و این روند تا آنجا ادامه می‌یابد که نوزاد قادر باشد به تنهایی نفس بکشد.
دستگاه دیگری ممکن است نوزادان نارس و حتی نوزادان رسیده نیز به آن نیاز داشته باشند دستگاه نوردرمانی است. از این دستگاه برای نوزادانی که دچار زردی هستند استفاده می‌شود. این دستگاه در روز چند ساعت نور آبی به نوزاد می‌تاباند تا مشکل زردی نوزاد برطرف شود.
به طور معمول هر نوزاد یک پرستار مخصوص دارد. این پرستاران برای مراقبت از نوزادان نارس آموزش‌های ویژه‌ای دیده‌اند و در کار خود بسیار مجرب هستند. بسته به شرایط جسمی نوزاد، متخصصین مختلف اطفال در ساعات معینی از روز نوزادان نارس را ویزیت می‌کند.
به طور کلی ممکن است تجهیزات بخش مراقبت‌های ویژه و وجود پرستاران و پزشکان، والدین به ویژه مادر را نگران کند، اما نگرانی کمکی به وضعیت سلامت نوزاد نخواهد کرد. لازم است تا مادر مثبت‌اندیش باشد و بر استرس خود غلبه کند، استرس و اضطراب بر میزان شیر پستان مادر و همچنین بر کیفیت شیر مادر تاثیر می‌گذارد.
لازم است والدین در مورد ابهاماتی که در ذهن دارند از پزشکان و پرستاران سوالات خود را بپرسند و آگاهی‌های لازم را کسب کنند تا از دغدغه‌های ذهنی آن‌ها کاسته شود. اگر اصطلاحات پزشکی برای شما مفهوم نیست از پزشک توضیحات بیشتری بخواهید و یا در اینترنت درباره واژگان پزشکی که ممکن است در گفتگو با پزشکان و متخصصان با آن‌ها مواجه شوید، اطلاعات کافی را کسب کنید.
مراقبت از نوزاد نارس در منزل
این که نوزاد شما از بخش مراقبت‌های ویژه ترخیص شده است و پزشکان اجازه داده‌اند تا با شما به منزل بیاید، خبر مسرت‌بخش و امیدوارکننده‌ای است به این معنای که نوزاد بحران را پشت سر گذاشته است و احتمالاً از این به بعد می‌تواند زندگی عادی خود را آغاز کند. قطعاً چنین نوزادانی نسبت به سایر نوزادان تفاوت‌هایی دارند یکی از تفاوت‌هایی که ممکن است والدین را نگران کنند، الگوی خواب این نوزادان است. این نوزدان بیشتر از دیگر همسلان خود از خواب بیدار می‌شوند و دوره‌های خواب کوتاه‌تری دارند.
نوزادان نارس ممکن است سیستم ایمنی ضعیف‌تری نسبت به دیگر نوزادان داشته باشند و بیشتر از نوزادان رسیده بیمار شوند. لذا باید از این نوزادان بیشتر مراقبت کرد. انجام معاینات دوره‌ای در این نوزادان از اهمیت بیشتری برخوردار است و لازم تا واکسیناسیون این نوزدان در زمان مقرر و به طور منظم انجام شود. به طور کلی آنچه که مربوط به سلامت و بهداشت نوزادان نارس می‌شود باید بیشتر از نوزادان رسیده مورد توجه قرار گیرد.
متاسفانه یکی از سندروم‌های نسبتاً شایع بین نوزادان نشانگان مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) است؛ این سندروم در نوزادان نارس شایع‌تر از دیگر نوزادان است. برای پیشگیری از احتمال بروز این سندروم، مراقب باشید تا نوزاد روی شکمش نخوابد.
در آخر بار دیگر تاکید می‌کنیم که نگرانی و اضطراب را از خود دور کنید و به جای آن سعی کنید تا بر آگاهی و دانش خود بیافزاید. نگرانی شما دردی از نوزاد دوا نخواهد کرد و بر مشکلات نیز خواهد افزود. با کنترل استرس، شرایط بحرانی را مدیریت کنید تا این شرایط ناخوشایند را به سلامت پشت سر بگذارید. حتی بزرگ‌ترین مشکلات نوزاد هم با درایت شما والدین محترم قابل کنترل خواهد بود. اگر نوزاد شما به دلیل تولد زودهنگام دچار معلولیت شده است، قوی بودن و پذیرش شرایط موجود می‌تواند از وخیم‌تر شدن اوضاع جلوگیری کند و ذهن شما را برای برنامه‌ریزی و اخذ تصمیمات درست آماده خواهد کرد. به دنبال مقصر نباشید و خودتان را سرزنش نکنید، آنچه که پیش آمده قابل برگشت و اصلاح نیست پس نگاه خود را به آینده معطوف کنید. تیم پینو بیبی برای همه نوزادان نارس و والدین این نوزادان بهترین‌ها را آرزومند است.