در اینجا لازم است که پیش از پرداختن به این‌که کدام وضعیت (پوزیشن) زایمان مناسب است. این موضوع را خاطر نشان کنیم که زایمان شامل دو مرحله است که مرحله دوم زمانی اتفاق می‌افتد که دهانه رحم کاملا باز شده است و در حدود ده سانتی متر است و این مرحله با تولد نوزاد پایان می‌یابد. مرحله دو فاز غیرفعال زایمان است، مرحله فشار و هل دادن فعال مرحله زایمان واقعی است.
انتخاب یک پوزیشن ایده‌ال برای زایمان که در تمامی موارد به عنوان یک موقعیت مناسب جهت زایمان راحت‌تر باشد وجود ندارد. زیرا ممکن است که یک زن باردار در وضعیت خاصی احساس آرامش و درد کمتری داشته باشد اما برعکس یک زن باردار در آن موقعیت احساس ناراحتی و درد کند. درست مثل خوابیدن افراد در طول شب، که هر کس طبق عادتی که از کودکی کسب کرده است در رختخواب به خواب می‌رود. به هر صورت برخی پوزیشن‌ها در این مقاله ذکر می‌کنیم و بهتر است پیش از زمان زایمان موقعیت‌های مختلف را زائو امتحان کند و موقعیت و پوزیشن مورد نظر خود را پیدا کند. در انجام پوزیشن‌ها بهتر است ماما همراه (دولا) و یا همسر فرد به زائو کمک کند. هم‌چنین دانستن این نکته ضروری است که بهتر است تمامی پوزشین‌ها را بداند گاهی لازم است که در طی زایمان پوزشن زائو عوض شود، بهتر است که از قبل با آن آشنا باشد تا دچار هراس و اضطراب نشود. حرکاتی که از یک ضرب آهنگ مناسب و یکنواخت برخودار هستند ایجاد آرامش میکند. بنابراین انجام این حرکات در زمان وضع حمل بسیار کمک کننده است.
انتخاب پوزیشن مناسب برای وضع حمل تحت تاثیر بسیاری از فاکتورهای از جمله شرایط مکانی، انتخاب پوزیشن توسط زائو (مادر)، انتخاب مراقب زائو (دولا و یا ماما) و یا مداخله پزشک قرار بگیرد.
پوزیشن‌های کمک کننده
- زانو زدن kneeling: در این حالت زائو در مقابل توپ‌های بزرگ زانو زده و توپ را در آغوش گرفته و به آرامی همراه توپ حرکت کند. اگر توپ زایمان در دسترس نیست از تعدای بالشت جهت انجام این حرکت نیز می‌توان کمک گرفت. این حرکت به باز شدن لگن برای زایمان کمک میکند. اگر زائو در بیمارستان است و دسترسی به هیچ کدام را ندارد.
- تکان دادن Rocking: در زمان زایمان انجام حرکاتی که ضرب آهنگ موزنی و یکسانی دارند نیز باعث کاهش اضطراب میشود و آرام بخش است. برای مثال نشستن روی لبه صندلی یا لبه تخت به آرامی پاهای خود را حرکت کنید.
- تاب خوردن Swaying: ایستادن و یا راه رفتن در مراحل اولیه زایمان می‌تواند مدت زمان زایمان را کوتاه کند. در هنگام انقباضات زایمانی برای حمایت به فرد دیگر (مثلا همسر خود یا دولا) تکیه کنید و یا دستان خود را دور گردن فرد حامی قرار دهید، از او بخواهید که به آرامی شروع به تاب دادن زائو نماید. حرکت و چرخش به آرامی باشد گویی در حال رقصیدن هستند. برای مالش پشت و کمر زائو نیز این وضعیت مناسب است. زیرا دستان فرد حامی به راحتی کمر زائو را می‌تواند ماساژ بدهد.
- به جلو خم شدن Leaning Forward: چنان‌چه زائو در زمان زایمان احساس کمر درد دارد، به روی صندلی در جهت عکس بنشیند و یا به یک میز با کمک دستانش تکه دهد و به سمت جلو ختم شود، همراه او می‌تواند در این حالت کمر زائو را ماساژ بدهد.
- لانژ lunging یا استپ بلند (گام بلند): برای انجام این حرکت یک صندلی یا چهار پایه نیاز است ارتفاع صندلی جوری باشد که زائو به راحتی بتواند پای خود را بر روی آن قرار دهد. سپس زائو یک پای خود را روی صندلی قرار دهد و با هر انقباض به سمت پائی که بر روی صندلی است خم شود. اگر صندلی و چهار پایه در دسترس نبود از یک سکو یا گله م می‌توان استفاده کرد. اگر این مورد هم دردسترس نبود زائو یک پای خود را جلو قرار داده و به آرامی از سمت کمر به سمت پای جلویی خم کند. این حالت به کاهش درد کمر زائو نیز کمک میکند. این حرکت هم‌چنین به حرکت جنین به سمت کانال زایمان کمک میکند.
- چمباتمه زدن یا اسکات Squatting: چمباتمه زدن در واقع به معنی خم شدن بر روی زانوها با پاهای باز است. جهت داشتن یک حامی یا پشتیبان از دست‌ها را به لبه میز یا پشتی صندلی و یا نرده گرفته و به سمت پایین فشار وارد کنید. در این حرکت باز شدن لگن به خوبی صورت می‌گیرد. در ضمن زائو در این موقعیت فشار دادن به سمت پایین را بهتر تمرین میکند.
- نیمه نشستن Semisitting: در این حلت زائو به یک بالشت تکه می‌دهد و یا از همراه (همسر و یا دولا) خود می‌خواهد که در پشت او نشسته و به همراه خود تکه می‌دهد. سپس پاها را خم کرده و از هم باز نگه می‌دارد و با کمک دست ها زانوها را به سمت خود می‌کشد.
- نشسته Sitting: در این حالت زائو بر روی یک صندلی نشسته و یکی از پاها را به روی صندلی هم ارتفاع با صندلی که بر روی آن نشسته است دراز میکند. به سمت پایی که دراز است خم شده و خود را به جلو می‌کشد.
- روی دست و زانو نشستن On Hands and Knees: مانند حالت گربه، زائو بر روی کف دست و زانو قرار می‌گیرد. این حرکت فشار را از روی ستون فقرات برداشته و در این حرکت نیز لگن باز میشود. وضعیت روی دست و زانو نشستن به تامین اکسیژن بیشتر برای جنین مکم میکند. چنان‌چه دستان زائو خسته شد برای استراحت دادن به بازوها، شانه را روی لبه تخت قرار داده و سر زائو روی بالش یا لبه تخت قرار گیرد.
- دراز کشیدن به پهلو lying on your side : در مراحل اولیه زایمان، بهتر است زائو به پهلو دراز بکشد یک یا دو زائو خود را خم بکند. برای راحتی و کاهش فشار بر کمر می‌توان از یک بالشت که بین دو زانو زائو قرار می‌گیرد کمک گرفت. برخی از بانوان ممکن است درخواست یک بالشت برای قرار دادن در زیر شکم را تقاضا کنند.
- موقعیت لیتوتومیLithotomy: دراز کشیدن به پشت و زانوها و ران‌ها از محل مفصل خم شده است و پاها از هم باز است و در نهایت پاها در رکاب‌های تخت زایمان قرار می‌گیرند یا توسط افرادی پاهای زائو در هوا نگه داشته می‌شوند.
هیچ موقعیت مناسبی برای زایمان وجود ندارد. بهتر است زنان باردار همه موقعیت را امتحان کنند. تا حالت‌های را که در آن راحت تر هستند را دریافته و با کسی که همراه او است در میان بگذارند. بهتر است بیش از دو پوزیشن (موقعیت) را به عنوان موقعیت مناسب برای خود انتخاب کنند.
وضعیت عمودی در زایمان Upright position Birth
هنگامی که زائو درحالت ایستاده است، رحم در طول انقباضات به سمت جلو متمایل میشود. این بدان معناست که انقباضات بهتر و درد کمتری را زائو تجربه میکند. انقباضات زمانی قوی‌تر و موثرتر می‌شوند که زائو به حالت ایستاده یا چمباتمه باشد که زایمان کوتاه‌تر میشود. در موقعیت عمودی بدن؛ لگن باز است و زائو به صورت ایستاده، زانو زدن و یا چمباته اقدام به فشار دادن و زایمان میکند. در این حالت با حرکت جنین به سمت پایین، وزن جنین به باز شدن لگن کمک میکند. سنگینی جنین نیز یک مزیت برای جنین است، زیرا وزن رحم به رگ‌های اصلی مادر که در حال اکسیژن رسانی به نوزاد هستند فشار نمی‌آورد.
وضعیت‌های عمودی در زایمان عبارتند از:
- ایستاده، چمباتمه زدن، با حمایت یک شریک یا تکیه‌گاه
- زانو زدن به صورت عمودی یا روی دست و زانو
- استفاده از صندلی تولد
محققان بر این باورند که زایمان در وضعیت عمودی به دلایل فیزیولوژیکی مفید است، به عملکرد طبیعی بدن زائو کمک میکند.
مزیت‌های وضعیت زایمان عمودی:
- جاذبه زمین می‌تواند به پایین آمدن و بیرون آوردن جنین کمک کند
- فشار کمتری بر آئورت (رگ خونی بزرگی که خون اکسیژن‌دار را از قلب به بقیه اعضا بدن منتقل میکند) وارد میشود.
- جریان خون بیشتر از طریق آئورت منجر به اکسیژن رسانی بهتر به جنین میشود
- که منجر به کاهش خطر ضربان قلب غیرطبیعی جنین می شود
- که منجر به کاهش خطر سزارین اورژانسی می شود
- رحم می‌تواند قوی‌تر و موثرتر منقبض شود
- جنین می‌تواند موقعیت بهتری برای عبور از لگن پیدا کند
- دردش کمتر از خوابیدن به پشت است.
پوزیشن‌های دراز کشیده عبارتند از:
در این حالت زائو در حالت دراز کش به پشت یا پهلو قرار می‌گیرد، وضعیت خوابیده و نیمه خوابیده نامیده میشود. برخی از محققان وضعیت دراز کشیدن به پهلو را با سایر وضعیت‌های غیر قائم گروه‌بندی می‌کنند، حتی اگر ممکن است اثرات متفاوتی نسبت به دراز کشیدن به پشت داشته باشد. این موقعیت بیشتر مورد توجه ماماها و متخصصان زنان و زایمان است زیرا در این حالت راحت تر می‌توانند باعث تحریکات مصنوعی برای القایی زایمان شوند. اما برخی بانوان باردار معتقد هستند که زایمان در این حالت را دردناک و دشوار است.
پوزیشن‌های دراز کشیده و نیمه خوابیده عبارتند از:
- حالت خوابیده Supine Position ، به پشت دراز کشیده. اگر سر تخت بالا قرار گیرد، این وضعیت شبیه به حالت نیمه نشسته Semi-Sitting یا نیمه دراز کشیده Semi-Recumbent است.
- حالت جانبی (به پهلو خوابیدهSide-Lying) در این حالت نیز زائو به کی سمت از پهلوها دراز کشیده است.
- موقعیت لیتوتومیLithotomy: در این موقعیت به پشت خوابیده و زانوها خم شده (زاویه ران با ناحیه لگن ۹۰ درجه است). برای حالت لیتوتومی سه نوع جاپایی وجود دارد: جاپایی زیر زانویی، جاپایی عصایی و جاپایی چکمه‌ای. وضعیت لگن در موقعیت لیتوتومی؛ باعث ایجاد زاویه‌ای در کانال زایمان (کانال تولد) میشود که باعث میشود کودک به سمت جلو حرکت کند. مقالات و مطالعات بسیاری هستند که موقعیت لیتوتومی را به عنوان یک استاندارد بالا قبول دارند و این موقعیت به استاندارد طلایی معروف است.