شیر مادر کامل‌ترین و ایمن‌ترین منبع تغذیه نوزاد است. نوزاد هر آنچه برای رشد و حفظ سلامت خود نیاز دارد را از طریق شیر مادر دریافت خواهد کرد و شیر مادر او را از ابتلا به انواع بیماری‌ها مصون می‌دارد. اما فواید شیردهی فقط شامل حال نوزاد نمی‌شود شیردهی برای مادر شیرده نیز فواید و مزایایی فراوانی دارد. در این مقاله در خصوص فواید شیردهی برای مادر و نوزاد با هم گفتگو خواهیم کرد پس تا انتهای این مقاله با تیم پینو بیبی همراه باشید تا در مورد اهمیت Breastfeeding بیشتر بدانید.
فواید شیردهی برای نوزاد و مادر Breastfeeding
تمام محققان بر این موضوع صحه می‌گذارند که شیر مادر برای نوزاد بهترین خوراک است. شیر مایعی است که در خلال دوران شیردهی به وسیله غدد شیری در بدن تمام پستانداران ماده تولید می‌شود. این ماده زندگی‌بخش دارای ترکیبات مفیدی است که برای رشد و سلامت جنین بسیار حائز اهمیت است. شیر مادر حاوی سلول‌های زنده، فاکتورهای مهم رشدی، انواع پروتئین، مولکول‌های با ساختار ضدالتهابی و ضدعفونی کننده و ویتامین‌ها A، B، C و D است. علاوه بر فوایدی که مصرف شیر برای نوزاد دارد، شیردهی فواید فراوانی برای مادر شیرده نیز دارد. در این مقاله برآنیم تا در خصوص فواید شیردهی برای مادر و نوزاد با شما همراه همیشگی پینو بیبی مطالبی را به اشتراک بگذاریم.
تغییرات بدن مادر جهت آمادگی برای شیردهی
زنان در ماه‌های اول بارداری متوجه تغییراتی در نوک پستان خود می‌شوند. نوک پستان‌ها حساس شد و گاه همراه با سوزش است. در دوران بارداری جریان خون به سمت سینه‌ها افزایش می‌یابد و این نشانه‌ای بر آمادگی پستان‌ها برای شیردهی است ولی این تغییرات الزاماً به معنای تولید شیر در پستان نیست.
در طول ماه‌های اول بارداری پستان‌ها بزرگ شده و پس از آن تا پایان دوران شیردهی به همان حال باقی می‌ماند. در حدود ماه سوم یا چهارم بارداری نوک سینه تیره شده و در هفته‌های آخر قبل از تولد و چند روز بعد از تولد، شیر تولید شده در پستان‌ها شیر ایدهآل برای تغذیه است که از آن به عنوان کلستروم (آغوزه) Colostrum نام برده می‌شود. این شیر غلیظ، زرد رنگ است. این شیر اولیه حاوی مقادیری آنتی‌بادی است و نوزاد در ابتدای زندگی جهت حفظ سلامت و ایمنی خود به این آنتی‌بادی‌ها نیاز دارد. این مایع تا دو الی سه روز بعد از زایمان هم به همین حال باقی می‌ماند. پس از آن در اثر تغییرات هورمونی که در اثر نبودن جفت در رحم به وجود می‌آید حجم آن افزایش یافته و محتویات آن به آنچه که در شیر وجود دارد تبدیل می‌شود. بهترین زمان برای شیردهی بلافاصله بعد از تولد است. این کار می‌تواند شیردهی موفق در آینده را ضمانت کند.
جریان شیر تا زمانی‌که مادر نوزادش را شخصاً تغذیه می‌کند ادامه خواهد داشت شیردهی حداقل باید تا شش ماه ادامه یابد، چنان‌چه تا یکسال شیردهی ادامه یابد اثرات مثبت آن نیز بر مادر و نوزاد بیشتر خواهد بود. در حقیقت مکیدن پستان‌ها توسط نوزاد این غدد را تحریک کرده و پستان‌ها شروع به سنتز شیر می‌کنند.
چرا برخی نوزادان از شیر مادر محروم می‌شوند؟
کلیه متخصصین معتقدند که شیر مادر اثرات جسمی و روانی بر روی نوازاد دارد. متاسفانه تعداد کمی از نوزادان از شیر مادر محروم می‌شوند. علت این محرومیت می‌تواند به خاطر مسائل پزشکی باشد که البته این موارد کم است و یا این که متاسفانه مادر قبل از شیردهی از نوزاد جدا می‌شود که این مسئله می‌تواند به خاطر پایان حیات و زندگی مادر باشد و یا جدایی فیزیکی مادر از نوزاد.
اما عدم شیردهی به نوزاد علل دیگری هم دارد که منشا در فرهنگ اجتماعی و باورهای غلط دارد. امروزه در جوامع مدرن بسیاری از مادران جوان با توصر این که شیردهی ممکن است باعث شود تناسب اندام آن‌ها بهم بخورد از شیر دادن به نوزادشان امتناع می‌کنند. در حالی‌که هیچ دلیل و ادله محکمی مبنی بر اثبات این مدعا وجود ندارد. باور اشتباه دیگری که در مورد شیردهی مادران وجود دارد این است که برخی گمان می‌کنند اگر مادر به نوزاد شیر بدهد ممکن است به امراضی نظیر کمبود کلسیم و پوکی استخوان مبتلا شود.
فواید شیردهی برای مادر
شیردهی دارای مزایای بلندمدت و کوتاه مدت بر سلامت جسم و روان مادران است. طبق بررسی‌های انجام شده در مادرانی که به نوزاد خود شیر می‌دهند، اثرات جسمی و روحی مثبتی مشهود است. به عنوان مثال احتمال ابتلا به بیماری‌های سرطان پستان، سرطان تخمدان و سرطان دیواره رحم (آندومتر)، فشار خون و دیابت نوع ۲ در مادرانی که به نوزاد خود شیر می‌دهند بسیار پایین‌تر از بانوانی است که به نوزاد خود شیر نمی‌دهند. در ادامه به شرح تعدادی از این مزایا خواهیم پرداخت.
اثرات کوتاه مدت شیردهی بر مادران
کاهش خونریزی: به طور معمول بعد از فارغ شدن تا حدود چهل روز بعد از یک زایمان طبیعی و نرمال، خونریزی ادامه خواهد داشت. اما در زنان شیرده این مدت زمان کاهش می‌یابد. شیردهی باعث می‌شود تا خونریزی پس از زایمان کاهش یابد؛ علت این مسئله ترشح اکسی‌توسین در حین شیردهی در بدن مادر است که باعث منقبض شدن رحم می‌شود. این انقباض رحم سبب کاهش خونریزی پس از زایمان و بازگشت رهم به حالت اولیه پیش از زایمان می‌شود. بخشی از این فرایند نیز به دلیل اثرات هورمون پرولاکتین است که وظیفه شیرسازی در غدد شیری را بر عهده دارد.
کاهش خطر ابتلا به افسردگی: حتماً در مورد افسردگی پس از زایمان بسیار شنیده‌اید؛ پژوهش‌ها نشان می‌دهد که شیردهی احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان را کاهش می‌دهد به خصوص اگر شیردهی برای مدت طولانی ادامه داشته باشد. یافته‌های تحقیقات علمی حاکی از آن است که حتی زنانی که از قبل دچار افسردگی بوده‌اند نیز می‌توانند با کمک و مشاوره روانشناس و روانپزشک به کودک خود شیر بدهند و چه بسا بانوانی که طی این فرایند توانسته‌اند بر افسردگی و روان‌پریشی خود غلبه کنند.
کاهش سطح استرس در مادران: در زمان شیردهی سطح ترشح هورمون اکسی‌توسین افزایش می‌یابد، این هورمون باعث می‌شود که احساس آرامش بیشتر شود و به عبارتی سطح استرس کاهش می‌یابد. بسیاری از مادران بیان داشتند که در طی شیردهی به نوزادان‌شان احساس آرامش بیشتری دارند. لذا برای بررسی درستی این نظریه یک پژوهش انجام شد. این مطالعه بر روی زنانی که تازه مادر شده بودند انجام گرفت. در طی این آزمایش مادران به دو دسته تقسیم شدند. دسته اول مادرانی که خود به فرزندان‌شان شیر می‌دهند و دسته دوم مادارنی که به فرزندان‌شان شیر نمی‌دادند. از هر دو دسته خواسته شد تا به یک موقعیت یا خاطره اضطراب‌آور فکر کنند. سپس فشار خون این زنان مورد سنجش قرار گرفت؛ نتایج حاکی از آن بود که در مادرانی که نوزاد خود را با شیر پستان خود تغذیه می‌کنند سطح فشار خون بسیار پایین‌تر از دسته دوم یعنی بانوانی که به نوازد خود شیر نمی‌دهند، بود.
تناسب اندام و کاهش وزن مادران: برخلاف عقیده تعدادی از مادران جوان که فکر می‌کنند شیردهی به نوزاد از طریق پستان باعث بهم خوردن تناسب اندام‌شان می‌شود شیردهی باعث کاهش وزن می‌شود و مادر طی دوران شیردهی اضافه وزنی که در دوران بارداری بدست آورده را به تدریج از دست می‌دهد.
اثرات بلند مدت شیردهی بر مادران
کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان و رحم: طی مطالعات انجام شده در زنان شیرده احتمال ابتلا به سرطان پستان و رحم بسیار پایین‌تر از سیار بانوان است. البته این احتمال در مدت زمان شیردهی حداقل یکسال اثرگذار هست اما هنوز روند این اثرگذاری مشخص نیست. پژوهشگران معتقد هستند در زمان شیردهی تغییرات ساختاری در پستان‌ها احتمالا باعث کاهش سطح ترشح هورمون استروژن می‌شود. شاید همین سرکوب هورمون استروژن در کاهش ابتلا به سرطان تخمدان موثر است.
کاهش سکته قلبی: طبق تحقیقات صورت گرفته آژانس مراقب و سلامت آمریکا مادرانی که نوزادان خود را شیر می‌دهند تا سال‌های سال نسبت به دیگر مادران که نوزادان خود را با شیر تغذیه نکردند کمتر دچار بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شوند. این زنان مقاوم‌تر هستند و کمتر دچار سکته قلبی می‌شوند.
کاهش فشار خون: هم‌چنین مادرانی که از طریق پستان به نوزادان خود شیردهی می‌کنند کمتر به فشار خون مبتلا می‌شوند. در طی مطالعه که در آمریکا در دو سال متوالی یعنی ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ میلادی انجام شد؛ نتایح این مطالعات نشان داد که کاهش فشار خون در ماداران شیرده بیشتر از سایر مادران بوده است.
کاهش ابتلا به دیابت نوع دو: وجود ریزفاکتورهای در نژادهای مدیراتنه‌ای بالا است و ما ایرانی‌ها نیز جز این نژاد محسوب می‌شویم لذا احتمال ابتلا به دیابت نوع یک در این نوع نژاد بالا است. اما پژوهش‌های انجام شده در سال ۲۰۱۹ میلادی نشان می‌دهد که مادرانی که نوزادان خود را شیر می‌دهند، دارای مقاومت بدنی بالاتری نسبت به تحمل گلوکز و حساسیت به انسولین هستند. این مطالعات نشان می‌دهد هر چه مدت زمان شیردهی بالا رفته است میزان ریسک ابتلا به فشار خون نیز ۳۰ درصد کاهش یافته است.
فواید شیردهی برای نوزاد
علاوه بر مادران؛ نوزادان نیز از نوشیدن شیر طبیعی از طریق پستان منافع بسیاری می‌برند. طبق بررسی سازمان بهداشت جهانی WHO تغذیه از شیر مادر به مدت شش ماه اثرات ذیل را دارا می‌باشد:
- وزن ایده‌ال و سالم: نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند نسبت به نوزادانی که شیر خشک مصرف می‌کنند وزن ایدهآل و طبیعی دارند و در این نوزادان چاقی و اضافه وزن کمتر دیده می‌شود. شیر مادر حاوی دو پروتئین عمده است شامل پروتئین V و کازئین است که نسبت آن‌ها به هم ۶۰ به ۴۰ است. پروتئین V نسبت به کازئین خالص‌تر است. این پروتئین از منابع اصلی تامین کلسیم در بدن است. بنابراین کودک رشد متناسبی خواهد داشت که در ادامه این روند رشد وزن مناسب و ایده‌آلی نیز خواهد داشت.
- منبع غذایی کامل: نوزاد در هر مرحله از رشد به مواد مغذی گوناگونی نیاز دارد. شیر مادر یک منبع کامل هست که نیاز غذایی را برای نوزاد فراهم می‌کند مگر در مواقعی که نوزاد با یک نقض خاص متولد می‌شود و یا مادر خود دارای کمبود ماده غذایی در بدنش باشد؛ در این صورت مکمل غذایی برای مادر و نوزاد الزامی است.
- کاهش احتمال مرگ ناگهانی نوزاد: یکی از علل اصلی مرگ و میر در نوزادان یک ماهه تا یک ساله، سندرم مرگ ناگهانی نوزاد SIDS می‌باشد. اما در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، این احتمال کاهش یافته است.
- کاهش ابتلا به دیابت نوع یک: کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع یک، تغذیه با شیر مادر به کاهش این عارضه کمک می‌کند. زیرا شیر مادر حاوی مقادیر کمتری از انسولین نسبت به شیرخشک است. در نوزادان تغذیه شده با شیر مادر میزان لپتین Leptin کمتری وجود دارد. لپتین هورمونی است که نقش مهمی در تنظیم اشتها دارد.
- کاهش عفونت‌های رایج در نوزادی: شیر مادر حاوی ایمونوگلوبین یا آنتیبادیهای متعدد است. این پروتئین‌ها به تقویت سیستم ایمنی بدن نوزاد کمک می‌کند. همان‌‌طور که در پیشتر اشاره شد شیر مادر حاوی دو پروتئین مهم است حفظ تعادل و نسبت این دو پروتئین (پروتئین وی و کازئین) به کودک در برابر عفونت‌ها کمک می‌کند. چنین نوزادانی کمتر به عفونت تنفسی، عفونت گوش، مننژیت، عفونت‌های گوارشی و به خصوص روده مبتلا می‌شوند. هم‌چنین این نوزادان نسبت به نوزادانی که شیر خشک مصرف می‌کنند کمتر دچار سرماخوردگی می‌شوند. از طرفی وجود پروتئین لاکتوفرین در شیر مادر مانع رشد باکتری‌های بیماری‌زا در روده نوزاد می‌شود.
- افزایش قدرت گویش کودک: کودکانی که در نوزادانی از شیر مادر تغذیه کردند به علت مکیدن مداوم پستان مادر و بلعیدن شیر دارای دندان و فک قوی‌تری هستند، بنابراین قدرت گویش و ادا کلمات در این کودکان بالاتر است.
- عادت غذایی مناسب: در نوزدانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند نسبت به کودکانی که شیر خشک مصرف می‌کنند، چون هر بار مادر خوراک متفاوتی دارد لذا شیر مادر دارای ترکیبات متفاوتی خواهد شد و نوزاد به این طریق کم‌کم با مولکول‌های غذایی مختلف برخورد می‌کند و جوانه‌های چشایی موجود در زبان کودک این طعم را به مغز مخابره می‌کند و لذا در بزرگسالی عادت غذایی بهتری دارد. فراموش نکنید که شیر خشک ترکیب یکسان غذایی دارد بنابراین در افزایش قدرت چشایی تاثیر چندانی نخواهد داشت.
- کاهش خطر ابتلا به آسم و الرژی: نوزادانی که با شیر مادر تغذیه شده‌اند کمتر به آسم و آلرژی دچار می‌شوند. هم‌چنین این کودکان در آینده نیز کمتر دچار مشکلات حساسیتی می‌شوند. در ضمن احتمال آلرژی به مواد غذایی و آلرژی محیطی نیز در این نوزادان کاهش می‌یابد درست برعکس در کودکانی که از شیر خشک، شیر گاو و یا شیر سویا مصرف می‌کنند گاه خود این مواد غذایی یکی از عوامل اصلی حساسیت و آلرژی می‌شود. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند لیزوزیم‌های از شیر مادر دریافت می‌کنند. این لیزوزیم‌ها آنزیم‌های هستند که نوزاد را در برابر باکتری E.Coli و سالمونلا حفظ می‌کند. این دو تا باکتری عامل اصلی مسمویت غذایی در نوزادان و کودکان هستند. هم‌چنین این لیزوزیم‌ها به رشد باکتری‌های مفید روده نوزاد کمک می‌کنند و خاصیت ضد التهابی نیز دارند.
- افزایش ضریب هوشی: نوزادنی که با شیر مادر تغذیه می‌کنند در آینده از ضریب هوشی بالاتری برخوردار هستند زیرا رشد مغز بهتر صورت می‌گیرد. تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته است و یافته‌های این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکانی که از شیر مادر تغذیه کرده‌اند علاوه بر بهره هوشی بالا، از هوش هیجانی مطلوب‌تری نیز برخوردار هستند و قابلیت حل مسئله و برقراری ارتباط با دیگران در این کودکان بالاتر است.
- افزایش حس امنیت و اعتماد بنفس: ارتباط فیزیکی که بین مادر و نوزاد برقرار می‌شود باعث می‌شود تا حس امنیت و اطمینان خاطر در نوزاد ایجاد شود. در زمان تولد نوزاد تنها می‌تواند تا فاصله ۳۸ سانتی‌متری را ببیند. در این فاصله نوزاد بیشترین ارتباط چشمی را با مادر برقرار می‌کند. شیردهی ارتباط پوستی نوزاد با مادر را بیشتر می‌کند و این ارتباطات بر سلامت روحی نوزاد اثر مثبتی می‌گذارد. نوزاد در حین شیر خوردن صدای قلب مادر را می‌شنود همان صدای که در دوران جنینی با آن در تماس بود لذا در ناخودآگاه ذهن کودک این صدا به نوزاد حس آرامش می‌دهد و بستر مناسبی برای رشد عاطفی کودک خواهد بود. لذا توصیه می‌شود مادر در حین شیردهی آرامش خود و محیط اطراف را حفظ کند تا اثر بیشتری بر ایجاد احساس آرامش و امنیت در نوزاد داشته باشد.