عفونت گوش (اوتیت میانی حاد) زمانی رخ می‌دهد که یک ویروس یا باکتری فضای پشت پرده گوش کودک را آلوده کند و گاهی علت تجمع مایع در ناحیه پشت پرده گوش که این مایع ممکن است عفونی باشد یا نباشد. علائم شامل گوش درد است که ممکن است باعث شود نوزاد یا به خصوص کودک نوپا بداخلاق یا تحریک‌پذیر شود. اغلب، عفونت گوش خود به خود برطرف می‌شود. گاهی اوقات، کودکان به آنتی‌بیوتیک، داروهای مسکن یا به لوله‌های گوش نیاز دارند. علائم، شدت، فراوانی و طول بیماری در کودکان متفاوت است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اوتیت یا همان عفونت گوش میانی کودکان با پینو بیبی همراه باشید.
عفونت گوش (اوتیت میانی حاد) چیست؟
عفونت گوش که اوتیت میانی حاد نیز نامیده می‌شود، یک عفونت ناگهانی در گوش میانی ست. گوش میانی فضای پر از هوا بین پرده گوش و گوش داخلی است. استخوان‌های ظریفی را در خود جای می‌دهد که ارتعاشات صوتی را از پرده گوش به گوش داخلی منتقل می‌کند تا بتوانید بشنوید.
شیپور استاش کانال‌هایی هستند که گوش میانی را به پشت گلو متصل می‌کنند. آن‌ها فشار هوا را در گوش تنظیم می‌کنند و از تجمع مایع در فضای گوش میانی جلوگیری می‌کنند.
اگر شیپور استاش خوب عمل نکند، تخلیه مایعات از فضای گوش میانی به سختی انجام می‌شود و می‌تواند باعث خفه شدن شنوایی شود. اوتیت (از ویروس‌ها و باکتری‌ها) نیز باعث ایجاد مایع گوش میانی می‌شود. در این موارد مایع گوش میانی عفونی شده و اغلب علاوه بر کم شنوایی باعث ناراحتی نیز می شود. کم شنوایی رسانایی نوسانی تقریباً همیشه در همه انواع اوتیت میانی رخ می‌دهد. در واقع این شایع‌ترین علت کم شنوایی در کودکان خردسال است.
عفونت گوش چقدر شایع است؟
عفونت گوش میانی شایع‌ترین بیماری دوران کودکی بعد از سرماخوردگی است. عفونت گوش اغلب در کودکان بین ۶ ماه تا ۲ سال رخ می‌دهد اغلب تا سن ۸ سالگی رایج هستند. کودکان بزرگتر و بزرگسالان نیز ممکن است به عفونت گوش مبتلا شوند، اما این عفونت به اندازه کودکان خردسال اتفاق نمی‌افتد.
چرا کودکان بیشتر از بزرگسالان به عفونت گوش مبتلا می‌شوند؟
کودکان بیشتر از بزرگسالان دچار عفونت گوش می‌شوند زیرا:
- شیپور استاش نوزادان و کودکان، کوچک‌تر از بزرگسالان است؛ به همین دلیل به خوبی بزرگسالان عمل نمی‌کند و باعث می‌شود مایع در پشت پرده گوش جمع شود.
- سیستم ایمنی یا همان سیستم مبارزه با عفونت بدن، کودکان هنوز در حال توسعه است.
- احتمال ابتلای نوزادان به بیماری از دیگر کودکان بیشتر است.
علائم عفونت گوش چیست؟
علائم اوتیت به دلایل متعددی از جمله سرماخوردگی، حساسیت، آنفولانزا، عفونت سینوسی، استنشاق دود سیگار و نوشیدن مایعات در حالت خوابیده (در نوزادان) خود را نشان می‌دهد. علائم آن عبارتند از:
- گوش درد
- از دست دادن اشتها
- مشکل خواب
- مشکل شنوایی در گوش مسدود شده
- احساس پری یا فشار در گوش
- خروج ماده زرد، قهوه‌ای یا سفید از گوش (این ممکن است به این معنی باشد که پرده گوش پاره شده است.)
اگر خروج مایع از گوش وجود دارد، نباید چیزی را در مجرای گوش وارد کرد زیرا لمس یک شئی خارجی با پرده گوش پاره شده می‌تواند آسیب بیشتری ایجاد کند.
علائم اوتیت در نوزادان و خردسالان
از آنجایی که کودکان کوچک و نوزادان همیشه نمی‌توانند علائم خود را بیان کنند، مهم است که علائم را والدین تشخیص دهند. نشانه‌های عفونت گوش میانی (اوتیت) در نوزادان و خردسالان مبتلا به عفونت گوش ممکن است:
- والدین باید گوش خردسال را بمالند یا بکشند اگر خردسال و نوزاد بیشتر از حد معمول گریه کرد یا بی‌قراری نشان داد احتمال عفونت وجود دارد.
- اگر کودک تبی بین ۳۸ تا ۴۰ درجه سانتیگراد (۱۰۰.۵ تا ۱۰۴ درجه فارنهایت) داشته باشد. در نیمی از کودکان عفونت گوش با تب همراه هست.
- تنفس دهانی یا افزایش خروپف در کودک. تنفس دهانی ممکن است نشانه بزرگ شدن آدنوئید باشد. (آدنوئیدها غده‌های کوچکی از بافت بالای گلو، پشت بینی و نزدیک شیپور استاش هستند.) آدنوئیدها ممکن است با همان ویروس‌ها یا باکتری‌هایی که باعث عفونت گوش می‌شوند، عفونی یا ملتهب شوند. نوزاد همچنین در شب بی قراری می‌کند.
- در طول شیردهی مادر بهتر است از خوردن غذا خودداری کند (فشار در گوش میانی کودک همزمان با قورت دادن غذا توسط مادر تغییر می‌کند و باعث درد بیشتر و تمایل کمتر نوزاد به شیر خوردن می‌شود.)
- نوزاد حساس و تحریک پذیر می‌شود.
- نوزاد به صداهای آرام واکنش نشان نمی‌دهد.
علت اوتیت (عفونت گوش میانی) چیست؟
باکتری‌ها و ویروس‌ها باعث عفونت گوش می‌شوند. اغلب، عفونت گوش پس از سرماخوردگی یا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شروع می‌شود. میکروب‌ها از طریق شیپور استاش وارد گوش میانی می‌شوند. ویروس یا باکتری به محض ورود به داخل، می‌تواند باعث تورم شیپور استاش شود. تورم می‌تواند باعث مسدود شدن مجرای استاش شود و منجر به عملکرد ضعیف شیپور استاش و مایع عفونی در گوش میانی شود.
آیا عفونت گوش (اوتیت) مسری است؟
عفونت گوش مسری نیست، اما ویروس و یا باکتری عامل عفونت مسری هستند. انواع مختلفی از باکتری‌ها و ویروس‌ها از جمله مواردی که باعث سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شوند، باعث عفونت گوش نیز می‌شوند.
عوامل خطر عفونت گوش چیست؟
عوامل خطر عفونت گوش عبارت هستند از:
- سن: نوزادان و خردسال (بین ۶ ماه تا ۲ سال) در معرض خطر بیشتری برای عفونت گوش هستند.
- سابقه خانوادگی: ابتلا به عفونت گوش می‌تواند در برخی خانواده‌ها رایج‌تر باشد.
- سرماخوردگی: سرماخوردگی خطر ابتلا به عفونت گوش را افزایش می‌دهد. کودکانی که در مهدکودک و محیط‌های گروهی هستند در معرض خطر بیشتری برای عفونت گوش هستند، زیرا احتمال بیشتری وجود دارد که با کودکان مبتلا به سرماخوردگی یا سایر بیماری‌های تنفسی مسری، در تماس باشند.
- بیماری‌های مزمن: بیماری‌های طولانی مدت، از جمله نقص ایمنی و بیماری‌های مزمن تنفسی (مانند فیبروز کیستیک و آسم)، می‌توانند خطر ابتلا به عفونت گوش را افزایش دهند.
- قومیت: کودکانی که بومیان آمریکا، اسپانیایی تبار و بومیان آلاسکا هستند بیشتر از کودکان سایر گروه‌های قومی دچار عفونت گوش هستند.
- کیفیت هوای نامناسب و محیط‌های پر دود: آلودگی هوا و قرار گرفتن در معرض دود سیگار خطر ابتلا به عفونت گوش را افزایش می‌دهد.
- دمای هوا: در هوای سرد کودک بیشتر مستعد ابتلا به سرماخوردگی و گلو درد است؛ به همین دلیل احتمال بروز عفونت گوش میانی افزایش پیدا می‌کند.
عوارض اوتیت (عفونت گوش میانی) چیست؟
اکثر عفونت‌های گوش مشکلات طولانی مدت ایجاد نمی‌کنند. هنگامی که عوارض اتفاق می‌افتد، معمولاً مربوط به عفونت‌های مکرر یا مداوم گوش است. عوارض عبارت هستند از:
- کم شنوایی: کم شنوایی موقت یا تغییر در شنوایی (خفه کردن یا اعوجاج صدا) در طول عفونت گوش رایج است. عفونت‌های مکرر یا مداوم یا آسیب به ساختارهای داخلی گوش می‌تواند باعث کاهش شنوایی قابل توجهی شود.
- تأخیر در رشد گفتار و زبان: کودکان برای یادگیری زبان و رشد گفتار به شنیدن نیاز دارند. ناشنوایی یا کم شنوایی برای هر مدت زمان می‌تواند به طور قابل توجهی رشد را به تأخیر بیندازد.
- پارگی پرده گوش: حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان مبتلا به عفونت گوش دچار پارگی کوچکی در پرده گوش خود می‌شوند. اغلب، پارگی به خودی خود بهبود می‌یابد. اگر این‌طور نباشد، ممکن است کودک نیاز به جراحی داشته باشد.
- گسترش عفونت: عفونت‌های درمان نشده یا عفونت‌هایی که به خودی خود بهبود نمی‌یابند، می‌توانند گسترش یابند و این عفونت می‌تواند به استخوان پشت گوش سرایت کند (ماستوئیدیت). گاهی اوقات، عفونت می‌تواند به غشای اطراف مغز و نخاع (مننژها) گسترش یابد و باعث مننژیت شود.
چگونه عفونت گوش تشخیص داده می‌شود؟
اکثر متخصصین گوش و حلق بینی و حتی پزشکان عمومی می‌توانند بر اساس علائم کودک و معاینه فیزیکی به بررسی علائم سرماخوردگی و اوتیت بپردازند و تشخیص دهند که آیا کودک عفونت گوش دارد یا خیر؟! برای معاینه گوش، پزشک، پرده گوش کودک را با استفاده از یک ابزار روشن به نام اتوسکوپ مشاهده می‌کند. پرده گوش ملتهب، متورم یا قرمز شده نشانه عفونت گوش است.
پزشک ممکن است از اتوسکوپ پنوماتیک برای بررسی وجود مایع در گوش میانی کودک استفاده کند. اتوسکوپ پنوماتیک هوا را در پرده گوش می‌دمد که باعث حرکت آن به جلو و عقب می‌شود. اگر مایعی در داخل گوش کودک وجود داشته باشد، به راحتی حرکت نمی‌کند.
نکات حفاظتی در برابر عفونت گوش (اوتیت)
با انجام چند کار ساده می‌توان احتمال ابتلا نوزادان و خردسالان به عفونت‌های گوش، به خصوص عفونت گوش میانی (اوتیت) را کاهش داد. نکات آموزشی به کودکان برای جلوگیری از ابتلا به عفونت‌ها عبارت هستند از:
- آموزش شستن مکرر دست‌ها
- آموزش سرفه یا عطسه کردن در آرنج به کودکان
- عدم اشتراک‌گذاری لیوان و ظروف غذا با کودکان دیگر و افراد دیگر. اگر این اتفاق در مهد کودک یک روال است، از فرستادن کودک به مهدکودک‌های بزرگ تا زمانی که بزرگتر شوند اجتناب کنید.
- دور کردن کودکان از دود دست دوم سیگار (به دیگران اجازه ندهید در اطراف کودک، سیگار بکشند).
- شیردهی کودک با شیر مادر، در صورت امکان در ۶ تا ۱۲ ماه اول تولد کودک با مادر تغذیه شود. آنتی‌بادی‌های موجود در شیر مادر (به خصوص آغوز) با ویروس‌ها و باکتری‌هایی که باعث عفونت می‌شوند مبارزه می‌کند.
- حفظ وضعیت مناسب کودک در زمان شیر خوردن، باید هنگام شیردهی چه با شیر مادر و چه با شیشه شیر همواره سر خردسال از بدنش کمی بالاتر باشد این وضعیت می‌تواند از جریان شیر خشک یا مایعات دیگر به سمت عقب و جمع شدن در شیپور استاش جلوگیری کند.
- واکسیناسیون کودکان به روز باشد. واکسیناسیون‌های کودک، از جمله واکسن آنفولانزای سالانه برای کودکان ۶ ماهه و بزرگتر انجام شود. از متخصص اطفال در مورد واکسن‌های بیماری پنوموکوک و مننژیت بپرسید.
آیا عفونت گوش خود به خود برطرف می‌شود؟
خوشبختانه پاسخ مثبت است. بله، بیشتر عفونت‌ها خود به خود از بین می‌روند. به همین دلیل است که پزشک ممکن است قبل از تجویز داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک کمی تامل کند. در این بین، مسکن‌ها می‌توانند به علائمی مانند گوش درد کمک کنند و باعث کاهش درد شوند.
بسته به سن کودک، علائم و درجه حرارت بدن کودک، ممکن است برای بهبودی نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک باشد. اگر کودک عفونت‌های مداوم یا مکرر دارد، یا اگر مایعی در گوش میانی باقی مانده و که شنوایی او را در معرض خطر قرار می‌دهد، ممکن است کودک به لوله‌های گوش نیاز داشته باشد. دستورالعمل‌های پزشک خود را در مورد مراقبت از کودک خود دنبال کنید.
آیا کودک به آزمایشات اضافی برای عفونت گوش (اوتیت) نیاز دارد؟
کودک ممکن است به آزمایشات دیگری نیاز داشته باشد، از جمله:
- تمپانومتری: این تست از فشار هوا برای بررسی وجود مایع در گوش میانی کودک استفاده می‌کند.
- بازتاب سنجی آکوستیک: این تست از امواج صوتی برای بررسی وجود مایع در گوش میانی کودک استفاده می‌کند.
- تمپانوسنتز: این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا مایع را از گوش میانی کودک خارج کند و آن را برای وجود احتمالی ویروس‌ها و باکتری‌ها آزمایش کند. پزشک تمپانوسنتز را زمانی توصیه می‌کند که سایر درمان‌ها، عفونت را از بین نبرده باشد.
- آزمایشات شنوایی: متخصص شنوایی‌سنجی ممکن است آزمایش‌های شنوایی را برای تعیین این که آیا کودک دچار کم شنوایی است انجام دهد. از دست دادن شنوایی در کودکان مبتلا به اوتیت طولانی مدت یا مکرر یا مایعی در گوش میانی که تخلیه نمی‌شود، شایع‌تر است.
درمان عفونت گوش (اوتیت)
درمان به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله:
- سن کودک
- شدت عفونت
- ماهیت عفونت (عفونت بار اول، مداوم یا تکراری).
- آیا مایع برای مدت طولانی در گوش میانی باقی می‌ماند یا خیر.
اغلب، عفونت‌های گوش بدون درمان بهبود می‌یابند. پزشک ممکن است وضعیت کودک را کنترل کند تا ببیند آیا قبل از تجویز درمان‌ها بهبود می‌یابد. کودک ممکن است برای عفونت‌هایی که از بین نمی‌روند به آنتی‌بیوتیک یا جراحی نیاز داشته باشد. در این بین، داروهای ضد درد می‌توانند به علائمی مانند گوش درد کمک کنند.
داروهای تسکین دهنده درد برای اوتیت
پزشک ممکن است داروهای بدون نسخه (OTC) مانند استامینوفن (Tylenol®) یا ایبوپروفن(Advil®، Motrin®) را برای تسکین درد و کاهش تب توصیه کند. پزشک ممکن است قطره‌های تسکین دهنده گوش را تجویز کنند. هرگز به کودکان آسپرین ندهید. آسپرین می‌تواند باعث یک وضعیت تهدید کننده زندگی به نام سندرم ری شود.
لوله‌های گوش (لوله‌های تمپانوستومی)
اگر کودک دچار عفونت‌های مکرر گوش، عفونت‌هایی که با آنتی‌بیوتیک‌ها بهبود نمی‌یابد یا کاهش شنوایی مرتبط با تجمع مایعات، ممکن است به لوله‌های گوش نیاز داشته باشد. متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) لوله‌ها را در طول تمپانوستومی قرار می‌دهد. این لوله‌گذاری، فرایندی کوتاه (تقریباً ۱۰ دقیقه) است. کودک می‌تواند همان روز به خانه برود. در طول تمپانوستومی، لوله فلزی یا پلاستیکی کوچکی را در یک برش کوچک در پرده گوش کودک قرار می‌دهند. روش سوراخ کردن و تخلیه پرده گوش را میرنگوتومی(Myringotomy) می‌نامند. هنگامی که لوله‌ها در جای خود قرار گرفتند، هوا را به گوش میانی می‌دمند و اجازه می‌دهند مایع تخلیه شود.
لوله معمولاً ۱۲ تا ۱۸ ماه در جای خود باقی می‌ماند. ممکن است خود به خود از بین برود یا برای برداشتن آن نیاز به جراحی باشد. هنگامی که لوله‌ها از بین رفت، سوراخ در پرده گوش کودک بهبود یافته و بسته می‌شود.
چه زمانی برای اوتیت باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر یک از علائم زیر را در کودکان و خردسالان دیدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
- کودک دچار سفت شدن گردن می‌شود.
- کودک تنبل رفتار می‌کند، یا کاهل و سست به نظر می‌رسد یا بسیار بیمار است، یا علیرغم همه تلاش‌ها والدین گریه‌اش را متوقف نمی‌کند.
- نداشتن ثبات در راه رفتن
- گوش درد فرزندتان شدید است.
- فرزندتان تب بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد (۱۰۴ درجه فارنهایت) دارد.
- کودک نشانه‌هایی از ضعف را در صورت خود نشان می‌دهد (مثلاً یک لبخند کج).
- خروج مایع خونی یا پر از چرک از گوش
- پس از شروع آنتی‌بیوتیک تب بیش از ۴۸ ساعت باقی می‌ماند یا عود می‌کند.
- گوش درد بعد از سه روز مصرف آنتی‌بیوتیک بهتر نمی‌شود.
سوالات متداول در مورد عفونت گوش میانی (اوتیت)
- اگر کودک مبتلا با عفونت گوش بیرون رفت، آیا باید گوش‌های او را پوشاند؟ پاسخ منفی است، برای بیرون رفتن نیازی به پوشاندن گوش کودک نیست.
- آیا کودک با عفونت گوش می‌تواند شنا کند؟ شنا کردن تا زمانی که کودک پارگی (سوراخ شدن) در پرده گوش خود نداشته باشد یا خروجی از گوش او وجود نداشته باشد اشکالی ندارد.
- در صورت ابتلا به عفونت گوش آیا کودک می‌تواند با هواپیما سفر کند و یا به ارتفاعات برود؟ سفر هوایی یا سفر به کوهستان برای کودکان مبتلا بی‌خطر است، اگر چه ممکن است هنگام پرواز در هنگام برخاستن و فرود احساس درد موقت کند. قورت دادن مایعات یا جویدن آدامس در هنگام فرود هواپیما می‌تواند به کاهش درد کمک کند. اگر فرزند خردسال شما اوتیت دارد، از او بخواهید پستانک را بمکد تا ناراحتی در طول سفر هوایی از بین برود.
- چه زمانی کودک می‌تواند به فعالیت‌های عادی روزانه بازگردد؟بچه‌ها وقتی تب‌شان از بین رفت می‌توانند به مدرسه یا مهدکودک بازگردند.
سخن آخر
اگر علائم حاکی از ابتلای کودک به اوتیت بود و وضعیت او طی دو تا سه روز بهبود نیافت، با پزشک اطفال تماس بگیرید. اغلب، اوتیت بدون درمان بهتر می‌شود. بسته به سن و علائم کودک، ممکن است به آنتی بیوتیک نیاز داشته باشد. پزشک کودک می‌تواند مسکن‌هایی را برای کودک توصیه کند تا درد گوش را کاهش دهد.