افاسمان یعنی دهانه رحم نرم و کوتاه شود؛ زمانی که به وضع حمل و تولد جنین نزدیک میشود، دهانه رحم به تدریج کوتاه و از حالت استوانه به حالت قیفی شکل در می‌آید. در مبحث زایمان افسمان به صورت درصد بیان میشود، برای مثال در خانم بارداری که طول دهانه رحم به نصف رسیده است (حتی با وجود این که سوراخ دهانه رحم بسته است) افاسمان ۵۰ درصد است. فرایند افسمان جز مراحل نهفته زایمان است. از زمان بیدار شدن رحم و شروع انقباضات منظم که کسی از زمان شروع آن اطلاع ندارد و معمولاً از هفته ۳۷ تا ۳۸ بارداری به بعد شروع میشود و زمانی که دهانه رحم به اندازه ۳ تا ۴ سانتی‌متر باز شد، خاتمه می‌یابد؛ شروع میشود و هر چه درصد افسمان بیشتر باشد، زایمان راحت‌تر است. اصطلاحات مربوط به حوزه زایمان به خصوص در مورد نشانه‌های قریب الوقوع بودن زایمان بسیار تخصصی هستند و مفاهیم آن‌ها بسیار به هم نزدیک است و متاسفانه گاهاً به صورت اشتباه و یا به جای یکدیگر به کار گرفته می‌شوند؛ لذا تیم متخصص پینو بیبی، وظیفه خود می‌داند تا در سری مقالاتی این اصطلاحات را به صورت علمی و دقیق برای شما مخاطب گرامی تشریح کند، با پینو بیبی همراه باشید تا در سری مقالات مجله اینترنتی پینو بیبی با مفاهیم افاسمان، دیلاتاسیون، انگاژمان، نمره بیشاپ و به طور کلی فرایند رسیدن دهانه رحم به طور دقیق آشنا شوید.
افاسمان دهانه رحم Cervical Effacement
افاسمان نازک شدن و کوتاه شدن دهانه رحم است که در پایان بارداری و در آمادگی برای زایمان اتفاق می‌افتد. در یک فرد باردار برای زایمان واژینال، دهانه رحم باید صد در صد نازک شود. افسمان دهانه رحم (Cervical Effacement) و دیلاتاسیون (Cervical Dilation) هر دو فرایند در طی یک زایمان واژینال قبل از وضع حمل ایجاد میشود و جزئی از فرایند رسیدن دهانه رحم (Cervical Ripening) است.
افاسمان در بارداری چیست؟
افسمان دهانه رحم (یا افاسمان سرویکس) زمانی است که دهانه رحم نرم، نازک و کوتاه میشود. افاسمان در اواخر بارداری اتفاق می‌افتد زیرا بدن مادر برای زایمان و وضع حمل آماده میشود. دهانه رحم زائو در نهایت نازک میشود و به اندازه‌ای نرم میشود که نوزاد بتواند از واژن مادر عبور کند.
برای درک افاسمان، دانستن این که دهانه رحم چیست و چگونه با نزدیک‌تر شدن به زایمان نوزاد تغییر می‌کند، با پینو بیبی همراه باشید.
دهانه رحم (سرویکس) در دوران بارداری بلند، سفت و بسته است. قبل از پاک کردن یا افسمان، دهانه رحم مانند گردن یک بطری است. دهانه رحم مانند «گلوگاه» مانع از سر خوردن نوزاد به کانال زایمان میشود و از جنین در برابر عفونت در دوران بارداری محافظت می‌کند. دهانه رحم در دوران بارداری حدود ۴ سانتی‌متر طول دارد. تقریباً مانند چوب پنبه‌ای که به داخل یک بطری نوشیدنی کشیده میشود و تا کانال واژن امتداد می‌یابد.
با نزدیک‌تر شدن به زایمان، ماهیچه‌های رحم منقبض می‌شوند (یا سفت می‌شوند) تا به افتادن یا درگیر شدن سر نوزاد در لگن کمک کنند. این فشار باعث میشود دهانه رحم که سفت و بلند بوده است اکنون نرم و کوتاه شود. تا زمانی که دهانه رحم به طور کامل نازک و نرم میشود و به نازکی یک تکه کاغذ می‌رسد. در این زمان دهانه رحم دیگر مانند یک چوب پنبه در گلوگاه عمل نمی‌کند. در عوض، دهانه رحم کوتاه شده و به سمت رحم کشیده شده است.
پزشک ممکن است پس از اتمام ترم (حدود ۳۷ هفته بارداری) دهانه رحم را با انگشتان دست خود در حالی که دستکش استریل پوشیده است، بررسی و معاینه کند تا میزان افاسمان را اندازه‌گیری کند. اندازه‌گیری افاسمان بانوی بادار به پزشک موقعیت زایمان را نشان می‌دهد. متأسفانه، نمی‌توان به طور قطعی به بانوان آبستن گفت که چه زمانی زایمان خواهند کرد.
دهانه رحم سرویکس
دهانه رحم یک کانال کوچک است که رحم و واژن را به هم متصل می‌کند و این اجازه را می‌دهد تا مایعات خارج شده و وارد رحم شوند. در هنگام زایمان، دهانه رحم بزرگ میشود تا جنین به دنیا بیاید. دهانه رحم در برابر عفونت‌های HPV که می‌تواند باعث سرطان دهانه رحم شود نیز آسیب‌پذیر است.
افاسمان چگونه اندازه‌گیری میشود؟
افاسمان یا پاکسازی با درصد اندازه‌گیری میشود. به عنوان مثال، ۰ درصد به این معنی است که دهانه رحم هنوز پاک نشده است زیرا دهانه رحم هنوز طولانی و سفت است. وقتی دهانه رحم به طور کامل نازک شد، ۱۰۰ درصد از بین می‌رود، افسمان کامل رخ می‌دهد. هنگامی که بانوی باردار، افسمان ۱۰۰ درصد دهانه رحم را دارد، به این معنی است که دهانه رحم نمی‌تواند بیشتر از این نازک یا کوتاه شود.
تفاوت بین اتساع (دیلاتاسیون) و پاکسازی (افاسمان) چیست؟
اتساع دیلاتاسیون (Dilatation) زمانی است که دهانه رحم باز میشود و بر اساس سانتی متر اندازه‌گیری میشود. زمانی که دهانه رحم کاملاً بسته باشد یعنی صفر سانتی متر باز شده است. هنگامی که دهانه رحم ۱۰ سانتی متر عرض داشته باشد، به طور کامل دهانه رحم باز شده است. در ۱۰ سانتی متر، دهانه رحم به اندازه یک طالبی کوچک است. دیلاتاسیون (باز شدن) دهانه رحم و افسمان (پاک شدن) دهانه رحم دست به دست هم می‌دهند تا زایمان شروع شود. افاسمان و اتساع نیز در اثر انقباضات رحم ایجاد میشود. قبل از شروع مرحله فشار دادن زایمان طبیعی، دهانه رحم بانوی باردار باید ۱۰۰ درصد پاک شده و ۱۰ سانتی متر گشاد شود.
آیا افاسمان به معنای نزدیک شدن به زایمان است؟
پاسخ مثبت است. بله، افاسمان به این معنی است که بانوی باردار به زایمان نزدیک شده است، اما هیچ کس دقیقاً نمی‌داند چقدر او به زمان زایمان نزدیک است. در اوایل زایمان، انقباضات و سفت شدن عضلات رحم رخ می‌دهد. این انقباضات خفیف و نامنظم هستند و می‌توانند چندین ساعت یا چند روز طول بکشند. جای نگرانی نیست این انقباضات اولیه به نرم شدن و گشاد شدن دهانه رحم کمک می‌کنند.
همان طور که دهانه رحم برای زایمان آماده میشود، فشار ناشی از انقباضات باعث کشیده شدن و نازک شدن سرویکس میشود. در دوران بارداری، دهانه رحم توسط یک تکه موکوس کروی مانند به نام پلاگ مخاطی (Mucus Plug) مسدود شده است. همان طور که دهانه رحم کشیده و نازک میشود، پلاگ مخاطی (موکوس پلاگ) شل شده و از واژن عبور می‌کند. پلاک مخاطی ممکن است پر از خون باشد و ممکن است حاوی نمایش خونی (Bloody Show) باشد. همه این علائم به این معنی است که زایمان به زودی آغاز میشود و بانوی حامله یک قدم به زایمان نزدیک‌تر شده است.
نشانه‌های افاسمان (محو شدن) چیست؟
اکثر بانوان باردار نمی‌دانند دهانه رحم آن‌ها دچار افسمان شده است یا به اصطلاح از بین رفته است. ممکن است بانوی آبستنی احساس کند که دهانه رحم در حال تغییر است زیرا علائم دیگری از زایمان را تجربه می‌کند. برخی از علائم افسمان (ریزش) دهانه رحم عبارت هستند از:
- انقباضات براکستون هیکس
- از دست دادن پلاگین مخاطی
- احساس افتادن نوزاد
- افزایش ترشحات واژن
همه این علائم، نشانه نزدیک شدن به موعد زایمان است. برخی از بانوان باردار چند مورد از موارد فوق را تجربه می‌کنند، در حالی که ممکن است برخی دیگر از بانوان آبستن هیچ کدام یک از علائم گفته شده در خصوص تغییرات دهانه رحم را احساس نکنند. تشخیص این که آیا افاسه کردن (افاسمان) شروع شده است یا نه می‌تواند دشوار باشد مگر این که پزشک دهانه رحم فرد باردار را بررسی کند. فقط پزشک می‌تواند به بانوی باردار بگوید که آیا افاسمان شروع شده است یا خیر. هنگامی که فردی برای انجام چک‌های دهانه رحم آموزش ندیده است، تلاش برای بررسی ریزش (افاسه) دهانه رحم می‌تواند سخت وگمراه کننده باشد.
آیا براکستون هیکس باعث پاکسازی میشود؟
انقباضات برکستون هیکس باعث تغییر یا از بین رفتن دهانه رحم نمی‌شود. براکستون هیکس انقباضات تمرینی و روشی است که بدن بانوی حامله را برای آماده شدن جهت انقباضات واقعی زایمان آماده می‌کند. انقباضات واقعی زایمان باعث از بین رفتن و گشاد شدن دهانه رحم میشود. انقباضات براکستون هیکس می‌تواند از اواسط بارداری شروع شود. انقباضات براکستون هیکس مانند یک انقباض واقعی زایمان نیست.
افاسمان ۸۰ درصدی دهانه رحم به چه معناست؟
حذف یا پاک شدن ۸۰ درصدی به این معنی است که دهانه رحم تنها ۲۰ درصد تا پاک شدن کامل فاصله دارد. در حقیقت دهانه رحم حدود ۸۰ درصد پروسه نازک شدن را طی کرده است و در این زمان فرد باردار بسیار به زمان زایمان نزدیک شده است.
آیا امکان دارد افاسمان (پاک شدن) اتفاق بیفتد اما دیلاتاسیون (باز شدن) رخ ندهد؟
جواب این سوال مثبت است. بله، دهانه رحم در برخی از بانوان باردار می‌تواند از بین برود (افاسمان رخ دهد) ولی بانوی باردار، گشاد شدن (باز شدن دهانه رحم، دیلاتاسیون) را تجربه نکند. اگر بانوی باردار اولین تجربه زایمان را داشته باشد، به احتمال زیاد قبل از این که دهانه رحم گشاد (دیلاتاسیون) شود؛ نرم و نازک شده (افسمان) اتفاق می‌افتد. همچنین در برخی بانوان دیلاتاسیون (باز شدن دهانه رحم) رخ می‌دهد ولی نازک شدن آن (افاسمان) هنوز انجام نشده است، که این مورد در بارداری دوم یا سوم شایع‌تر است. در برخی بانوان آبستن نیز دهانه رحم به همان سرعت که دچار افسمان میشود، به همان سرعت دیلاتاسیون (اتساع) را نیز تجربه می‌کنند.
دهانه رحم در هر بانویی متفاوت است. به عنوان مثال، غیرمعمول نیست که یک فرد باردار هفته‌ها به اندازه ۲ سانتی متر گشاد شدن دهانه رحم را درک کند در حالی که فقط ۳۰ درصد افاسمان (نرم و نازک شدن) در دهانه رحم اتفاق بیفتد. برای برخی دیگر از بانوان، تا چند روز قبل از زایمان، صفر درصد افاسمان (پاک شدن) و صفر سانتی متر دیلاتاسیون (گشاد شدن) اتفاق می‌افتد.
چه زمانی برای افاسمان باید با دکتر تماس گرفت؟
افاسه شدن دلیلی برای تماس با پزشک نیست. این یک فرآیند کاملاً طبیعی است که باید قبل از زایمان طبیعی اتفاق بیفتد. با این حال، اگر بانویی فکر می‌کند ممکن است در حال زایمان باشد، باید با پزشک خود تماس بگیرد.
علاوه بر این، هر یک از علائم زیر می‌تواند نشانه‌ای از یک عارضه باشد:
- خونریزی شدیدی از واژن
- انقباضات مداوم و طاقت فرسا (انقباضاتی که هر ۵ دقیقه یک بار اتفاق می‌افتد و ۴۵ تا ۶۰ ثانیه طول می‌کشد (و قوی‌تر و نزدیک‌تر می‌شوند)
- شکستن کیسه آب (پاره شدن کیسه آمنیوتیک)
- عدم احساس حرکت جنین
چه عواملی بر افاسمان اثر دارد؟
ممکن است عوارضی وجود داشته باشد که باعث کاهش یا تسریع در از بین رفتن دهانه رحم (افاسمان) شود. بلند شدن و حرکت به اطراف ممکن است به سرعت بخشیدن فرایند افسمان که کند پیش می‌رود، کمک کند. برخی از دلایل کند شدن روند افسمان عبارت هستند از:
- انقباضات ضعیف است.
- جنین خیلی بزرگ است.
- لگن بانو باردار خیلی کوچک است.
- کانال زایمان خیلی کوچک است.
- نوزاد در وضعیت سر به پایین نیست (غیر سفالیک)
از سوی دیگر، دهانه رحم برخی از بانوان باردار خیلی زود دچار افسمان میشود. این منجر به زایمان زودرس میشود. برخی از دلایل برای رفع زود هنگام افسمان (نرم شدن) عبارت هستند از:
- دهانه رحم ناتوان است.
- دهانه رحم کوتاه شده است.
- به دهانه رحم صدمه وارد شده است.
- دهانه رحم قبلاً تحت عمل جراحی قرار گرفته است.
سوالات متداول در مورد رخدادهای پیش از زایمان
- وقتی نوزاد می‌افتد چه احساسی به مادر باردار دست می‌دهد؟ قبل از این که نوزاد متولد نشده به داخل لگن مادر بیفتد، ممکن است مادر احساس کند که جنین به سمت قفسه سینه بالا می‌آیند. هنگامی که سر نوزاد به عمق لگن مادر می‌افتد، ممکن است به جای فشار در دنده‌ها، فشار و گرفتگی را مادر در قسمت پایین شکم احساس کنند. مادر اصطلاح احساس سبک شدن (Lightening) را دارد و در این شرایط نوزاد دیگر به دیافراگم مادر فشار نمی‌آورد.
- چه مدت طول می‌کشد تا افاسمان کامل اتفاق بیفتد؟ مانند بسیاری از موارد مربوط به بارداری و زایمان، هیچ راهی برای اطمینان وجود ندارد. دهانه رحم برخی افراد تا شروع زایمان فعال، سفت و بسته خواهد بود. برای برخی دیگر، ممکن است برای چند هفته کمی از بین رفته و متسع شوند اما یک چیز قطعی است: اگر منتظر هستید تا مرحله بعدی زایمان شروع شود، باید افاسمان به ۱۰۰ درصد برسد. اغلب اوقات، افراد قبل از دیلاتاسیون کامل، باید دهانه رحم‌شان به طور کامل از دچار افاسمان (نرم و نازک شدن و یا پاک شدن) شوند.
سخن آخر
افاسه زمانی است که دهانه رحم جهت آماده شدن برای زایمان شروع به نازک شدن می‌کند. افسمان با شاخص درصد (%) اندازه‌گیری میشود. قبل از شروع زایمان طبیعی، باید افسمان دهانه رحم ۱۰۰ درصد باشد. برداشتن دهانه رحم (افاسمان) می‌تواند هیجان انگیز باشد زیرا به این معنی است که زایمان و وضع حمل به زودی انجام میشود. پزشک می‌تواند دهانه رحم را از نظر افاسمان بررسی کند تا ببیند روند زایمان چگونه است. افراد با نرخ‌های متفاوتی افسمان دهانه رحم دارند، بنابراین اگر بانوی باردار نزدیک به موعد مقرر وضع حمل است و هنوز صفر درصد افاسمان شده است، نباید ناامید شود. در بیشتر موارد، افاسه شدن زمانی اتفاق می‌افتد که کودک آماده تولد است. افسمان دهانه رحم یکی از فرایندهای آماده شدن رحم است که تحت عنوان رسیدن رحم (Cervical Ripening) نیز از آن نام می‌برند.