سندرم دیسترس تنفسی حاد یا ARDS وضعیتی است که در آن مقادیر مضر مایع در ریه‌های کودک جمع می‌شود و تنفس را مختل می‌کند. وجود این مایعات، مقدار اکسیژنی که وارد جریان خون کودک می‌شود و به اندام‌های کودک می‌رسد، را کاهش می‌دهند. سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS) تهدید کننده زندگی نوزاد است و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی شما را با این سندرم و علل بروز، عوارض و راهکارهای درمان آن آشنا خواهد کرد.
سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS) چیست؟
سندرم دیسترس تنفسی (RDS) یک وضعیت جدی تهدید کننده سلامتی است که معمولاً نوزادان تازه متولد شده، به ویژه نوزادان نارس را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بسیاری از نوزادانی که زودتر از هفته ۳۴ بارداری به دنیا می‌آیند دچار این عارضه می‌شوند که بر تنفس نوزاد تأثیر می‌گذارد. اکثر نوزادان مبتلا به RDS برای تنفس صحیح در چند روز اول زندگی (گاهی اوقات هفته‌ها) به کمک بیشتری نیاز دارند. علائم و شرایط بیماری با اسامی مختلف معرفی می‌شود اما علل بروز آن‌ها متفاوت است هر چند که نشانه‌های بیماری اکثراً مشابه است.
تفاوت سندرم دیسترس حاد تنفسی (ARDS) با سندرم دیسترس تنفسی (RDS) و با (IRDS)
سندرم دیسترس حاد تنفسی (ARDS) زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی کوچک بدن، مایع را به ریه‌ها نشت می‌کنند. علت اصلی این نشت متفاوت است، اما عموماً پس از آسیب یا بیماری رخ می‌دهد. سندرم دیسترس تنفسی نوزاد (NRDS) و یا (RDS) زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه‌های هوایی نوزاد (در ریه‌ها) به درستی کار نمی‌کنند.
سندرم دیسترس تنفسی نوزادان (IRDS) که به آن سندرم زجر تنفسی نوزادان یا اختلال کمبود سورفاکتانت فزاینده (SDD) نیز می‌گویند و قبلاً بیماری غشای هیالین (HMD) نیز نامیده می‌شد، یک سندرم در نوزادان نارس است که به دلیل نارسایی رشدی در تولید سورفکتانت غیر ساختاری ریوی ایجاد می‌شود. همچنین می‌تواند نتیجه عفونت نوزادی باشد و می‌تواند ناشی از یک مشکل ژنتیکی در تولید پروتئین‌های مرتبط با سورفکتانت باشد. باید توجه داشت که تمام سندرم‌های فوق اشاره به مشکل تنفسی دارند. اما علل ایجاد آن‌ها ممکن است متفاوت باشد و در برخی منابع همه اسم‌ها را هم عرض در نظر می‌گیرند. برای مثال RDS اگر در نوزادان و بدو تولد رخ دهد به آن NRDS می‌گویند حرف N در ابتدای علامت اختصاری NRDS اشاره به سن بیمار و واژه نوزادی یا Neonatal یعنی سندرم دیسترس نوزادی (NRDS) دارد.
سندرم دیسترس تنفسی در کودکان ناشی از سورفکتانت
اختلال عملکرد سورفکتانت یک اختلال ریوی است که باعث مشکلات تنفسی می‌شود. این شرایط ناشی از ناهنجاری در ترکیب یا عملکرد سورفکتانت است؛ سورفکتانت مخلوطی از چربی‌های خاصی (به نام فسفولیپیدها) و پروتئین‌هایی که بافت ریه را می‌پوشانند و می‌سازند. راحت نفس کشیدن بدون سورفکتانت مشکل خواهد بود. بافت اطراف کیسه‌های هوایی در ریه‌ها (آلوئول‌ها) بدون سورفکتانت (به دلیل نیرویی به نام کشش سطحی) به هم می‌چسبند. عمل بازدم، باعث فروپاشی آلوئول‌ها می‌شود. در نتیجه ریه‌ها از هوا پر می‌ماند، نفس بسیار سخت می‌شود و اکسیژن رسانی به بدن مختل می‌شود.
علائم و نشانه‌های اختلال عملکرد سورفکتانت می‌تواند از نظر شدت متفاوت باشد. بیشترین شکل شدید این وضعیت باعث ایجاد سندرم دیسترس تنفسی در نوزادان (ARDS) می‌شود. نوزادان مبتلا به سختی تنفس می‌کنند و قادر به دریافت اکسیژن کافی نیستند. کمبود اکسیژن می‌تواند به مغز و سایر اندام‌های کودک آسیب برساند. این سندرم منجر به نارسایی تنفسی می‌شود و اکثر نوزادانی که به این شکل از بیماری مبتلا هستند، بدون درمان مناسب، نمی‌توانند بیش از چند ماه زنده بمانند.
اشکال کمتر شدید اختلال عملکرد سورفکتانت باعث شروع تدریجی مشکلات تنفسی می‌شود، در کودکان یا بزرگسالان علائم و نشانه‌های این اشکال خفیف به طور غیرطبیعی سریع هستند. علائم این سندرم عبارت هستند از: تند تنفسی (تاکی پنه)؛ غلظت کم اکسیژن در خون (هیپوکسمی)؛ و یک ناتوانی در رشد یا افزایش وزن با سرعت بیش از مورد انتظار (شکوفایی در رشد).
انواع مختلفی از اختلال عملکرد سورفکتانت وجود دارد که توسط آزمایشات ژنتیک مشخص می‌شوند.
سندرم دیسترس تنفسی در نوزادان نارس چیست؟
سندرم دیسترس تنفسی (RDS) یک مشکل شایع در نوزادان نارس است. این سندرم باعث می‌شود که نوزادان به اکسیژن اضافی و کمک به تنفس نیاز داشته باشند. دوره بیماری با سندرم دیسترس تنفسی (RDS) به موارد زیر بستگی دارد:
- اندازه و سن بارداری مادر
- چقدر بیماری کودک جدی است.
- آیا کودک عفونت دارد.
- آیا کودک یک نقص قلبی به نام مجرای شریانی باز (PDA)) دارد یا خیر.
- آیا کودک به دستگاهی برای کمک به تنفس نیاز دارد (تهویه).
سندرم دیسترس تنفسی (RDS)معمولاً در ۲ تا ۳ روز اول بدتر می‌شود. سپس با درمان بهتر می‌شود.
علت RDS در نوزادان نارس چیست؟
سندرم دیسترس تنفسی (RDS)زمانی رخ می‌دهد که سورفکتانت کافی در ریه‌ها وجود نداشته باشد. سورفکتانت مایعی است که توسط ریه‌ها ساخته می‌شود و راه‌های هوایی (آلوئول‌ها) را باز نگه می‌دارد. این مایع امکان تنفس هوا را پس از زایمان برای نوزادان فراهم می‌کند. یک نوزاد متولد نشده در حدود هفته ۲۶ بارداری شروع به تولید سورفکتانت می‌کند. اگر نوزاد نارس باشد (متولد قبل از هفته ۳۷ بارداری)، ممکن است هنوز سورفکتانت کافی تولید نکرده باشد.
وقتی سورفکتانت کافی وجود نداشته باشد، آلوئول‌های کوچک با هر نفس فرو می‌ریزند. با فروپاشی آلوئول‌ها، سلول‌های آسیب دیده در مجاری هوایی جمع می‌شوند. آن‌ها بیشتر بر تنفس تأثیر می‌گذارند. کودک باید سخت‌تر و سخت‌تر برای نفس کشیدن تلاش کند تا راه‌های هوایی فرو ریخته را دوباره باد کند. با بدتر شدن عملکرد ریه نوزاد، نوزاد اکسیژن کمتری دریافت می‌کند. دی اکسید کربن بیشتری در خون انباشته می‌شود. این می‌تواند منجر به افزایش اسید در خون (اسیدوز) شود. این وضعیت می‌تواند سایر اندام‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد. بدون درمان، کودک از تلاش برای نفس کشیدن خسته می‌شود و به مرور زمان تسلیم می‌شود. در عوض یک دستگاه تنفس مصنوعی باید کار تنفس را انجام دهد.
کدام نوزادان نارس در معرض خطر ابتلا به RDS هستند؟
سندرم دیسترس تنفسی (RDS) اغلب در نوزادانی که قبل از هفته ۲۸ بارداری به دنیا می‌آیند رخ می‌دهد. برخی از نوزادان نارس به اندازه کافی سندرم دیسترس تنفسی (RDS) شدید می‌شوند که نیاز به دستگاه تنفس (وننتیلاتور) دارند. هر چه نوزاد نارس بیشتر باشد، خطر بیشتر و سندرم دیسترس تنفسی شدیدتر است.
اکثر نوزادان مبتلا به سندرم دیسترس تنفسی، نارس هستند. اما موارد دیگر می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. این موارد شامل:
- نوزاد پسر است یا سفید پوست است.
- این نوزاد یک خواهر و برادر دارد که با سندرم دیسترس تنفسی (RDS) متولد شده است.
- زایمان سزارین؛ انجام زایمان طبیعی به ریه‌های نوزادان کمک می‌کند تا برای تنفس هوا آماده شوند.
- نوزاد درست قبل، حین یا بعد از تولد اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند (خفگی پری ناتال).
- عفونت
- نوزاد دوقلو یا چند قلو است (چندقلو اغلب نارس هستند)
- مادر دیابت دارد (انسولین بیش از حد در بدن کودک می‌تواند تولید سورفکتانت را به تاخیر بیندازد)
- نوزاد یک بیماری به نام مجرای شریانی باز (Patent Ductus Arteriosus: PDA) دارد.
- نوزادی که در زمان زایمان بیمار است.
- سرماخوردگی، استرس سرد (کودک در حفظ دمای بدن مشکل دارد) و یا هیپوترمی کودک در بدو تولد نمی‌تواند دمای بدن را گرم نگه دارد.
علائم سندرم دیسترس تنفسی (RDS) در نوزادان نارس چیست؟
این‌ها رایج‌ترین علائم سندرم دیسترس تنفسی (RDS) هستند:
- مشکلات تنفسی در بدو تولد بدتر می‌شود.
- تغییر در رنگ لب‌ها، انگشتان دست و پا، رنگ پوست آبی (سیانوز)
- گشاد شدن سوراخهای بینی
- تنفس سریع و پی در پی خیلی زود پس از تولد
- صدای غرغر و «اَف» با هر نفس
- گشاد شدن (شعله شدن) سوراخهای بینی با هر نفس
- انقباض قفسه سینه، پوست روی استخوان سینه و دنده‌ها در طول تنفس به داخل کشیده می‌شود
علائم سندرم دیسترس تنفسی (RDS)معمولاً تا روز سوم بدتر می‌شوند. وقتی نوزاد بهتر می‌شود، برای تنفس به اکسیژن و کمک مکانیکی کمتری نیاز دارد. علائم سندرم دیسترس تنفسی (RDS) ممکن است شبیه سایر شرایط مشکلات تنفسی باشد.
چگونه سندرم دیسترس تنفسی (RDS) در نوزادان نارس تشخیص داده می‌شود؟
سندرم دیسترس تنفسی معمولاً با ترکیبی از موارد زیر تشخیص داده می‌شود:
- معاینه فیزیکی نوزاد: ظاهر، رنگ و تلاش‌های تنفسی نوزاد، این‌ها می‌توانند به نیاز کودک به کمک برای تنفس اشاره کنند.
- اشعه ایکس قفسه سینه از ریه‌ها: اشعه ایکس تصاویری از استخوان‌ها و اندام‌ها ایجاد می‌کند.
- آزمایشات گاز خون: این آزمایش‌ها میزان اکسیژن، دی اکسید کربن و اسید را در خون اندازه‌گیری می‌کنند. خون این نوزادان ممکن است اکسیژن کم و مقادیر بیشتری از دی اکسید کربن را نشان دهند.
- اکوکاردیوگرافی: این آزمایش نوعی سونوگرافی است که ساختار قلب و نحوه عملکرد آن را بررسی می‌کند. گاهی اوقات از این آزمایش برای رد کردن مشکلات قلبی که ممکن است علائمی مشابه سندرم دیسترس تنفسی (RDS) ایجاد کنند، استفاده می‌شود. هم چنین نشان می‌دهد که آیا یک مجرای شریانی باز (PDA) وجود دارد که مشکل را بدتر کند یا خیر.
سندرم دیسترس تنفسی (RDS) در نوزادان نارس چگونه درمان می‌شود؟
درمان برای سندرم دیسترس تنفسی به علائم، سن و سلامت عمومی کودک بستگی دارد. همچنین اتخاذ شیوه درمانی مناسب به شدت بیماری نیز بستگی دارد. درمان سندرم دیسترس تنفسی (RDS) ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کانولای بینی: یک لوله کوچک با شاخک‌ها در سوراخهای بینی کودک قرار می‌گیرد.
- قرار دادن یک لوله تنفسی در نای نوزاد
- داشتن یک دستگاه تنفس مصنوعی برای نوزاد
- اکسیژن اضافی (اکسیژن مکمل)
- فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP)؛ این یک دستگاه تنفس است که جریان مداوم هوا یا اکسیژن را به مجاری هوایی هدایت می‌کند. این دستگاه به باز نگه داشتن راه‌های هوایی کوچک در ریه‌ها کمک می‌کند.
- درمان با سورفکتانت مصنوعی: سورفکتانت مصنوعی را می‌توان به ریه‌های کودک تزریق کرد تا جایگزین چیزی شود که ندارند. اگر در ۶ ساعت اول تولد درمان با سورفکتانت مصنوعی شروع شود، بیشترین کمک را می‌کند. جایگزینی سورفکتانت ممکن است به کاهش جدی سندرم دیسترس تنفسی (RDS) کمک کند. سورفکتانت مصنوعی به عنوان درمان پیشگیرانه برای برخی از نوزادان در معرض خطر بسیار بالای RDS تجویز می‌شود. برای کودکانی که پس از تولد بیمار می‌شوند، سورفکتانت مصنوعی به عنوان یک روش نجات استفاده می‌شود. سورفکتانت مایعی است که از طریق لوله تنفسی به بدن کودک داده می‌شود. سورفکتانت مصنوعی به طور مستقیم در لوله تنفسی که در نای قرار داده شده است به کودک داده می‌شود.
- داروهایی آرم بخش: دارو برای آرام کردن نوزاد و کاهش درد در طول درمان.
- آنتیبیوتیکها: گاهی اوقات در صورت مشکوک شدن به عفونت آنتی بیوتیک تجویز می‌شود.
- ونتیلاتور (برای RDS شدید): این دستگاهی است که به نوزاد کمک می‌کند تا زمانی که بدون کمک نمی‌تواند به اندازه کافی خوب نفس بکشد، تنفس کند. یک لوله تنفسی در نای نوزاد قرار می‌گیرد. این لوله‌گذاری (in-too-BAY-shun) نامیده می‌شود. سپس نوزاد را روی دستگاه تنفس مصنوعی قرار می‌دهند تا به تنفس او کمک کند.
- درمان‌های کاتتر داخل وریدی (IV): یک لوله بسیار کوچک به نام کاتتر، در یک یا دو رگ خونی در بندناف قرار می‌گیرد. به این ترتیب شیرخوار مایعات، تغذیه و داروها را دریافت می‌کند. همچنین از این کاتتر برای نمونه‌گیری خون استفاده می‌شود.
هشدار به والدین
- لوله دستگاه پزشکی می‌تواند دور گردن کودک پیچیده شود. این می‌تواند منجر به خفگی (خفه شدن) یا مرگ شود.
- لوله دستگاه پزشکی را جایی رها نکنید که نوزادان یا کودکان در آن گیر کنند.
با پزشک کودک در خصوص موارد زیر مشورت کنید:
- اگر کودک در لوله‌های تنفسی و دارویی خود گیر کرد چه باید بکنید.
- برای یادگیری مراحلی که می‌توانید انجام دهید تا مطمئن شوید که لوله به دور گردن کودک پیچیده نمی‌شود، مانند دور نگه داشتن لوله تا حد امکان از کودک از پزشک راهنمایی بخواهید.
- هر گونه نگرانی دیگری که ممکن است در مورد خطر خفه شدن توسط لوله دستگاه پزشکی داشته باشید را با پزشک متخصص در میان بگذارید.
عوارض احتمالی سندرم دیسترس تنفسی (RDS) در نوزادان نارس چیست؟
نوزادان گاهی اوقات عوارضی دارند، درمان سندرم دیسترس تنفسی RDS مانند هر بیماری دیگری بستگی به شدت بیماری دارد؛ در موارد شدیدتر اغلب خطرات و عوارض بیشتری وجود دارد. برخی از عوارض RDS عبارت هستند از:
- ریه‌ها هوا را به قفسه سینه، کیسه اطراف قلب یا جای دیگری در قفسه سینه نشت می‌کنند.
- بیماری مزمن ریوی (دیسپلازی برونکوپولمونری)
چشم اندازه و انتظارات از درمان سندرم دیسترس تنفسی (RDS)
مسیر بهبودی برای هر نوزاد متفاوت است. اغلب سندرم دیسترس تنفسی RDS قبل از این که بهتر شود بدتر می‌شود. برخی از نوزادان نسبت به سایرین به اکسیژن بیشتری نیاز دارند. برخی ممکن است نیاز به درمان سورفکتانت داشته باشند. از آنجایی که کودک می‌تواند بهتر نفس بکشد، ممکن است برای تنفس به اکسیژن و کمک‌های دیگر نیاز داشته باشد.
علائم بهبود نوزاد مبتلا به سندرم دیسترس تنفسی (RDS)
در اینجا چند نشانه وجود دارد که نشان می‌دهد کودک مبتلا به سندرم دیسترس تنفسی در حال بهبود است. نشانه‌ها عبارت هستند از:
- راحت‌تر و آهسته‌تر نفس می‌کشد و راحت‌تر به نظر می‌رسد.
- به اکسیژن کمتری نیاز دارد.
- در صورت استفاده از CPAP یا دستگاه تنفس مصنوعی، تنظیمات را کاهش دهید. پس از مدتی دیگر نیازی به کمک دستگاه‌ها نخواهد داشت.
چگونه می‌توان از سندرم دیسترس تنفسی (RDS) در نوزادان نارس پیشگیری کرد؟
پیشگیری از زایمان زودرس راه اصلی پیشگیری از سندرم دیسترس تنفسی (RDS) است. وقتی نمی‌توان از زایمان زودرس پیشگیری کرد، ممکن است قبل از زایمان به مادر کورتیکواستروئید داده شود. این داروها ممکن است تا حد زیادی خطر و شدت سندرم دیسترس تنفسی (RDS) را در نوزاد کاهش دهند. این استروئیدها اغلب بین هفته‌های ۲۴ بارداری تا ۳۴ بارداری به زنانی که در معرض خطر زایمان زودرس هستند داده می‌شود. گاهی ممکن است این داروهای استروئیدی تا هفته ۳۷ بارداری داده شوند. اما اگر زایمان خیلی سریع یا غیرمنتظره باشد، ممکن است زمانی برای دادن استروئید وجود نداشته باشد.
نکات کلیدی در مورد RDS در نوزادان نارس
سندرم دیسترس تنفسی (RDS) یک مشکل شایع در نوزادان نارس است. این سندرم می‌تواند باعث شود که نوزادان به اکسیژن اضافی نیاز داشته باشند. سندرم دیسترس تنفسی (RDS)اغلب در نوزادانی که قبل از هفته ۲۸ بارداری به دنیا می‌آیند رخ می‌دهد و برای نوزادانی که قبل از هفته ۳۷ بارداری به دنیا می‌آیند می‌تواند مشکل ساز باشد. سندرم دیسترس تنفسی (RDS) معمولاً در ۲ تا ۳ روز اول بدتر می‌شود. سپس با درمان بهتر می‌شود. درمان ممکن است شامل اکسیژن اضافی، جایگزینی سورفکتانت و دارو باشد. پیشگیری از زایمان زودرس راه اصلی پیشگیری از سندرم دیسترس تنفسی (RDS) است.
نکات مهمی که والدین باید در نظر بگیرند
نکاتی که به والدین دارای کودک مبتلا به سندرم دیسترس حاد تنفسی کمک می‌کند تا از ملاقات با پزشک کودک بیشترین بهره را ببرند:
- دلیل ویزیت و اتفاقی که قرار است برای کودک بیفتد را بپرسند تا بیشتر بدانند.
- قبل از بازدید، سؤالاتی را که می‌خواهید به آن‌ها پاسخ داده شوند، را یادداشت کنید.
- در ویزیت، نام تشخیص جدید و هر گونه دارو، درمان یا آزمایش جدید را یادداشت کنید. همچنین هر دستورالعمل جدیدی که پزشک برای کودک تجویز می‌کند را یادداشت نمایید.
- بدانید که چرا یک دارو یا درمان جدید تجویز می‌شود و چگونه به کودک کمک می‌کند. همچنین لازم است بدانید که داروهایی جدید چه عوارضی دارند.
- بپرسید که آیا می‌توان بیماری و وضعیت کودک را به روش‌های دیگری درمان کرد.
- بدانید چرا یک آزمایش یا یک روش توصیه می‌شود و نتایج چه معنایی می‌توانند داشته باشند.
- بدانید که اگر کودک دارو را مصرف نکند یا آزمایش یا روش پیشنهادی را انجام ندهد، چه چیزی را باید انتظار داشته باشید.
- اگر کودک قرار ویزیت بعدی دارد، تاریخ، زمان و هدف آن معاینه را یادداشت کنید.
- بدانید چگونه می‌توانید پس از ساعات اداری با پزشک کودک تماس بگیرید. اگر کودک بیمار شود و سؤالی دارید یا نیاز به مشاوره دارید، چه کاری باید انجام دهید و راه ارتباطی با پزشک چیست؟