دو تکه شدن شکم پس از زایمان و درمان فاصله گرفتن عضلات شکمی
دیاستاز رکتی (Diastasis Recti) یک بیماری شایع در افراد باردار و پس از زایمان است. زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات راست شکمی (عضلات شش تکه شکم) در دوران بارداری از حالت کشش و انقباض جدا شوند. این جدایی می‌تواند باعث شود که شکم فرد ماه‌ها یا سال‌ها پس از زایمان بیرون زده یا برآمده شود. فاصله گرفتن عضلات شکمی می‌توان آن را با تمرینات خاصی بسته به میزان جدا شدگی درمان و ترمیم کرد.
Diastasis Recti زمانی اتفاق می‌افتد که شکم فرد در دوران بارداری کشیده می‌شود و شکافی در عضلات شکم ایجاد می‌کند.
دیاستازیس رکتی چیست؟
دیاستاز رکتی (فاصله گرفتن عضلات راست شکمی) به جدا شدن ماهیچه‌های راست شکمی در دوران بارداری و بعد از آن (وضع حمل و زایمان) گفته می‌شود. ماهیچه‌های راست شکم به صورت عمودی در یک راستا جلوی شکم قرار دارد. اغلب از آن به عنوان شکم شش تکه‌ای (Six-Pack Abs) نام برده می‌شود. این عضلات توسط نواری از بافت به نام خط سفید (Linea Alba) که از وسط امتداد دارد به دو طرف چپ و راست تقسیم می‌شود. همان طور که رحم در دوران بارداری منبسط می‌شود، شکم کشیده شده و خط آلبا (خط سفید) نازک شده و از هم جدا می‌شود. این بافت نواری با فشار دادن به بیرون پهن‌تر می‌شود.
هنگامی که بانوی باردار وضع حمل می‌کند و نوزاد خود را به دنیا می‌آورد، خط آلبا بهبود یافته و دوباره به حالت اول برمی‌گردد و بهم می‌رسد. این نوار بافتی بسیار الاستیک و کشسان است (مانند یک نوار لاستیک۳ی). زمانی که این نوار بافتی به دلیل کشش بیش از حد خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد، شکاف شکم آن طور که باید بسته نمی‌شود، این حالت را دیاستاز رکتی می‌گویند.
اگر بانویی Diastasis recti دارد، ممکن است به نظر برسد که شکم او دقیقاً در بالا یا زیر ناف بیرون زده است و باعث می‌شود ماه‌ها یا سال‌ها پس از زایمان، باردار به نظر برسد.
چرا دیاستاز رکتی اتفاق می‌افتد؟
بارداری فشار زیادی به شکم بانوان وارد می‌کند. شکم از عضلات چپ و راست شکم و نوار نازکی از بافت همبند (Linea Alba) در بین آن تشکیل شده است. این عضلات به سمت بیرون رانده شده و کشیده می‌شوند تا فضای کافی برای کودک در حال رشد ایجاد کنند. دیاستاز رکتی زمانی رخ می‌دهد که خط آلبا بیش از حد کشیده شود و دوباره به هم نرسد (برنگردد). در این حالت سمت چپ و راست شکم از هم جدا می‌مانند. به دیاستاز رکتی همچنین شکاف شکم (ab gap) یا جدایی شکمی (Abdominal Separation) نیز گفته می‌شود.
چه کسانی به دیاستاز رکتی مبتلا می‌شوند؟
دیاستازیس رکتی (جدایی شکمی) در زنان باردار و پس از زایمان شایع است (گاهی در مردان و نوزادان نیز دیده می‌شود). دیاستاز رکتی معمولاً در سه ماهه سوم بارداری ایجاد می‌شود. فشار روی دیواره شکم افزایش می‌یابد زیرا کودک در این مدت به سرعت رشد می‌کند. اکثر بانوان تا پس از پایان بارداری و زایمان متوجه دیاستاز رکتی نمی‌شوند. بهتر است بدانید که چرخه خلقت و تکامل بسیار هوشمند عمل کرده است و اگر دیاستاز رکتی اتفاق نمی‌افتد ممکن بود شکم مادر در دوران بارداری یا زایمان پاره شود که این یک فاجعه بزرگ محسوب می‌شود.
دیاستازیس رکتی چقدر شایع است؟
شکاف شکم یا دیاستاز شکمی (DRA) در زنان باردار و در دوران پس از زایمان بسیار شایع است. ۶۰ درصد بانوان حامله دچار عارضه دیاستاز شکمی می‌شوند. معمولاً در عرض هشت هفته پس از زایمان، دیازستاز شکمی برطرف می‌شود. حدود ۴۰ درصد از کسانی که دیاستاز رکتی دارند ممکن است تا شش ماه پس از زایمان هنوز دچار آن باشند.
علائم دیاستاز رکتی چیست؟
بیشتر افراد تا زمان زایمان متوجه علائم دیاستاز رکتی نمی‌شوند. ممکن است بانوی باردار در دوران بارداری دیاستازیس رکتی داشته باشد، اما تشخیص آن سخت است زیرا شکم به خاطر بارداری کشیده شده است.
علائم شایع دیاستازیس راست در دوران پس از زایمان عبارت هستند از:
- یک برآمدگی قابل مشاهده یا پوچ (Pooch) که درست از بالا یا زیر ناف بیرون زده است.
- احساس نرمی یا ژله مانند در اطراف ناف
- هنگامی که مادر عضلات شکم خود را منقبض می‌کند، شکم به صورت مخروطی یا گنبدی در می‌آید.
- مشکل در بلند کردن اشیا، راه رفتن یا انجام کارهای روزمره
- درد هنگام برقراری رابطه جنسی
- درد لگن یا باسن
- درد کمر
- وضعیت بدنی ضعیف
- نشت ادرار هنگام عطسه یا سرفه
- یبوست
- احساس ضعف در شکم
دیاستاز رکتی چه حسی را در فرد مبتلا ایجاد می‌کند؟
دیاستاز رکتی (DR) دردناک نیست. ممکن است احساس درد همراه با برخی از عوارض جانبی دیاستاز وجود داشته باشد، اما جداسازی شکم به خودی خود آسیبی و دردی ندارد. ممکن است هنگام انجام کارهای ساده، مانند بلند کردن سبد لباس، ضعف در هسته مرکزی بدن احساس شود. برخی افراد هنگام انقباض عضلات شکم، بافتی ژله مانند را در فضای بین شکم؛ بین عضلات چپ و راست شکم احساس می‌کنند.
چگونه می‌توان فهمید که دیاستاز رکتی وجود دارد؟
برخی از علائم رایج وجود دارد که می‌تواند نشان دهد که جداشدگی عضلات شکمی وجود دارد. یکی از شایع‌ترین علائم دیاستازیس رکتی، برآمدگی در ناحیه میانی بدن است که حتی پس از ورزش یا کاهش وزن در دوران بارداری از بین نمی‌رود. علامت دیگر این است که وقتی فرد به صندلی تکیه می‌دهد یا از تخت بلند می‌شود، شکم به صورت مخروط یا گنبد است. فرد می‌تواند به تنهایی خودش دیاستاز رکتی را بررسی کند، اما بهتر است برای اطمینان به پزشک مراجعه کند و در مورد علائم و نشانه‌ها با پزشک مشورت کند.
عوامل خطر برای ایجاد دیاستاز رکتی چیست؟
عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به دیاستازیس رکتی را افزایش دهند:
- داشتن چند قلو (به خصوص در بارداری‌های پشت سر هم)
- داشتن سن بالای ۳۵ سال در هنگام بارداری
- داشتن چند قلو (مانند دوقلو یا سه قلو).
- داشتن یک نوزاد سنگین یا بزرگ
- اندام فوق‌العاده ریز و ضعیف مادر هنگام بارداری
- زایمان واژینال و زور زدن می‌تواند فشار شکم را افزایش دهد.
دیاستاز رکتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک بررسی می‌کند که آیا دیاستاز شکمی وجود دارد، در چه منظقه‌ای از شکم ایجاد شده است و چقدر شدت دارد. جداشدگی عضلات شکمی (Diastasis Recti) می‌تواند در بالای ناف، زیر ناف و در اطراف ناف ایجاد شود.
پزشک از دست‌ها و انگشتان خود برای احساس شکاف و تون (تونوس) عضلانی ناحیه شکم استفاده می‌کند. برخی از متخصصین ممکن است از اولتراسوند (سونوگرافی)، نوار اندازه‌گیری یا ابزاری به نام کولیس برای اندازه‌گیری دقیق‌تر استفاده کنند. این معاینه معمولاً در قرار ملاقات بعد از زایمان، قبل از انجام تمرین ورزشی انجام می‌شود.
شکاف شکمی بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر دیاستاز رکتی در نظر گرفته می‌شود. دیاستازیس رکتی نیز با شاخص عرض انگشت اندازه‌گیری می‌کنند، به عنوان مثال، جدا شدن به اندازه دو یا سه انگشت.
پزشک ممکن است حرکاتی ورزشی و اصلاحی را برای دیاستاز رکتی توصیه کند یا ممکن است فرد را برای درمان اضافی به یک متخصص ارجاع دهد.
نحوه تشخیص دیاستاز رکتی توسط فرد در منزل
هر فردی می‌تواند خودش و در منزل اقدام به تشخیص یا شناسایی دیاستاز رکتی نماید. برای این کار لازم است که:
- ابتدا فرد به پشت دراز بکشد و زانوهایش را خم کند و کف پاهایش را روی زمین بگذارد.
- شانه‌های خود را کمی از زمین بلند کند و یک دست خود را برای حمایت پشت سر خود نگه دارد. تقریباً مثل این که در حال انجام یک دراز و نشست است. از پایین به شکم خود نگاه کند.
- دست دیگر خود را بالای ناحیه ناف قرار دهد، کف دست‌ها به سمت پایین و انگشتان به سمت انگشتان پا حرکت دهد.
- از انگشتان خود برای احساس فاصله بین عضلات شکم استفاده کند. ببیند چند انگشت می‌توانند در شکاف بین شکم راست و چپ خود قرار بدهد.
اگر فاصله دو یا چند انگشت را احساس کرد، نگرانی‌های خود را با پزشک در میان بگذارد. پزشکان باید دیاستاز رکتی را با تشخیص مناسب تایید کنند و مراقبت‌های مناسب را توصیه کنند.
چگونه می‌توان دیاستاز رکتی را درمان کرد؟
برای رفع دیاستاز رکتی (DRA)، باید حرکات ملایمی انجام داد که عضلات شکم را درگیر کند. قبل از شروع یک برنامه ورزشی، فرد باید مطمئن شود که این تمرینات برای دیاستاز رکتی ایمن است. لازم است تا فرد با یک متخصص تناسب اندام یا فیزیوتراپیست که تجربه دیاستاز رکتی را دارد کار کند. آن‌ها می‌توانند یک برنامه درمانی ایجاد کنند تا مطمئن شوند که فرد حرکات را به درستی انجام می‌دهد و در زمان مناسب، حرکات به سمت حرکات چالش برانگیزتر پیش برده می‌شود. حرکات خاصی، جدایی شکم را بدتر می‌کند. در طول دوره پس از زایمان، برخی حرکات اصلاحی و تمهیدات وجود دارد که باید انجام داد:
- از بلند کردن وسایل سنگین‌تر از کودک خودداری شود.
- هنگام بلند شدن از رختخواب یا نشستن ابتدا به پهلو باید غلت زد تا از قدرت بازوها برای بالا بردن بدن استفاده شود.
- از فعالیت‌ها و حرکاتی که شکم را به سمت بیرون می‌راند (مانند کرانچ و دراز و نشست) صرف نظر کرد.
- برخی از افراد برای کمک به نگه داشتن شکم و حمایت از کمر از وسایل اتصال (بندهای شکمی الاستیک) استفاده می‌کنند. پوشیدن بایندر نمی‌تواند دیاستاز رکتی را التیام بخشد و ماهیچه‌های مرکزی را تقویت نمی‌کند. بایندرها فقط می‌تواند یادآور جداشدگی عضلات شکمی باشند و باعث شوند که فرد وضعیت بدنی خوب را تقویت کند.
آیا می‌توان دیاستاز رکتی را بدون جراحی رفع کرد؟
بله، رفع دیاستاز رکتی بدون جراحی امکان پذیر است. جراحی به ندرت برای رفع دیاستاز رکتی انجام می‌شود. پزشکان یا کارشناسان فیزیوتراپی انجام تمرینات ورزشی خاص در خانه را برای کمک به بهبود دیاستاز قبل از روش‌های جراحی توصیه می‌کنند. جراحی در موارد فتق (زمانی که عضوی از لاین آلبا عبور می‌کند) یا اگر زنی بخواهد جراحی دیاستاز رکتی (عمل جراحی شکم Tummy Tuck) داشته باشد، انجام می‌شود.
بهترین تمرینات برای دیاستاز رکتی چیست؟
بهترین تمرینات برای دیاستاز رکتی آن‌هایی هستند که عمق شکم را درگیر می‌کنند. بیشتر تمرینات دیاستاز رکتی شامل تنفس عمیق و حرکات آهسته و کنترل شده است. متأسفانه، بسیاری از رایج‌ترین تمرینات شکمی (مانند کرانچ و یا پلانگ) می‌توانند دیاستاز فرد را بدتر کنند. قبل از شروع تمرینات شکمی، بهتر است فرد از پزشک خود بخواهد که ورزش مناسب را از نظر دیاستاز رکتی بررسی کند. پیلاتس در بارداری و یا قبل از بارداری به مدیریت دیاستاز رکتی کمک می‌کند.
چه حرکاتی دیاستاز رکتی را بدتر می‌کند؟
هر حرکتی که باعث برآمدگی دیواره شکم به سمت جلو شود، می‌تواند آسیب بیشتری به دیاستاز راست شکمی فرد وارد کند. حرکات روزمره مانند بلند شدن از رختخواب یا بلند شدن از روی صندلی می‌تواند دیاستاز را بدتر کند. فرد باید سعی کند در طول روز مراقب نحوه حرکات و استفاده از عضلات شکم خود باشد. اگر جداشدگی عضلات شکمی وجود دارد، باید از انجام یک سری حرکات ورزشی اجتناب کند:
- کرانچ یا دراز و نشست از هر نوع
- پلانک یا هل دادن (مگر این که از انواع اصلاح شده آن استفاده شود).
- حالت سگ رو به پایین، قایق و سایر حالت‌های یوگا
- بلند کردن دو پا، قیچی و سایر حرکات پیلاتس
- هر تمرینی که باعث برآمدگی، مخروطی یا گنبدی شدن شکم شود.
چگونه از ایجاد دیاستاز رکتی می‌توان جلوگیری کرد؟
مقداری جدایی عضلات شکم طبیعی است و با وجود بارداری، این جدایی عضلات راست شکمی دور از انتظار نیست. کارهایی وجود دارد که می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به دیاستاز رکتی انجام داد:
- افزایش وزن سالم در دوران بارداری: ورزش و خوردن غذاهای سالم برای حفظ وزن در محدوده سالم.
- وضعیت مناسب بدنی و تنفس عمیق: صاف ایستادن و شانه‌های خود را به عقب بردن باعث افزایش حجم قفسه سینه می‌شود و عضلات شکمی را نیز صاف و کشیده می‌کند. نفس‌های عمیق کشیدن فقط برای دنده‌ها یک تمرین و ورزش نیست بلکه عضلات شکم را نیز منبسط می‌کند.
- تمرینات مرکزی ایمن: خودداری از انجام ورزش‌هایی مانند دراز و نشست و کرانچ که به شکم فرد فشار وارد می‌کند به خصوص بعد از هفته ۱۲ بارداری و پس از زایمان خودداری شود.
- مراقب بودن هنگام بلند کردن اشیاء تا فشار بر مرکز بدن وارد نشود: برخی از فعالیت‌های روزانه مانند بلند کردن کیسه‌های مواد غذایی یا کودک می‌توانند فشار بی‌رویه‌ای را به شکم وارد کنند.
- هنگام برخاستن از رختخواب: اگر فرد باردار است و یا زایمان کرده است، به یک سمت یا پهلو بغلتد و از بازوهای خود برای بلند شدن استفاده کند.
چه مدت طول می‌کشد تا دیاستاز رکتی بهبود یابد؟
مقدار زمان برای بهبود دیاستاز رکتی بستگی به میزان جدا شدن عضلات شکم و میزان سازگاری فرد با تمرینات تقویتی دارد. بعد از چند هفته پس از زایمان، این شکاف شروع به بسته شدن می‌کند، زیرا عضلات فرد دوباره قدرت می‌گیرند. اگر فرد در سبک زندگی خود تغییراتی ایجاد کند و تمرینات بدنی را با دقت و منظم انجام دهد، به احتمال زیاد متوجه پیشرفت و بهبودی دیاستاز رکتی خواهد شد.
آیا احتمال بازگشت دوباره دیاستاز رکتی وجود دارد؟
شوربختانه، فرد می‌تواند دیاستاز رکتی خود را درمان کند اما دوباره به این عارضه دچار شود. خطر ابتلا به دیاستاز رکتی هر چه فرد بارداری بیشتری داشته باشد، افزایش می‌یابد. نوار سفید (Linea Alba) را به عنوان یک نوار لاستیکی در نظر بگیرید که به طور مداوم کشیده می‌شود. با گذشت زمان، نوار لاستیکی خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. خط آلبا ممکن است پس از کشش در حاملگی‌های چند قلویی، دیگر شکل یا فرم اولیه خود را به دست نیاورد.
آیا برای رفع دیاستاز رکتی دیر شده است؟
خبر خحوب این است که خوشبختانه؛ برای ترمیم جداشدگی عضلات شکمی هرگز دیر نیست. با تمرینات مناسب، می‌توان سال‌ها پس از زایمان آخرین نوزاد، دیاستاز رکتی شکم را برطرف کرد.
آیا دیاستاز رکتی عوارضی دارد؟
در صورت عدم درمان یا در موارد شدید دیاستاز رکتی، عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- فتق ناف
- افزایش کمردرد
- درد هنگام برقراری رابطه جنسی
- بی‌اختیاری ادرار
- درد لگن و باسن
چه زمانی باید برای دیاستازیس رکتی به پزشک مراجعه کرد؟
جداشدگی عضلات شکمی یک بیماری شایع است که به راحتی قابل درمان است. اگر فرد بیش از دو انگشت بین عضلات شکمی راست و چپ خود فاصله احساس کرد و یا در این ناحیه احساس درد داشت، برای تشخیص با پزشک خود تماس بگیرد. پزشک ممکن است از مادر بخواهند که به یک فیزیوتراپ یا متخصص ترمیم و تقویت عضلات کف لگن مراجعه کند تا به تقویت عضلات شکم او کمک کند.
سخن آخر
دیاستاز رکتی (Diastasis Recti) می‌تواند فرد را سال‌ها پس از تولد آخرین کودک (آخرین بارداری)، شبیه افراد باردار نشان دهد. بهتر است جهت درمان و داشتن یک زندگی سالم برای درمان و بهبود و تقویت عضلات راست شکمی با پزشک مشورت کرد. درمان مناسب می‌تواند به فرد کمک کند که نسبت به بدن خود اطمینان بیشتری داشته باشد و هر دردی را که تجربه می‌کند، سریعاً به دنبال اصلاح و تسکین آن باشد.
سلام
ممنون از به اشتراک گذاشتن اطلاعات مفید و مقاله ارزشمندتون
ایا با وجود دیاستاز رکتی می توان دوباره باردار شد؟
سپاس