نحوه درمان پلاژیوسفالی موضعی چگونه است؟

پلاژیوسفالی موضعی عبارت است از صاف شدن پشت یا دو طرف سر نوزاد. این بیماری بسیار رایج که پلاژیوسفالی خلفی یا سندرم سر صاف نیز نامیده می‌شود، در درجه اول به دلیل وضعیت خواب نوزاد و سفت شدن عضلات گردن او که تورتیکولی نامیده می‌شود، به وجود می‌آید. سفت بودن عضلات یا ضعیف بودن گردن مانع از چرخش سر نوزاد تازه متولد شده می‌شود که می‌تواند منجر به فشار بیش از حد روی یک نقطه سر شود. با این که مشاهده نواحی صاف روی سر نوزاد ممکن است نشانه‌ای هشدار دهنده باشد، اما این عارضه بر رشد مغز نوزاد تاثیری ندارد. در بیش‌تر موارد شکل جمجمه در نهایت با رشد کودک شما، معمولاً تا سن ۱ سالگی به حالت عادی باز می‌گردد. در صورتی که نقاط صاف ناشی از پلاژیوسفالی (به جای یک مشکل زمینه‌ای دیگر) باشد، این وضعیت به ندرت از نظر پزشکی نگران‌کننده است. در این مقاله در مورد نحوه درمان پلاژیوسفالی یا سندرم سر صاف نوزاد صحبت خواهیم کرد. 

علائم پلاژیوسفالی 

پلاژیوسفالی موضعی علاوه بر به وجود آوردن نقاط صاف قابل مشاهده در پشت یا کنار سر نوزاد، در موارد شدیدتر ممکن است منجر به بدشکل شدن سایر قسمت‌های صورت او نیز بشود. گاهی اوقات به نظر می‌رسد که یک گوش نوزاد در واکنش به صاف شدن جمجمه به جلو رانده می‌شود.

ممکن است پیشانی و یا چشم‌های نوزاد کمی به سمت جلو برآمده شوند و موها در ناحیه صاف سر نیز کم پشت شوند. به خاطر داشته باشید که وقتی از بالا به سر کودک نگاه می‌کنید، دیدن همه این تغییرات ساده تر است. کودکان مبتلا به پلاژیوسفالی در کناره پشت سر خود دچار صافی سر می‌شوند و بر خلاف کرانیوسینوستوز، ممکن است پیشانی آن‌ها در همان سمت دچار برآمدگی یا برجستگی پیشانی نیز بشوند.

نحوه تشخیص سندرم سر صاف نوزاد

پزشکان اطفال به طور معمول در هنگام ویزیت کودک، نقاط صاف روی سر او را بررسی می‌کنند. تشخیص پلاژیوسفالی موضعی از طریق معاینه بصری جمجمه کودک و همچنین اندازه گیری انجام می‌شود. شکل نامتقارن سر معمولاً به راحتی قابل تشخیص است و والدین اغلب قبل از تشخیص پزشک، این عارضه را مشاهده کرده‌اند.

این عارضه معمولاً برای اولین بار زمانی که یک نوزاد حدود ۲ تا ۳ ماهه است، مشاهده می‌شود؛ اما می‌تواند در اوایل ۶ هفتگی قابل مشاهده باشد. شدت این عارضه از خفیف تا شدید متفاوت است. هرچه درمان زودتر شروع شود، جمجمه بهتر و سریع‌تر به شکل عادی متقارن و گرد خود رشد می‌کند.

اگرچه معمولاً انجام آزمایش برای تشخیص پلاژیوسفالی غیر ضروری است، اما اگر دکتر قادر به تشخیص چشمی و اندازه گیری نباشد، می‌توان آزمایش‌های اضافی نیز انجام داد؛ به‌ ویژه در صورتی که پزشک اطفال شما مشکوک به وجود مشکل دیگری باشد آزمایش بیش‌تر را توصیه می‌کند. این آزمایشات می‌تواند شامل عکس برداری با اشعه ایکس جمجمه یا سی تی سر باشد. سی تی اسکن بهتر می‌تواند تعیین کند که آیا فونتال‌های جمجمه (مفاصل فیبری که در آن استخوان‌ها به یکدیگر متصل می‌شوند) باز هستند و به این ترتیب احتمال وجود کرانیوسینوستوز و سایر اختلالات احتمالی را رد کند.

علل بروز پلاژیوسفالی 

نوزادان دارای جمجمه نرم با نقاط نرم و استخوان‌های جوش نخورده هستند که این ویژگی‌ها این امکان را می‌دهد تا نوزاد از طریق لگن نسبتاً باریک و کانال واژن به دنیا بیاید. با این حال، این ویژگی‌ها همچنین نوزاد را مستعد داشتن نقاط صاف روی سرش می‌کند. این امر به  ویژه در مورد نوزادان نارس که جمجمه آن‌ها حتی نرم‌تر است صدق می‌کند؛ اما حتی نوزادان ترم یا کامل در معرض خطر ابتلا به این عارضه بسیار رایج هستند.

تخمین زده می‌شود که یک سوم تا نیمی از نوزادان تا حدودی به این عارضه مبتلا می‌شوند و این سندرم می‌تواند در هفته‌های اول زندگی نوزاد بسیار سریع پیشرفت کند. عوامل خطر برای ابتلا به سندرم سر صاف شامل زایمان زودرس، مذکر بودن و چند قلو بودن نوزاد می‌باشند. 

علل بروز پلاژیوسفالی موضعی پیچیده است؛ زیرا این عارضه با ایمن نگه داشتن نوزاد در طول خواب ارتباط دارد. آکادمی اطفال آمریکا توصیه کرده است که نوزاد خود را به پشت بخوابانید و از زمان شروع آن، به طور چشمگیری تعداد مرگ و میر ناشی از سندرم مرگ ناگهانی نوزاد یا SIDS را کاهش داده است. متاسفانه یکی از پیامدهای این عمل افزایش چشمگیر موارد پلاژیوسفالی موضعی در نوزادان بوده است.

به پشت خواباندن نوزاد

سندرم سر صاف با خواباندن نوزاد به پشت مرتبط است زیرا در حالتی که نوزاد به پشت خوابیده است، حرکت دادن سر از این طرف به طرف دیگر برای نوزاد چالش برانگیز تر است. بنابراین سر نوزاد ممکن است ساعت‌ها در همان موضعیت بماند. همچنین هنگامی که در سر یک نوزاد یک نقطه صاف ایجاد می‌شود، ممکن است حتی احتمال بیش‌تری وجود داشته باشد که نوزاد سر خود را در همان وضعیت نگه دارد.

جای سر نوزاد سفت در وسایل

نوزادان همچنین در صورت ماندن در صندلی ماشین، یا تاب به مدت بیش از حد طولانی می‌توانند در معرض خطر پلاژیوسفالی موضعی قرار بگیرند. تصور می‌شود که خطر ابتلا به سندرم سر صاف زمانی که سر نوزاد بر روی سطوح سخت‌تر مانند پلاستیک سختی که برای ساختن بسیاری از صندلی‌ها یا تاب‌های کودک استفاده می‌شود قرار دارد، بیش‌تر است. 

ترجیح به یک طرف

علاوه بر این، بسیاری از نوزادان ممکن است دچار پلاژیوسفالی موضعی شوند؛ زیرا به طور خلاصه آن‌ها ترجیح می دهند که همیشه در یک وضعیت دراز بکشند. ماندن در یک وضعیت برای طولانی مدت می‌تواند فشار زیادی بر سر نوزاد وارد کند و باعث ایجاد یک نقطه صاف در پشت سر نوزاد شود و شکل سر را نامتقارن کند.

عضلات گردن سفت

برخی از نوزادان دیگر این مشکل را دارند؛ زیرا مبتلا به تورتیکولی مادرزادی هستند و نمی‌توانند کاری به جز این که در همان حالت دراز بکشند انجام دهند. این کودکان حرکت محدودی در یک طرف گردن خود دارند و ممکن است توده سفتی در عضلات گردن خود داشته باشند که از حرکت راحت سر نوزاد از یک طرف به سمت دیگر جلوگیری می‌کند.

برای تشخیص و اطمینان از این که مشکل متفاوتی وجود ندارد که باعث شود سر کودک شما به این شکل باشد، به پزشک اطفال خود مراجعه کنید.

مقایسه پلاژیوسفالی با کرانیوسینوستوزیس

یکی دیگر از دلایل احتمالی به وجود آمدن نقاط صاف در جمجمه نوزاد، عارضه‌ای در ظاهر شبیه به سندرم سر صاف نوزاد اما جدی‌تر به نام کرانیوسینوستوز است. کرانیوسینوستوزیس یک نقص مادرزادی است که در آن استخوان‌های جمجمه نوزاد پیش از موعد به هم جوش می‌خورند که در رشد مغز و جمجمه مشکلاتی ایجاد می‌کند.

در نوزادان مبتلا به سینوستوز تاجی که نوعی کرانیوسینوستوز است، درزهای جمجمه زود به هم جوش می‌خورد و باعث صاف شدن یک طرف پیشانی و برآمدگی جبرانی پیشانی در طرف دیگر می‌شود. برخلاف پلاژیوسفالی موضعی، پشت سر این نوزادان طبیعی به نظر می رسد و اصلا صاف یا بد شکل نیست.

شکل دیگری از کرانیوسینوستوز که در آن درز لامبدوئید زود بسته می‌شود، می‌تواند باعث صاف شدن یک طرف پشت سر نوزاد و برآمدگی پیشانی در طرف مقابل سر نوزاد شود. این برخلاف چیزی است که در پلاژیوسفالی اتفاق می افتد، که در آن نقطه صاف و برآمدگی هر دو در یک سمت سر نوزاد قرار دارند.

سینوستوز ساژیتال یا اسکافوسفالی نوع دیگری از کرانیوسینوستوزیس است که در آن نوزادان دارای جمجمه بلند و نازکی هستند که جلوی آن پهن تر است. در نهایت، کودکان ممکن است دچار تریگونوسفالی یا کرانیوسینوستوز متوپیک شوند که با پیشانی مثلثی شکل مشخص می‌شود. کرانیوسینوستوز بسیار نادر است. در واقع، تخمین زده می شود که از هر ۲۵۰۰ نوزاد تنها یک نوزاد با این بیماری متولد می‌شود.

اگر پزشک اطفال مطمئن نباشد که آیا فرزند شما پلاژیوسفالی یا کرانیوسینوستوز دارد، ممکن است شما را به یک متخصص جمجمه و صورت ارجاع دهد.

درمان پلاژیوسفالی 

بهترین درمان برای پلاژیوسفالی موضعی، پیشگیری از وقوع این عارضه است و رویکرد پیشگیری و درمان آن یکسان هستند. از آنجایی که این عارضه به دلیل فشار زیاد و مداوم بر روی یک قسمت از سر نوزاد شما ایجاد می‌شود، اغلب می‌توانید با تغییر موقعیت‌هایی که نوزاد شما در آن قرار دارد، آن را کاهش دهید.

با رشد مغز کودک و جوش خوردن و سفت شدن استخوان‌های جمجمه، نقاط صاف سر نوزاد معمولاً به خودی خود به شکل گردتر و صاف تغییر می‌کنند. روش‌های زیر نیز می‌تواند به شما کمک کنند:

تغییر موقعیت سر نوزاد

افزایش خطر ایجاد نقاط صاف روی سر نوزاد به این معنی نیست که نباید کودک خود را به پشت بخوابانید. کاری که باید انجام دهید این است که هر بار که فرزندتان را می خوابانید، موقعیت سر او را به طور مداوم تغییر دهید. تغییر موقعیت سر نوزاد، از وارد کردن فشار به یک نقطه جلوگیری می‌کند و می‌تواند به بهبود تحرک گردن کمک نماید.

بیش‌تر نوزادان با رشد کردن از پلاژیوسفالی موضعی عبور می‌کنند؛ اما برخی از نوزادان تنها با ایجاد تغییرات موقعیت خواب نوزاد بهبود نمی‌یابند و به درمان بیش‌تری نیاز دارند.

خواباندن نوزاد روی شکم برای تمرین خزیدن

سعی کنید نوزاد شما در هنگام بیداری حداقل زمان خود را به صورت دراز کشیده به پشت بگذراند. گذراندن زمان بیش‌تر روی شکم برای تمرین خزیدن هنگامی که کودک شما بیدار است و تحت نظارت شما قرار دارد نیز ایده خوبی به شمار می‌رود. علاوه بر کاهش احتمال صاف شدن سر نوزاد، روی شکم بودن نوزاد باعث تقویت عضلات گردن، بازوها و بدن کودک می‌شود.

نوزاد خود را حمل کنید

جایگزین دیگری که برای صندلی‌های کودک ساخته شده از مواد سفت وجود دارد، استفاده از کریر یا بندهای مخصوص در آغوش گرفتن و حمل نوزاد است. زیرا فشار کم‌تری به سر نوزاد شما وارد می‌کند. شما همچنین می‌توانید به سادگی نوزاد خود را در آغوش خود بگیرید یا اهنگامی که کودک شما به اندازه کافی بزرگ شد که در آن بنشیند، از گهواره‌های ثابت استفاده کنید.

کلاه فرم دهنده سر نوزاد

هنگامی که تغییرات موقعیت خواب نوزاد منجر به بهبود کافی نمی‌شود، می توان درمان‌های دیگری را امتحان کرد. این درمان شامل استفاده از کلاه‌های فرم دهنده جمجمه نوزاد است که در آن کلاه ایمنی یا باند به صورت تدریجی برای فرم دهی جمجمه نوزاد در نواحی صاف و جلوگیری از برآمده شدن هر نقطه تنظیم می‌شود. توصیه می شود این درمان‌ها را از ۵ ماهگی نوزاد شروع کنید.

در حالی که مطالعات نشان می‌دهند که بهبود کوتاه مدت اغلب با این دستگاه‌ها مشاهده می‌شود، نتایج نهایی معمولاً مشابه نوزادانی است که از کلاه ایمنی استفاده نکرده‌اند؛ چرا که استفاده از کلاه فرم دهنده سر نوزاد می‌تواند مشکالات جدی مانند بو، بثورات پوستی یا ناراحتی را برای کودک به دنبال داشته باشد و در طولانی مدت استفاده نمی‌شود. به همین دلیل هم بسیاری از پزشکان آن را برای موارد خفیف یا متوسط توصیه نمی‌کنند. با این حال، در موارد شدید، کلاه فرم دهنده سر نوزاد اغلب مفید است.

فیزیوتراپی

درمان ویژه برای نوزادان مبتلا به تورتیکولی مورد نیاز است؛ زیرا این نوزادان معمولاً به تمرینات گردن نیز به عنوان بخشی از درمان خود نیاز دارند. این کودکان اغلب سر خود را در یک حالت نگه می‌دارند و در چرخاندن سر و گردن خود مشکل دارند. تمرینات گردن، شاید با کمک یک فیزیوتراپیست کودکان، می‌تواند به این نوزادان کمک کند تا حرکت دادن گردن خود را بهبود بخشند.

عمل جراحی

جراحی به ندرت برای درمان سندرم سر صاف نوزاد مورد نیاز است؛ اما ممکن است در موارد شدید که با اقدامات دیگر برطرف نمی‌شود، مورد توجه قرار گیرد. در حالی که عارضه بد شکل شدن سر  نوزاد در درجه اول یک مسئله زیبایی شناختی است، مواردی که دارای برآمدگی زیاد در اطراف چشم، پیشانی، گونه یا فک هستند می‌توانند بینایی، جویدن و یکپارچگی فک را نیز تحت تاثیر قرار دهند. در این شرایط ممکن است از جراحی برای اصلاح هر گونه مشکل عملکردی استفاده شود.

زمان سنجی

اقدامات پیشگیرانه و درمانی می‌تواند به ویژه برای نوزادانی که در معرض خطر بیش‌تر پلاژیوسفالی موضعی هستند، از جمله نوزادان نارس، چند قلوها و نوزادان با حجم عضلانی ضعیف مهم باشد. در حالت ایده آل، اجرای روش‌های پیشگیری را در دوران نوزادی، زمانی که جمجمه نوزاد به حداکثر میزان ممکن شکل پذیر است، شروع کنید.

وقتی تلاش کنید که مدت زمانی که نوزاد در موقعیتی قرار می‌گیرد که فشار نامناسبی بر روی هر نقطه صاف روی سر او وارد شود را محدود کنید، بهبود معمولاً طی یک دوره دو تا سه ماهه رخ می‌دهد. اگر بهبودی مشاهده نکنید یا بدشکلی سر نوزاد شما همچنان بدتر می‌شود، پس احتمالاً فرزند شما به معاینه توسط جراح جمجمه و صورت اطفال یا جراح مغز و اعصاب کودکان نیاز خواهد داشت.

چه چیز دیگری باید بدانم؟

سندرم سر صاف با گذشت زمان و رشد طبیعی بهبود می‌یابد. همانطور که نوزادان رشد می‌کنند و بزرگ‌تر می‌شوند، شروع به تغییر موقعیت خود در طول خواب می‌کنند، بنابراین سر آن‌ها به مدت طولانی در یک موقعیت قرار نمی‌گیرد.

زمانی که نوزاد می‌تواند به تنهایی بنشیند، نقطه صاف سر او معمولا دیگر بدتر نمی‌شود. سپس، در طی ماه‌ها و سال‌ها با رشد جمجمه، صاف شدن جمجمه حتی در موارد شدید بهبود می‌یابد. با رشد مو در چند سال اول، نقاط صاف سر نوزاد اغلب کم‌تر قابل مشاهده می‌شوند.

سندرم سر صاف روی رشد مغز نوزاد تاثیری ندارد. اما داشتن گردن سفت می‌تواند رشد اولیه را کند کند. فیزیوتراپی برای تورتیکولی باید شامل بررسی پیشرفت کودک و تمرینات اضافی برای درمان تاخیر رشد باشد.

سخن آخر 

فهمیدن این که سر کودک شما بدشکل است می‌تواند ناراحت کننده باشد. خوشبختانه درمان‌های ساده می‌توانند از پلاژیوسفالی موضعی پیشگیری، روند آن را متوقف و آن را درمان کنند. اکثر نوزادان به طور کامل از هر نقطه صاف در جمجمه خود عبور می‌کنند و موهای روییده احتمالاً هر گونه اثر باقی مانده از آن را می‌پوشاند. مهم‌تر از همه، لازم است بدانید که قرار دادن نوزاد به پشت در زمان خواب (حتی اگر نقاط صافی را در سر او ایجاد کند) ممکن است زندگی فرزند شما را نجات دهد.