سونوگرافی در حال حاضر بخشی جدایی ناپذیر از هر ارزیابی سلامت زنان است. با استفاده از سونوگرافی، اکثر بیماری‌های زنان در طی یک ویزیت سرپایی بسیار راحت‌تر و با دقت بسیار بالایی تشخیص داده می‌شوند. معرفی سونوگرافی سه بعدی (3D) پتانسیل ایجاد تاثیر زیادی در مدیریت بیماری‌های زنان و زایمان دارد. برای استفاده حداکثری از این روش، پزشکان باید در مورد نحوه استفاده از این تکنیک آموزش ببینند و باید از تمام کاربردها و قابلیت‌های بالقوه نرم‌افزار و ماشین‌ها که در فناوری نسبتاً جدید سه بعدی ساخته شده‌اند، آگاه شوند. در این مقاله پینو بیبی به بررسی اهمیت سونوگرافی سه بعدی می‌پردازد با ما همراه باشید.
سونوگرافی سه بعدی زنان
سونوگرافی دو بعدی ترانس واژینال تصاویر قابل قبولی از رحم و تخمدان‌ها را در اختیار پزشکان قرار می‌دهد. یک معاینه سونوگرافی سه بعدی (3D) رحم را قادر می‌سازد تا از طریق سونوگرافی «بازسازی» شود تا نماهایی را ارائه دهد که با تصویربرداری معمولی ۲ بعدی قابل دستیابی نیستند. دلایل انجام سونوگرافی سه بعدی لگن عبارت هستند از:
- ارزیابی ناهنجاری‌های رشدی (مادرزادی) رحم
- ارزیابی تغییرات ساختاری رحم اکتسابی
پزشک ممکن است در موارد زیر مشکوک باشد:
تصویربرداری سونوگرافی سه بعدی هم چنین ارزیابی حفره رحم را برای وجود پولیپ‌های آندومتر (رشد خوش خیم پوشش داخلی رحم)، فیبروم‌های رحمی (تومورهای خوش خیم عضله رحم) یا دستگاه‌های ضد بارداری نادرست داخل رحمی (IUCD) تسهیل می‌کند.
در تصویربرداری سونوگرافی سه بعدی همراه با هیسترو سونوگرافی، از انفوزیون سالین نیز استفاده می‌شود. معاینه سونوگرافی سه بعدی معمولاً همزمان با اسکن ترانس واژینال دوبعدی استاندارد شما با استفاده از حسگر (پروب) که دارای قابلیت سونوگرافی دو بعدی و سه بعدی است انجام می‌شود. نیازی به توصیه برای سونوگرافی سه بعدی لگن نیست.
سونوهیستروگرافی سه بعدی
سونوهیستروگرافی سه بعدی یک آزمایش تشخیصی است که شامل استفاده از سالین به عنوان ماده حاجب در داخل حفره رحم است. تزریق سالین به داخل حفره رحم توانایی دیدن مشکلات در حفره و دیواره (میومتر) رحم را افزایش می‌دهد.
چه چیزی در سونوگرافی سه بعدی انتظاری دارید؟
سونو هیستروگرافی سه بعدی با قرار دادن اسپکولوم در واژن انجام می‌شود. بعد از تمیز کردن دهانه رحم با محلول صابون ملایم و سپس عبور دادن یک کاتتر نازک از دهانه رحم به داخل حفره رحم انجام می‌شود. در حین انجام سونوگرافی سه بعدی از رحم، سالین به آرامی به داخل حفره تزریق می‌شود. سپس کاتتر برداشته می‌شود و تصاویر هر گونه ناهنجاری رحمی را می‌توان مطالعه و بررسی کرد.
تفسیر نتایج سونوهیستروگرام سه بعدی
اگر پس از سونوهیستروگرام سه بعدی، ناهنجاری رحمی مشاهده شود، معمولاً نیاز به ارزیابی و درمان بیشتری دارد. برخی از ناهنجاری‌های رحمی مانند پولیپ را می‌توان در طی یک روش انجام شده در مطب متخصص زنان و زایمان برداشت، در حالی که برخی از آنها مانند فیبروم رحم ممکن است به جراحی بزرگ‌تری در مرکز جراحی نیاز داشته باشد. همه ناهنجاری‌ها نیاز به مداخله ندارند و پزشک در مورد یافته‌های خاص با بیمار صحبت خواهد کرد تا مراحل بعدی درمان را تعیین کند.
مزایای سونوگرافی سه بعدی در زنان
توانایی تشخیص سریع و دقیق یکی از مزایای بسیاری از فناوری اولتراسوند سه بعدی است. از زمان اختراع فراصوت در اواخر دهه ۱۹۵۰میلادی، سیستم‌های اولتراسوند روشی غیرتهاجمی برای تجسم داخل بدن را به پزشکان ارائه کرده‌اند. سونوگرافی دو بعدی استاندارد با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از آناتومی لگن، از جمله رحم، تخمدان‌ها و بافت اطراف آنها، به متخصص زنان و زایمان کمک می‌کند. اما مزایای سونوگرافی سه بعدی برای بررسی باروری و درمان نیز استفاده می‌شود. این فناوری نوید پیشرفت مراقبت از بیمار را با بهبود توانایی متخصص زنان در تصمیم گیری مطمئن و آگاهانه می‌دهد.
سونوگرافی دو بعدی در مقابل سه بعدی
تقریباً همه ما با سونوگرافی سنتی آشنا هستیم که تصاویر مسطح و دو بعدی را فقط از سطوح ساژیتال و عرضی بدن بیمار ارائه می‌دهد. نوآوری‌های اخیر در فناوری اکنون قادر به بازسازی صفحات تاج با استفاده از تصاویر سونوگرافی سه بعدی هستند که به طور واقعی‌تر اندام‌های داخلی را نشان می‌دهند. این تصاویر دارای سه بعد طول، عرض و عمق هستند.
سونوگرافی سه بعدی (3D) تکنیکی است که تصاویر استاندارد سونوگرافی دوبعدی مقیاس خاکستری را به یک مجموعه داده حجمی تبدیل می‌کند. سپس می‌توان تصویر سه بعدی را بازبینی کرد. این تکنیک برای حل مسئله (به ویژه در معاینات زنان و زایمان) و به طور بالقوه کاهش وابستگی اپراتور به تصویربرداری اولتراسوند توسعه یافته است.
کاربرد سونوگرافی سه بعدی در تصویربرداری زنان
سونوگرافی سه بعدی کاربرد مفیدی در تصویربرداری از صفحه تاجی رحم پیدا کرده است. این قالب برای موارد زیر مفید است:
- ارزیابی ناهنجاری‌های آناتومیکی رحم (مانند ناهنجاری‌های مجرای مولر و رحم سپتوم‌دار)
- ارزیابی محل دستگاه پیشگیری از بارداری داخل رحمی IUCD
- فیبروم‌های رحمی (به ویژه اجزای زیر مخاطی)
- پولیپ آندومتر
- لیومیوم و آدنومیوز
- چسبندگی‌های داخل رحمی
تصویربرداری سه بعدی زنان را می‌توان با روش ترانس شکمی یا اندواژینال انجام داد، اما روش اندواژینال منجر به تولید تصاویر با کیفیت بهتر می‌شود. کیفیت تصاویر سه بعدی به کیفیت تصاویر دو بعدی بستگی دارد. «تکنیک Z» در بسیاری از موسسات که سونوگرافی سه بعدی زنان را انجام می‌دهند، استفاده می‌شود. استفاده از تصویربرداری سه بعدی برای آدنکس رحم در حال حاضر در حال توسعه است و ممکن است در تعیین ناهنجاری‌های لوله رحمی مانند هیدروسالپینکس کاربرد داشته باشد.
مزایای بالینی واقعی برای استفاده از سونوگرافی سه بعدی
حتی اگر خودتان هرگز از سونوگرافی سه بعدی استفاده نکرده‌اید، ممکن است استفاده از آن را در بررسی بهداشت و سلامت زنان و زایمان دیده باشید. این فناوری مسئول ارائه تصاویری از جنین به پزشکان و مادر باردار است که بسیار واقعی‌تر از سونوگرافی معمولی است.
با این حال، مزایای سونوگرافی سه بعدی فراتر از بارداری است. در واقع، تعداد فزاینده‌ای از شواهد نشان می‌دهد که این رویکرد می‌تواند پیشرفت مفیدی از سونوگرافی استاندارد باشد و در بسیاری از موارد، توانایی پزشک را برای تشخیص دقیق برخی از نگرانی‌های زنانه بهبود می‌بخشد. مزایای استفاده از سونوگرافی سه بعدی عبارت هستند از:
- تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی
در یک مطالعه پژوهشی نزدیک به ۱۷ درصد از زنان مستعد سقط مکرر که ناهنجاری‌های مادرزادی در رحم داشتند مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان داد که در مقایسه با سونوگرافی ترانس واژینال سنتی که حدود ۶۰ تا ۸۲ درصد از این ناهنجاری‌ها را شناسایی می‌کند، سونوگرافی ۳ بعدی می‌تواند آنها را با ۸۸ تا ۱۰۰ درصد دقت تشخیص دهد.
- تعیین محل فیبروم و پولیپ
تحقیقات منتشر شده در Ultrasonography نشان می‌دهد که اولتراسوند سه بعدی در تعیین محل تومورهای فیبروئید و پولیپ آندومتر در برخی از بیماران مفیدتر از فناوری دو بعدی است.
- تشخیص چسبندگی رحم (سندرم آشرمن)
تشخیص چسبندگی رحم که به نام سینکیای رحم نیز شناخته می‌شود، می‌تواند باروری را مختل کند. به نظر می‌رسد سونوگرافی سه بعدی نسبت به روش‌های سنتی مانند هیستروسالپنگوگرام در شناسایی این چسبندگی‌ها موثرتر باشد.
- بررسی قرار دادن دستگاه داخل رحمی IUD
متخصصان زنان معمولاً از سونوگرافی دو بعدی برای قرار دادن IUD استفاده می‌کنند، اما این روش به طور کامل IUD را به تصویر نمی‌کشد. با استفاده از سونوگرافی سه بعدی، پزشکان می‌توانند کل دستگاه را در صفحه تاج ببینند و زمان معاینه را کوتاه نگه دارند. مطالعه دیگری که در Ultrasonography منتشر شده و منبع قابل توجهی از درد و خونریزی غیرطبیعی را در برخی بیماران شناسایی می‌کند، نشان داده است که سونوگرافی ۳ بعدی به بهبود میزان تشخیص IUD هایی که در بافت رحم جاسازی شده‌اند نیز کمک می‌کند.
با توجه به تمام مزایای سونوگرافی سه بعدی، این فناوری به طور قابل توجهی توانایی متخصص زنان را برای تشخیص دقیق بهبود می‌بخشد. محققان بیمارستان عمومی ماساچوست و دانشکده پزشکی هاروارد دریافتند که سونوگرافی سه بعدی به متخصصان زنان در ارائه اطلاعات اضافی در ۵۳ درصد از بیمارانی که یافته‌های غیرطبیعی در سونوگرافی استاندارد دو بعدی داشتند کمک کرد. این بدان معناست که سونوگرافی ۳ بعدی می‌تواند در تصمیم‌گیری فوری بالینی به پزشک معالج کمک کند تا روش درمانی مطمئن را استفاده کنند. وقتی فناوری سه بعدی در دسترس است، بیمار حتی نیازی به ترک مطب دکتر برای تصویربرداری پیشرفته ندارند.
- ارزیابی ذخیره تخمدان
هنگامی که تخمدان تحریک می‌شود، به افزایش تعداد فولیکول‌ها پاسخ می‌دهد. این فولیکول‌ها استروژن تولید می‌کنند که به راحتی در سرم مادر قابل اندازه‌گیری است. تعداد این فولیکول‌ها و مقدار استروژن تولید شده در مجموع ذخیره تخمدان نامیده می‌شود. اگر بخواهیم از عوارض بالقوه جدی تحریک بیش از حد اجتناب کنیم، داشتن دانش در مورد ذخیره تخمدان بسیار مهم است. توانایی پیش بینی آن دسته از زنانی که احتمال دارد به تحریک بیش از حد تخمدان مبتلا شوند، برای جلوگیری از چنین عارضه جدی بسیار حیاتی است. از اولتراسوند سه بعدی می‌توان در پیش بینی تحریک تخمدان شامل اندازه گیری حجم تخمدان، تعداد فولیکول‌های آنترال و جریان خون تخمدان استفاده کرد.
- افتراق بین لیومیوم و آدنومیوز
لیومیوم و آدنومیوز در زنان در سنین باروری شایع هستند و تظاهرات مشابهی دارند. استفاده از سونوگرافی سه بعدی ابزار مفیدی در افتراق و تشخیص هر دو مورد است. مطالعات اخیر بر روی زنانی انجام شد که با خونریزی غیرطبیعی رحم، دیسمنوره، منوراژی (هیپرمنوره)، توده‌های شکمی یا دیسپارونی مراجعه کرده بودند و یا با هر یک از این اختلالات تشخیص داده شده بودند. سونوگرافی ترانس واژینال و شکمی علاوه بر سونوگرافی داپلر انجام شد و بیمارانی که پس از آن برای درمان جراحی انتخاب و وارد مطالعه شدند. سپس تشخیص رادیولوژیک با تشخیص حین عمل و تشخیص هیستوپاتولوژیک مرتبط شد تا ویژگی و حساسیت اولتراسوند سه بعدی در تشخیص هر دو بیماری را نشان دهد. سونوگرافی سه بعدی ۹۳.۴ درصد در تشخیص لیومیوم حساس و ۹۵.۶ درصد اختصاصی و در تشخیص آدنومیوز ۹۵.۶ درصد حساس و ۹۳.۴ درصد اختصاصی بود. بر اساس این نتایج، استفاده از سونوگرافی سه بعدی در دیاگ بینی و تمایز بین شرایط بالینی مشابه بسیار ارزشمند است، به ویژه هنگامی که با مطالعات داپلر همراه باشد.
سونوگرافی دو بعدی کاربرد محدودی در تشخیص آدنومیوز دارد، زیرا علائم غیراختصاصی مانند وجود ناهمگنی کانونی یا منتشر میومتر را نشان می‌دهد. استفاده از پروب ترانس واژینال سه بعدی، همراه با حالت «معکوس» و مطالعات داپلر، یک راه بهینه برای تشخیص آدنومیوز است که به عنوان مرز نامنظم آندومتر با ظاهر مبهم حفره در سونوگرافی سه بعدی دیده می‌شود.
سایر خصوصیات سونوگرافی آدنومیوز شامل (۱) افزایش طول رحم بیش از ۱۲ سانتی متر است که نشان دهنده بزرگ شدن رحم کروی است، (۲) وجود فضاهای آنکوئیک کیستیک در میومتر، (۳) خطوط اکوژنیک ساب اندومتر، (۴) مرزهای مبهم اندومتر – میومتر و (۵) افزایش ضخامت رحم و ناحیه انتقال.
- مدیریت هیپرپلازی آندومتر و بدخیمی آندومتر
هیپرپلازی آندومتر یکی از شایع‌ترین بدخیمی‌های رحم در زنان است. پیش آگهی معمولاً به دلیل ارائه زودهنگام بسیار خوب است. سونوگرافی مرسوم واژینال و نمونه برداری از لوله در ارزیابی بیمار در معرض خطر سرطان آندومتر حیاتی است. پیش آگهی در مورد کارسینوم آندومتر به اندازه تومور و میزان تهاجم در زمان تشخیص بستگی دارد. MRI از این نظر نسبت به سونوگرافی دو بعدی مرسوم ترانس واژینال برتری دارد. با این حال، MRI تهاجمی‌تر و گران‌تر است و به راحتی در دسترس نیست. روش نسبتاً جدید سه بعدی ابزاری امیدوارکننده در اندازه گیری عینی حجم آندومتر و عروق آندومتر است. در این روش ابتدا با استفاده از سونوگرافی دو بعدی، حفره آندومتر در حداکثر ضخامت در صفحه ساژیتال اندازه گیری می‌شود. سپس پایین حجم سه بعدی برای به دست آوردن حجم سه بعدی فعال می‌شود. افزایش حجم ۱۵ ثانیه طول می‌کشد در حالی که از بیمار خواسته می‌شود ساکن بماند. پس از ارزیابی دو بعدی، گیت سه بعدی پاور داپلر برای ارزیابی عروق فعال می‌شود.
- طب تولید مثل و IVF
ناهنجاری‌های رحمی، ناهنجاری‌های تولید مثلی هستند که از رشد غیر طبیعی در طول رشد جنین ناشی می‌شوند. این ناهنجاری‌ها که به عنوان ناهنجاری‌های مادرزادی رحم و ناهنجاری‌های مجرای مولر نیز شناخته می‌شوند، می‌توانند خطر ناباروری یا پیامدهای نامطلوب بارداری مانند سقط جنین، محدودیت‌های رشد داخل رحمی و زایمان زودرس را افزایش دهند. ابزارهایی مانند سونوگرافی سه بعدی می‌توانند به پزشکان در شناسایی و ارزیابی ناهنجاری رحم و تعیین بهترین گزینه‌های درمانی کمک کنند. با سونوگرافی سه بعدی و برای روش لقاح و کاشت تخمک در رحم می‌توان تصویری واقعی تر از محل کاشت تخمک‌های بارور شده در رحم تهیه نمود.
درک هر نوع ناهنجاری رحمی با سونوگرافی سه بعدی رحم
انجمن اروپایی تولید مثل و جنین شناسی انسانیESHRE و انجمن اروپایی آندوسکوپی زنانESGE ناهنجاری‌ها را در چند دسته مختلف دسته‌بندی می‌کنند. شایع‌ترین شکل ناهنجاری مادرزادی رحم، ناشی از دیواره‌ای است که زمانی اتفاق می‌افتد که مجاری مولر در طول تکامل به طور کامل جوش نخورد باعث می‌شود تا رحم دیوار (سپتوم) داشته باشد. دو نوع رحم جدا شده وجود دارد:
- رحم سپتوم کامل که در آن سپتوم کل حفره رحم را تقسیم می‌کند مانند رحم دیدلفیس.
- رحم زیر بخش، جدایی جزئی از حفره رحم که به بالای دهانه رحم ختم می‌شود مانند رحم قلبی شکل.
حدود ۸ درصد از زنان نابارور و هم چنین ۱۳ درصد از زنانی که سابقه سقط جنین دارند، دارای رحم جدا شده هستند.
انواع دیگر ناهنجاری‌های رحمی شامل رحم تک شاخ (یک شاخ) و رحم دو شاخ است. شیوع خطر بارداری و کاهش باروری با نوع ناهنجاری متفاوت است. به طور کلی، با توجه به ناهنجاری‌های مادرزادی دستگاه تناسلی زنان، وجود یک ناهنجاری مادرزادی رحم با ۱۵ درصد کمتر احتمال حاملگی مرتبط است.
سونوگرافی سه بعدی برای ناهنجاری‌های رحم
اگر چه سونوگرافی برای چندین دهه برای کمک به ارزیابی ناهنجاری‌های رحمی مورد استفاده قرار گرفته است، موفقیت آن در گذشته متغیر بود. روش‌های تهاجمی‌تر و کمتر دقیق‌تر، مانند هیستروسالپنگوگرافی HSG و لاپاراسکوپی، زمانی برای ایجاد تشخیص ضروری بودند.
HSG به تنهایی تنها ۵۵ درصد در افتراق رحم دوشاخه از رحم سپتاته موثر است. بر اساس گزارش مجله بین المللی باروری و عقیمی، این هم چنین برای بیماران دردناک است و خطرات ناشی از بیماری التهابی لگنPID و قرار دادن بیماران در معرض مواد حاجب را به همراه دارد.
خوشبختانه ظهور فناوری اولتراسوند سه بعدی تشخیص و درمان ناهنجاری‌های رحمی را به طرز چشمگیری بهبود بخشیده است. این رویکرد به پزشکان اجازه می‌دهد تا صفحه تاج یا «برش» بدن بین پشت و جلو را مشاهده کنند و تصاویر سونوگرافی سه بعدی ایجاد کنند که به طور واقعی‌تر اندام‌های داخلی را نشان می‌دهد.
سونوگرافی سه بعدی مزایای زیادی نسبت به روش‌های تشخیص سنتی دارد. تعداد فزاینده‌ای از شواهد نشان می‌دهد که این فناوری به طور دقیق ناهنجاری‌های رحم بیشتر از سونوگرافی دو بعدی، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی و سایر روش‌های ارزیابی سنتی را شناسایی می‌کند. علاوه بر این، سونوگرافی سه بعدی کم تهاجمی است و بسیاری از خطرات و عوارض جانبی مرتبط با HSG و لاپاراسکوپی را ندارد.
- سونوگرافی ناهنجاری سپتوم رحم با استفاده از فناوری
- سونوهیستروگرام ناهنجاری سپتوم رحم با استفاده از TUI
استفاده از فناوری سه بعدی فراتر از تشخیص
سونوگرافی سه بعدی علاوه بر نقشی که در شناسایی و طبقه‌بندی دقیق ناهنجاری‌های رحمی دارد، می‌تواند به درمان نیز کمک کند. گزینه‌های تقویت باروری در زنان مبتلا به ناهنجاری‌های مادرزادی رحم شامل لاپاراتومی و تکنیک‌های هیستروسکوپی است. در سال‌های اخیر، سونوگرافی سه بعدی به طور فزاینده‌ای در طی جراحی هیستروسکوپی برای تأیید کانتور رحم، کاهش خطر سوراخ شدن رحم و ارزیابی برداشتن کامل سپتوم و وجود سایر ناهنجاری‌های رحمی مورد استفاده قرار گرفته است.
خطرات مرتبط با بارداری این ناهنجاری‌ها، مانند کاهش باروری و احتمال بیشتر سقط جنین، می‌تواند برای زنان بسیار استرس‌زا باشد. متخصصان زنان می‌توانند نقش مهمی در مراقبت و حمایت از بیماران از طریق فرآیند تشخیص و درمان داشته باشند. با استفاده از سونوگرافی سه بعدی، ارزیابی، تشخیص و حتی درمان ناهنجاری‌های رحمی می‌تواند به تجربه‌ای ساده‌تر و راحت‌تر برای بیماران تبدیل شود.
سونوگرافی سه بعدی در تصویربرداری زنان و زایمان
برنامه‌های کاربردی برای تصویربرداری سه بعدی مامایی با اولتراسوند نیز در حال توسعه است مانند: تعیین محل کیسه حاملگی در صورت وجود احتمال حاملگی خارج رحمی بینابینی.
سخن آخر
تصویربرداری حجمی سه بعدی مهمترین مزیت در سونوگرافی مدرن پس از معرفی پروب واژینال است. استفاده زیاد از سونوگرافی سه بعدی در به دست آوردن جزئیات ارزشمند پزشکی بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند جایگزین اسکن MRI در بیماران زنان و زایمان شود زیرا می‌تواند نماهای مشابه و یا حتی بهتری را ارائه دهد. علاوه بر این، سونوگرافی کم هزینه‌تر، استرس کمتری برای بیماران دارد و علاوه بر ساختار، اطلاعات ارزشمندی در مورد عملکرد اندام‌ها ارائه می‌کند. توانایی دستگاه‌های سونوگرافی سه بعدی برای مشاهده، بازیابی و بازسازی تصاویر در ارائه اطلاعات مفید بالینی قابل توجه است. با توجه به این مزایای سونوگرافی، برای پزشکان ضروری است که از پتانسیل‌های زیاد دستگاه اولتراسوند و نرم افزار یکپارچه فراتر از عملکردهای اولیه شناخته شده آگاه باشند. به پزشکان باید آموزش‌های تخصصی‌تری در مورد نحوه استفاده از این ماشین‌ها و نرم افزارها ارائه شود. در نهایت، استفاده از اولتراسوند سه بعدی به طور بالقوه می‌تواند در زمینه بیماری‌های زنان و زایمان کمک موثری به تشخیص و درمان این بیماری‌ها کند و ترویج استفاده از آن در بین پزشکان باید مورد توجه قرار گیرد.