کودکان مجموعه‌ای از بیماری‌های چشمی خاص خود را دارند که در مواقعی با آن چه در بین بزرگسالان می‌بینیم متفاوت است. عوارض و مشکلات بینایی چشم در کودکان می‌تواند منشاء ژنتیکی یا مادرزادی، ویروسی یا باکتریایی داشته باشد و یا حتی ناشی از حوادث باشد. در این مقاله پینو بیبی به بررسی برخی از شایع‌ترین مشکلات و بیماری‌های چشمی در کودکان می‌پردازیم. از آن جایی که تشخیص به موقع بیماری، نقش مهمی در درمان دارد به شما والدین عزیز توصیه می‌کنیم که مراقبت و غربالگری‌های مربوط به سلامت چشم و گوش کودکان را جدی بگیرید. پیش از هر چیز توصیه می‌کنیم مقاله مربوط به تقویت حس بینایی در کودکان را مطالعه کنید تا با برخی راهکارهای مناسب برای تقویت و ارزیابی حس بینایی و بصری کودک آشنا شوید.
عیوب انکساری چشم در کودکان
این شایع‌ترین عارضه چشم کودکان است. عیوب انکساری باعث تاری دید می‌شود. معمولاً به راحتی با عینک درمان می‌شود. عیوب انکساری چشم در ۲۰ درصد کودکان دیده می‌شود و در خانواده‌ها دیده شده است. شایع‌ترین عیوب انکساری عبارت هستند از آستیگماتیسم، دوربینی Hyperopia و نزدیک بینی Myopia). کودکان گاهی اوقات نمی‌توانند ناتوانی خود را در دیدن به صورت شفاهی بیان کنند، بنابراین ممکن است چشمک بزنند، پلک بزنند، سر خود را برگردانند یا فقط از دیدن همه افراد یا اشیاء با هم صرف نظر کنند که ممکن است بر عملکرد مدرسه آنها تأثیر بگذارد. کودک ممکن است در دیدن در فواصل نزدیک، فواصل دور یا هر دو مشکل داشته باشد. اگر کودک برای مدت طولانی به درستی نبیند، ممکن است بینایی خود را از دست داده و دچار «تنبلی چشم» شود. عیوب انکساری کودک را می‌توان با عینک طبی مناسب اصلاح کرد. مقاله معیارهای انتخاب عینک برای کودکان را مطالعه بفرمایید.
آستیگماتیسم – دوربینی – نزدیک بینی در کودکان
این سه بیماری یا عیوب انکساری، شایع‌ترین مشکلات چشمی در کودکان و بزرگسالان هستند و اغلب به دلیل ناهنجاری‌هایی در سطح چشم ایجاد می‌شوند که مانع از تمرکز نور به درستی روی شبکیه می‌شوند.
- آستیگماتیسم در کودکان
وضعیتی است که در آن انحنای غیرطبیعی قرنیه می‌تواند باعث سقوط دو نقطه کانونی در دو مکان مختلف شود و اجسام از نزدیک و دور تار به نظر برسند.
- دوربینی در کودکان
وضعیتی است که در آن تصویر یک جسم دور در پشت شبکیه متمرکز می‌شود و باعث می‌شود اشیا از نزدیک خارج از نقطه کانونی (فوکوس) به نظر برسند و یا به دلیل کوتاه بودن محور کره چشم یا به دلیل ضعیف بودن قدرت انکساری چشم است. در کودکان مبتلا به دوربینی، چشم دوزی (خیره شدن)، مالش چشم، عدم علاقه به مدرسه و مشکل در خواندن اغلب دیده می‌شود. عینک یا لنزهای تماسی ممکن است با تنظیم قدرت تمرکز روی شبکیه به اصلاح یا بهبود دوربینی کمک کند.
- نزدیک بینی در کودکان
وضعیتی است که در آن بر خلاف دوربینی، تصویری از یک جسم دور در جلوی شبکیه متمرکز می‌شود و باعث می شود تصویر اشیاء دور از نقطه کانونی تشکیل شوند. نزدیک بینی شایع‌ترین عیب انکساری است که در کودکان دیده می‌شود و با عینک یا لنز قابل اصلاح است. نزدیک بینی وضعیتی است که در آن تصویر یک جسم دور به دلیل طولانی بودن محور کره چشم یا به دلیل قدرت انکساری بسیار قوی جسم در جلوی شبکیه متمرکز می شود. این وضعیت درست برعکس دوربینی است. این وضعیت باعث سردرد و یا فشار چشم می‌شود. ممکن است متوجه شوید که کودک نزدیک تلویزیون می‌نشیند و اغلب برای دیدن بهتر اجسام دور، چشم‌‌هایش باز می‌کند عینک یا لنزهای تماسی ممکن است با تنظیم قدرت تمرکز روی شبکیه به اصلاح یا بهبود نزدیک بینی کمک کند.
آمبلیوپی (تنبلی چشم) در کودکان
آمبلیوپی که به نام تنبلی چشم نیز شناخته می‌شود، وضعیتی است که در آن یک یا هر دو چشم به دلیل عوامل مختلفی که باعث عملکرد غیرطبیعی قسمت بینایی مغز می‌شود، بینایی طبیعی ندارند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که مغز یک چشم را بر چشم دیگر ترجیح می‌دهد و باعث کاهش بیشتر بینایی در چشم ضعیف‌تر می‌شود. آمبلیوپی یا تنبلی چشم، بینایی ضعیف در چشمی است که در کودکی به طور طبیعی بینایی نداشته است. این امر چشم را ضعیف می‌کند و می‌تواند منجر به مشکلات بینایی طولانی مدت شود. این ممکن است به دلیل تفاوت در عیوب انکساری بین دو چشم، استرابیسم (عدم تراز چشم)، افتادگی پلک و یا آب مروارید و یا کدورت در چشم باشد که از رسیدن تصاویر واضح به شبکیه جلوگیری می‌کند. باید زودتر با چسباندن (پوشاندن) چشم قوی‌تر یا با استفاده از قطره آتروپین درمان شود. اگر آمبلیوپی زود تشخیص داده شود، عموماً به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد. درمان آمبلیوپی می‌تواند شامل عینک، چسب زدن، قطره چشم و گاهی جراحی باشد.
آب مروارید (چشم ابری) کودکان
چشم‌های «ابری» ممکن است به معنای آب مروارید باشد. در صورت ابتلا به آب مروارید، چشمان کودک ممکن است کدر به نظر برسد. این زمانی است که عدسی معمولی شفاف داخل چشم کدر می‌شود. افراد مسن بیشتر به آب مروارید مبتلا می‌شوند، اما برخی از کودکان با این آب مروارید به دنیا می‌آیند یا در اثر جراحت به آن مبتلا می‌شوند. اکثر کودکان برای برداشتن آب مروارید و دوباره دیدن واضح نیاز به جراحی دارند.
آب مروارید کدر شدن یا تیرگی عدسی طبیعی چشم است. بسته به اندازه و محل، آب مروارید می‌تواند در عبور نور به شبکیه اختلال ایجاد کند و باعث تاری دید شود. آب مروارید معمولاً با افراد مسن مرتبط است، اما آب مروارید می‌تواند در بدو تولد و یا در دوران کودکی رخ دهد. تشخیص و درمان زودهنگام آب مروارید در نوزادان و کودکان خردسال به منظور بازگرداندن رشد طبیعی بینایی حیاتی است. ناحیه سفید در مردمک و ناهماهنگی چشم می‌تواند نشانه آب مروارید باشد.
آب مروارید کودکان که به طور قابل توجهی بینایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، نیاز به جراحی دارد. آب مروارید مادرزادی، نوزادان با تیرگی یک طرفه یا دو طرفه عدسی متولد می‌شوند. والدین یک رفلکس سفید در مردمک چشم کودک خواهند دید. برای جلوگیری از تنبلی چشم، توصیه می‌شود لنز را زودتر بردارید. بیماران متعاقباً نیاز به درمان با عینک، دو کانونی یا لنزهای تماسی و وصله چشم دارند. اغلب، آب مروارید کودکان منجر به درجاتی از تنبلی چشم (آمبلیوپی) و هم چنین استرابیسم می‌شود.
گلوکوم کودکان
گلوکوم مادرزادی، وضعیتی که در آن فشار در چشم افزایش می‌یابد. نوزادان مبتلا به گلوکوم دارای چشم‌های بزرگ (بوفتالموس) با اشک ریزش و حساسیت به نور خواهند بود. گلوکوم وضعیتی است که با فشار بالا در داخل چشم همراه است. این فشار می‌تواند به عصب بینایی که برای عمل دیدن حیاتی است آسیب برساند و در نتیجه بینایی دائمی را از دست بدهد. گلوکوم کودکان یک بیماری نادر است که می‌تواند در نوزادان یا در دوران کودکی بروز کند. علائم و نشانه‌های گلوکوم کودکان شامل کدر شدن قرنیه، ریزش اشک، پلک زدن مکرر، حساسیت به نور و قرمزی چشم است. جراحی درمان انتخابی است زیرا قطره‌ها ممکن است مفید نباشند.
استرابیسم (چشم های ضربدری) در کودکان
استرابیسم زمانی رخ می‌دهد که چشم‌ها در یک راستا قرار نگیرند، یک یا هر دو چشم در حالت متقاطع و یا عبور از هم هستند. این می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد. استرابیسم (چشم‌های نامرتب یا ضربدری) در حدود ۴ درصد از کودکان اتفاق می‌افتد. استرابیسم اصطلاحی است برای ناهماهنگی چشم‌ها است که در آن یک چشم ممکن است مستقیم به جلو نگاه کند در حالی که چشم دیگر به داخل، بیرون، بالا و یا پایین می‌چرخد. در کودک مبتلا به استرابیسم، انعکاس نور خارج از مرکز که در طول معاینه چشم مشاهده می‌شود، نشانه‌ای از ناهماهنگی چشم است. بدون درمان استرابیسم، مغز ممکن است چشم ضربدری را نادیده بگیرد تا از دوبینی جلوگیری کند.
استرابیسم در کودکان می‌تواند منجر به تنبلی چشم (آمبلیوپی) شود و در صورت تاخیر در درمان باعث از دست دادن دائمی بینایی شود. بزرگسالان و کودکان بزرگ‌تر اغلب دوبینی را تجربه می‌کنند. استرابیسم باید در اسرع وقت درمان شود. بسته به نوع و علت استرابیسم، درمان ممکن است شامل عینک، منشور، جراحی، تزریق بوتاکس، یا درمان وصله چشم باشد. گاهی اوقات برای رد کردن شرایط زمینه‌ای نیاز به بررسی سیستمیک است.
دید دوگانه در کودکان
دوبینی (دید دوگانه) معمولاً ناشی از ناهماهنگی چشم‌ها (استرابیسم) است که باعث می‌شود فرد یک شی را در دو مکان مختلف به طور همزمان ببیند. تصویر شی به صورت افقی، عمودی یا مورب جابجا می‌شود. دوبینی می‌تواند ناشی از بسیاری از شرایط باشد و باید در زمان شروع بررسی شود. درمان دوبینی می‌تواند شامل عینک منشوری، جراحی استرابیسم و یا تزریق بوتاکس باشد.
پتوز (افتادگی پلک) در کودکان
پتوز یا افتادگی پلک فوقانی هم در کودکان و هم در بزرگسالان رخ می‌دهد. کودکان می‌توانند با پتوز (مادرزادی) متولد شوند یا در دوران کودکی به آن مبتلا شوند. بیماری‌های عصبی نیز می‌توانند آن را تحریک کنند. پتوز ناشی از ضعف عضله‌ای است که پلک را بالا می‌برد. افتادگی پلک می‌تواند مانع عبور نور به شبکیه در پشت چشم شود و یا آستیگماتیسم قابل توجهی ایجاد کند که تصویری تار در چشم آسیب دیده ایجاد می‌کند. پتوز (افتادگی پلک) می‌تواند دید را مسدود کند. این شرایط باعث تنبلی چشم (آمبلیوپی) می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به از دست دادن دائمی بینایی شود. علاوه بر این، کودکان ممکن است به دلیل افتادگی پلک، سر خود را به سمت چانه بالا قرار دهند. اگر پتوز قابل توجه باشد، اصلاح جراحی ممکن است لازم باشد و ممکن است کودک برای بالا بردن پلک نیاز به جراحی داشته باشد. پلک بالا به حفظ بینایی در آن چشم کمک می‌کند.
اشک ریزش یا Epiphora در کودکان
آبریزش بیش حد و یا اپیفورا Epiphora اصطلاحی برای پارگی بیش از حد چشم است. اپی فورا در دوران کودکی اغلب بلافاصله پس از تولد مشاهده می‌شود، اما می‌تواند بعداً هم اتفاق بیفتد. هنگامی که در دوران شیرخوارگی مشخص می‌شود، معمولاً به دلیل انسداد سیستم تخلیه اشک است. این نوع پارگی اغلب در ۶ تا ۱۲ ماهگی به طور خود به خود بهبود می‌یابد. درمان پزشکی شامل ماساژ کیسه اشک و قطره‌های چشمی است، اما در صورت تداوم ریزش اشک، ممکن است نیاز به بررسی جراحی سیستم تخلیه باشد. سایر علل نادر ریزش اشک در دوران کودکی شامل گلوکوم کودکان و بیماری های سطح چشم است.
انسداد مجرای اشکی در کودکان
بیست درصد نوزادان (از هر ۱۰ نفر ۲ نفر) با مجرای اشکی بسته به دنیا می‌آیند. اشک به طور معمول تخلیه نمی‌شود، که باعث آبریزش، تحریک یا عفونی شدن چشم می‌شود. انسداد مجرای اشکی معمولاً مادرزادی است. پزشک ممکن است تکنیک ماساژ خاصی را برای کمک به باز کردن مجرای اشکی به شما نشان دهد. نوزادان دارای پارگی و ترشح بیش از حد از چشم‌ها هستند که با ماساژ بینی درمان می‌شود تا مجرای اشکی را باز کند. اکثراً تا یک سالگی حل می‌شوند. اگر ماساژ بعد از چند ماه کمکی نکرد، چشم پزشک ممکن است از ابزاری برای باز کردن مجرا استفاده کند.
گل مژه یا شالازیون (استای) در کودکان
شالازیون یا گل مژه یک توده قرمز و دردناک در لبه پلک است. یک توده متورم روی پلک است که در اثر گرفتگی غده چربی ایجاد می‌شود. گل مژه ناشی از عفونت نیست. یک رشد خوش خیم روی پلک است که در اثر انسداد غده میبومین به دلیل التهاب پلک ایجاد می‌شود. درمان معمولاً از طریق ماساژ پلک است. در بیشتر موارد بدون هیچ گونه حادثه‌ای برطرف می‌شود. گاهی اوقات عفونی می‌شود (عفونت باکتریایی) و نیاز به آنتی بیوتیک دارد. اگر در عرض یک ماه برطرف نشد، برش و درناژ توصیه می‌شود. برای درمان شالازیون معمولاً می‌توانید از کمپرس گرم در خانه استفاده کنید. در برخی موارد از کمپرس گرم برای درمان گل مژه با آنتی بیوتیک استفاده می‌شود.
ورم ملتحمه (چشم صورتی) در کودکان
ورم ملتحمه عبارت است از تحریک قسمت سفید چشم در اثر عفونت یا آلرژی. چشم صورتی می تواند ویروسی یا باکتریایی باشد (هر دو به راحتی پخش می‌شوند یا مسری هستند) یا آلرژیک (واگیر نیستند). چشم‌های کودک ممکن است قرمز، خارش‌دار، اشک‌آور یا دارای ترشحات چسبنده باشد. اگر کودک دچار چشم صورتی مسری است، مانع حضور او در مهد کودک یا مدرسه شوید. چشم صورتی معمولاً در عرض یک هفته خود به خود از بین می‌رود. شما معمولاً می‌توانید علائم را در خانه کنترل کنید، اما گاهی اوقات پزشک قطره‌های چشمی آنتی بیوتیک تجویز می‌کند.
- ورم ملتحمه ویروسی: چشم‌ها قرمز می‌شوند و دارای ترشحات چرکی و آب ریزش هستند. ورم ملتحمه ویروسی به طور معمول، یک چشم را درگیر می‌کند و سپس به چشم دیگر گسترش می‌یابد. اکثر آنها طی ۴ تا ۱۰ روز بدون حادثه برطرف می‌شوند. بسیار مسری است.
- ملتحمه آلرژیک: با خارش، پلک زدن، قرمزی و آبریزش چشم ظاهر می‌شود. به طور معمول هر دو چشم را به طور همزمان درگیر می‌کند. این می‌تواند فصلی و یا مربوط به یک آلرژن خاص باشد. به حالات شدید آن، آب مروارید بهاری می‌گویند. درمان‌ها شامل روانکاری، قطره‌های آنتی هیستامین، استروئیدها یا قطره‌های سیکلوسپورین در شرایط شدید است.
رتینوبلاستوما (سرطان شبکیه) در کودکان
سرطان بدخیم شبکیه است. والدین متوجه یک رفلکس سفید در مردمک چشم کودک خواهند شد. نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد که شامل شیمی درمانی، لیزر درمانی و یا برداشتن کره چشم (انوکلئوناسیون) می‌شود. به ندرت، کدر شدن چشم می‌تواند نشانه رتینوبلاستوما (سرطان شبکیه یا دیواره پشتی چشم) باشد. پزشک اطفال، معمولاً در هر معاینه کودک این موضوع را بررسی می‌کند. رفلکس سفید چشم غیرطبیعی که در عکاسی با فلاش در چشم دیده می‌شود، می‌تواند نشانه رتینوبلاستوما و یا سایر بیماری‌های چشمی در موارد نادر باشد.
سلولیت دور چشم در کودکان
سلولیت، عفونت پلک و یا حفره چشم است. سلولیت یک عفونت در پوست اطراف چشم و یا پلک است. ممکن است که به آن سلولیت پیش سپتال می‌گویند. سلولیت اربیتال یک عفونت باکتریایی پوست، چربی و ماهیچه است. از آن جایی که بافت‌های عمیق‌تر چشم را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند باعث مشکلات بینایی دائمی شود علائم شامل تورم دردناک یا برآمدگی چشم، تب، تاری دید، مشکلات حرکت چشم هست. عفونت می‌تواند به سرعت به سایر قسمت های بدن کودک سرایت کند و نیاز به درمان فوری دارد.
رتینوپاتی نارس (ROP) در کودکان
رتینوپاتی نارسROP یک بیماری چشمی است که در برخی از نوزادان نارس رخ می‌دهد. در نتیجه رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی در شبکیه ایجاد می‌شود. ROP پیشرونده است و با تغییرات خفیف شروع می‌شود و گاهی تا تغییرات شدید و تهدید کننده بینایی پیشرفت می‌کند. اکثر نوزادان مبتلا به ROP خود به خود بهبود می‌یابند، اما برخی تغییرات شدیدی ایجاد می‌کنند که نیاز به لیزر درمانی یا تزریق دارو به چشم دارند.
عوارض ROP می‌تواند شامل استرابیسم (عدم تنظیم چشم)، نزدیک بینی (Nearsightedness)، آب مروارید، آمبلیوپی و در موارد شدید، کوری ناشی از جدا شدن شبکیه باشد. نوزادان نارس در معرض خطر ROP در بیمارستان شناسایی می‌شوند و در یک پروتکل غربالگری معمول ارزیابی می‌شوند. برای نوزادانی که در هفته‌های کمتر از هفته ۳۲ بارداری به دنیا می‌آیند، معاینه مجدد چشم پزشکی را در ۹ تا ۱۲ ماهگی توصیه می‌شود. این کاری نیست که برای همه نوزادان انجام شود.
نیستاگموس در کودکان
نیستاگموس یک نوسان غیر ارادی و ریتمیک چشم است. حرکات چشم می‌تواند پهلو به پهلو، بالا و پایین یا چرخشی باشد. نیستاگموس ممکن است در بدو تولد وجود داشته باشد یا در اواخر زندگی به دست آید. ممکن است ناشی از تثبیت دوچشمی غیرطبیعی در اوایل زندگی کودک باشد و هم چنین ممکن است با تعدادی از اختلالات چشمی و بیماری‌های عصبی همراه باشد.
اختلال بینایی قشر مغز در کودکان
اختلال بینایی قشر مغز(CVI) از دست دادن بینایی به دلیل هر گونه ناهنجاری در مرکز بینایی در مغز است. چشم‌ها طبیعی هستند، اما مرکز تفسیر بصری در مغز به درستی عمل نمی‌کند و از دید طبیعی جلوگیری می‌کند.
ناهنجاری‌های رشدی چشم در کودکان
در طول رشد جنین، ناهنجاری‌هایی در سیستم بینایی ممکن است رخ دهد. برخی از ناهنجاری‌های رشدی شامل کولوبوما، میکروفتالمی (چشم کوچک) و هیپوپلازی عصب بینایی است. این ناهنجاری‌ها اغلب منجر به از دست دادن بینایی می‌شود.
بیماری ژنتیکی چشم در کودکان
بسیاری از بیماری‌های چشمی دارای یک ناهنجاری ژنتیکی شناخته شده هستند. این بیماری‌ها اغلب ارثی هستند و اغلب اعضای خانواده دیگری نیز به این بیماری مبتلا شده‌اند. در موارد بیماری چشمی ارثی شناخته شده در خانواده، ارزیابی زودهنگام مهم است.
سخن آخر
سیستم بینایی کودک بعد از تولد، هنوز در حال رشد است و می‌تواند در برابر بیماری چشم آسیب پذیر باشد. عفونت درمان نشده، عیوب انکساری و ناهماهنگی چشم‌ها می‌تواند به بینایی کودک آسیب برساند. با پیدا کردن و درمان زودهنگام مشکلات، بینایی سالم می‌تواند توسعه یابد. در مورد بیماری‌های چشمی دوران کودکی بیاموزید و به طور منظم کودک خود را غربال کنید تا از بینایی او محافظت کنید. معاینات جامع سالانه چشم برای همه کودکان خردسال توصیه می‌شود، زیرا بسیاری از بیماری‌های چشمی ممکن است با غربالگری و تشخیص زودهنگام به طور موثرتری مدیریت یا درمان شوند. در صورت عدم درمان، بینایی ضعیف می‌تواند منجر به تنبلی چشم شود.