با این که برخی از کودکان در برابر اتفاقات استرس زا و دیگر تغییرات عمده زندگی انعطاف پذیر هستند، برخی دیگر برای بازگشت به حالت عادی با چالش روبرو می‌شوند. کودکی که پس از یک رویداد استرس زا در زندگی تغییراتی در خلق و خو یا رفتار خود نشان می‌دهد، ممکن است دچار اختلال سازگاری در کودک شده باشد.

اختلال سازگاری در کودک یک اختلال سلامت روان است که ممکن است به کمک حرفه ای نیاز داشته باشد. با مداخله مناسب، اختلالات سازگاری معمولاً به خوبی به درمان پاسخ می‌دهند.

اختلال سازگاری در کودکان چیست؟

اختلال سازگاری در کودک یک واکنش عاطفی یا رفتاری ناسالم به یک رویداد استرس زا یا تغییر در زندگی کودک است. این واکنش در بازه ۳ ماه پس از رویداد استرس زا رخ می‌دهد. برخی از رویدادهایی که ممکن است منجر به بروز این اختلال در کودک شوند، شامل موارد زیر می‌باشند:

• اسباب کشی خانوادگی

• فوت والدین، خواهر و برادر، پدربزرگ و مادربزرگ یا سایر افراد مهم زندگی کودک

• طلاق یا جدایی والدین

• مرگ یک حیوان خانگی

• به دنیا آمدن یک برادر یا خواهر جدید

• بیماری ناگهانی در کودک یا یکی از اعضای خانواده

• یک بیماری طولانی مدت (مزمن) در کودک یا یکی از اعضای خانواده

اختلالات سازگاری در کودک واکنشی به استرس است و یک علت واحد برای آن وجود ندارد. 

کودکان از نظر شخصیت، تجربیات زندگی، آسیب پذیری و مهارت‌های مقابله‌ای با یکدیگر متفاوت هستند. این که کودک در چه مرحله‌ای از رشد خود قرار دارد و توانایی مقابله او با یک عامل استرس زا نیز ممکن است در نحوه واکنش کودک نقش داشته باشد. عوامل استرس زا همچنین از نظر مدت زمان ماندگاری، میزان شدید بودن و تاثیری که بر روحیه کودک دارند، متفاوت هستند.

اختلال سازگاری چگونه در کودک ظاهر می‌شود؟

اختلال سازگاری در کودکان شایع است و در تمام سنین ممکن است رخ دهد. هیچ علت روشنی برای آن وجود ندارد. هر کودکی به شکل متفاوتی رشد می‌کند و در مراحل مختلف رشد خود با عوامل استرس زا کنار می آید.

اختلال سازگاری در کودکان متفاوت از بزرگسالان ظاهر می‌شود. کودکان معمولا علائم رفتاری بیش‌تری دارند؛ در حالی که بزرگسالان تمایل بیش‌تری به نشان دادن علائم افسردگی دارند.

دلایل بروز

افراد در هر سنی می‌توانند مبتلا به اختلالات سازگاری شوند، اما این اختلالات به ویژه در کودکان شایع است.

اختلالات سازگاری در کودک، ناشی از واکنش ناسازگارانه به استرس است. این اختلالات نوعی تغییر در زندگی کودک ایجاد می‌کنند. انواع متعددی از رویدادهای استرس زا وجود دارند که می‌توانند باعث ایجاد اختلال سازگاری در کودک شوند. از جمله این رویدادها می‌توان موارد زیر را نام برد:

• طلاق: کودکانی که با طلاق سر و کار دارند، ممکن است دچار تغییرات زیادی از جمله تغییر در وضعیت زندگی یا عدم حضور یکی از والدین شوند.
• اسباب کشی: چه خانه‌ جدید در محله‌ای متفاوت باشد یا آپارتمانی در یک شهر جدید، کودک ممکن است برای سازگاری با تغییرات جدید مشکل داشته باشد.
• تغییر مهد کودک و مدرسه: رفتن به مهد کودک یا ورود به مدرسه جدید می‌تواند به معنای تغییر در دوستان و تغییری بزرگ در برنامه زندگی کودک باشد.
• تغییر در سلامت: چه یک بیماری در کودک تشخیص داده شده باشد یا یکی از والدین به یک بیماری مبتلا شده است، مدیریت استرس مرتبط با آن ممکن است برای کودک دشوار باشد.

رویداد استرس زا می‌تواند یک رویداد یک باره باشد، مانند مرگ یک حیوان خانگی. اما اختلال سازگاری در کودک همچنین ممکن است ناشی از یک موقعیت استرس‌ زای ادامه دار باشد، مانند قلدری مکرر در مهد کودک یا مدرسه.

با این حال، همه کودکانی که رویدادهای استرس زا را تجربه می‌کنند، دچار اختلال سازگاری نمی‌شوند. آنچه را که یک کودک استرس زا می‌داند، ممکن است برای دیگری مهم نباشد. بنابراین با این که ممکن است یک کودک پس از جدایی والدین دچار اختلال سازگاری شود، ممکن است کودک دیگری در همان خانواده واکنش مشابهی را نداشته باشد.

عوامل متعددی مانند خلق و خوی کودک و تجربیات گذشته او بر ابتلای کودک به اختلال سازگاری پس از یک رویداد استرس زا تأثیر می‌گذارند. یک سیستم حمایتی قوی و مهارت‌های سازگاری مناسب می‌توانند از کودک در برابر استرس محافظت کنند و احتمال ابتلای کودک به اختلال سازگاری را کاهش دهند.

انواع اختلال سازگاری کودک

انواع مختلفی از اختلالات سازگاری وجود دارند و تشخیص نوع آن به علائم عاطفی و رفتاری کودک پس از یک رویداد استرس زا بستگی دارد. انواع این اختلال شامل موارد زیر می‌باشند:

• اختلال سازگاری با خلق و خوی افسرده: کودک ممکن است علائمی از جمله گریه‌های زیاد، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های معمول، احساس ناامیدی و غم و اندوه را از خود نشان دهد.
• اختلال سازگاری همراه با اضطراب: ممکن است کودک بیش از حد معمول مضطرب و نگران به نظر برسد. این اضطراب ممکن است خود را به عنوان اضطراب جدایی نشان دهد؛ زمانی که کودک از جدا شدن از یک مراقب ناراحت می‌شود و بی قراری می‌کند.
• اختلال سازگاری با ترکیب اضطراب و خلق و خوی افسرده: زمانی که کودکی هم خلق و خوی افسرده و اضطراب را تجربه می‌کند، ممکن است تشخیص داده شود که به این نوع اختلال سازگاری دچار شده است.
• اختلال سازگاری با سوء رفتار: ممکن است زمانی که رفتار کودک تغییر می‌کند، اما به نظر می‌رسد که خلق و خوی او ثابت می‌ماند، به این نوع اختلال سازگاری دچار شده باشد. او ممکن است نافرمانی بیش‌تری از خود نشان دهد یا ممکن است شروع به دزدی کند یا با بقیه دعوا کند.
• اختلال سازگاری ترکیب عواطف و رفتار: کودکی که اختلال در خلق و خو یا اضطراب را تجربه می‌کند و همینطور رفتار او تغییر می‌کند، ممکن است با اختلال سازگاری ترکیب عواطف و رفتار چالش داشته باشد.
• اختلال سازگاری نامشخص: کودکی که در مواجهه با یک رویداد استرس زا مشکل دارد، اما معیارهای هیچ یک از انواع اختلال سازگاری را کاملاً برآورده نمی‌کند، ممکن است به این گروه اختصاص داده شود. 

توجه به این نکته مهم است که فقط به این دلیل که تشخیص داده شده است که کودک شما دچار اختلال سازگاری همراه با خلق و خوی افسرده می‌باشد، به این معنی نیست که او مبتلا به افسردگی بالینی می‌باشد. 

طبق تعریف این اختلال، اختلالات سازگاری رفتارهای مرتبط با استرس هستند که معیارهای کامل یک اختلال روانی دیگر را برآورده نمی‌کنند. این موضوع می‌تواند برای والدین گیج کننده باشد، اما یک تفاوت مهم است.

علائم اختلال سازگاری در کودک

فقط به این دلیل که کودک در سازگاری با شرایط جدید یا یک موقعیت استرس زا مشکل دارد، لزوماً به این معنی نیست که کودک دارای یک اختلال روانی قابل تشخیص است. به منظور واجد شرایط بودن برای اختلال سازگاری، اختلال کودک باید فراتر از آن واکنشی باشد که برای شرایط، عادی تلقی می‌شود.

اختلال سازگاری عملکرد اجتماعی یا آموزشی کودک را مختل می‌کند. کاهش پیشرفت، مشکل در حفظ روابط دوستانه یا عدم تمایل به رفتن به مهد کودک و مدرسه چند نمونه از علائم این اختلال در کودکان هستند. 

کودکان مبتلا به اختلالات سازگاری اغلب علائم فیزیکی مانند معده درد و سر درد را گزارش می‌کنند. برخی از علائم رایج اختلال سازگاری شامل موارد زیر می‌باشند:

• اضطراب
• افسردگی
• مشکل خواب
• گریه زیاد
• دوری از مهد کودک یا مدرسه، خانواده و دوستان
• دعوا کردن
• خشم

این واکنش‌ها بیشتر از آنچه انتظار دارید دوام می‌آورند و مانع زندگی روزمره کودک می‌شوند.

علائم باید در عرض سه ماه پس از یک رویداد استرس زا ظاهر شوند. اما علائم اختلال سازگاری نمی‌توانند بیش از شش ماه ادامه داشته باشند. اگر کودک پس از شش ماه علائم مداوم را تجربه کند، ممکن است دچار یک اختلال متفاوت مانند اختلال اضطراب فراگیر یا افسردگی شده باشد و نیاز است توسط روانشناس کودک معاینه شود.

همچنین ممکن است کودک یک بیماری دوم را تجربه کند. به عنوان مثال، کودکی که قبلاً مبتلا به ADHD یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای شده باشد، ممکن است پس از یک رویداد استرس زا نیز دچار اختلال سازگاری شود.

تشخیص

یک پزشک یا متخصص سلامت روان کودک می‌تواند اختلال سازگاری را در کودک تشخیص دهد. در هنگام ویزیت ابتدا برای ارزیابی کلی، معمولاً با والدین و کودک مصاحبه می‌شود. اگر کودک علائم و نشانه‌های اختلال سازگاری را داشته باشد و پزشک بتواند احتمال وجود سایر بیماری‌ها را رد کند، ممکن است تشخیص اختلال سازگاری در کودکان داده شود.

پزشک یا متخصص سلامت روان در مورد احساسات، رفتار، رشد و رویداد استرس‌ زای پیش آمده برای کودک سوالاتی می‌پرسد. همچنین در برخی موارد، ممکن است از معلم، مراقب یا پزشک کودک با تخصص دیگر خواسته شود که اطلاعات بیش‌تری ارائه دهد.

درمان 

نوع درمانی که کودک مبتلا به اختلال سازگاری نیاز دارد، به عوامل مختلفی مانند سن کودک، میزان علائم و نوع رویداد استرس زا مرتبط است.

برای درمان این اختلال، پزشک متخصص یک برنامه درمانی سفارشی با توصیه‌های خاص برای کودک تهیه می‌کند. همچنین در صورت لزوم، ممکن است کودک به متخصصان دیگری مانند روانپزشک کودک ارجاع داده شود. در ادامه برخی از رایج ترین روش‌های درمان برای اختلال سازگاری در کودک آورده شده است:

• درمان فردی: درمان فردی می‌تواند مهارت‌هایی مانند حل مسئله، کنترل برانگیختگی، مدیریت خشم، مدیریت استرس و ارتباط را به کودک آموزش دهد.
• خانواده درمانی: خانواده درمانی ممکن است برای ایجاد تغییرات در پویایی خانواده و کمک به اعضای خانواده در بهبود ارتباطات مورد استفاده قرار گیرد.
• آموزش والدین: آموزش والدین به والدین در یادگیری مهارت‌های جدید جهت رسیدگی به مشکلات رفتاری کمک می‌کند. والدین می‌توانند در این جلسات روش‌های نظم و انضباط جدید یا راه های موثرتری برای تعیین محدودیت‌ها و پیامدهای رفتار کودک را بیاموزند.
• درمان با دارو: اگرچه احتمال استفاده از دارو برای مشکلات طولانی مدت بیش‌تر است، اما اگر علائم اختلال سازگاری در کودک شدید باشد، ممکن است نسخه‌ای برای رفع علائم خاص تجویز شود.
• گروه درمانی: گروه درمانی ممکن است برای تقویت مهارت‌های اجتماعی یا مهارت‌های ارتباطی کودک به کار برود. کودکان در این جلسات می‌توانند از حمایت همسالان خود نیز بهره مند شوند.

مداخله زودهنگام می‌تواند در درمان اختلال سازگاری موثر باشد و ممکن است از تبدیل این اختلال به مشکلی جدی‌تر مانند افسردگی جلوگیری کند. 

درمان اختلالات سازگاری معمولاً فقط چند هفته یا گاهی چند ماه طول می‌کشد. اگر کودک مبتلا به اختلال سازگاری بسیار مضطرب یا افسرده باشد، پزشک ممکن است دوز پایینی از داروهای ضد افسردگی را نیز برای او تجویز کند. در بیش‌تر موارد، کودک فقط برای مدت کوتاهی دارو مصرف می‌کند.

درمان به روش‌های بالا معمولاً برای اختلالات سازگاری موثر است. اگر کودک به یک نوع درمان به خوبی پاسخ ندهد، متخصص سلامت روان ممکن است رویکرد دیگری را امتحان کند.

اگر فکر می‌کنید کودک شما اختلال سازگاری دارد

علائم و نشانه‌های اختلال سازگاری ممکن است به آرامی شروع شوند. کودک شما ممکن است یک هفته از معده درد شکایت کند و هفته بعد گریه کند که می‌خواهد به مهد کودک یا مدرسه برود. تغییرات در خلق و خو یا رفتار را به عنوان یک مرحله از رشد کودک توجیه نکنید و از آن به سادگی نگذرید. بدون مداخله مناسب، علائم اختلال سازگاری کودک به احتمال زیاد بدتر می‌شوند.

اگر در مورد خلق و خو یا رفتار کودک خود نگرانی دارید، از مراقبان دیگر بپرسید که آیا آن‌ها متوجه نشانه‌های خاصی در کودک شما شده‌اند یا خیر. یک معلم، مربی مهد کودک یا مربی ورزشی می‌تواند نکاتی در مورد این که آیا فرزند شما در زمینه‌های دیگر مشکل دارد یا خیر، به شما ارائه دهد.

اگر متوجه تغییراتی در خلق و خو یا رفتار کودک خود شدید و این تغییرات بیش از دو هفته طول کشیده است، با پزشک اطفال خود قرار ملاقات بگذارید. نگرانی‌های خود را با او به اشتراک بگذارید و در مورد انتخاب‌های خود صحبت کنید. حتی اگر نتوانید رویداد استرس زایی که کودک شما تحمل کرده است را شناسایی کنید، باز هم ممکن است او همچنان بر اساس اتفاقی که رخ داده، دچار اختلال سازگاری در کودکان شده باشد. شاید در مدرسه یا در خانه شخص دیگری هنگام ملاقات اتفاقی افتاده باشد یا رویدادی که برای شما استرس زا نبوده، ممکن است تاثیر بیش‌تری بر فرزند شما داشته باشد.

حتی اگر علائمی که کودک شما از خود نشان می‌دهد به‌ عنوان یک اختلال سازگاری تشخیص داده نشود، تغییر در خلق و خو یا رفتار فرزندتان می‌تواند نشانه‌ای از بیماری دیگری باشد. 

پزشک هرگونه مشکل احتمالی سلامت جسمانی را که ممکن است پشت این تغییرات باشد بررسی و احتمال وجود آن را رد می‌کند و در صورت لزوم، ممکن است کودک به یک متخصص سلامت روان ارجاع داده شود.