رحم بخش مهمی از دستگاه تناسلی بانوان است. رحم در دوران پریود با ریزش دیواره داخلی خود باعث خونروش و خونریزی ماهانه در بانوان می‌شود. اگر بعد از آمیزش، بارداری رخ دهد، رحم تخمک بارور شده را در دیواره داخلی خود جای می‌دهد و به تدریج طی فرایندهای متعدد تخمک باور شده به جنین بدل می‌شود و تا پایان تولد، جنین در رحم باقی می‌ماند. شاید برای شما جالب باشد که بدانید رحم قوی‌ترین عضله یک زن است که قابلیت اتساع عجیبی دارد و در هنگام بارداری می‌تواند بدون پارگی تا چند برابر سایز نرمال خود متسع شود. در این مقاله قصد داریم تا شما را با قسمت‌های مختلف این ارگان مهم و زنانه آشنا کنیم. شکل رحم مانند موقعیت قرارگیری آن در بدن زنان ممکن است با هم متفاوت باشد در این مقاله به معرفی انواع مختلف رحم و ناهنجاری‌های مرتبط با آن نیز خواهیم پرداخت. با تیم پینو بیبی همراه باشید و در قسمت نظرات برای ما بنویسید که دوست دارید با آناتومی کدامیک از اعضای بدن انسان آشنا شوید.
آناتومی رحم
وظیفه تولید مثل در زنان بر عهده دستگاه تناسلی است. دستگاه تناسلی زن از اندام‌های داخلی و خارجی تشکیل شده است. تولید و ترشح هورمون، باروری، قاعدگی و فعالیت جنسی از وظایف این دستگاه است. دستگاه تناسلی زنان از بخش‌های ذیل تشکیل شده است:
- بخش خارجی: عملکرد دستگاه تناسلی خارجی محافظت از قسمت‌های داخلی دستگاه تناسلی در برابر عفونت و اجازه ورود اسپرم به درون واژن است. فرج نام جمعی همه اندام تناسلی خارجی زنان است. بسیاری از مردم به اشتباه از اصطلاح «واژن» برای توصیف تمام قسمت‌های تولید مثل زنان استفاده می‌کنند. بخش‌های خارجی دستگاه تناسلی شامل: لابیا ماژور: (لب‌های بزرگ)، لابیا مینور (لب‌های کوچک)، کلیتوریس، دهانه واژن و پرده بکارت و سوراخ مجرای ادرار است.
- بخش داخلی: عملکرد دستگاه تناسلی داخلی، تولید هورمون‌های زنانه، باروری و بارداری، چرخه قاعدگی قسمتی از فعالیت‌های بخش داخلی دستگاه تولید مثل است. اعضا این بخش شامل: واژن (مهبل)، دهانه رحم (سرویکس)، رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ است.
رحم چیست؟
رحم (Uterus or Womb) یک اندام گلابی شکل، توخالی و عضلانی است. قوی‌ترین عضلات زن، عضلات رحم هستند. این عضو گلابی شکل بخشی از اندام تناسلی جنس مونث (ماده) است. رحم نقش مهمی در قاعدگی، باروری و بارداری دارد. جایی است که تخمک بارور شده در دوران بارداری کاشته (لانه گزینی) می‌شود و جنین تا زمان تولد در آن رشد و نمو پیدا می‌کند. هم‌چنین رحم مسئول چرخه قاعدگی در دختران است. رحم در طی این سیکل قاعدگی برای بارداری و وضع حمل آماده می‌شود.
موقعیت رحم در بدن
رحم در بدن زنان در خط وسط شکم، بین راست روده (رکتوم) و مثانه در ناحیه لگن قرار می‌گیرد. برخی شرایط و بیماری‌های رحم می‌تواند علائم دردناکی ایجاد کند که نیاز به درمان پزشکی دارند.
وظیفه رحم چیست؟
رحم نقش کلیدی در سلامت باروری و عملکرد بدن زن دارد. سه کار اصلی رحم عبارت هستند از:
- بارداری (حاملگی): رحم برای رشد جنین در دوران بارداری کشیده (متسع) می‌شود. هم‌چنین می‌تواند با انجام انقباضات به خروج جنین از واژن کمک می‌کند.
- باروری: رحم جایی است که تخمک بارور شده در حین لقاح کاشته می‌شود (لانه گزینی) و رویان در آن رشد و نمو پیدا می‌کند.
- چرخه قاعدگی: در طی سیکل قاعدگی، دیواره رحم شروع به ریزش می‌کند و باعث خونریزی می‌شود. این خون به دلیل پارگی رگ‌های خونی است که در دیواره رحم وجود دارد.
در دوران قاعدگی چه اتفاقی برای رحم می‌افتد؟
در طول چرخه قاعدگی، پوشش داخلی رحم تغییراتی پیدا می‌کند. پوشش داخلی (که پوشش آندومتر نامیده می‌شود) با نزدیک شدن به تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان) ضخیم‌تر و غنی‌تر از خون می‌شود. اگر تخمک در طی آن چرخه بارور شود، در لایه داخلی رحم لانه گزینی می‌کند و بارداری آغاز می‌شود.
اگر بارداری اتفاق نیفتد پوشش آندومتر می‌ریزد و این شروع دوره قاعدگی (پریودی) است. این روند در هر سیکل قاعدگی تکرار می‌شود مگر این که بارداری اتفاق بیفتد.
در دوران بارداری چه اتفاقی برای رحم می‌افتد؟
اگر لقاح (زمانی که تخمک توسط اسپرم بارور می‌شود) در طول چرخه قاعدگی اتفاق بیفتد، تخمک بارور شده در دیواره رحم کاشته می‌شود. تخمک بارور شده (به نام بلاستوسیت) در لایه داخلی رحم فرو می‌رود (لانه گزینی). این زمانی است که بارداری رسماً شروع می‌شود و دوره قاعدگی در زن متوقف می‌شود.
در این شرایط رحم شروع به رشد می‌کند و مانند یک بادکنک کشیده می‌شود تا رویان در حال رشد را در خود جای دهد. در طول دوران بارداری و وضع حمل، رحم منقبض می‌شود تا به بیرون راندن جنین از واژن کمک کند. پس از حدود ۶ هفته بعد از وضع حمل، رحم به اندازه قبل از بارداری خود باز می‌گردد (البته ممکن است رحم کمی بزرگتر شده باشد و علائم کشیده شدن را نشان دهد).
رحم چه شکلی است؟
رحم شبیه یک لامپ حبابی برعکس یا گلابی وارونه است. به اندازه مشت بسته هر فرد است. رحم دارای دو عضو شاخ مانند در بخش بالای خود است که به آن‌ها لوله‌های فالوپ می‌گویند. بخش پایینی رحم به دهانه رحم (سرویکس) متصل می‌شود. دهانه رحمی قسمتی است که در هنگام زایمان طبیعی باز می‌شود و جنین از آن عبور می‌کند. دهانه رحم به کانال تولد یا کانال زایمان معروف است.
بخش‌های مختلف رحم
- فوندوس Fundus: بالاترین و عریض‌ترین قسمت رحم است که به لوله‌های فالوپ متصل می‌شود.
- تنه یا جسم Body: بدنه اصلی رحم است. این بخش جایی است که یک تخمک بارور شده در دوران بارداری لانه گزینی می‌کند.
- ایستموس Isthmus : بخشی از رحم بین تنه رحم و دهانه رحم است. جایی است که رحم شروع به باریک یا نازک شدن می‌کند.
- دهانه رحم Cervix: فضایی دوکی شکل و در پایین‌ترین قسمت رحم می‌باشد. دهانه رحم از طریق سوراخ داخلی به حفره رحم و از طریق سوراخ خارجی به مهبل (واژن) باز می‌شود.
جایگاه رحم در بدن
رحم در لگن بین مثانه و راست روده قرار دارد. توسط عضلات کف لگن و ماهیچه‌های شکمی پشتیبانی می‌شود. رباط‌های لگن، کمر و باسن نیز به نگه داشتن رحم در جای خود کمک می‌کنند.
بافت رحم
رحم از سه لایه تشکیل شده است:
پریمتریوم: بیرونی‌ترین لایه رحم که نقش محافظتی دارد.
میومتر: لایه میانی که بسیار عضلانی است. این لایه همان بخشی است که در دوران بارداری منبسط و منقبض می‌شود تا جنین را به سمت دهانه رحم و خارج هدایت کند.
آندومتر: لایه داخلی یا پوشش داخلی رحم (پوشش رحم) است. این لایه از رحم در طول سیکل قاعدگی دچار ریزش می‌شود.
اندازه رحم چقدر است؟
رحم از قسمت بالا (فوقانی) به پایین (تحتانی) حدود ۳ اینچ (۵/۷ سانتی‌متر) طول دارد و در پهن‌ترین قسمت ۲ اینچ (۰۸/۵ سانتی‌متر) عرض دارد. حدود ۱ اینچ (۵۴/۲ سانتی‌متر) ضخامت دارد و حدود ۱ اونس (۳۴/۲۸ گرم) وزن دارد.
اندازه رحم در دوران بارداری چقدر است؟
رحم یکی از منحصر به فردترین اندام‌های بدن یک زن است. رحم در دوران بارداری می‌تواند از اندازه یک لیمو به اندازه یک هندوانه کشیده شود. رحم می‌تواند تا ۲ پوند (۱۸/۹۰۷ گرم) در هنگام تولد نوزاد وزن داشته باشد. رحم پس از تولد طی فرآیندی به نام اینولوشن Involution به اندازه طبیعی خود برمی‌گردد و کوچک می‌شود. حدود ۶ هفته پس از وضع حمل نیز به موقعیت قبلی خود باز می‌گردد.
موقعیت‌های مختلف بدنه رحم
بدنه رحم می‌تواند در موقعیت‌های مختلفی قرار بگیرد. البته برخی موقعیت‌ها نادر هستند و به نوعی غیرطبیعی هستند.
- رحم به سمت جلو Anteverted Uterus: در یک رحم معمولی سر رحم به سمت جلو (به سمت ناحیه شکم) متمایل می‌شود. رحم به صورت افقی روی مثانه قرار گرفته است واز ناحیه سرویکس به سمت ناحیه شکم قرار گرفته است. به این حالت رحم حالت طبیعی، انتورت شده Anteversion می‌گویند. این وضعیت رحم ممکن است تنها در ۵۰ درصد از زنان دیده شود، در حالی که بقیه زنان رحمی با موقعیت قرارگیری متفاوت دارند.
- رحم به عقب برگشته Retroverted Uterus: در این حالت رحم به سمت عقب خم می‌شود، یعنی به جای این که به سمت جلو و به سمت شکم خمیده باشد به سمت عقب قرار گرفته است و به سمت رکتوم (راست‌روده) متمایل است. به این حالت رحم کج یا رحم خمیده نیز می‌گویند. در حدود یک چهارم زنان رحم به عقب برگشته دارند. در بررسی آناتومی شکم مشخص شده که در اکثر موارد علاوه بر رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ نیز به سمت عقب خم می‌شوند. به طور کلی، رحم به عقب برگشته یا همان Retroversion در اکثر زنان هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. با این‌حال، گاهی اوقات ممکن است سبب بروز عوارضی هم‌چون درد در حین رابطه جنسی و یا زمان قاعدگی شود.
- رحم با موقعیت مقعر Anteflexed Uterus: زمانی که بدنه رحم به جلو خم می‌شود، دارای حالت خمیدگی برعکس می‌شود. در این حالت شیب خمیدگی شدید است و رحم به شدت از قسمت دهانه رحم (سرویکس) در ناحیه شکم کج شده است. زنانی که دارای این نوع رحم هستند ممکن است فشار زیادی را در ناحیه لگن تجربه کنند و این خمیدگی می‌تواند به شکم یا مثانه فشار وارد کند و علائم دردناکی ایجاد کند. درد در حین مقاربت، درد هنگام قاعدگی، مشکل در قراردادن تامپون در واژن، افزایش احتمال بروز عفونت‌های ادراری و بیرون‌زدگی قسمت پایینی شکم از عوارض این نوع موقعیت‌گیری رحم است.
- رحم رتروفلکس شده Retroflexed Uterus: رحم در این موقعیت به سمت عقب متمایل است و موجب کشیدگی شدید رباط‌ها و فشار شدید در ناحیه کمر می‌شود. زمانی که فرد به عقب خم می‌شود دچار رتروفلکس (خمش معکوس) می‌شود. عوارض رحم رتروفلکس شامل: درد در ناحیه واژن و قسمت پایینی کمر خصوصاً هنگام مقاربت، درد در طول دوره قاعدگی، مشکل در قراردادن تامپون در واژن، عفونت‌های ادراری مکرر، بی‌اختیاری ادرار به طور ضعیف و بیرون‌زدگی قسمت پایینی شکم می‌باشد.
بیماری‌های رایج رحم چیست؟
مثل هر اندامی این عضو نیز عارضه و بیماری‌های را دارا هست. از آنجا که این عضو نقش مهمی در حفظ بقایی نسل دارد، سلامت این عضو علاوه بر سلامت مادر، سلامت جنین را نیز تضمین می‌کند. چندین بیماری یا عارضه می‌تواند با رحم مرتبط باشد. برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارت هستند از:
- فیبروم‌های رحمی: تومورهای کوچک و غیرسرطانی در رحم
- پولیپ رحم: که در پوشش داخلی رحم رشد می‌کند
- سرطان رحم: انواع سرطان مانند سرطان آندومتر یا سارکوم رحم
- آندومتریوز: وضعیتی که در آن پوشش داخلی رحم در مکان‌هایی غیر از رحم رشد می‌کند
- بیماری التهابی لگن: عفونت اندام‌های تناسلی
- افتادگی رحم: وضعیتی که در آن رحم از موقعیت خود خارج می‌شود
- ناباروری: ناتوانی در باردار شدن
- انواع کیست‌های رحمی
- تورم‌های بدخیم
- آندومتریت (عفونت و التهاب رحم)
- چسبندگی رحم
- چسبندگی لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ)
درمان‌های رایج برای بیماری‌های رحم
درمان عارضه‌ها و یا بیماری‌های رحمی به علل ایجاد بیماری و علائم آن بستگی دارد. داروهایی مانند آنتیبیوتیکها، هورمون درمانی و جراحی همگی درمان‌های رایج هستند.
برداشتن رحم چیست؟
هیسترکتومی برداشتن رحم و در بیشتر موارد برداشتن دهانه رحم با جراحی است. بسته به دلیل جراحی، هیسترکتومی ممکن است شامل برداشتن اندام‌ها و بافت‌های اطراف مانند لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها باشد.
علائم شایع در بیماری‌های رحمی چیست؟
اگر مشکلاتی در رحم وجود داشته باشد، علائمی نظیر موارد زیر مشاهده خواهد شد:
- اختلال در چرخه قاعدگی
- خونریزی نامنظم
- درد لگن
- ترشحات نامنظم واژن
- مشکل باردار شدن
- ادرار دردناک (دیسوریا)
انواع ناهنجاری‌های ساختاری رحم چیست؟
دو مجرا (که مجرای مولری نامیده می‌شود) با هم ترکیب می‌شوند و حفره رحم را در طول رشد طبیعی جنین تشکیل می‌دهند. برای برخی از افراد، این مجاری به درستی با هم ترکیب نمی‌شوند و در نتیجه رحم نامنظم شکل می‌گیرد. ناهنجاری‌های رحم مادرزادی هستند، یعنی نوزاد دختر با همان نقص به دنیا می‌آید.
برخی از شایع‌ترین ناهنجاری‌ها عبارت هستند از:
- رحم دوتایی Didelphys Uterus: رحم دو بخشی (دوگانه) است زیرا فرورفتگی بخش فوقانی رحم عمیق است.
- رحم قوسی Arcuate Uterus: شبیه به رحم دو شاخ است اما با شیب کمتر فرورفتگی در قسمت بالا رحم.
- رحم تک شاخ Unicornuate Uterus: زمانی که یک لوله فالوپ و یک رحم نامنظم شکل می‌گیرد.
- رحم دو شاخ Bicornuate Uterus: رحم برخلاف این که گلابی شکل باشد به شکل یک قلب است.
- رحم تیغه‌ای Septate Uterus: زمانی که رحم توسط یک غشاء یا تیغه به دو قسمت تقسیم می‌شود.
- رحم مضاعف Double Uterus: زمانی که فرد با دو رحم به دنیا می‌آید.
آزمایشات تشخیصی رحم
دلایل مختلفی وجود دارد که ماماها و متخصصین زنان و زایمان ممکن است نیاز به استفاده از ابزارهای تشخیصی بر روی رحم داشته باشند. برخی از این دلایل عبارت هستند از غربالگری سرطان، نظارت بر بارداری، کمک به مشکلات باروری یا تشخیص شرایط دوران بارداری.
برخی از رایج‌ترین آزمایشات مربوط به رحم عبارت هستند از:
- معاینه لگن: که جهت بررسی رحم، دهانه رحم، واژن، تخمدان‌ها و سایر اندام‌های تناسلی صورت می‌گیرد.
- سونوگرافی: استفاده از امواج فراصوتی برای ایجاد تصویری از داخل رحم. به صورت سونوگرافی شکم و لگن انجام می‌شود.
- هیستروسکوپی: یک لوله نازک و روشن وارد واژن زن می‌شود تا از داخل رحم عکس بگیرد. هم‌چنین متخصص با انجام هیستروسکوپی می‌تواند بررسی کند که آیا لوله‌های فالوپ باز هستند یا خیر.
- MRI: در این روش تصویربرداری از خواص آهن‌ربایی و امواج رادیویی برای گرفتن عکس از رحم و سایر اندام‌های تناسلی در لگن استفاده می‌کند.
سخن آخر
رحم نقش مهمی در قاعدگی، بارداری و باروری دارد. رحم شبیه گلابی وارونه است و در ناحیه لگن قرار دارد. رحم در همه زنان از لحظ شکل و موقعیت قرارگیری یکسان نیست. این تنوع شکل یا موقعیت قرارگیری رحم می‌تواند باعث بروز درد در اشخاص مختلف شود. مانند بسیاری از اندام‌های بدن، رحم نیز می‌تواند به بیماری‌ها و عفونت‌هایی مبتلا شود که نیاز به درمان پزشکی نیز دارند. اگر در رحم دردی یا مشکلی با پریودی یا بارداری وجود دارد باید حتماً به پزشک مراجعه کرد
چقدر اون بخشش که ناهنجاری های رحم بود جالب بود فکر نمی کردم رحم شکل های دیگه ای هم داشته باشه
ممنون عالی بود