سیاه زخم (Anthrax) یک بیماری نادر اما جدی است که توسط یک باکتری تشکیل دهنده هاگ به نام باسیلوس آنتراسیس ایجاد می‌شود. باکتری باسیلوس آنتراسیس، هاگ تشکیل می‌دهد که پوسته‌های سختی هستند که به میکروب‌ها کمک می‌کنند در شرایط نامناسب زنده بمانند. سیاه زخم عمدتاً دام و شکار وحشی را درگیر می‌کند. انسان می‌تواند از طریق تماس مستقیم و یا غیرمستقیم با حیوانات بیمار، آلوده شود. هیچ مدرکی مبنی بر انتقال سیاه زخم از فردی به فرد دیگر وجود ندارد، اما این امکان وجود دارد که ضایعات پوستی سیاه زخم از طریق تماس مستقیم و یا از طریق تماس با یک جسم آلوده (فومیت) مسری باشد. معمولاً باکتری سیاه زخم از طریق زخمی در پوست وارد بدن می‌شود. هم چنین افراد می‌توانند با خوردن گوشت آلوده و یا استنشاق هاگ‌ها آلوده شوند.
علائم و نشانه‌ها، که به نحوه آلوده شدن بستگی دارد، می‌تواند شامل زخم‌های پوستی، استفراغ و شوک باشد. درمان سریع با آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند بیشتر عفونت‌های سیاه زخم را درمان کند. درمان سیاه زخم استنشاقی دشوارتر است و می‌تواند کشنده باشد. سیاه‌زخم در کشورهای توسعه یافته بسیار نادر است. با این حال، این بیماری هم چنان نگران کننده است زیرا این باکتری در حملات بیوتروریسم در ایالات متحده امریکا استفاده شده است. با پینو بیبی همراه باشید تا درباره راه‌های انتقال، روش های پیشگیری و درمان سیاه زخم بیشتر بدانید.
انواع آنتراکس (سیاه زخم)
هاگ سیاه زخم برای مدت طولانی عفونی هستند. هاگ‌ها می‌توانند سال‌ها در خاک زندگی کنند. خاک، مو، پوست و پشم همگی مکان‌های ممکن برای وجود هاگ هستند. پوست و پوست فرآوری شده حیوانات آلوده ممکن است برای سال‌ها حاوی هاگ باشد. چهار راه رایج برای انتقال عفونت سیاه زخم وجود دارد که هر کدام علائم و نشانه‌های متفاوتی دارند. در بیشتر موارد، علائم در عرض ۶ روز پس از قرار گرفتن در معرض باکتری ایجاد می‌شود. با این حال، ممکن است علائم سیاه زخم استنشاقی بعد از بیش از شش هفته ظاهر شود.
سیاه زخم جلدی
عفونت سیاه زخم مرتبط با پوست از طریق پوست وارد بدن می‌شود، معمولاً از طریق بریدگی و یا زخم‌های دیگر پوستی وارد بدن می‌شود. این نوع ابتلا به سیاه زخم تا حد زیادی شایع‌ترین مسیر بیماری آنتراکس است، هم چنین خفیف‌ترین علائم را دارد.
پوست شایع‌ترین قسمت بدن است که در حدود ۹۵ درصد موارد درگیر این بیماری است. باکتری‌ها از طریق بریدگی یا جراحت وارد بدن می‌شوند. پوست دچار خارش می‌شود و سپس زخمی ایجاد می‌شود که به تاول تبدیل می‌شود. تاول (وزیکول) ممکن است بشکند و خونریزی کند. در عرض دو تا هفت روز، تاول شکسته به یک دلمه فرورفته، تیره رنگ یا سیاه تبدیل می‌شود که معمولاً بدون درد است. بدون درمان، عفونت می‌تواند به غدد لنفاوی و یا خون گسترش یابد (سپتی سمی). مرگ با درمان مناسب آنتی بیوتیکی نادر است. میزان مرگ و میر ناشی از سیاه زخم پوستی درمان نشده ۵ تا ۲۰ درصد است. با درمان مناسب، سیاه‌زخم پوستی به ندرت کشنده است. علائم و نشانه‌ها عبارت هستند از:
- یک برآمدگی برجسته و خارش‌دار شبیه نیش حشره که به سرعت به یک زخم بدون درد با مرکز سیاه تبدیل می‌شود.
- تورم در غدد لنفاوی محل زخم و مجاور آن
- گاهی اوقات، علائم شبیه آنفولانزا است از جمله تب و سردرد
هنگامی که هاگ‌ها معمولاً از طریق یک زخم باز به پوست نفوذ می‌کنند، فرد می‌تواند به سیاه‌زخم مبتلا بشوند. عفونت به صورت یک برآمدگی برجسته و گاهی خارش‌دار شبیه نیش حشره شروع می‌شود. اما در عرض یک یا دو روز، برآمدگی به یک زخم باز و معمولاً بدون درد با مرکز سیاه تبدیل می‌شود.
سیاه زخم گوارشی یا روده‌ای
سیاه زخم روده‌ای در کشورهای توسعه یافته بسیار نادر است. اگر فردی گوشت نیم پز حیوان آلوده را بخورد، معمولاً حیوانی که در مزرعه مرده است، ممکن است به سیاه‌زخم گوارشی دچار شود. عفونت سیاه زخم گوارشی ناشی از خوردن گوشت نیم پز حیوان آلوده است. می‌تواند بر دستگاه گوارش از گلو تا روده بزرگ تأثیر بگذارد. علائم و نشانه‌ها عبارت هستند از:
- حالت تهوع و استفراغ
- درد شکم
- سردرد و تب (درجه حرارت بالا)
- از دست دادن اشتها
- استفراغ خون
- اسهال شدید و خونی در مراحل بعدی بیماری
- گلو درد و مشکل در بلع
- گردن متورم
اگر عفونت به خون سرایت کند (سپتی سمی)، میزان مرگ و میر بین ۲۵ تا ۶۰ درصد است.
سیاه زخم استنشاقی (ریوی)
سیاه زخم استنشاقی زمانی ایجاد می‌شود که فرد هاگ‌های سیاه زخم را تنفس کند. این کشنده‌ترین شکل بیماری آنتراکس است و اغلب بسیار کشنده است، حتی با وجود درمان نیز ممکن فرد مبتلا جان خود را از دست بدهد. سیاه‌زخم ریوی، یک عفونت ریه نادر است که می‌تواند هنگام استنشاق اسپورهای باکتریایی رخ دهد. در ابتدا، عفونت مانند یک عفونت خفیف دستگاه تنفسی فوقانی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا به نظر می‌رسد. سلامتی فرد در چند روز آینده با مشکلات شدید تنفسی و شوک به سرعت رو به وخامت می‌رود. بدون درمان، میزان مرگ و میر ۷۰ تا ۸۰ درصد است. در بسیاری از موارد، سیاه‌زخم ریوی حتی در صورت درمان، کشنده است. علائم و نشانه‌های اولیه عبارت هستند از:
- علائم شبه آنفولانزا برای چند ساعت یا چند روز، مانند گلودرد، تب خفیف، خستگی و دردهای عضلانی
- ناراحتی خفیف قفسه سینه
- تنگی نفس
- حالت تهوع
- سرفه کردن خون
- بلع دردناک
- تب شدید
- مشکل در تنفس
- شوک، یک وضعیت پزشکی حاد شامل فروپاشی سیستم گردش خون
- مننژیت
سیاه زخم تزریقی
این مسیر اخیراً شناسایی شده از عفونت سیاه زخم، تا کنون فقط در اروپا گزارش شده است و از طریق تزریق مواد مخدر غیرقانونی منعقد شده است. علائم و نشانه‌های اولیه عبارت هستند از:
- قرمزی در ناحیه تزریق (بدون ناحیه‌ای که به رنگ سیاه تغییر کند).
- تورم قابل توجه
- شوک شدن
- نارسایی چند عضوی
- مننژیت
چه زمانی باید به خاطر سیاه زخم به پزشک مراجعه کرد؟
بسیاری از بیماری‌های رایج با علائمی شبیه آنفولانزا شروع می‌شوند. احتمال این که گلودرد و درد عضلات به دلیل سیاه‌زخم باشد بسیار کم است. اگر فرد فکر می‌کند ممکن است در معرض بیماری شاربن (آنتراکس) قرار گرفته باشد برای مثال، اگر در محیطی کار می‌کند که احتمال بروز سیاه‌زخم وجود دارد، فوراً برای ارزیابی و مراقبت به پزشک مراجعه کند. اگر پس از قرار گرفتن در معرض حیوانات و یا محصولات حیوانی در نقاطی از جهان که سیاه زخم شایع است، علائم و نشانه‌های این اختلال مشاهده شد، باید فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی بود. تشخیص زودهنگام و درمان بسیار مهم است.
علل بروز سیاه زخم (شاربن)
هاگ سیاه زخم توسط باکتری سیاه زخم که به طور طبیعی در خاک در اکثر نقاط جهان وجود دارد تشکیل می‌شود. هاگ‌ها می‌توانند برای سال‌ها خاموش بمانند (غیرفعال) تا زمانی که راه خود را به میزبان پیدا کنند. میزبان‌های رایج سیاه زخم شامل دام‌های وحشی و یا اهلی مانند گوسفند، گاو، اسب و بز است.
اگر چه در کشورهای توسعه یافته نادر است، سیاه‌زخم هنوز در سراسر جهان در حال توسعه رایج است، در مکان‌هایی مانند آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی، آفریقا، جنوب صحرای آفریقا، آسیای مرکزی و آسیای جنوب غربی، جنوب اروپا و شرق اروپا، دریای کارائیب و خاورمیانه مشاهده می‌شود، در ایران نیز گزارشات غیر رسمی مبنی بر وجود سیاه زخم وجود دارد.
بیشتر موارد ابتلا به سیاه زخم در انسان در اثر قرار گرفتن در معرض حیوانات آلوده و گوشت یا پوست آنها رخ می‌دهد. در امریکا گزارش شده است که تعداد کمی از مردم هنگام ساخت طبل‌های سنتی آفریقایی از پوست حیوانات آلوده به سیاه زخم، به این بیماری مبتلا شده‌اند.
یکی از معدود موارد شناخته شده انتقال غیر حیوانی، حمله بیوتروریسمی بود که در سال ۲۰۰۱ میلادی در ایالات متحده رخ داد. ۲۲ نفر پس از قرار گرفتن در معرض هاگ‌های ارسال شده از طریق پست، به سیاه زخم مبتلا شدند و پنج نفر از افراد آلوده جان باختند.
اخیراً، در دو شیوع جداگانه، مصرف کنندگان هروئین در اروپا از طریق تزریق مواد مخدر غیرقانونی به سیاه زخم مبتلا شدند. در مجموع ۴۰ نفر جان باختند. هروئینی که در اروپا فروخته می‌شود احتمالاً از مناطقی می‌آید که سیاه زخم طبیعی در آنها شایع‌تر است.
عوامل خطر ابتلا به سیاه زخم (شاربن)
ابتلا به سیاه زخم در صورتی امکان دارد که فرد مستقیماً با هاگ‌های سیاه‌زخم در تماس باشد. این احتمال بیشتر است اگر فرد:
- در ارتش خدمت می‌کند و در منطقه‌ای مستقر شده‌اند که خطر ابتلا به سیاه زخم زیاد است.
- کار با باکتری سیاه زخم در یک محیط آزمایشگاهی
- هر کس که با دام یا محصولات جانبی آنها کار می‌کند مانند کارگران کشتارگاه‌ها، دباغ‌ها، دامپزشکان و کشاورزان به احتمال زیاد در معرض خطر قرار می‌گیرد.
- تماس با پوست، خز یا پشم حیواناتی باشند که از مناطقی که شیوع آنتراکس زیاد است.
- کسانی که در دامپزشکی کار کنند، به خصوص اگر با دام سر و کار دارند.
- کسانی که پوست حیوانات می‌پوشند، گه‌گاه شیوع بیماری در گاوهای اهلی و حیوانات وحشی مانند گوزن وجود دارد.
- تزریق مواد مخدر غیرقانونی مانند هروئین
سیاه زخم و بارداری
سیاه زخم در دوران بارداری احتمال زایمان زودرس و خود به خودی یا زایمان با اندیکاسیون پزشکی را افزایش می‌دهد. به دلیل این خطر برای زایمان زودرس، تجویز کورتیکواستروئیدهای مادر برای بهبود نتیجه جنین باید در زنان باردار مبتلا به عفونت آنتراسیس در نظر گرفته شود.
واکسیانسیون در طی بارداری برای سیاه زخم بی‌خطر است اما با این حال بسیاری از متخصصین توصیه می‌کنند تزریق واکسن سیاه زخم را به تعویق بیندازند البته اگر ابتلا به سیاه زخم جدی است تقریباً نجات جان مادر در اولویت است و نجات جنین در اولویت بعدی است.
عوارض آنتراکس (سیاه زخم)
جدی ترین عوارض سیاه زخم عبارت هستند از:
- بدن نمی‌تواند به طور معمول به عفونت پاسخ دهد، که منجر به آسیب سیستم‌های چندگانه (سپسیس) می‌شود.
- التهاب غشاها و مایع پوشاننده مغز و نخاع که منجر به خونریزی شدید (مننژیت هموراژیک) و مرگ می‌شود.
روش‌های تشخیص آنتراکس
سیاه زخم با استفاده از تعدادی آزمایش تشخیص داده می‌شود، از جمله:
- تست‌های پوستی
- آزمایشات خون
- اشعه ایکس از قفسه سینه
- تپ ستون فقرات (پنکسیون کمری) مایع مغزی نخاعی.
راه‌های جلوگیری از سیاه زخم
برای جلوگیری از عفونت پس از قرار گرفتن در معرض هاگ سیاه‌زخم، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری توصیه می‌کند:
گزینه‌های درمان
درمان سیاه زخم باید فوراً شروع شود. این شامل آنتی بیوتیک و بستری شدن در بیمارستان در مراقبت‌های ویژه است.
- درمان ۶۰ روزه با آنتی بیوتیک نظیر سیپروفلوکساسین، داکسی سایکلین و لووفلوکساسین برای بزرگسالان و کودکان تایید شده است. آموکسی سیلین به ویژه برای کودکان استفاده می‌شود.
- دریافت سری سه دوز واکسن سیاه‌زخم
- در برخی موارد، درمان با آنتی بادی‌های مونوکلونال مانند راکسی باکوماب و اوبیلتوکساکسیماب
واکسن سیاه زخم
واکسن سیاه زخم برای گروه‌های خاصی از افراد در دسترس است. این واکسن حاوی باکتری زنده نیست و نمی‌تواند منجر به عفونت شود. با این حال، واکسن می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند، از درد در محل تزریق گرفته تا واکنش‌های آلرژیک جدی‌تر.
واکسیناسیون شامل ۶ نوبت است که ۳ نوبت به فاصله دو هفته و سپس سه تزریق اضافی در ۶، ۱۲ و ۱۸ ماه پس از اولین دوز انجام می‌شود. یک تقویت کننده سالانه برای حفظ ایمنی مداوم مورد نیاز است. این واکسن برای عموم مردم در نظر گرفته نشده است. در عوض، برای پرسنل نظامی، دانشمندانی که با بیماری سیاه زخم کار می‌کنند و افرادی که در سایر حرفه‌های پرخطر فعالیت می‌کنند، در نظر گرفته شده است.
اجتناب از تماس با حیوانات آلوده
اگر در کشوری زندگی می‌کنید یا سفر می‌کنید که سیاه زخم شایع است و حیوانات گله به طور معمول واکسینه نمی‌شوند، تا حد امکان از تماس با دام و پوست حیوانات خودداری کنید. هم چنین از خوردن گوشتی که به درستی پخته نشده است خودداری کنید. حتی در کشورهای توسعه یافته، مهم است که با هر حیوان مرده با احتیاط رفتار کنید و هنگام کار و یا پردازش پوست، خز یا پشم وارداتی، اقدامات احتیاطی انجام دهید.
از بین بردن سیاه زخم از محیط زیست
وزارت بهداشت برای بررسی موارد سیاه‌زخم با سازمان کشاورزی و دامپروی همکاری نزدیکی دارد. هنگامی که فرد مبتلا به سیاه‌زخم تشخیص داده شد، یافتن و جداسازی منبع عفونت بسیار مهم است. برخی از استراتژی‌ها عبارت هستند از:
- سازمان بهداشت افراد ساکن در منطقه را از قضیه مطلع خواهد کرد. حیوانات علامت دار را با آنتی بیوتیک درمان خواهد نمود.
- تمام حیواناتی را که در معرض خطر هستند واکسینه خواهد کرد و سالانه مجدداً ایمن سازی را انجام خواهد داد.
- در صورت امکان، لاشه حیوانات را با آهک زنده در محل مرگ دفن خواهد کرد و یا می‌سوزاند. در این شرایط نباید کالبد شکافی انجام شود و جسد حیوان در زمین باز سوزانده شوند.
- خاک مزارع آلوده را با فرمالین پنج درصد ضد عفونی خواهد کرد.
- محصولات حیوانی مشکوک را ضبط خواهد کرد.
- فرآورده‌های حیوانی آلوده باید سوزانده شوند.
- از فرمالدئید برای ضد عفونی کردن مکان‌ها و ماشین آلات آلوده استفاده خواهد کرد.
- آرد استخوان وارداتی را قبل از استفاده به عنوان خوراک دام استریل خواهد کرد.
- پشم، مو، پوست را استریل خواهد کرد.
- سایر محصولات آلوده را با گاز اکسید اتیلن یا تشعشعات یونیزه کننده (گاما) استریل خواهد کرد.
- اگر حیوانی مشکوک به ابتلا به سیاه زخم است یا مرده است، فوراً باید با وزارت بهداشت و جهاد سازندگی تماس گرفت و اگر مشکوک به تلف شدن دام در اثر سیاه زخم هستید، نباید لاشه حیوان را جابجا کنید.
سخن آخر
سیاه زخم یک بیماری عفونی سخت است و مراقبت از بدن در برابر ان بسیار مهم است و بهترین کار برای حفاظت خود و کودکانتان در برابر ان این است که این بیماری را بشناسید و هنگام سفر به هر منطقه از بیماری‌های شایع آن منظقه آگاه باشید و اگر باردار هستید حتماً منابع بهداشتی آن منطقه را چک کنید و اگر نیاز به تزریق واککسن بود حتماً واکسیانسیون را انجام دهید و اگر خطری برای شما و جنین داشت از سفر به آن منطقه خودداری کنید.