باکتریوری بدون علامت در بارداری زمانی رخ می‌دهد که در نمونه ادرار گرفته شده از فرد، باکتری وجود داشته باشد. این حالت، ناشی از کلونیزاسیون باکتریایی دستگاه ادراری است و به همین دلیل رخ می‌دهد. عفونت دستگاه ادراری (UTI) علائمی مانند تکرر ادرار، دردناک شدن ادرار یا درد لگن ایجاد می‌کند؛ اما باکتریوری بدون علامت هیچ علامت و نشانه قابل توجهی در افراد ایجاد نمی‌کند. این وضعیت به سادگی به تشخیص تعداد زیادی باکتری در نمونه ادرار اشاره دارد.
با این وجود، دلیل خوبی برای نگرانی در مورد این عفونت وجود دارد؛ به خصوص اگر باردار باشید. باکتریوری بدون علامت می‌تواند منجر به عفونت دستگاه ادراری فوقانی علامت دار (همان پیلونفریت) شود. پیلونفریت نوعی عفونت کلیه است که ممکن است منجر به بروز عوارض و مشکلاتی در دوران بارداری گردد.
باکتریوری بدون علامت، ۱ تا ۵ درصد از زنان سالم را پیش از رسیدن به سن یائسگی و ۱.۹ تا ۹.۵ درصد زنان باردار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. باکتریوری بدون علامت در مردان شیوع کمتری دارد.
دلیل بروز باکتریوری بدون علامت چیست؟
باکتری‌ها معمولاً در حین مقاربت جنسی یا هنگام شستن و تمیز کردن بدن پس از اجابت مزاج وارد دستگاه ادراری می‌شوند. باکتری ای کولای (E.coli) مسئول بیش‌تر موارد باکتریوری بدون علامت است. اما سایر گونه‌های باکتریایی نیز می‌توانند باعث ایجاد کلونیزاسیون شوند. این باکتری‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- کلبسیلا پنومونیه
- پروتئوس
- سودوموناس آئروژینوزا
- گونه‌های استافیلوکوک
- گونه‌های انتروکوک
- استرپتوکوک‌های گروه B
خطرات ابتلا به باکتریوری بدون علامت چیست؟
از آنجایی که باکتریوری بدون علامت علائمی ایجاد نمی‌کند، مهم است که بدانید چه چیزی خطر عفونت را افزایش می‌دهد. محققان تعدادی از عوامل خطر ابتلا به باکتریوری بدون علامت را شناسایی کرده‌اند. این عوامل شامل موارد زیر می‌باشند:
- بارداری
- دیابت
- افزایش سن
- اختلالات سرکوب کننده سیستم ایمنی مانند اچ آی وی، ایدز و برخی سرطان‌ها
- مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند
- انجام کارهایی که بر دستگاه ادراری تأثیر می گذارند
- دریافت پیوند کلیه
- انسداد مجاری ادراری، مانند سنگ کلیه
- از دست دادن کنترل مثانه
- وجود کاتتر یا سوند ادراری
- آسیب نخاعی
در صورتی که در مورد هر یک از موارد فوق نگرانی یا شرایط پزشکی خاصی را دارید یا احتمال می‌دهید که داشته باشید، ممکن است در معرض ابتلا به خطر باکتریوری بدون علامت قرار داشته باشید. با این حال، طبق دستورالعمل‌های بالینی اخیر، غربالگری برای باکتریوری بدون علامت فقط برای زنان باردار، افرادی که تحت برخی از روش‌های اورولوژی آندوسکوپی قرار می‌گیرند و افراد مسن‌تر با علائم عفونت دستگاه ادراری توصیه می‌شود.
عوارض جانبی باکتریوری بدون علامت در بارداری چیست؟
در زنان غیر باردار، باکتریوری بدون علامت به ندرت باعث ایجاد مشکلات جدی در بدن می‌شود. اما این عفونت در زنان باردار می‌تواند شدیدتر شود و پیشرفت کند تا در نهایت باعث اورتریت حاد یا التهاب مجاری ادراری شدید، سیستیت یا التهاب مثانه حاد و پیلونفریت یا عفونت کلیه حاد شود. باکتریوری بدون علامت در بارداری همچنین می‌تواند منجر به بروز پیامدهای نامطلوب در بارداری مانند وزن کم نوزاد هنگام تولد و زایمان زودرس شود. زایمان زودرس یکی از شایع‌ترین علت عوارض جدی، از جمله مرگ در نوزادان تازه متولد شده به شمار می‌رود.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تا ۴۵ درصد از زنان باردار مبتلا به باکتریوری بدون علامت که تحت درمان قرار نمی‌گیرند، به عفونت کلیه (پیلونفریت) مبتلا می‌شوند.
عفونت کلیه همچنین می‌تواند منجر به سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS) یا سپسیس یا گندخونی شود. سپسیس زمانی رخ می‌دهد که ارگانیسم‌های بیماری زا یا سموم به خون یا بافت‌های بدن حمله کنند. هر دوی این حالت‌ها می‌توانند خطرناک و تهدید کننده زندگی باشند.
باکتریوری بدون علامت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
همانطور که در بالاتر توضیح داده شد، از آنجایی که افراد مبتلا به این بیماری فاقد علائم و نشانه‌های عفونت ادرار در بارداری هستند، آزمایش کشت ادرار و مثبت شدن نتیجه آن تنها راه تشخیص این نوع عفونت است. در صورتی که باردار باشید، پزشک شما احتمالاً این غربالگری را برای شما انجام خواهد داد. زنان باردار لازم است در اوایل بارداری خود، بین هفته دوازدهم تا شانزدهم بارداری غربالگری عفونت ادرار را انجام دهند.
پزشک در این مرحله از شما می‌خواهد که برای آزمایش خود یک نمونه ادرار جدید ارائه دهید. سپس این نمونه برای کشت و بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. این نمونه می‌تواند به پزشک شما در شناسایی نوع و تعداد باکتری‌های موجود کمک کند. آزمایشگاه از واحد اندازه گیری به نام واحدهای تشکیل دهنده کلونی در میلی لیتر (CFU/mL) برای شمارش تعداد باکتری‌های موجود در نمونه ادرار شما استفاده می‌کند. در مورد باکتریوری بدون علامت، نمونه ادرار مثبت حداقل ۱۰۰۰۰۰ CFU/mL تعریف می‌شود. بدین ترتیب در صورتی که نتیجه نمونه ادرار شما مثبت باشد ولی هیچ علائمی از عفونت ادراری نداشته باشید، می‌توان تشخیص داد که دارای باکتریوری بدون علامت هستید.
معیارهای تشخیص باکتریوری بدون علامت بین مردان و زنان و به طور خاص زنان باردار، متفاوت است. برای مثال در زنانی که باردار نیستند، لازم است پیش از تشخیص قطعی باکتریوری بدون علامت، دو نمونه ادرار مثبت متوالی از یک گونه باکتری نشان داده شود. اما بیش‌تر پزشکان با دریافت یک نمونه ادرار که رشد کافی باکتری را نشان می‌دهد، به درمان زنان باردار می‌پردازند. مردان و افرادی که سوند ادراری یا کاتتر در مثانه آن‌ها قرار داده شده است نیز فقط باید یک نمونه مثبت ارائه دهند تا باکتریوری بدون علامت در آن‌ها تشخیص داده شود.
باکتریوری بدون علامت در بارداری چگونه درمان می‌شود؟
عفونت‌های باکتریایی معمولاً با آنتی بیوتیک درمان می‌شوند. با این حال، افرادی که باردار نیستند و به باکتریوری بدون علامت مبتلا می‌باشند، به طور معمول به درمان نیازی پیدا نمی‌کنند. دلیل این موضوع این است که علائم و نشانه‌ای مبنی بر بیماری در فرد وجود ندارد و عفونت باکتریایی ممکن است به مرور زمان خود به خود از بین برود.
مصرف آنتی بیوتیک‌ها همچنین می‌تواند تعادل طبیعی باکتری‌ها را در بدن شما مختل کند. علاوه بر آن، تجویز بیش از حد و آسان آنتی‌بیوتیک ممکن است باعث ظهور سویه‌های باکتریایی مقاوم به آنتی‌بیوتیک شود. با این حال، درمان باکتریوری بدون علامت با استفاده از آنتی بیوتیک برای گروه‌های زیر توصیه می‌شود:
- زنان باردار
- افرادی که تحت عمل جراحی دستگاه ادراری یا پروستات خود قرار گرفته‌اند.
افراد گروه‌های فوق نیاز است تحت غربالگری باکتریوری بدون علامت قرار بگیرند تا در صورتی که عفونت آن‌ها تشخیص داده شود، به سرعت تحت درمان قرار بگیرند.
چه نوع آنتی بیوتیک‌هایی ممکن است در دوران بارداری تجویز شوند؟
معمولاً یک دوره کوتاه مصرف آنتی بیوتیک خوراکی برای درمان باکتریوری بدون علامت کافی است. پزشک احتمالاً یک دوره هفت تا ده روزه آنتی بیوتیک را برای شما تجویز خواهد کرد. شما باید مطمئن شوید که دوره درمان با استفاده از آنتی بیوتیک خود را به طور کامل و طبق دستور پزشک به پایان می‌رسانید.
بسیاری از بررسی‌ها و پژوهشات، رژیم‌های مختلف آنتی بیوتیک را با یکدیگر مقایسه کرده‌اند که بر اساس آن‌ها نشان داده شده است که همگی آن‌ها به یک اندازه در درمان باکتریوری بدون علامت موثر می‌باشند. پزشک شما به احتمال زیاد گزارشی را همراه با نتایج کشت ادرار دریافت می‌کند که موثرترین آنتی بیوتیک‌ها را برای باکتری‌های خاص شما نشان می‌دهد. آنتی بیوتیک‌هایی که معمولاً برای درمان زنان باردار مبتلا به این بیماری استفاده می‌شوند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- آمپی سیلین (از خانواده پنی سیلین)
- آموکسی سیلین (آموکسیل)
- سفالکسین (کفالکس)
- نیتروفورانتوئین (ماکروبید)
پزشک شما مطمئناً آنتی بیوتیکی را تجویز می‌کند که برای استفاده در دوران بارداری بی خطر است. برخی از آنتی بیوتیک‌ها، مانند سیپروفلوکساسین (cipro) اغلب برای درمان عفونت‌های ادراری در زنان غیر باردار استفاده می‌شوند؛ اما به دلیل نگرانی‌های موجود در مورد ایمنی جنین در حال رشد، بیش‌تر اوقات در بارداری به کار نمی‌روند.
بعد از درمان باکتریوری بدون علامت در بارداری چه اتفاقی می‌افتد؟
زمانی که برنامه درمانی خود را کامل کردید، بهتر است دوباره به پزشک خود مراجعه خواهید کرد تا از رفع شدن مشکل اطمینان حاصل کند.
پس از مصرف آنتی بیوتیک، زنان باردار یک بار دیگر کشت ادرار انجام می‌دهند تا از کشته شدن و از بین رفتن باکتری مطمئن شوند. اگر نتیجه کشت ادرار منفی باشد، مادر باردار ممکن است تا زمان زایمان به صورت دوره‌ای برای تشخیص عفونت مجدد غربالگری شود.
چگونه از بروز باکتریوری بدون علامت پیشگیری کنیم؟
بهترین راه برای جلوگیری از ابتلا به باکتریوری بدون علامت در دوران بارداری، رعایت بهداشت است. این موضوع شامل پاک کردن و تمیز کردن ناحیه تناسلی از جلو به عقب، ادرار کردن منظم و شستن ناحیه تناسلی با آب گرم و صابون ملایم است. نوشیدن آب فراوان، تکرر ادرار و تخلیه کامل مثانه ضروری است. همچنین بهتر است از رابطه جنسی در دوران بارداری برای جلوگیری از عفونت ادراری اجتناب کنید. شما می‌توانید با پیروی از دستورالعمل‌های زیر به جلوگیری از کلونیزاسیون باکتریایی دستگاه ادراری خود کمک کنید:
- به مقدار زیاد مایعات بنوشید. سعی کنید هر روز چندین لیوان آب بنوشید. این کار می‌تواند به دفع باکتری از دستگاه ادراری شما کمک کند.
- بعد از اجابت مزاج، ناحیه ادرار خود را از جلو به عقب تمیز و پاک کنید. تمیز کردن این ناحیه از پشت به جلو در بدن زنان، ممکن است باعث وارد شدن باکتری از طریق روده وارد دستگاه ادراری شود.
- به مدت کوتاهی پس از رابطه جنسی ادرار کنید. این کار به دفع هر گونه باکتری از دستگاه ادراری شما کمک می‌کند.
- آب ذغال اخته بنوشید. اگرچه مطالعات در این زمینه قطعی نیستند، اما مصرف آب زغال اخته می‌تواند باعث کند شدن رشد باکتری در دستگاه ادراری شما شود یا حتی از آن جلوگیری کند.
نحوه کنترل تکرار موارد بعدی در بارداری
اگر زنی در طول بارداری خود برای دفعات مجدد دارای باکتریوری بدون علامت و تکرار شونده شود، ممکن است به دوره طولانی‌تر آنتی بیوتیک یا پروفیلاکسی آنتی بیوتیکی نیاز پیدا کند. پیشگیری از بروز مکرر این عفونت شامل مصرف دوز کم آنتی بیوتیک برای جلوگیری از بروز عفونت‌های بیش‌تر است. این درمان برای زنانی که در دوران بارداری چندین دوره باکتریوری بدون علامت داشته‌اند، توصیه می‌شود.
توجه به این نکته مهم است که مقاومت آنتی بیوتیکی یک نگرانی رو به رشد در درمان باکتریوری بدون علامت است. بنابراین استفاده عاقلانه و فقط در مواقع ضروری از آنتی بیوتیک‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است. در برخی موارد، ممکن است روش‌های درمان جایگزین مانند نوشیدن آب زغال اخته یا پروبیوتیک‌ها توصیه شود.
علاوه بر این، زنان بارداری که مبتلا به باکتریوری بدون علامت تکرار شوند هستند، لازم است به دقت تحت نظر پزشکی باشند تا هر گونه علائم عوارض جانبی مانند پیلونفریت که عفونت جدی‌تری است که می‌تواند منجر به زایمان زودرس و سایر مشکلات بارداری شود، مورد بررسی قرار گیرد. برای اطمینان از اینکه عفونت به درستی مدیریت می‌شود، آزمایش کشت ادرار و انجام معاینات منظم با یک پزشک از اهمیت برخوردار است.
سخن آخر
باکتریوری بدون علامت معمولاً در اکثر افراد یک بیماری خوش خیم به شمار می‌رود. با این حال، این عارضه زنان باردار را در معرض خطر ابتلا به عفونت‌هایی مانند عفونت مجاری ادراری یا پیلونفریت قرار می‌دهد. در نتیجه، باکتریوری بدون علامت خطر زایمان زودرس و سایر عوارض بارداری را نیز افزایش می‌دهد. به همین دلیل، زنان باردار نیاز است در مراحل اولیه بارداری برای این نوع عفونت غربالگری شوند و در صورت تشخیص وجود آن، با یک دوره کوتاه آنتی بیوتیک تحت درمان قرار بگیرند.
باکتریوری بدون علامت در دوران بارداری که درمان نشده باشد، ممکن است منجر به افزایش خطر زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و سپسیس نوزادی شود. تشخیص زودهنگام و درمان سریع برای جلوگیری از پیامدهای نامطلوب این عفونت ضروری است. در نتیجه، باکتریوری بدون علامت یک بیماری شایع در بین زنان باردار به شمار می‌رود که در صورت عدم درمان می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. با این حال با مراقبت و درمان مناسب، این بیماری به راحتی قابل کنترل است. زنان باردار لازم است از عوامل خطر باکتریوری بدون علامت آگاه باشند و اقداماتی مانند رعایت بهداشت و انجام غربالگری معمول قبل از تولد را برای جلوگیری از وقوع آن انجام دهند.
توجه به این نکته ضروری است که باکتریوری بدون علامت همچنین ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI) را در دوران بارداری افزایش دهد. عفونت‌های دستگاه ادراری می‌تواند باعث ناراحتی و بروز درد در مادر باردار شوند که در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به عوارض جدی‌تری مانند عفونت کلیه گردد. بنابراین برای زنان باردار بسیار مهم است که در صورت مشاهده نشانه‌ها و علائم عفونت ادراری، آن را به پزشک خود گزارش دهند و درمان فوری دریافت کنند.
اگر در نهایت علائمی از جمله تکرر ادرار، درد لگن یا سایر نشانه‌های عفونت دستگاه ادراری (UTI) را در خود مشاهده کردید، توصیه می‌کنیم به پزشک مراجعه نمایید.