کودک شما روی سر خود دو نقطه نرم دارد که در این نقاط، استخوان‌های جمجمه او در چند ماه اول زندگی به طور کامل با هم ترکیب نمی‌شوند. البته توجه داشته باشید که این نقاط نرم، بخشی طبیعی از رشد کودک شما را تشکیل می‌دهند. جمجمه نوزاد از چندین صفحه استخوانی تشکیل شده است که به مرور این استخوان‌ها به هم می‌پیوندند و به پوسته‌ای سخت تبدیل می‌شوند. به نقاط نرم بالای سر نوزادان و کودکان خردسال، فونتانل قدامی یا ملاج نوزاد گفته می‌شود. اگر فونتانل خیلی زود یا بیش از حد دیر سفت شود، یک پدیده غیر طبیعی در رشد کودک به شمار می‌رود.
مشکلات مربوط به فونتانل ها، مانند برآمدگی یا فرو رفتن ملاج نوزاد، ممکن است نشانه‌هایی از دیگر اختلالات و مشکلات سلامتی او باشد. علاوه بر این، نوزادان در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) یا نوزادانی که دارای مشکلات سلامتی مداوم و جدی هستند، ملاحظات بیشتری در رابطه با فونتانل‌های خود خواهند داشت. در این مقاله به شما توضیح می‌دهیم که فونتانل یا ملاج کودک شما چگونه باید زیر دست شما احساس شود، رشد کند و چه زمانی باید به دنبال مراقبت از آن باشید.
فونتانل چیست؟
فونتانل به نقطه نرم جمجمه نوزاد تازه متولد شده گفته می‌شود که در آن‌ها، استخوان‌های جمجمه نوزاد هنوز به هم جوش نیافته‌اند. این نقاط نرم به استخوان‌های جمجمه اجازه می‌دهند تا در حین تولد برحسب نیاز جابجا شوند و مغز کودک شما رشد کند. فونتنال یک بخش منحصر به فرد است که برای رشد و تکامل طبیعی مغز و جمجمه کودک شما اهمیت دارد و با رشد کودک شما بسته می‌شوند. تیم بهداشت و درمان شما فونتانل‌های کودک شما را در طول ویزیت‌های روتین بررسی می‌کند. اگر بالای سر کودک خود را لمس کنید، می‌توانید یک نقطه نرم را در بین استخوان‌های جمجمه نوزاد احساس کنید. این نقطه نرم یک فونتانل است.
اشکالی ندارد که به آرامی فونتانل های کودک خود را لمس کنید. یک فونتانل سالم باید نرم و صاف باشد. فونتانل برآمده یا فرو رفته ممکن است نشانه ای از یک مشکل سلامتی باشد.
جمجمه نوزاد تازه متولد شده از بخش‌هایی از استخوان به نام صفحات استخوانی تشکیل شده است که توسط مفاصل فیبری به نام درز سر به یکدیگر متصل می‌شوند. درزهای سر مقداری انعطاف پذیری را فراهم می‌کنند و به سر کودک شما امکان می‌دهند تا هنگام عبور از کانال زایمان کمی باریک شود. درزهای سر همچنین باعث می‌شوند تا سر کودک شما در سال‌های اول زندگی رشد کند.
دو فونتانل روی جمجمه نوزاد شما وجود دارند. این دو شکاف‌های پوشیده با پوست هستند که در آن صفحات جمجمه به هم می‌رسند. فونتانل قدامی در در نزدیکی جلو، بالای سر کودک شما قرار دارد. فونتانل قدامی بزرگ‌ترین نقطه نرم ملاج سر نوزاد است. فونتانل خلفی در نزدیکی پشت سر کودک شما قرار دارد.
چرا نوزادان نقاط نرم دارند؟
نقاط نرم روی سر نوزادان دو وظیفه اصلی دارند:
- آن‌ها این امکان را برای صفحات استخوانی جمجمه فراهم می‌کنند که هنگام زایمان واژینال از کانال باریک زایمان عبور کنند و روی هم قرار بگیرند.
- آن‌ها به جمجمه کودک اجازه می‌دهند تا منبسط شود و فضا را برای رشد سریع مغزی که در سال اول اتفاق می‌افتد، باز کند.
چه زمانی فونتانل نوزاد سفت می‌شود؟
فونتانل خلفی معمولاً فونتانل یک نوزاد از هر دو نوزاد، در حدود ۱ تا ۱۴ ماهگی بسته و ملاج نوزاد سفت می‌شود.
به طور معمول، فونتانل ها تا زمانی که کودک شما ۱۸ ماهه شود بسته می‌شود. فونتانل خلفی معمولاً ابتدا، در زمانی که دو ماه از تولد نوزاد شما گذشته است، بسته و سفت می‌شود. فونتانل قدامی بین ۷ تا ۱۸ ماهگی بسته می‌شود. البته فونتانل قدامی می‌تواند در هر زمانی بین ۴ تا ۲۶ ماهگی بسته شود. اما اگر احساس می‌کنید فونتانل‌های کودکتان خیلی زود بسته شده‌اند یا نوزاد شما ۱۸ ماه است ولی ملاج او هنوز سفت نشده نشده است، با پزشک اطفال خود مشورت کنید.
آیا می توان ملاج نوزاد را لمس کرد؟
بله، می‌توانید به آرامی فونتانل‌های کودک خود را لمس کنید. اگر انگشتان خود را به آرامی در امتداد سر کودک خود بکشید، احتمالاً می‌توانید آن‌ها را زیر دست خود احساس کنید. پزشک شما به عنوان بخشی از معاینه پزشکی روتین خود، فونتانل‌های نوزاد شما را لمس می‌کند. تا زمانی که ملایم آن را لمس کنید، نیازی به نگرانی یا ترس در مورد لمس ملاج نوزاد خود وجود ندارد.
زمانی که به آرامی نقاط نرم کودک را لمس می‌کنید، برای مثال زمانی که کودک خود را در آغوش گرفته‌اید و سر و گردن او را نگه می دارید یا زمانی که موهای کودک خود را می‌شویید، لازم نیست از آسیب رساندن به او بترسید. یک غشای ضخیم و با دوام درست زیر پوست سر کودک شما وجود دارد که از مغز او محافظت می‌کند. بنابراین لمس آرام فونتانل‌ها به نوزاد آسیبی نمی‌رساند.
برای اطمینان از محافظت از سر کودک، ایده خوبی است که به دوستان، اعضای خانواده و مراقبین خود یادآوری کنید که مراقب سر کودک خود باشند و با ملایمت با آن رفتار کنند.
یک فونتانل معمولی چگونه است؟
فونتانل نوزاد شما باید نرم و صاف باشد. اگر به آرامی فونتانل را لمس کنید، گاهی اوقات ممکن است ضربان خفیفی را زیر دست خود احساس کنید. این موضوع طبیعی است. اگر فونتانل تغییر می‌کند یا وقتی آن را لمس می‌کنید احساس می‌کنید که با حالت عادی متفاوت است، آن را به پزشک یا مامای خود نشان دهید. زیرا ممکن است نشانه‌ای باشد که ممکن است سلامت کودک شما نیاز به بررسی پزشکی داشته باشد.
وقتی ملاج نرم نوزاد نبض دارد به چه معناست؟
گاهی اوقات ممکن است به نظر برسد که نقطه نرم نوزاد شما در حال تپیدن است و نبض دارد. این کاملاً طبیعی است. خون در بدن کودک شما جریان دارد و این حرکت گاهی اوقات در جایی که ملاج نرم است قابل مشاهده می‌باشد. بنابراین اگر می‌بینید که نقطه نرم کودک شما می‌تپد، جای نگرانی نیست.
فرورفتگی فونتانل
اگر متوجه شدید که فونتانل کودک شما پایین است یا فرو رفته است، ممکن است کودک شما دچار کم آبی شده باشد. با این حال در این صورت ممکن است قبل از فرو رفتن فونتانل‌های نوزاد، علائم دیگری از کم‌آبی را در کودک خود مشاهده کنید. سایر علائم کم آبی بدن نوزاد شامل موارد زیر می‌باشند:
- کم‌تر خیس شدن پوشک
- نوزاد خوب تغذیه نمی‌کند.
- از دست دادن مایعات ناشی از استفراغ یا اسهال
- عرق کردن در هوای بسیار گرم
- کم‌تر هوشیار بودن یا بی حال بودن و خواب آلودگی نوزاد
- چشم‌های گود رفته
- دهان خشک
- پوست خنک
- تحریک پذیری
در صورتی که در این باره نگران هستید که نوزاد شما دچار کم آبی شده است، فوراً با ارائه دهنده خدمات بهداشتی کودک خود تماس بگیرید. به خاطر داشته باشید که گاهی اوقات ممکن است در نوزادانی که دچار کم آبی نیستند نیز لکه‌های نرم فرو رفته ایجاد شود. به هر صورت بهترین کار این است که پزشک کودک شما دلیل آن را تشخیص دهد.
برآمدگی فونتانل
فونتانل برآمده یا متورم ممکن است نشانه تعدادی از اختلالات و بیماری‌های جدی اما نادر از جمله مننژیت یا آنسفالیت (التهاب مغزی)، خونریزی مغزی، هیدروسفالی (آب آوردن مغز)، آبسه یا علل دیگر افزایش فشار در مغز نوزاد باشد. بنابراین در صورتی که فکر می‌کنید که فونتانل نوزاد شما برآمده یا فرو رفته است، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
اگر نوزاد شما به نقطه نرم ملاج خود ضربه زد چه باید کرد؟
اگر نوزاد شما به نقطه نرم ملاج خود ضربه زد، با پزشک خود تماس بگیرید. در صورتی که متوجه تورم/برآمدگی نقطه نرم و/یا کبودی در اطراف چشم یا پشت گوش او شدید، این ممکن است به دلیل ضربه مغزی باشد. در این صورت بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. سایر علائم آسیب یا ضربه به سر که نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- گریه بی وقفه نوزاد
- کودک شما تمایلی به شیر خوردن ندارد.
- استفراغ
- تشنج
- ترشح یا خون از گوش یا بینی
- مشکل در بیدار شدن بعد از خواب
اگر ملاج نوزاد خیلی زود سفت شود چه؟
فونتانل‌های کودک شما ممکن است زود بسته شوند. این ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. ممکن است کودک شما پرکاری تیروئید (سطوح بالای هورمون تیروئید) یا هیپرپاراتیروئیدیسم (سطح بالای هورمون پاراتیروئید) داشته باشد. یکی دیگر از دلایل بسته شدن زودرس فونتانل نوزاد، نقصی مادرزادی است که به نام کرانیوسینوستوزیس شناخته می‌شود. کرانیوسینوستوز زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند مفصل فیبری (درز سر) بین صفحات استخوانی در جمجمه نوزاد خیلی زود، قبل از این که رشد مغز نوزاد به پایان برسد، به یکدیگر می‌پیوندند. همانطور که مغز به رشد خود ادامه می‌دهد، از داخل به جمجمه فشار می‌آورد اما نمی‌تواند به ناحیه بسته گسترش یابد. این باعث می شود جمجمه شکل غیرعادی پیدا کند.
اگر متوجه شدید که فونتانل‌های کودکتان زود بسته شده است، اگر می‌توانید برآمدگی در جمجمه کودکتان احساس کنید، یا اگر فکر می‌کنید سر نوزادتان شکل غیرعادی دارد، کودک خود را نزد پزشک عمومی یا متخصص اطفال ببرید.
اگر فونتانل بسته نشود چه؟
همانطور که فونتانل‌ها می‌توانند خیلی زود بسته شوند، فونتانل‌هایی که دیر بسته می‌شوند نیز می‌توانند نشانه ای از مشکلات پزشکی باشند. فونتانل‌های نوزاد شما ممکن است به دلایل مختلف به موقع بسته نشود. دلایل رایج برای تاخیر در بسته شدن فونتانل عبارتند از کم کاری مادرزادی تیروئید (هورمون‌های تیروئید پایین از بدو تولد)، سندرم داون، افزایش فشار داخل مغز، راشیتیسم و ماکروسفالی ارثی (تمایل ژنتیکی به داشتن سر بزرگ). دلایل بسته شدن فونتانل‌ها در خارج از محدوده زمانی عادی شامل موارد زیر می‌باشند:
- آکندروپلازی: یک اختلال ژنتیکی که بر رشد غضروف و استخوان تأثیر می‌گذارد.
- کم کاری تیروئید: مشکلی در غده تیروئید که بر تولید هورمون تأثیر می‌گذارد.
- سندرم داون
- افزایش فشار در مغز
اگر یک یا هر دو فونتانل کودک هنوز در سن ۲ سالگی بسته نشده است، با پزشک عمومی یا پزشک اطفال خود صحبت کنید.
چه زمانی باید نگران باشید؟
فقدان نقاط نرم روی سر کودک شما ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری بسیار نادر به نام کرانیوسینوستوزیس باشد، یک نقص مادرزادی که در آن استخوان های جمجمه کودک شما زودتر از حد طبیعی به هم جوش می‌خورند و در نتیجه سر بدشکل می‌شود. در این صورت با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی کودک خود تماس بگیرید. علائم کرانیوسینوستوزیس شامل موارد زیر می‌باشد:
- به نظر می‌رسد کودک شما فاقد نقاط نرم است
- لبه‌های برجسته و محکمی در محل برخورد صفحات جمجمه وجود دارد.
- شکل جمجمه کودک بد شکل به نظر می‌رسد و با گذشت زمان رشد نمی‌کند.
سفت شدن ملاج برای نوزادان با مشکلات پزشکی
ملاج نوزادان نارس یا نوزادانی که دارای مشکلات پزشکی مداوم هستند، ممکن است با برنامه متفاوتی بسته و سفت شود. شرایطی مانند هیدروسفالی و خونریزی مغزی معمولاً بر روی زمان بسته شدن فونتانل تأثیر می‌گذارد؛ اگر چه سایر مشکلات سلامتی نیز ممکن است تأثیر مشابهی داشته باشند. پزشک و پرستار کودک شما می‌توانند به شما بگوید که چه زمانی باید انتظار داشته باشید که فونتانل‌های کودکتان بسته به شرایط او بسته شود.
اگر نگران باشم، با چه کسی تماس بگیرم؟
اگر در مورد فونتانل نوزاد خود نگرانی دارید، لازم است یک قرار ملاقات با پزشک عمومی یا پزشک اطفال خود را بگذارید و با او مشورت نمایید.
سخن آخر
اگر چه ممکن است کمی عجیب به نظر برسد که نوزاد شما نقاط نرمی روی سر خود داشته باشد، اما ملاج یا فونتانل نوزاد در واقع دو هدف مهم را دنبال می‌کند: آسان‌تر کردن عبور کودک از کانال زایمان در حین زایمان واژینال و اطمینان از این که جمجمه کودک شما می‌تواند بزرگ شود تا جایی برای مغز در حال رشد او ایجاد کند.
در حدود ۱۸ ماهگی، فونتانل‌های کودک شما بسته و ملاج او سفت خواهد شد. بنابراین لازم است هنگام در آغوش گرفتن نوزاد، با سر او ملایم رفتار کنید. در صورتی که نوزاد شما به طور تصادفی به یک نقطه نرم برخورد کرد، روی جای سفتی افتاد یا اگر نگران فرو رفتگی یا آسیب دیدن یکی از نقاط نرم او هستید، فوراً با پزشک کودک خود تماس بگیرید.
در صورتی که در بررسی شکل سر فرزند خود متوجه نقاط صاف‌تر شده‌اید، ممکن است به این دلیل باشد که نوزاد شما زمان زیادی را صرف دراز کشیدن به پشت می‌کند و به یک جهت نگاه می‌کند. فشار طولانی مدت بر روی استخوان‌های نرم تر جمجمه نوزاد می‌تواند این ناحیه را صاف کند.