رحم یک عضو مهم در بدن بانوان است. پیشتر در یک مقاله مفصل با آناتومی و وظایف این عضو مهم آشنا شدید. در مقاله بررسی آناتومیک رحم ذکر شد که رحم یک عضو گلابی شکل وارونه است که محل رشد و پرورش جنین است. گاهی به دلایل ناشناخته ممکن است شکل رحم از این حالت خارج شود و رحم در قسمت بالای خود دارای یک شکاف باشد. این شکاف می‌تواند کم یا زیاد باشد. وجود شکاف باعث می‌شود رحم شکل قلب مانندی به خود بگیرد. به چنین وضعیتی رحم دوشاخ یا دو شاخه گفته می‌شود. رحم دو شاخ یک اختلال مادرزادی است که معمولاً در شرایط عادی مشکلی برای سلامتی فرد به وجود نمی‌آورد اما وجود رحم دوشاخ در دوران بارداری ممکن است برخی عوارض بارداری را تشدید کند و مشکلاتی را برای سلامت مادر و جنین ایجاد کند. در این مقاله تیم پینو بیبی به بررسی وضعیت رحم دوشاخ و تاثیر آن بر زندگی بانوان خواهد پرداخت.
رحم دوشاخ و عوارض آن
رحم یک اندام گلابی شکل است که دارای یک بخش تنه است که در قسمت بالا، رحم به دو لوله فالوپ وصل می‌شود و پایین رحم به دهانه رحم و واژن ختم می‌شود. رحم دو شاخ (Bicornuate Uterus)، رحمی با شکل نامتعارف و نامنظم است. رحم دوشاخ به شکل قلب توصیف می‌شود که به جای این که یک حفره توخالی باشد، یک حفره دو طرف (دو شاخه) است. این وضعیت نادر و مادرزادی است که می‌تواند در دوران بارداری عوارضی ایجاد کند و تنها با جراحی قابل درمان است.
رحم دو شاخ چیست؟
اگر رحم بانوی دو شاخ است به این معنی است که رحم او به جای گرد به شکل قلب است. یک رحم معمولی به شکل گلابی وارونه است. قسمت پهن و گرد گلابی مانند آن بیشتر شبیه قسمت بالایی رحم (فوندوس Fundus) است. اگر رحم بانوی دوشاخ است، قسمت بالای رحم در وسط به سمت داخل فرو می‌رود و شبیه قلب می‌شود. معمولاً به آن رحم قلبی شکل گفته می‌شود.
اصولاً رحم یک حفره توخالی است و به گونه‌ای ساخته شده است که برای رشد جنین در دوران بارداری منبسط شود. اگر رحم دوشاخ باشد، بالای رحم با یک تکه بافت از هم جدا می‌شود. بسته به درجه جدایی (میزان فرورفتگی قسمت فوندوس)، این فرورفتگی می‌تواند در دوران بارداری مشکلاتی ایجاد کند زیرا این نوع رحم ممکن است نتواند به طور کامل منبسط شود.
رحم دو شاخ یک بیماری مادرزادی است، به این معنی که قبل از تولد، رحم فرد به این صورت شکل گرفته است. رحم دوشاخ معمولاً دلیلی برای نگرانی نیست. برای افرادی که با رحم دوشاخ باردار می‌شوند، خطر سقط جنین و زایمان زودرس افزایش می‌یابد. اکثر اشخاص از داشتن رحم دوشاخ آگاه نیستند زیرا معمولاً علائمی ندارند. برخی از افراد پریودهای دردناک یا سقط‌های مکرر را تجربه می‌کنند.
رحم دو شاخ چقدر شایع است؟
در بین ناهنجاری‌های رحم؛ رحم دوشاخ یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های رحم است، اما هم‌چنان نادر است، کمتر از ۵ دصد از افرادی که در بدو تولد مونث هستند دارای رحم دو شاخ هستند (این آمار افراد مبتلا به اختلا هویت جنسی (AFAM) را نیز دربر می‌گیرد). اکثر افراد تا زمانی که باردار نشوند و چندین بار سقط جنین را تجربه کنند، متوجه نمی‌شوند که رحم نامنظمی دارند.
آیا داشتن رحم دو شاخ مضر است؟
پاسخ منفی است. داشتن رحم دو شاخ بد یا خطرناک نیست. در بیشتر موارد، بانوان اطلاعی ندارند که رحم قلبی شکل دارند، زیرا رحم دو شاخ علائم قابل توجهی نخواهند داشت. داشتن یک رحم نامنظم می‌تواند به عوارض دوران بارداری دامن بزند. اگر بانوی رحم دو شاخ دارد، باید با متخصص خود صحبت کند تا متوجه شود که این وضعیت چگونه بر زندگی او تأثیر می‌گذارد.
علائم رحم دو شاخ چیست؟
اگر رحم دو شاخ دارید، ممکن است این موارد را تجربه کنید:
- سقط مکرر (معمولاً بیش از سه بار)
- خونریزی واژن
- قاعدگی دردناک
- مقاربت دردناک (دیسپارونی)
- درد لگن
در برخی موارد، زنان ممکن است متوجه نباشند که رحم قلبی شکل دارند زیرا علائمی ندارند. از آنجایی که فرد با رحم دو شاخ متولد شده است، علائم ممکن است برای او طبیعی باشد. اغلب اوقات، فرد تا زمانی که باردار نشده یا چندین بار سقط جنین داشته است، از داشتن رحمی به شکل قلب آگاه نیست.
چه چیزی باعث ایجاد رحم دو شاخ می‌شود؟
رحم دو شاخ یک ناهنجاری آناتومیک مادرزادی است، یعنی فرد با آن متولد شده است. رحم جنین (جنسیت دختر) در حالی که هنوز در رحم مادرش است بین هفته‌های دهم تا بیستم بارداری رشد می‌کند.
در طول رشد، دو مجرا (که مجرای مولر نامیده می‌شوند) به طور معمول با هم ترکیب می‌شوند و یک حفره رحمی را تشکیل می‌دهند. در مورد رحم دو شاخ، دو حفره رحمی وجود دارد زیرا مجاری به طور کامل با هم ادغام نشده‌اند. رحم دو شاخ می‌تواند شکل قلب عمیق داشته باشد یا می‌تواند جزئی باشد و هرگز مشکلی ایجاد نکند.
وجود رحم قلبی شکل در یک زن، مادرزادی است اما ارثی نیست. به این معنی که فرد آن را به فرزندان خود منتقل نمی‌کند زیرا این نقص ربطی به ژن‌های مادر ندارد.
رحم دو شاخ چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بیشتر بانوان تا زمانی که دچار سقط مکرر بارداری نشوند، از داشتن رحم دو شاخ آگاه نیستند. بررسی شکل رحم پس از سقط مکرر، بی‌نظمی را آشکار می‌کند. در موارد دیگر، رحمی به شکل قلب در طی یک سونوگرافی معمول در دوران بارداری یا به دلیل پریودهای دردناک نمایان می‌شود.
- پس از معاینه اولیه لگن، متخصص از چندین تکنیک تصویربرداری برای تایید رحم دوشاخ استفاده می‌کند. این کار برای اندازه‌گیری عمق جدایی و تشخیص رحم دو شاخ از سایر ناهنجاری‌های رحمی انجام می‌شود.
- سونوگرافی: سونوگرافی معمولاً اولین آزمایش تشخیصی است که برای تشخیص رحم قلبی شکل استفاده می‌شود. پس از شناسایی، متخصص ممکن است از تشخیص‌های پیشرفته‌تری استفاده کند تا دید بهتری از شکل رحم را داشته باشد. سونوگرافی سه بعدی نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.
- ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): این تصویر دقیق‌ترین تصاویر را از رحم ایجاد می‌کند زیرا می‌تواند ابعاد و زوایای متعددی از رحم را نشان دهد.
انواع مختلف رحم دو شاخ کدامند؟
متخصصین ممکن است رحم دوشاخ را جزئی (یا ناقص) یا کامل توصیف کند. این اصطلاحات به میزان فرورفتگی موجود در بالای رحم (فوندوس) به سمت دهانه رحم اشاره دارد.
- رحم دو شاخ جزئی: رحم دوشاخ جزئی میزان کمتری از جدایی بین دو حفره را توصیف می‌کند. رحم هنوز به شکل قلب است، اما فرورفتگی که رحم را تقسیم می‌کند به این شدت نیست.
- رحم دوشاخ کامل: رحم دوشاخ کامل زمانی است که فرورفتگی در بالای رحم شدید باشد و جدا شدن حفره رحم را مشخص‌تر کند.
چگونه رحم دو شاخ اصلاح می‌شود؟
در بیشتر موارد، این وضعیت (رحم دوشاخ) نیازی به درمان جراحی ندارد. هر چند که رحم دوشاخ ممکن است از طریق جراحی اصلاح شود. رحم دوشاخ از طریق جراحی به نام متروپلاستی درمان می‌شود. اما، این روش بحث برانگیز است و فقط در شرایط خاص انجام می‌شود. شکل رحم به شکل گلابی وارونه ترجیحی اصلاح می‌شود. این جراحی را می‌توان به روش لاپاراسکوپی انجام داد. متروپلاستی یک جراحی کم تهاجمی است که نیازی به برش بزرگ ندارد. این جراحی شامل برداشتن بافتی است که باعث فرورفتگی یا ظاهر قلب مانند شده است.
افراد باید حداقل سه ماه منتظر بمانند تا بعد از انجام متروپلاستی اقدام به بارداری کنند. این به دلیل افزایش خطر پارگی رحم در طول زایمان است.
عوارض درمان رحم دوشاخ چیست؟
خطرات مرتبط با جراحی اصلاح رحم دوشاخ عبارت هستند از:
- خونریزی
- عفونت
- چسبندگی رحم و یا اسکار
اگر درمان رحم دو شاخ توصیه شود، پزشک این روش، خطرات آن و شانس فرد برای داشتن یک بارداری موفق را توضیح خواهد داد.
چگونه می‌توان از ایجاد رحم دو شاخ جلوگیری کرد؟
هیچ کاری نمی‌توان برای جلوگیری از رحم قلبی شکل (رحم دوشاخ) انجام داد. این وضعیتی است که در بدو تولد وجود دارد و ناشی از کاری نیست که والدین انجام داده‌اند یا انجام نداده‌اند.
آیا در صورت داشتن رحم دو شاخ باز هم می‌توان بچه‌دار شد؟
پاسخ مثبت است. اگر فردی رحم دو شاخ دارد، هنوز هم می‌تواند بچه‌دار شود. با این حال، این زن بیشتر در معرض خطر عوارض بارداری است و این به این خاطر است که رحم او قادر به انبساط نیست تا بتواند جنین را در خود جای دهد. متخصصین به این زنان در مورد اقدامات احتیاطی که باید در دوران بارداری انجام دهند و این که رحم قلبی شکل می‌تواند بر بارداری و زایمان آنان تأثیر بگذارد، گفتگو خواهند کرد.
رحم دو شاخ چه تاثیری بر بارداری خواهد داشت؟
توانایی زنان برای باردار شدن معمولاً تحت تأثیر رحم دو شاخ قرار نمی‌گیرد. با این حال، شکل رحم، مادر را در معرض خطر کمی بیشتر (نسبت به سایر مادران با رحم طبیعی) برای برخی از عوارض بارداری قرار می‌دهد:
- سقط جنین
- زایمان زودرس و تولد زودهنگام نوزاد
- وزن کم هنگام تولد (ناشی از نداشتن فضای کافی برای رشد در رحم)
- خونریزی واژن
- قرار گیری جنین در وضعیت بریچ، عرضی یا در موقعیت دیگری غیر از سر به پایین در رحم
- افزایش شانس زایمان سزارین
- خونریزی پس از زایمان
- جفت سرراهی یا سایر شرایط جفت (مانند جفت سرراهی، جفت خندقی)
- فشار خون بالا ناشی از بارداری
- دهانه رحم ناتوان
مدیریت بارداری در رحم دوشاخ افزایش نظارت است. این زنان احتمالاً سونوگرافی‌های پیش از زایمان بیشتری خواهند داشت تا پزشک بتواند اندازه و شکل رحم، موقعیت جنین و جفت را در این زنان مشاهده کند. شکل غیرمعمول رحم احتمال انجام عمل سزارین را افزایش می‌دهد زیرا احتمال بریچ بودن جنین بیشتر است.
افرادی که دارای رحم دوشاخ هستند می‌توانند بارداری سالم و زایمان طبیعی داشته باشند. در مادران دارای رحم دوشاخ اقدامات احتیاطی برای اطمینان از ایمن ماندن مادر و جنین در دوران بارداری و تولد انجام می‌شود.
آیا بارداری و وضع حمل تحت تأثیر رحم دوشاخ قرار دارد؟
زایمان این‌گونه زنان ممکن است تحت تاثیر یک رحم قلبی شکل باشد. از آنجایی که رحم شکل نامنظمی دارد، ممکن است به اندازه کافی منبسط نشود تا بتواند یک نوزاد کامل را در خود جای دهد. این بدان معنی است که کودک ممکن است در وضعیت نامناسبی قرار داشته باشد یا خیلی سفت و سخت در داخل رحم جمع شود. داشتن رحم دو شاخ، احتمال بریچ بودن جنین را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، متخصصین اغلب برای این بانوان سزارین را توصیه می‌کنند.
آیا در صورت داشتن رحم دو شاخ، نوزاد دچار نقص مادرزادی می‌شود؟
جواب منفی است. کودک فقط به خاطر داشتن رحم دو شاخه دچار نقص مادرزادی نخواهد شد. زنان در معرض افزایش خطر زایمان زودرس هستند (زمان زایمان قبل از هفته سی و هفتم بارداری). این بدان معناست که جنین می‌تواند نارس یا قبل از رشد کامل اندام‌ها یا سیستم‌های خاص به دنیا بیاید.
آیا خطرات سلامتی مرتبط با رحم دو شاخ وجود دارد؟
افرادی که باردار نیستند یا نمی‌خواهند باردار شوند، خطرات سلامتی زیادی ندارند که نگران آن باشند. اگر فردی رحم دو شاخ دارد، باید بداند که خطر ابتلا به آندومتریوز و سقط‌های مکرر در این زنان بیشتر است.
اگر زنی با رحم دو شاخ باردار است، بیشترین خطرات مرتبط با رحم دو شاخ عبارت هستند از:
- سقط جنین
- زایمان زودرس
- نوزادان کم وزن هنگام تولد
- نوزادان در حالت بریچ یا عرضی در رحم
چه زمانی به خاطر رحم دو شاخ باید به متخصص رجوع کرد؟
اگر زنی خونریزی واژینال نامنظم دارد یا درد لگن در طول قاعدگی یا رابطه جنسی دارد، با پزشک خود مشورت کند. این‌ها می‌تواند نشانه‌های رحم دو شاخ باشد.
اگر زنی با رحم دوشاخ باردار است و رحم دو شاخ برای او تشخیص داده شده است، در صورت مشاهده علائم زایمان زودرس، مانند گرفتگی رحم یا پارگی غشا، باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرد.
در مورد رحم دو شاخ چه سوالاتی باید از پزشک پرسید؟
برخی از سوالاتی که باید از پزشک در مورد این وضعیت پرسید عبارت هستند از:
- آیا رحم دوشاخ باید درمان شود؟
- رحم دو شاخه چه عوارضی برای سلامتی ایجاد می‌کند؟
- خطرات بارداری با رحم دو شاخ چیست؟
- آیا با وجود رحم دو شاخ هنوز هم می‌توان باردار شد؟
- وضع حمل چگونه تحت تأثیر رحم دو شاخ قرار خواهد گرفت؟
- آیا کودک با وجود رحم دو شاخ سالم به دنیا می‌آید؟
در صورت داشتن رحم دوشاخ می‌توان جنین دوقلو داشت؟
بارداری دوقلو با رحم دو شاخ بسیار نادر است اما ممکن است. هر دو وضعیت (بارداری دو قلو و رحم دوشاخ) با تعدادی از خطرات مانند زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، سقط جنین و وضعیت نادرست همراه است. وضعیت نادرست زمانی است که جنین قبل از زایمان در حالت سر به پایین در رحم نباشد و این وضعیت قرارگیری جنین‌ها در رحم به هر حال هر دو وضعیت وضع حمل را مشکل می‌کند هم وضع حمل دو قلویی بودن و هم اگر رحم مادر دو شاخ باشد. اگر هر دو حالت رحم دوشاخ و بارداری دو قلویی توامان باشد ولی جنین‌ها در وضعیت سفالیک باشند احتمال وضع حمل موفق می‌رود اما معمولاً رحم در حالت طبیعی برای دو قلوها جای کافی ندارد و یکی از جنین‌ها ممکن است وضعیت سفالیک نداشته باشد چه برسد به وضعیتی که رحم دو شاخ باشد و قابلیت اتساع رحم کمتر است.
سخن آخر
اگر برای بانوی تشخیص داده شد که دارای رحم دو شاخه است، با متخصص یا پزشک خود در مورد هر گونه عوارض سلامتی که باید از آن آگاه باشد، مشورت کند. پزشکان می‌توانند خطرات را بر اساس سابقه سلامتی و علائم او مورد بحث قرار دهند. افرادی که دارای رحم دو شاخ هستند بیشتر در معرض خطر برخی از عوارض بارداری هستند. با این حال، اکثر افراد مبتلا به این بیماری، نوزادان سالمی به دنیا می‌آورند.