اختلال دو قطبی(Bipolar Disorder) یک اختلال روانی است که سبب بروز تغییرات شدید در خلق و خو و انرژی افراد می‌شود. این اختلال با دوره‌های تناوبی از وضعیت‌های افسردگی شدید (دوره افسردگی) و دوره‌های شیدایی مشخص می‌شود.
در دوره افسردگی، افراد تجربه‌هایی از افسردگی، بی‌اشتهایی، افکار منفی، خستگی شدید، کاهش انرژی و از دست دادن لذت در فعالیت‌های روزمره را دارند. در مقابل، در دوره شیدایی، افراد تجربه‌هایی از افزایش شدید هیجان، افزایش انرژی، خواب کمتر و افزایش فعالیت‌ها را دارند.
اختلال دو قطبی می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تأثیر بگذارد، از جمله کارآیی شغلی، روابط شخصی، تحصیلات و سلامت عمومی. این اختلال به طور معمول در دوران بلوغ ظاهر می‌شود، اما ممکن است در دوران نوجوانی هم آغاز شود.
علت دقیق ایجاد اختلال دو قطبی هنوز مشخص نشده است، اما به نظر می‌رسد که عوامل ژنتیکی، شیمی مغز و عوامل محیطی، به شکل ترکیبی، در ایجاد این اختلال نقش دارند. درمان اختلال دو قطبی شامل داروها، مشاوره روان‌شناختی و ترکیبی از این دو می‌باشد تا به کنترل علائم و پیشگیری از دوره‌های شدیدتر و بازگشتی اختلال کمک شود.
اختلال دو قطبی در کودکان (Bipolar Disorder in Children)، به همان شکلی که در بزرگ‌ترها دیده می‌شود، در کودکان نیز ظاهر می‌شود. این بیماری در کودکان نوعی اختلال مغزی محسوب می‌شود که سبب تغییرات غیر عادی در رفتار، خلق و خو و حتی سطح انرژی آن‌ها می‌شود. این تغییرات به حدی است که کودک برای ارتباط برقرار کردن با دیگران، انجام تکالیف مدرسه و کارهای روزمره با مشکلات جدی مواجه می‌شود. این کودکان در مواجه با چالش‌ها، نسبت به سایر کودکان واکنش‌های بسیار متفاوت‌تری از خود نشان می‌دهند. برای مثال ممکن است به دلیل بروز مشکلی نه چندان جدی، افکار خودکشی داشته باشند یا بخواهند به خود یا دیگران آسیب وارد کنند.
علائم اختلال دوقطبی در کودکان چیست؟
علائم اختلال دو قطبی در کودکان شامل موارد زیر می‌شوند:
دوره‌های شیدایی در کودکان:
در این دوره، کودکان ممکن است از انرژی زیاد، تنش و هیجان بالا، کاهش نیاز به خواب، افکار پرهیجان و انجام کارهای بیش از حدتوان رنج ببرند. آن‌ها ممکن است ریسک‌پذیرتر باشند و تصمیم‌های ناپایدارتری بگیرند.
دوره‌های افسردگی در کودکان:
کودکان ممکن است در این دوره از افسردگی، خستگی، ناتوانی، عدم تمایل به شرکت در فعالیت‌ها، از دست دادن لذت تفریحات و افکار منفی رنج ببرند.
کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی و تحصیلی دچار مشکل شوند. اختلال در تمرکز، افکار پر هیجان در دوران شیدایی و کاهش توانایی در مدت دوره‌های افسردگی می‌تواند تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی آن‌ها داشته باشد.
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان به دلیل تفاوت‌های علائم در جزئیات، چالش‌برانگیز است. از این رو، متخصصین بهداشت روان کودکان و نوجوانان معمولاً از مجموعه اطلاعات و ارزیابی‌های مختلفی برای تشخیص این اختلال استفاده می‌کنند. درمان نیز ممکن است شامل داروها، مشاوره روان‌شناختی و ترکیبی از این دو باشد.
علت بروز اختلال دو قطبی در کودک
همان‌طور که پیش از این اشاره شد، علت دقیق بروز اختلال دوقطبی در کودکان هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما معمولاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، شیمیایی مغزی، محیطی و تجربی می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند. با توجه به نتایج مطالعات انجام شده، از جمله مهمترین عواملی که بر اختلال دوقطبی در کودکان تأثیر دارند عبارت هستند از:
عوامل ژنتیکی: اختلال دوقطبی در خانواده‌ها معمولاً به صورت ارثی انتقال پیدا می‌کند. اگر یک کودک والدین یا برادر یا خواهر با اختلال دوقطبی داشته باشد، احتمال بیشتری برای بروز این اختلال در کودک وجود دارد.
عوامل شیمیایی مغزی: تغییرات در سیستم‌های شیمیایی مغز، به ویژه سطوح نوروترانسمیترها مانند سروتونین و دوپامین، می‌تواند بر اختلال دوقطبی تأثیر بگذارد. بروز اختلال در مواد شیمیایی مغز می‌توانند علائم اختلال دوقطبی را تشدید کنند.
عوامل محیطی: تجربیات محیطی نیز می‌توانند در بروز اختلال دوقطبی در کودکان نقش داشته باشند. مثلاً تغییرات در سطح استرس، ترمیم ناپذیری اتفاقات منفی، فشارهای خانوادگی یا مشکلات در مدرسه ممکن است عوامل محیطی باشند که تأثیر بسزایی در بروز اختلال دوقطبی در کودکان داشته باشند.
عوامل نورو آناتومیکال: تحقیقات نشان داده‌اند که تغییرات ساختار مغزی و کارکرد آن نیز ممکن است در اختلال دوقطبی نقش داشته باشند. تحولات در نواحی مغزی که مرتبط با تنظیم هیجانات و تغییرات شدید در احساسات هستند، ممکن است در بروز این اختلال تأثیر داشته باشند.
با این حال، همچنان نیاز به تحقیقات بیشتری برای درک عمیق‌تر علت‌های بروز اختلال دوقطبی در کودکان وجود دارد. همچنین، تأثیر ترکیبی این عوامل و نحوه تعامل آن‌ها همچنان موضوع مطالعه و پژوهش‌های علمی است.
علائم اختلال دو قطبی در کودکان؛ دوران شیدایی یا هیپومانیا
اختلال دوقطبی در دوره شیدایی در کودکان ممکن است با علائم و ویژگی‌های خاصی همراه باشد. این دوره معمولاً با افزایش انرژی و خوشحالی بیش از حد، تغییرات در خلق و خو و کاهش نیاز به خواب همراه است. در زیر، علائم اختلال دوقطبی در دوره شیدایی یا هیپومانیا در کودکان آورده شده است:
افزایش انرژی و فعالیت: کودک در این دوره، ممکن است احساس افزایش شدیدی در انرژی و فعالیت داشته باشد ممکن است به شدت پرشور و پرانرژی باشد و از طریق انجام کارهای مختلف خود را مشغول کند.
خوشحالی و خنده بیش از حد: کودک در دوره شیدایی ممکن است خنده‌های بیش از حد داشته باشد و خوشحالی بیش از حدی را تجربه کند. این خوشحالی ممکن است به گونه‌ای باشد که از طریق شادی و خنده‌های بی‌پایان به نمایش گذاشته شود.
ریسک‌پذیری غیر معمول: کودکان در این دوره ممکن است ریسک‌پذیرتر باشند و به تصمیمات پرخطر و پرمخاطره دست بزنند. آن‌ها در این دوران تمایل زیادی به انجام تجربه‌های جدید و پرخطر دارند.
کمبود خواب: در دوره شیدایی، کودک ممکن است نیاز به خواب کمتری داشته باشد. با وجود خواب کم در این دوران، کودکان احساس خستگی کمتر و احساس انرژی زیادی در طول روز دارند.
تغییرات در تفکر و افکار: کودک در این دوران افکاری پر از هیحان و تمرکز را تجربه می‌کند و به سرعت ذهن خود را از یک موضوع به موضوع دیگر تغییر می‌دهد. کودک ممکن است احساس کند که افکارش از او بیرون می‌پرند و قادر به کنترل افکارش نیست.
حس مهم بودن بیش از اندازه: کودک در دوره شیدایی ممکن است احساس کند که بسیار مهم و متمایز است و درخشش ویژه‌ای دارد.
توجه داشته باشید که این علائم باید توسط متخصصین بهداشت روان کودکان و نوجوانان تشخیص داده شوند، این نشانه‌ها ممکن است در دوره‌های مختلف زمانی و با شدت‌های متفاوت ظاهر شوند.
علائم اختلال دو قطبی در کودکان؛ دوران افسردگی
اختلال دوقطبی در کودکان با دوره‌های افسردگی نیز همراه است. این دوره‌های افسردگی ممکن است با تغییرات شدید در خلق و خو، انرژی، افکار و تغییر در رفتار کودک همراه باشند. در زیر، علائم اختلال دوقطبی در دوره افسردگی در کودکان آورده شده است:
کاهش انرژی و فعالیت: کودک در دوره افسردگی ممکن است انرژی کمتری داشته باشد و به فعالیت‌های روزمره کمتری بپردازد. کودک در این دوران کمتر از همیشه به بازی‌ها و تفریحات علاقه دارد.
خستگی و ضعف: کودکان ممکن است در دوره افسردگی احساس خستگی و ضعف کنند و به شدت کم‌انرژی باشند.
کاهش اشتها یا افزایش وزن: در دوره افسردگی، کودکان ممکن است اشتهای کمتری داشته باشند و وزن کمی از دست بدهند یا به عکس، افزایش وزن داشته باشند.
تغییرات در خواب: در این دوره، کودک ممکن است دچار تغییرات در الگوی خواب شود. کودک ممکن است از حد معمول بخوابد.
احساس ناامیدی و افسردگی: کودک ممکن است احساس ناامیدی، بی‌اشتیاقی و افسردگی کند. او ممکن است درگیر افکار منفی و پیش‌بینی‌های تاریکی برای آینده باشد.
کاهش تمایل به تفریحات و فعالیت‌های سابق: کودک در این دوران به فعالیت‌های روزمره یا تفریحاتی که قبلاً دوست داشته است، علاقه کمتری نشان می‌دهد.
خودکشی یا افکار خودکشی: در دوره افسردگی، افکار خودکشی یا احساساتی مرتبط با خودکشی در کودکان ممکن است ظاهر شود. این امر بسیار جدی است و نیازمند مراقبت و مداخله تخصصی است.
نکته مهم این است که هر کودک دارای ویژگی‌ها و واکنش‌های منحصربه‌فردی است، علاوه بر آن افسردگی نیز مانند دوران شیدایی، در دوره‌های مختلف زمانی و با شدت‌های متفاوت ممکن است ظاهر شود. برای آشنایی بیشتر در این رابطه می‌توانید به مقاله افسردگی در کودکان در سایت پینو بیبی مراجعه کنید.
راه‌های تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان
تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان معمولاً چالش‌برانگیز است، زیرا علائم آن‌ها ممکن است با سایر اختلالات روانی یا رفتاری در کودکان تداخل داشته باشد. برای تشخیص دقیق، به اطلاعات جامع از سوابق رفتاری، عاطفی و توانمندی‌های کودک نیاز است. روش‌هایی که برای تشخیص اختلال دو قطبی در کودکان استفاده می‌شود، شامل موارد زیر می‌شود:
ارزیابی تاریخچه پزشکی و خانوادگی: اطلاعات در مورد سوابق پزشکی و خانوادگی، از جمله تاریخچه اختلالات روانی یا دوقطبی در افراد خانواده، می‌تواند به اطلاعات مهمی برای تشخیص و تفهیم علت‌ها کمک کند.
مصاحبه با کودک و خانواده: مصاحبه با کودک و خانواده در مورد علائم، تغییرات رفتاری و عواطف می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت کودک ارائه دهد.
پرسشنامهها و مقیاس‌ها: استفاده از پرسشنامهها و مقیاس‌های استاندارد می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر کمک کند. مثلاً مقیاس”CBCL” برای اختلالات رفتاری کودکان و مقیاس”K-SADS” برای اختلالات روانی کمک کننده هستند.
مشاهده و ثبت رفتارها: مشاهده دقیق رفتارهای کودک در محیط‌های مختلف، مانند خانه و مدرسه، می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره علائم اختلال دوقطبی ارائه دهد.
مشاوره روان‌شناختی و روان‌پزشکی: مشاوره با متخصصان روانشناسی و روان‌پزشکی می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر کمک کند. این متخصصین می‌توانند از ابزارهایی مانند مصاحبه‌ها، مشاهده‌ها و تست‌های روان‌شناختی برای تشخیص استفاده کنند.
روش‌های درمان اختلال دو قطبی در کودکان
درمان اختلال دوقطبی در کودکان می‌تواند شامل ترکیبی از روش‌های مختلف باشد، از جمله داروها، مشاوره روان‌شناختی، تغییرات در سبک زندگی و پشتیبانی از خانواده. در ادامه، راه‌های درمانی برای اختلال دوقطبی در کودکان آورده شده است:
داروها: پزشکان ممکن است داروهایی را برای کنترل علائم اختلال دوقطبی در کودکان تجویز کنند. این داروها شامل استیبل کننده‌ها و تثبیت کننده‌های خلق و خو، داروهای ضدافسردگی و ضدمانیت (ضدشیدایی) می‌شوند. تجویز دقیق داروها با توجه به وضعیت خاص هر کودک و نظارت مداوم پزشک انجام می‌شود.
مشاوره روان‌شناختی (پیشرفته): مشاوره با متخصصین روانشناسی و روان‌پزشکی می‌تواند به کودکان و خانواده‌ها کمک کند تا راه‌هایی برای مدیریت علائم و تغییر رفتارهای مشکل‌ساز پیدا کنند. این مشاوره می‌تواند به کودکان کمک کند تا بهتر بفهمند چگونه با احساسات‌شان کنار آمده و آن‌ها را کنترل کنند.
پشتیبانی از خانواده: اختلال دو قطبی در کودکان تأثیر گسترده‌ای بر خانواده دارد. پشتیبانی از والدین و دیگر اعضای خانواده برای درک بهتر از اختلال، مدیریت رفتارها و ارتباط موثر با کودکان می‌تواند کمک کننده باشد.
تغییرات در روش‌ها و سبک زندگی: ایجاد روال‌های منظم در خواب، تغذیه سالم، ورزش منظم و مدیریت استرس می‌تواند به کنترل علائم اختلال دوقطبی در کودکان کمک کند.
مدیریت تحصیلی: همکاری با مدرسه برای مدیریت رفتارها و نیازهای تحصیلی کودکان می‌تواند از نقاط قوت در درمان اختلال دو قطبی باشد.
نظارت دوره‌ای: کودکان با اختلال دوقطبی نیاز به نظارت دوره‌ای دارند تا متخصصین، تغییرات در علائم‌شان را مشاهده و در صورت لزوم تغییرات در درمان انجام دهند.
همچنین، برای موفقیت در درمان اختلال دوقطبی، همکاری تیم پزشکی و متخصصین مرتبط با کودک، مانند روان‌پزشکان، روان‌شناسان کودک و نوجوان، متخصصان تربیتی و مربیان مدرسه، بسیار اهمیت دارد. هر کودک دارای نیازها و ویژگی‌های خاص خود است و درمان باید به شکلی تخصصی و شخصی‌سازی شده باشد.
آیا اختلال دوقطبی در کودکان قابل درمان است؟
بله، اختلال دوقطبی قابل درمان است. این اختلال با استفاده از ترکیب مختلف روش‌های درمانی، از جمله داروها، مشاوره روان‌شناختی، تغییرات در روش‌های زندگی و پشتیبانی از خانواده، قابل کنترل و مدیریت است. هدف اصلی درمان اختلال دوقطبی بهبود کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال و کاهش تأثیر منفی آن بر روابط، تحصیلات و فعالیت‌های روزمره آن‌هاست.
درمان اختلال دوقطبی ممکن است طولانی‌مدت باشد و نیاز به همکاری مداوم بین کودک، خانواده و تیم پزشکی و روان‌شناختی داشته باشد. داروها می‌توانند علائم اختلال را کنترل کنند و به کنترل تغییرات شدید در خلق و خو کمک کنند. مشاوره روان‌شناختی نیز می‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت‌های مدیریت عواطف، تغییر رفتارها و توانایی‌های اجتماعی را یاد بگیرند.
نکته مهم این است که هر کودک دارای نیازها، ویژگی‌ها و واکنش‌های منحصربه‌فردی است، بنابراین درمان باید به شکل شخصی‌سازی شده باشد. همچنین، اختلال دوقطبی ممکن است در طول زمان تغییرات داشته باشد و نیاز به تنظیمات درمانی دقیق‌تر داشته باشد. مهمترین نکته این است که با همکاری با متخصصین و پیروی از راهنمایی‌ها و توصیه‌های آن‌ها، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی می‌توانند بهبود بیشتری در کیفیت زندگی خود داشته باشند.
چگونه به کودک دارای اختلال دو قطبی کمک کنیم؟
کمک به یک کودک دارای اختلال دوقطبی در خانه می‌تواند به شکل بهبود کیفیت زندگی او و کمک به مدیریت علائم اختلال باشد. در ادامه تعدادی از راهکارها، برای کمک به کودک دارای اختلال دوقطبی در خانه آورده شده است:
ایجاد روال‌ها و زمان‌بندی منظم: برنامه‌ریزی روزانه و ایجاد زمان‌بندی منظم برای کودک می‌تواند به او کمک کند تا احساس اطمینان و نظم و ترتیب بیشتری داشته باشد. تغییرات زیاد در برنامه‌ها ممکن است علائم را تشدید کند.
حمایت در تعاملات اجتماعی: کودکان دارای اختلال دوقطبی ممکن است در تعاملات اجتماعی مشکلاتی داشته باشند. به آن‌ها کمک کنید تا مهارت‌های اجتماعی را یاد بگیرند و در محیط‌های اجتماعی حضور پیدا کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله آموزش مهارت دوست‌یابی در کودکان موجود در سایت پینو بیبی مراجعه کنید.
کمک در تمرکز و تحصیل: کمک به کودک برای مدیریت تمرکز و تحصیلات می‌تواند مفید باشد. ایجاد محیط آرام و بدون مزاحمت برای مطالعه، استفاده از تکنیک‌های یادگیری موثر و تشویق به انجام تمرین‌های تحصیلی می‌تواند برای کودک کمک کننده باشد. مطالعه مقاله افزایش تمرکز در کودکان برای بهبود تمرکز کودکان دوقطبی موجود در سایت پینو بیبی به خوانندگان عزیز توصیه می‌شود.
تشویق به فعالیت‌های فیزیکی: فعالیت‌های ورزشی می‌تواند بهبود خلق و خو و تنظیم انرژی کودک را تسهیل کند. تشویق کودک به شرکت در ورزش‌ها و فعالیت‌های بدنی می‌تواند منجر به بهبودی در علائم اختلال دوقطبی شود.
مدیریت احساسات: کودکان دارای اختلال دوقطبی معمولاً احساسات شدید و متفاوتی را تجربه می‌کنند. آموزش به کودکان در رابطه با این موضوع که چگونه احساسات خود را تشخیص داده و مدیریت کنند، بسیار مفید و موثر است.
حمایت از مهارت‌های مدیریت خشم و اضطراب: کمک به کودک در یادگیری راه‌های مدیریت خشم و اضطراب می‌تواند تأثیر مثبتی بر رفتارهایش داشته باشد.
تفهیم علائم: به کودک توضیح دهید که احساسات و تغییرات رفتاری او ممکن است به دلیل اختلال دوقطبی باشد و تا حد ممکن به او کمک کنید که این علائم را شناخته و مدیریت کند.
پیگیری درمان: اگر کودک تحت درمان دارویی است، مهم است که دقیقاً از دستورات پزشک پیروی کنید و تغییرات رفتاری و علائم را به دقت نظارت کنید تا در صورت نیاز با پزشک مشورت کنید.