تغییرات بدن در دوران بارداری کنترل مثانه را برای بانوان باردار سخت‌تر می‌کند. وقتی که یک بانوی باردار سرفه یا عطسه می‌کنند، ممکن احساس کند که ادرار در حال نشت کردن است و ممکن است در «نگهداری ادرار» مشکل داشته باشد یا باعث شود که نیاز به توقف بیشتری در سرویس بهداشتی داشته باشند. تمرینات کگل، تغییر رژیم غذایی و مراجعه برنامه‌ریزی شده به توالت همگی می‌توانند کمک کننده باشند. با پینو بیبی همراه باشید تا با مشکلات مثانه در دوران بارداری آشنا شوید.
بی‌اختیاری در بارداری چیست؟
بی‌اختیاری ادرار زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در کنترل مثانه مشکل دارند. اگر فردی بی‌اختیاری ادرار را تجربه می‌کند، ممکن است نیاز فوری به ادرار کردن داشته باشد و یا ممکن است در بین رفتن به سرویس بهداشتی، ادرار نشت کند. هم‌چنین ممکن است متوجه شود که بیشتر به توالت می‌رود. مشکلات کنترل مثانه به دلایل زیادی از جمله بارداری و زایمان اتفاق می‌افتد. خبر خوب این است که بی‌اختیاری ادرار در دوران بارداری معمولاً موقتی است. همه چیز معمولاً چند ماه پس از تولد نوزاد یا پایان بارداری به حالت عادی برمی‌گردد.
شایع‌ترین نوع بی‌اختیاری در بارداری چیست؟
بی‌اختیاری ادرار استرسی (SUI) شایع‌ترین نوع در دوران بارداری است. SUI، در موارد زیر بیشتر رخ می‌دهد؛ هنگامی که:
- فرد سرفه می‌کند
- فرد عطسه می‌کند
- می‌خندد
- شرکت در فعالیت‌های بدنی (حتی به سادگی پیاده‌روی)
هم‌چنین ممکن است بانوی باردار بی‌اختیاری ادرار فوری (UUI) را تجربه کنند. با UUI، عضلات مثانه بدون کنترل منقبض می‌شوند و باعث می‌شوند که فرد میل ناگهانی و غیرقابل کنترل برای ادرار کردن را احساس کند. این احساس می‌تواند بانوی باردار را وادار کند که به سمت توالت بدود، و قبل از این که او به موقع برسد متوجه خواهد شد که ادرار نشت کرده و یا دریبل زده (تردید در ادرار داشتن) است.
آیا نشت ادرار در دوران بارداری رایج است؟
اکثر افراد در دوران بارداری (در حدود تقریباً ۴۰ درصد تا بیشتر از نیمی از بارداری‌ها) مشکلات کنترل مثانه را تجربه می‌کنند. در سه ماهه سوم بارداری، زمانی که جنین سنگین‌ترین و بزرگ‌تر شده است و بیشترین فشار را روی مثانه وارد می‌کند، این مشکلات شایع‌تر هستند، اما بی‌اختیاری ادرار در هر مرحله‌ای ممکن است رخ دهد.
تجربه بی‌اختیاری پس از بارداری نیز رایج است. زایمان (به ویژه زایمان واژینال) می‌تواند باعث ایجاد یا بدتر شدن مشکلات کنترل مثانه شود.
علائم بی‌اختیاری بارداری چیست؟
بسیاری از افراد در یک مقطع زمانی یک دریبل ناخواسته (تردید در تخلیه ادرار) را تجربه کرده‌اند. در دوران بارداری، این شرایط بی‌اختیاری می‌تواند شایع‌تر شود. ممکن است بانوان آبستن در سه ماهه اول بارداری متوجه تغییراتی شوند. با پیشرفت بارداری احتمال از دست دادن کنترل مثانه افزایش می‌یابد.
علائم و نشانه‌ها عبارت هستند از:
- دریبل زدن هنگام سرفه، عطسه، خنده یا ورزش
- احساس میل ناگهانی برای ادرار کردن و ناتوانی در نگه داشتن آن
- مجبور شدن به رفت و آمد مکرر به سمت توالت
- نشتی یا چکیدن در بین آمد و شد در مسیر سرویس بهداشتی
علت از دست دادن کنترل مثانه در بارداری و بعد از زایمان چیست؟
در طول بارداری، بدن مادران تغییراتی را تجربه می‌کند که برای رشد جنین ایده‌آل هستند، اما برای کنترل مثانه چندان خوب نیستند. جایگاه آناتومیکی رحم در بدن در پشت مثانه قرار دارد. یک جنین در حال رشد در داخل رحم می‌تواند به مثانه فشار بیاورد تا ادرار کمتری در مثانه جای بگیرد. هم‌چنین تغییرات هورمونی در دوران بارداری باعث می‌شود عضلات کف لگن که مثانه را در جای خود نگه می‌دارند شل و ضعیف شوند. افزایش پروژسترون باعث می‌شود این ماهیچه‌ها انعطاف‌پذیرتر شوند. انعطاف‌پذیری به بدن اجازه می‌دهد تا خود را با جنین در حال رشد وفق دهد و (وقتی زمانش فرا رسید) نوزاد را به دنیا بیاورد. اما عضلات ضعیف کف لگن نیز باعث می‌شود که در هنگام بروز میل به ادرار کردن، نگه داشتن آن دشوارتر شود. زایمان (به ویژه زایمان واژینال) نیز می‌تواند منجر به مشکلات کنترل مثانه شود. علل مهم این بی‌اختیاری ادرار و عدم کنترل مثانه عبارت هستند از:
- آسیب عصب لگن: اعصاب لگنی که عملکرد مثانه را کنترل می‌کنند می‌توانند در طی یک زایمان طبیعی طولانی یا دشوار (دیستوشی) آسیب ببینند.
- آسیب در حین زایمان: گاهی اوقات، زایمان با فورسپس، ونتوس وکیوم و یا اودون می‌تواند به عضلات کف لگن و اسفنکتر مقعد آسیب برساند.
- آسیب به دلیل فشار دادن و هل دادن طولانی مدت جنین: فشار دادن طولانی مدت در حین زایمان طبیعی نیز می‌تواند احتمال آسیب به اعصاب لگن را افزایش دهد.
- افتادگی اندام لگنی (POP): عضلات لگن فرد ممکن است در طول بارداری یا زایمان واژینال آن قدر ضعیف شوند که دیگر نتوانند از اندام‌های داخلی نظیر مثانه حمایت کنند. به عنوان مثال، مثانه ممکن است افتادگی یاپرولاپس داشته باشد (سیستوسل). افتادگی مثانه می‌تواند منجر به مشکلات بی‌اختیاری شود.
عوامل خطر بی‌اختیاری در دوران بارداری
اگر بانویی قبل از بارداری مشکلات کنترل مثانه دارد، احتمالاً در دوران بارداری این مشکلات ادامه پیدا می‌کند و یا بدتر می‌شود. داشتن شرایطی که بر مثانه فرد تأثیر می‌گذارد، مانند عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری (UTIs) می‌تواند منجر به مشکلات کنترل مثانه شود. سایر عوامل خطر عبارت هستند از:
- چاقی یا اضافه وزن: داشتن اضافه وزن (BMI یا شاخص توده بدنی > 25) یا چاقی (BMI > 30) خطر UI را افزایش می‌دهد. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که چاقی می‌تواند بیش از دو برابر خطر افتادگی مثانه را افزایش دهد. کاهش وزن گاهی اوقات می‌تواند مشکلات بی‌اختیاری را معکوس کند. بهتر است بانوان قبل از بارداری با پزشک خود مشورت کنند تا به وزنی که برای‌شان سالم است برسند.
- سن: برخی از مطالعات نشان می‌دهد که افراد مسن‌تر از۳۰ سال در اولین زایمان خود نسبت به افراد جوان تر از ۳۰ سال میزان SUI بیشتری دارند.
- زایمان واژینال و زایمان طبیعی نوزاد (بر خلاف سزارین): احتمال بروز مشکلات بی‌اختیاری بعد از بارداری بیشتر است. آنها هم‌چنین احتمال بیشتری برای افزایش خطر POP افتادگی اندام لگنی دارند.
- اپیزیوتومی: اپیزیوتومی روشی است که در آن پزشک یک برش کوچک (برشی) در بافت زیر دهانه واژن ایجاد می‌کند تا خروج نوزاد آسان‌تر شود. در حالی که متخصصان پزشکی زمانی فکر می‌کردند که این روش به زایمان راحت‌تر و کاهش خطرات کمک می‌کند (مانند UI)، اما مطالعات نشان داده است که بانوانی که اپیزیوتومی داشته‌اند مشکلات بیشتری با ضعف عضلات ناحیه تحتانی دارند، اپیزیوتومی عضلات کف لگن را ضعیف می‌کند.
- نوزادان بزرگ جثه: نوزادانی که در هنگام تولد بیش از ۴ کیلوگرم وزن دارند، ممکن است خطر آسیب عصبی در هنگام زایمان را افزایش دهند.
- رژیم غذایی و سبک زندگی: برخی غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند مثانه را تحریک کنند و خطر UUI را افزایش دهند. مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار (مخصوصاً قهوه)، الکل و نوشیدنی‌های گازدار می‌تواند باعث انقباض مثانه شود و باعث می‌شود که میل ناگهانی برای ادرار کردن افزایش یابد. غذاهای تند یا اسیدی نیز می‌توانند مثانه فرد را تحریک کنند. اگر چه شواهد مطالعات پژوهشی در این خصوص متفاوت است، برخی از مطالعات نشان می‌دهد که سیگار کشیدن خطر بی‌اختیاری ادرار را افزایش می‌دهد.
مشکلات کنترل مثانه در دوران بارداری یا بعد از آن چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بی‌اختیاری ادرار در دوران بارداری بسیار شایع است اما اگر فرد مشکل کنترل مثانه دارد، باید به پزشک خود اطلاع دهد. پزشک می‌تواند استراتژی‌هایی را برای کمک به مدیریت بهتر علائم توصیه کند. معمولاً عملکرد طبیعی مثانه پس از بارداری برمی‌گردد. اگر بانویی شش هفته یا بیشتر پس از پایان بارداری خود همچنان مشکل دارند، باید با پزشک خود مشورت کند تا دریابد چه اتفاقی افتاده است. پزشک یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و آزمایشاتی را برای بررسی عملکرد مثانه و رد شرایط مختلف پزشکی انجام می‌دهد. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تست استرس مثانه (برای بررسی علائم نشت هنگام سرفه‌های شدید)
- سیستوسکوپی نوعی از آندوسکوپی است که پزشک اورولوژیست با کمک دستگاه سیستوسکوپ که از طریق مجرای خروج ادرار (پیشاب‌راه) مثانه بیمار را بررسی کند.
- تست پد (برای این که ببیند یک پد در یک زمان مشخص چقدر ادرار جذب کرده است).
- سونوگرافی مثانه
- آزمایش ادرار
- تست اورودینامیک (تست نوار مثانه)
مشکلات کنترل مثانه در دوران بارداری چگونه درمان می‌شوند؟
بانوان باردار می‌توانند چندین کار را برای بهبود کنترل مثانه در دوران بارداری انجام دهند. به عنوان مثال، انجام تمرینات کگل می‌تواند ماهیچه‌های کف لگن را که از مثانه حمایت می‌کنند، تقویت کند و به بانوان کنترل بیشتری بر مثانه بدهد. سایر تغییرات سبک زندگی نیز می‌تواند کمک کننده باشد. این تغییرات عبارت هستند از:
- مصرف نوشیدنی‌های بدون کافئین و یا نوشیدن آب معمولی
- محدود کردن و اجتناب از غذاهای تند یا بسیار اسیدی
- محدود کردن نوشیدن مایعات بعد از شام: این اقدام می‌تواند رفت و آمد به سمت سرویس بهداشتی را زمانی که بانوی باردار می‌خواهد بخوابد، کاهش دهد.
- خوردن غذاهای پر فیبر: فیبر می‌تواند خطر یبوست را در دوران بارداری کاهش دهد. زور زدن برای مدفوع نیز می‌تواند به مثانه آسیب وارد کند و منجر به نشت ادرار شود.
- حفظ وزن سالم بدن: کاهش وزن می‌تواند مقداری از فشار روی مثانه را کاهش دهد. در حالی که کاهش وزن ممکن است در دوران بارداری چالش برانگیز باشد، اما هدف گرفتن وزنی که در طول زندگی برای بدن سالم باشد می‌تواند خطر بی‌اختیاری ادرار را کاهش دهد.
- تمرینات ورزشی برای مثانه: مانند تمرینات کگل و تمریناتی که ماهیچه‌های ناحیه تحتانی بدن را تقویت می‌کنند.
- هنگام ادرار کردن و نشت ادرار مراقب باشند. قبل از زمان نشتی برای رفتن به سرویس بهداشتی برنامه‌ریزی کنند. سعی شود به تدریج زمان بین استراحت‌های توالت را افزایش دهند تا عضلات لگن خود را عادت دهند تا در دفع ادرار خود بهتر عمل کنند.
در این بین، ممکن است به پوشیدن پد یا لباس زیر ضد نشتی نیاز باشند. نیاز به کمک اضافی و استفاده از این تجهیزات ممکن است خجالت‌آور باشد با این حال، به یاد داشته باشند که بسیاری از افراد باردار دیگر نیز همین مورد را تجربه می‌کنند.
چگونگی انجام تمرینات کگل
تمرینات کگل می‌تواند به بانوان در کنترل بهتر عضلاتی که در طول زایمان استفاده می‌کنند، کمک کند. این تمرینات هم‌چنین می‌توانند به بهبود بافت و ماهیچه‌های بدن پس از بارداری کمک کنند. با این حال، برای اطمینان از ایمن بودن تمرینات کگل، باید با یک پزشک مشورت شود. اگر بانوی باردار در حین زایمان دچار پارگی یا آسیب دیگری شده است، ممکن است لازم باشد قبل از اقدام به انجام تمرینات Kegels صبر کنند تا مناطق آسیب دیده بهبود یابند.
انجام تمرینات کگل، ماهیچه‌هایی را که می‌خواهند به توقف جریان ادرار و دفع نفخ و گاز معده کمک کنند را تقویت و منقبض می‌کنند. بانوان برای تقویت عضلات لگن باید سعی کنند عضلات پا، باسن یا شکم خود را منقبض کنند و تا ۱۰ ثانیه این انقباض را حفظ کنند، سپس برای ۳ تا ۴ ثانیه به عضلات استراحت بدهند و الگوی فشار و رها کردن را ۱۵ بار برای یک ست کگل تکرار کنند. سپس، چهار ست دیگر برای مجموع پنج ست انجام دهند. بانوی باردار باید تمرینات کگل را روزانه انجام دهند.
آیا می‌توان از افتادگی و بی‌اختیاری مثانه ناشی از بارداری جلوگیری کرد؟
هیچ راه ساده‌ای برای جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار و افتادگی مثانه وجود ندارد. اما می‌توانی با تغییر در سبک زندگی و انجام تمریناتی مانند کگل منظم، حرکات و عملکرد مثانه را قابل کنترل‌تر کرد.
عدم کنترل مثانه ناشی از بارداری چقدر طول می‌کشد؟
اکثر افراد سه تا شش ماه پس از تولد نوزاد یا پایان بارداری، کنترل طبیعی مثانه خود را به دست می‌آورند. اما خطر ابتلا به بی‌اختیاری پس از بارداری اغلب به موارد متعددی بستگی دارد از جمله: نوع زایمان (واژینال یا سزارین) و سایر عوامل خطر مانند افزایش وزن.
گاهی اوقات، بی‌اختیاری ادرار که پس از بارداری بهبود می‌یابد، چندین سال بعد دوباره باز می‌گردد. مهم است که بانوان بدانند که عواملی غیر از بارداری نیز خطر بی‌اختیاری را افزایش می‌دهد، از جمله عملکرد عضلات کف لگن که با افزایش سن ضعیف می‌شوند.
خودمراقبتی برای کنترل مثانه در بارداری
برای اکثر بانوان، دریبل زدن (تردید یا چکه کردن ادرار بعد از تخلیه مثانه) مشکل بزرگی نیست، اما یک مسئله آزاردهنده و شرم‌آور است. پوشیدن پد اغلب برای مدیریت نشت ادرار کافی است. با این حال، پزشک باید در مورد علائمی که فرد تجربه می‌کند اطلاعات کافی داشته باشد.
چه زمانی برای افتادگی مثانه باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر مشکل برای شش هفته یا بیشتر پس از اتمام بارداری ادامه داشت، باید به پزشک مراجعه شود. هم‌چنین، اگر بی‌اختیاری ادرار در کیفیت زندگی افراد اختلال ایجاد کرد، در هر زمانی بود باید به پزشک خود مراجعه کنند. اگر بی‌اختیاری ادراری و عدم کنترل مثانه باعث می‌شود تا بانوان از بسیاری از فعالیت‌ها و رویدادهای اجتماعی باز بماند زیرا نگران بی‌اختیاری مثانه خود هستند، وقت آن رسیده است که برای کمک از پزشک سریع‌تر اقدام کنند.
سوالات متداول در مورد افتادگی مثانه در بارداری
- آیا این نشتی ادرار است و یا ترشح واژن است؟ رنگ، بو و بافت همگی سرنخ‌هایی را در مورد این که آیا این نشت ادرار و یا ترشحات واژن است وجود دارد. ادرار سالم باید آبکی، شفاف یا زرد کم رنگ باشد. ممکن است بوی کمی آمونیاک داشته باشد یا اصلاً بویی نداشته باشد. از سوی دیگر، ترشحات واژن ممکن است طیف رنگی از جمله شفاف، سفید، زرد تیره، قهوه‌ای، سبز یا خاکستری باشد. اگر ترشحات عفونی باشد ممکن است بوی شبیه ماهی داشته باشد. ترشحات غلیظ یا کف آلود نیز ممکن است نشانه عفونت باشد. بهتر است بانوان از حواس خود برای تعیین این که آیا این نشت ادرار است و یا مشکل دیگری وجود دارد، استفاده کنند و اگر سؤالی وجود دارد، به پزشک خود مراجعه کنند. عفونت در دوران بارداری می‌تواند خطراتی را هم برای مادر و هم برای جنین ایجاد کند.
- چگونه می‌توان تعیین کرد که این نشتی ادرار است و یا پاره شدن کیسه آمنیوتیک است؟ مایع آمنیوتیک جنین را در رحم محافظت می‌کند و هنگامی که کیسه آب پاره می‌شود از بدن مادر نشت می‌کند. این مایع ممکن است فوران کند، اما گاهی اوقات بانوان باردار ممکن است احساس کنند که در حال ادرار کردن هستند. اگر مطمئن نیستند که چیزی که نشت می‌کند مایع آمنیوتیک است یا ادرار، رنگ و بوی آن را روی لباس زیر بررسی کنید. مایع آمنیوتیک رقیق، بی‌بو و شفاف است و یا ممکن است به رنگ کرم یا قهوه‌ای یا سبز باشد. اگر مقداری بوی آمونیاک حس می‌شود، در حال نشت ادرار هستید. اگر بوی ماهی یا ناخوشایندی را حس کردید، ممکن است عفونتی وجود داشته باشد. بهتر است ریسک نکنید. اگر در مورد مایعاتی که نشت می‌کنند مطمئن نیستید به متخصص زنان و زایمان خود مراجعه کنید.
سخن آخر
در حالی که تغییرات بدن بانوان در دوران بارداری ممکن است کنترل و مدیریت مثانه را سخت‌تر کند، اما بانوان قدرت بیشتری برای مدیریت بی‌اختیاری ادرار بیش از آن چه فکر می‌کنند را دارند. اگر بانویی باردار است و دریبل می‌زند و یا نشت ادرار دارد، باید به پزشک خود اطلاع دهد. آنها می‌توانند بانوی باردار را در مورد تغییرات سبک زندگی راهنمایی کنند که می‌تواند کمک کننده باشد. نوع خوردن و آشامیدن می‌تواند در مدیریت بی‌اختیاری ادرار کمک کننده باشد. تمرینات روزانه کگل و برنامه‌ریزی بین فواصل رفت و آمد بین سرویس بهداشتی نیز می‌تواند کمک کننده باشد. بهتر است بانوان این عدم کنترل مثانه را به عنوان واقعیت جدید خود نپذیرند و یا اجازه ندهند که مشکلات کنترل مثانه آنها را از انجام کارهایی که دوست دارند باز دارد.