عفونت‌های دستگاه ادراری در بین بانوان بسیار شایع است و تقریباً همه زنان در طول زندگی خود حداقل یکبار به یکی از انواع عفونت‌های دستگاه ادراری مبتلا خواهند شد. آناتومی دستگاه تناسلی بانوان در ابتلا به انواع عفونت دستگاه تناسلی موثر هستند. در این مقاله به بررسی عفونت مثانه در بانوان خواهیم پرداخت و ضمن معرفی علل ایجاد این عفونت به بررسی شیوه‌های درمانی آن نیز اشاره خواهیم کرد. تا انتهای این مقاله با تیم پینو بیبی همراه باشید.
علایم عفونت مثانه در بانوان و درمان آن
مثانه یکی از اعضای دستگاه ادراری است که وظیفه آن ذخیره ادرار است و باعث می‌شود ادرار با کنترل دفع شود. گاهی این عضو مهم بدن دچار عفونت و بیماری می‌شود. شایع‌ترین علت بروز عفونت مثانه مربوط نفوذ باکتری بیماری‌زا به این عضو است. البته در برخی افراد که سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف است و کارایی لازم را ندارد برخی قارچ‌ها و مخمرها نیز می‌توانند باعث عفونت مثانه شوند. از آنجا که مثانه بخشی از دستگاه ادراری است، عفونت مثانه نوعی از عفونت‌های دستگاه و مجاری ادراری نیز محسوب می‌شود. عفونت دستگاه ادراری می‌تواند در سایر بخش‌های دستگاه ادراری مانند کلیه‌ها، رحم، حالب یا مجرای ادرار نیز رخ دهد. ما در این مقاله با تمرکز بر عفونت مثانه به بررسی علل بروز این بیماری و راه‌های پیشگیری و درمان آن خواهیم پرداخت.
عفونت مثانه چیست؟
همانطور که گفته شد عفونت مثانه (Bladder Infection) یک عفونت باکتریایی است که به عنوان شایع‌ترین نوع عفونت دستگاه ادراری(UTI) شناخته می‌شود. به طور کلی عفونت مثانه در بانوان بسیار شایع‌تر از مردان است. یافته‌های آماری حاکی از آن است که بیش از نیمی از جمعیت زنان حداقل یک بار در طول زندگی خود دچار عفونت مثانه می‌شوند. عامل ایجاد این عفونت یک باکتری به نام باکتری اشریشیا کلی (E.coli) است.
با ورود باکتری‌های بیماری‌زا به مثانه، این عضو تحریک می‌شود و باعث ایجاد التهاب و ورم در مثانه خواهد شد. با بروز این تورم علائم آزاردهنده بیماری نیز بروز پیدا می‌کند. معمولاً عفونت مثانه عوارض جدی و خطرناکی ندارد اما در افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند می‌توانند عوارض جدی‌تری ایجاد کند. اغلب موارد عفونت مثانه حاد است، به این معنی که به طور ناگهانی رخ میدهد. موارد مزمن این بیماری نیز وجود دارد که بیشتر در افرادی گزارش شده است که سابقه عفونت دستگاه ادراری داشته‌اند یا هنگام بروز عفونت در مراحل اولیه درمان و معالجه جدی را انجام نداده‌اند. معمولاً عفونت مثانه با مصرف یک دوره آنتی بیوتیک درمان می‌شود. درمان در مراحل اولیه، مهم‌ترین عامل در جلوگیری از گسترش عفونت است.
دلایل بروز عفونت مثانه چیست؟
باکتری از راه مجرای ادراری وارد بدن می‌شود و به سمت مثانه حرکت می‌کند و با تکثیر در مثانه باعث متورم شدن و التهاب مثانه خواهد شد. به طور معمول مثانه با دفع باکتری هنگام ادرار کردن، باکتری را از بدن خارج می‌کند اما گاهی اوقات باکتری به دیواره مثانه می‌چسبد و در مدت زمان کمی تقسیم می‌شود و تعداد آن زیاد و زیادتر می‌شود. وقتی تعداد باکتری زیاد می‌شوند بدن برای مقابله با این تعداد باکتری ناتوان می‌شود و تکثیر زیاد باکتری باعث ایجاد التهاب در بافت مورد نظر می‌شود. به این نوع التهاب در علم پزشکی سیستیت گفته می‌شود. همانطور که پیشتر اشاره کردیم عامل ایجاد اغلب عفونت‌های مثانه باکتری اشیرشیاکلی است که به اختصار به آن ای. کولای می‌گویند. باکتری اشیرشیاکلی به طور طبیعی در روی پوست و دیواره روده بزرگ زیست می‌کند. زمانی که باکتری راه خود را به سمت مجرای ادرار پیدا می‌کند مشکلات عفونتی بروز پیدا می‌کند.
در بانوان طول مجرای ادراری کوتاه است و محل خروج ادرار به معقد نزدیک است بنابراین باکتری به راحتی از طریق مدفوع می‌تواند وارد مجرای ادراری شود. همچنین کوتاه بودن طول مجرای ادرار باعث می‌شود تا باکتری خیلی زود به سایر قسمت‌های دستگاه ادراری مانند مثانه برسد. گاهی باکتری پیشروی بیشتری می‌کند و ممکن است به کلیه‌ها نیز راه یابد و باعث عفونت کلیه‌ها شود که بیماری حادتری است.
علاوه بر عوامل فوق برخی دلایل دیگر نیز در ایجاد عفونت مثانه نقش دارند مانند:
- بالا رفتن سن و کاهش کارایی اندام‌های بدن
- نگه داشتن طولانی مدت ادرار در مثانه
- استفاده از نوار بهداشتی، تامپون یا کاپ قاعدگی در دوران پریود، ممکن است باعث نفوذ عوامل بیماری‌زا به مجاری ادراری شوند.
- رعایت نکردن بهداشت ناحیه تناسلی
- عدم رعایت بهداشت در رابطه جنسی
- احتمال انتقال باکتری‌ها در رابطه جنسی هم وجود دارد؛ به خصوص در انواع مشخصی از رابطه مانند رابطه جنسی دهانی یا رابطه جنسی مقعدی
- داشتن رابطه جنسی مکرر
- داشتن رابطه جنسی با شریک جدید یا شرکای متعدد
- ادرار نکردن بعد از رابطه جنسی
- کم تحرکی بانوان
- بانوانی که طی روز مایعات به خصوص آب کمی می‌نوشند
- شستن و تمیز کردن از پشت (مقعد) به جلو (مجاری ادراری) باعث نفوذ باکتری‌ها به مجاری ادراری می‌شوند.
- افرادی که شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌شوند.
- داشتن سابقه قبلی عفونت مثانه و کلیه طی ۱۲ ماه قبل
- کسانی که کلیه آن‌ها سنگ‌ساز است.
- در دوران یائسگی سطح ترشح هورمون استروژن کاهش می‌یابد و در نتیجه دیواره‌های مجاری ادراری نازک می‌شود. کاهش ترشح هورمون استروژن باعث برهم خوردن تعادل باکتری‌های مفید واژن نیز می‌شود. در نتیجه احتمال ابتلا فرد به انواع عفونت ادراری افزایش می‌یابد.
- بانوانی که سابقه جراحی در حفره شکمی و دستگاه تناسلی دارند.
- ابتلا به دیابت: قند خون که بالا باشد، سیستم ایمنی بدن ضعیف شده و مستعد ابتلا به عفونت‌های ادراری می‌شود و به تدریج اعصاب کل بدن از جمله مثانه تخریب می‌شود.
- بانوانی که به هر دلیلی نیازمند استفاده از استنت‌های ادراری، کاتتر ادراری و سونداژ هستند.
- استفاده از دیافراگم برای پیشگیری از بارداری ممکن است باعث ورود باکتری‌ها به مثانه شود. دیافراگم یک روش سدی پیشگیری از بارداری است. این وسیله داخل واژن قرار گرفته و از ورود مایع منعی جلوگیری می‌کند.
- بانوانی که گرفتگی ادراری دارند منظور از گرفتگی ادراری، انسداد در مثانه یا مجرای ادراری است.
- ابتلا به بی‌اختیاری روده: بی‌اختیاری مدفوع ناتوانی در کنترل حرکات روده است که باعث می‌شود مدفوع از راست روده نشت کند. این وضعیت بی‌اختیاری روده نیز نامیده می‌شود.
- بانوانی که در مجرای ادراری خود ناهنجاری دارند که به علت نقص‌های مادرزادی یا آسیب ایجاد می‌شوند.
- عارضه‌های سیستم عصبی که بر عملکرد مثانه اثر می‌گذارد، مانند ابتلای فرد به بیماری خودایمنی ام‌اس.
- بارداری: در بانوان حامله، مثانه به خاطر رشد جنین تحت فشار قرار می‌گیرد و ممکن است به صورت کامل تخلیه نشود. باقی ماندن ادرار در مثانه، احتمال ابتلا به عفونت را افزایش میدهد.
- افراد مبتلا به بیماری‌ها و عفونت‌های مقاربتی به خصوص مبتلایان به ایدز
عوامل ایجاد کننده عفونت مثانه در کودکان، زنان و مردان متفاوت است. در کودکان معمولاً عفونت مثانه به علت عدم رعایت بهداشت، نگه داشتن ادرار یا خالی نشدن کامل مثانه است. همانطور که گفته شد به خاطر آناتومی و شکل و فرم دستگاه تناسلی، بانوان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به عفونت مکرر مثانه قرار دارند. در بانوان طول پیشابراه کوتاه‌تر است و به هیمن دلیل احتمال ابتلا به عفونت مثانه نیز بیشتر خواهد بود.
علائم و نشانه‌های عفونت مثانه چیست؟
علائم عفونت مثانه بسته به درجات و شدت عفونت متفاوت است. معمولاً علائم به هنگام تخلیه ادرار احساس می‌شوند. نشانه‌ها و علائم ابتلای فرد به عفونت مثانه عبارتند از:
- تکرر ادرار: تعداد دفعات ادرار بیش از حد معمول
- درد یا سوزش هنگام تخلیه ادرار
- تغییر رنگ ادرار که معمولاً تیره می‌شود
- وجود خون در ادرار
- بوی زننده و بسیار تند ادرار
- احساس مکرر ادرار که رفتن به توالت با تخلیه مثانه همراه نیست و این احساس کاذب است
- گرفتگی یا فشار در نیمه پایینی شکم یا کمر
- درد در زیر شکم
نحوه تشخیص عفونت مثانه
به طور معمول عفونت مثانه با آنالیز ادرار تشخیص داده می‌شود. با آنالیز ادرار؛ وجود سلول‌های خونی و انواع باکتری مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. اگر مثانه عفونت کرده باشد در آنالیز ادرار موارد زیر حضور خواهند داشت:
- گلبول‌های سفید
- گلبول‌های قرمز
- نیتریت
- باکتری
برای تشخیص دقیق نوع عامل بیماری‌زا و نوع باکتری عفونت‌زا ممکن است پزشک درخواست کشت ادرار نیز بدهد تا بتواند بر حسب نوع باکتری شناسایی شده آنتی بیوتیک مناسب را تجویز کند.
روش‌های پیشگیری از عفونت مثانه
بهترین روش پیشگیری از عفونت از بین بردن عواملی است که باعث نفوذ و انتقال باکتری به مجرای ادراری می‌شوند. لیست اقدامات پیشگیرانه در خصوص جلوگیری از ابتلا به عفونت مثانه در بانوان به شرح زیر است:
- تخلیه مثانه و دفع ادرار و عدم نگه داشتن ادرار
- دفع ادرار و تخلیه مثانه بعد از رابطه جنسی
- هیدراته نگه داشتن بدن و مصرف کافی مایعات به خصوص آب
- اصلاح رژیم غذایی و مصرف آنتی بیوتیک‌های طبیعی مانند ذرت، ذغال اخته، شلغم، آجیل، کرن‌بری، سرکه طبیعی سیب، انگور قرمز، مارچوبه، خربزه، پرتقال، پیاز، بروکلی، لوبیا، تخم کدو و مواد حاوی باکتری‌های پروبیوتیک
- رعایت بهداشت دستگاه تناسلی و پرهیز از حمام کَف، عدم استفاده از دئودورانت‌ها، صابون‌ها و شوینده‌های معطر و سایر اسپری‌های مخصوص اندام تناسلی بانوان
- استفاده از لباس زیر نخی و لباس‌های گشاد
- شست‌وشوی مرتب لباس زیر و تعویض هر روزه آن
- شست‌وشو و تمیز کردن ناحیه تناسلی از عقب (مقعد) به جلو (واژن یا آلت تناسلی) و خشک کردن ناحیه تناسلی
- استفاده از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری و عدم استفاده از دیافراگم یا اسپرم‌کش
راه‌های درمان عفونت مثانه
به طور معمول اگر سیستم ایمنی فرد مشکلی نداشته باشد و فرد از لحاظ سایر جنبه‌های پزشکی سالم باشد، عفونت مثانه عوارض خاصی نخواهد داشت. شاید کمی احساس ناخوشی و ناراحتی در فرد پدید آید که با برطرف شده عفونت این ناخوشی نیز برطرف خواهد شد. اگر بیماری در کوتاه‌ترین زمان ممکن درمان نشود، امکان دارد عفونت شدت بگیرد و یا به سایر اندام‌های داخلی بدن هم سرایت کند. عفونت مثانه خطرناک نیست اما به درمان فوری نیاز دارد.
مانند هر نوع عفونت دیگری بهترین روش درمان استفاده از آنتی بیوتیک است. مصرف آنتی بیوتیک می‌تواند درد و سوزش هنگام تخلیه ادرار را کاهش دهد و با تکمیل دوره مصرف دارو، این عوارض به کلی از بین خواهند رفت.
معمولا علائم بیماری پس از مصرف دارو، بعد از ۴۸ ساعت بهبود می‌یابد و در عرض ۷۲ ساعت برطرف می‌شوند. لازم است تا در صورت ابتلا به عفونت مثانه برای درمان آن در اسرع وقت اقدام کنید تا از نفوذ و سرایت عفونت به سایر ارگان‌های بدن مانند کلیه‌ها جلوگیری کنید. همچنین درمان به موقع از کهنه شدن عفونت و مزمن شدن آن جلوگیری می‌کند. عفونت‌های مزمن سخت‌تر از عفونت‌های حاد درمان می‌شوند.
مصرف دارو برای درمان عفونت مثانه در بانوان
معمولاً برای معالجه عفونت مثانه آنتی بیوتیک خوراکی تجویز می‌شود. اگر درد و سوزش زیاد باشد ممکن است در کنار تجویز آنتی بیوتیک، پزشک داروهای دیگری نیز تجویز کند. معمولاً برای از بین بردن درد و سوزش مربوط به عفونت مثانه، داروی فنازوپیریدین (پیریدیوم) تجویز می‌شود.
ممکن است پزشک یک دوز از آنتی بیوتیک را برای پس از فعالیت جنسی برای شخص مبتلا تجویز کند.
اغلب عفونت‌های مثانه طی ۴۸ ساعت پس از مصرف آنتی بیوتیک مناسب فروکش می‌کنند اما نکته حائز اهمیت این است که دوره مصرف دارو تکمیل شود حتی اگر تمامی عوارض بیماری از بین رفته باشد.
اگر عفونت مزمن شود ممکن است به مصرف آنتی بیوتیک‌های رایج مقاومت نشان دهد و نیاز به مصرف آنتی بیوتیک قوی‌تر و با دوره مصرف طولانی‌تر باشد. اگر عفونت مثانه مزمن شود، نیاز به ترکیبی از درمان و اقدامات پیشگیرانه تهاجمی خواهد داشت. در برخی موارد ممکن است مصرف روزانه آنتی بیوتیک به مدت طولانی ضروری باشد. در هر صورت باید توجه داشت که عدم برطرف شدن عفونت ممکن است باعث سرایت آن به بخش‌های دیگر مانند کلیه‌ها شود که قطعاً عوارض وخیمی به دنبال خواهد داشت.
در برخی مواقع حتی بعد از تکمیل کردن دوره درمان ممکن عفونت مجدداً عود کند در این شرایط پزشک معاینات و آزمایش‌های دقیق‌تری خواهد کرد تا مطمئن شود که سایر بخش‌های سیستم ادراری سالم هستند و عفونی نشده‌اند. در صورت بازگشت عفونت مثانه، پزشک ممکن است درمان پروفیلاکتیک را تجویز کند همانطور که گفته شد این درمان شامل مصرف روزانه آنتی بیوتیک جهت جلوگیری یا کنترل عفونت مثانه در آینده خواهد بود.
درمان‌های خانگی عفونت مثانه
همانطور که در راهکارهای پیشگیری عنوان شد با تغییرات معین سبک زندگی می‌توان شانس ابتلا به عفونت مثانه را کاهش داد. از آنجایی که مصرف بیش از اندازه آنتی بیوتیک، باکتری‌ها را نسبت به درمان مقاوم می‌کند، پزشکان در عفونت‌های خفیف بیماران را به استفاده از درمان‌های خانگی عفونت مثانه ترغیب می‌کنند. روش‌های درمان خانگی عفونت مثانه عبارتند از:
- همانطور که در روش‌های پیشگیری اشاره کردیم مصرف آنتی بیوتیک‌های طبیعی که حاوی قند طبیعی دی‌مانوز هستند می‌توانند در پیشگیری و درمان عفونت مثانه موثر باشند. قند دی‌مانوز مانع چسبیدن باکتری ای. کولای به دیواره مثانه و مجاری ادراری می‌شود. این قند با ترکیبی که دارد به باکتری ای. کولای می‌چسبد و باعث دفع آن به همراه ادرار خواهد شد. تحقیقات و پژوهش‌های علمی اثربخشی این ماده را تایید کرده‌اند. ذغال اخته منبع غنی دی‌مانوز است.
- در طی مدت زمان ابتلا به عفونت مثانه لازم است تا از برقراری رابطه جنسی خودداری شود.
- از مصرف غذاهای تند و مواد خوراکی حاوی کافئین پرهیز شود.
- در دوره ابتلا به عفونت مصرف مشروبات الکلی باید ترک شود.
- نوشیدن ۶ تا لیوان آب به دفع و خروج سریع‌تر باکتری از بدن کمک خواهد کرد.
- نشستن در وان آب گرم حاوی نمک به خصوص نمک‌های اسپا به مدت ۱۵ الی ۲۰ دقیقه در درمان عفونت موثر است.
- قرار دادن کیسه آب گرم روی قسمت تحتانی شکم
- تخلیه فوری مثانه به محض داشتن احساس ادرار
- استفاده از استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش درد
- استفاده از محلول غلیظ کرن‌بری، این ماده نیز تاثیر ضدباکتریایی مناسبی دارد. مطالعات نشان داده است که عصاره کرن‌بری تعداد باکتری‌های موجود در مثانه را کاهش میدهد اما باید توجه داشت که عفونت را به طور کامل برطرف نخواهد کرد بنابراین در کنار سایر روش‌های درمانی می‌توان به عنوان گزینه مکمل از آن استفاده کرد.