در مورد بیماری نوزاد آبی بیشتر بدانیم!
سندورم نوزاد آبی یک بیماری نادر است که طی آن در اثر نقص در اکسیژن‌رسانی به بدن، پوست بدن نوزاد تغییر رنگ می‌دهد و به رنگ آبی یا متمایل به کبود در می‌آید. عوامل مختلفی در بروز این بیماری دخیل هستند که عمده‌ترین آن‌ها مصرف آب حاوی نیترات است. در این مقاله در مورد علل بروز این بیماری با هم گفتگو خواهیم کرد. روش تشیخص بیماری و راه‌های درمان را ارائه خواهیم نمود و مهم‌تر از آن روش‌های پیشگیری از ابتلا به متهموگلوبینمیا نیز برای شما خواننده محترم تشریح خواهد شد. با تیم پینو بیبی همراه باشید تا بیشتر در مورد بیماری کودک آبی اطلاعات کسب کنید.
سندروم نوزاد آبی چیست؟
بیماری کودک آبی (Blue Baby) یا متهموگلوبینمیا یک بیماری ناشی از نقص عملکرد گلبول‌های قرمز خون است. سندروم نوزاد در اثر کاهش میزان هموگلوبین در خون نوزاد ایجاد می‌شود و در نتیجه آن پوست بدن نوزاد در برخی نواحی کبود و به رنگ آبی در می‌آید. این بیماری یک بیماری نادر است که بیشتر در کشورهای صنعتی و مناطق شهری گزارش شده است. نوزادانی که در مناطق صنعتی و کشورهای در حال توسعه که ذخایر آبی مطمئن و سالمی ندارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. البته در موارد نادری در مناطق روستایی که هنوز از آب چاه استفاده می‌کنند، نیز گزارش شده است. علت اصلی بروز این بیماری مصرف آب آلوده به نیترات است.
نوزادان در ۶ ماهه نخست زندگی که بدن ضعیفت‌تری دارند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. در این سن سیستم دستگاه گوارش هنوز تکامل کافی را پیدا نکرده است و بسیار حساس است و احتمال تبدیل نیترات به نیتریت در این نوزادان بیشتر است. این بیماری به نام سندروم نوزاد آبی شناخته می‌شود اما ممکن است در سایر افراد حتی در بزرگسالان نیز دیده شود. ابتلای این بیماری در بین بزرگسالانی که زمینه ژنتیکی دارند یا به دلیل نارسایی کلیه دیالیز می‌شوند و یا دچار گاستریت معده و روده هستند بیشتر محتمل است.
همانطور که از نام این بیماری پیداست مهم‌ترین نشانه ابتلا به این بیماری تغییر رنگ پوست و متمایل شدن آن به رنگ آبی است. این تغییر رنگ پوست در نواحی اطراف دهان، دست‌ها و پاها بیشتر دیده می‌شود. از این تغییر رنگ به عنوان سیانوز یا رنج آبی نیز یاد می‌شود. علاوه بر تغییر رنگ پوست ممکن است نوزاد دچار مشکلات تنفسی، اسهال و استفراغ و تشنج نیز بشود. این بیماری اگر به موقع درمان نشود ممکن است جان نوزاد را به خطر بیاندازد و حتی منجر به مرگ شود.
علت بروز سندروم نوزاد آبی چیست؟
علل مختلفی برای بروز این بیماری گزارش شده است که مهم‌ترین آن‌ها مصرف آب آلوده به مقادیر زیاد نیترات است اما برخی نقص‌های مادرزادی قلبی – عروقی و نارسایی کلیه نیز می‌تواند منجر به ایجاد این بیماری شود.
تبدیل نیترات به نیتریت
همانطور که اشاره شده علت اصلی بروز این بیماری مصرف آب آلوده به مقادیر فراوان نیترات است. نیترات در بدن نوزاد به نیتریت بدل می‌شود. نیتریت‌ها با هموگلوبین موجود در خون نوزاد ترکیب می‌شوند و متهموگلوبین می‌سازند. مهتموگلوبین قادر نیست اکسیژن را حمل کند و این کمبود اکسیژن منجر به کبودی و آبی شدن رنگ پوست نوزاد می‌شود.
برای روشن شدن بحث لازم است توضیح مختصری درباره نحوه عملکرد گلبول‌های قرمز و هموگلوبین ارائه شود. قلب وظیفه پمپاژ خون در سرتاسر بدن را بر عهده دارد. خون از قلب به سوی ریه‌ها می‌رود در آنجا اکسیژن به سلول‌های خونی متصل می‌شود و ضمن گردش در سراسر بدن، اکسیژن نیز به نقاط مختلف بدن انتقال داده می‌شود. هموگلوبین بخشی از ساختار یکی از سلول‌های خونی به نام گلبول قرمز است. هموگلوبین ساختاری پروتئینی است که وظیفه جابه‌جایی اکسیژن در بدن را دارد و اکسیژن را به بافت‌ها و سلول‌های مختلف بدن می‌رساند. زمانی که نیترات وارد خون نوزاد می‌شود طی فرایند شیمیایی تبدیل به نیتریت می‌شود. نیترات در سیستم هاضمه (دشتگاه گوارش) به نیتریت احیا می‌شود، نیتریت آهن هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون را اکسید می‌کند و تشکیل متهموگلوبین می‌دهد؛ ماده‌ای که قادر به انتقال اکسیژن در بدن نیست. در چنین شرایطی به دلیل کمبود اکسیژن در خون و عدم اکسیژن‌رسانی مطلوب رنگ پوست نوزاد متمایل به آبی خواهد شد.
علاوه بر مصرف آب آلوده که ممکن است در اثر مخلوط کردن شیرخشک با آب آلوده، نیترات وارد بدن نوزاد شود، ممکن است نیترات از طریق مواد خوراکی که با آب آلوده نیز آبیاری شده‌اند به بدن نوزاد وارد شود. به عنوان مثال ممکن است برای درست کردن غذای خانگی از اسفناج یا چغندر استفاده شود که می‌توانند عاملی برای ایجاد و بروز این بیماری باشند. نیترات بیشتر در آب آشامیدنی جوامع کشاورزی یافت می‌شود که از آب چاه استفاده می‌کنند. ممکن است آب با کود شیمیایی آلوده شود. یکی از عناصر اصلی و تشکیل دهنده کود شیمیایی نیترات است. توجه داشته باشید که نیترات در حد کافی و معقول برای بدن نه تنها مضر نیست بلکه مفید نیز هست و این تبدیل نیترات به نیتریت است که برای بدن مشکل‌ساز می‌شود.
تترالوژی فالوت (TOF)
علاوه بر مصرف آب حاوی نیترات برخی نقص‌های مادرزادی قلبی – عروقی نیز می‌تواند منجر به بروز سندروم نوزاد آبی شوند. یک بیماری مادرزادی قلبی نادر به نام تترالوژی فالوت وجود دارد که می‌تواند باعث ایجاد این سندروم شود. این نقص مادرزادی باعث می‌شود جریان خون در ریه‌ها کاهش پیدا کند و خون فاقد اکسیژن در بدن به گردش دربیایید. در نتیجه کمبود اکسیژن پوست بدن بیمار به رنگ آبی و یا ارغوانی متمایل خواهد شد. معمولاً این نقص به شکل یک سوراخ در دیواره جدا کننده دو بطن بروز پیدا می‌کند. این دیواره ماهیچه‌ای وظیفه دارد تا مانع جریان خون از بطن راست به شریان ریوی شود.
سایر ناهنجاری‌های مادرزادی قلبی – عروقی
به طور کلی هر نوع نقص و ناهنجاری مادرزادی قلبی که بر میزان اکسیژن خون کودک تأثیر بگذارد و سطح آن را از میزان نرمال پایین‌تر بیاورد، می‌تواند باعث کبود شدن پوست نوزاد و سیانوز شود.
مسئله وراثت
علت بروز این بیماری می‌تواند عوامل ژنتیکی و وراثتی باشد. متهموگلوبینمی به ندرت می‌تواند مادرزادی و ژنتیکی نیز باشد. همانطور که گفته شد نقص مادرزادی قلبی یکی از عوامل بروز این سندروم است؛ منشا بیماری‌های قلبی مادرزادی مسئله ژنتیک و وراثت است. به عنوان مثال کودکانی که سندروم دوان دارند اغلب مشکلات قلبی نیز دارند.
گاستروانتریت
گاستروانتریت عفونت دستگاه گوارش است که منجر به التهاب معده و یا روده و یا هر دو می‌شود و ممکن است با زخم معده و ورم معده نیز همراه باشد. این بیماری باعث اسهال می‌شود و همچنین ممکن است باعث ایجاد علائمی مانند استفراغ و درد شکم شود. خطر اصلی در گاستروانتریت کمبود آب بدن (دهیدراته شدن بدن) است که می‌تواند با سیانوز نیز همراه شود.
نارسایی کلیه
در افرادی که نارسایی کلیه دارند و به خصوص افرادی که دیالیز می‌شوند ممکن است در تعادل الکترولیت‌های بدن اختلال ایجاد شود. در نارسایی حاد کلیه، این عضو مهم قادر نیست تا سموم و مواد زائد را از بدن دفع کنید و همین می‌تواند عاملی برای تغییر رنگ پوست نوزاد و ابتلا به سندروم نوزاد آبی باشد. در واقع بیماری نوزاد آبی می‌تواند یکی از عوارض بیماری نارسایی کلیه باشد.
سایر عوامل
گاهی کبود شدن پوست نوزاد می‌تواند به دلیل قرار گرفتن در معرض نیتریک اکساید استنشاقی یا برخی از داروهای بیهوشی و یا مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها باشد.
سلامت مادر به ویژه در دوران حاملگی بسیار حائز اهمیت است. عدم کنترل بیماری‌ها به ویژه بیماری دیابت نوع دوم می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های قلبی در نوزاد شود.
علائم سندروم نوزاد آبی چیست؟
مشهودترین علامت تغییر رنگ پوست نوزاد به ویژه در نواحی اطراف دهان، لب‌ها، ناخن‌ها، سر انگشتان و پوست صورت است اما این سندروم علائم مشخصه دیگری نیز دارد که عبارتند از:
- اختلال در رشد
- ضعف عمومی بدن و سستی و بی‌حالی
- تحریک‌پذیری
- مشکلات مربوط به گوارش و هضم غذا
- کمبود وزن
- افزایش ریتم تنفس و سخت نفس کشیدن
- بالا رفتن ضربان قلب (تپش قلب)
- جمع و گرد شدن انگشتان دست و پا
- اسهال
- استفراغ
- ترشح بیش از حد بزاق دهان
- از دست دادن هوشیاری
- تشنج
- در صورت عدم درمان به موقع این بیماری می‌تواند منجر به مرگ شود.
چگونه می‌توان سندروم نوزاد آبی را تشخیص داد؟
اگر نوزاد علائم ذکر شده در بالا را داشت و به خصوص رنگ پوست نوزاد آبی، کبود و یا ارغوانی شد، لازم است تا به پزشک متخصص اطفال مراجعه شود. پزشک با پرسیدن سوالاتی در خصوص سوابق بیماری نوزاد، والدین و خویشاوندان نزدیک او و انجام معاینات فیزیکی و درخواست انجام چند آزمایش بیماری را تشخیص خواهد داد. در چنین شرایطی پزشک با گرفتن شرح حال کامل، پرسش در مورد علائم و نشانه‌های بیماری، الگوی تغذیه و سبک زندگی خانواده و نوزاد اقدام اولیه را آغاز می‌کند لذا لازم است تا وضعیت نوزاد را قبل از مراجعه به پزشک به دقت بررسی کرد و هر گونه تغییرات بدن نوزاد و علائمی که ممکن است داشته باشد را به دقت ارزیابی کرد تا بتوان به سوالات پزشک به طور دقیق پاسخ داد. همکاری با پزشک در این زمینه می‌تواند منجر به تشخیص درست و به هنگام بیماری شود. قطعاً بعد از معاینات فیزیکی پزشک چند نوع آزمایش را برای اطمینان از تشخیص خود درخواست خواهد کرد این آزمایشات شامل موارد زیر خواهد بود:
- تست خون از نوزاد جهت بررسی میزان نیترات در خون می‌باشد. ممکن است پزشک علاوه بر درخواست آزمایش خون، تست آبی که نوزاد مصرف می‌کند را نیز درخواست کند تا میزان نیترات موجود در آب را تشخیص دهد. اگر سطح نیترات در آب مصرفی زیر ۱۰ میلی‌گرم در لیتر باشد مصرف آب بلامانع است اما اگر این میزان بیشتر از ۱۰ میلی‌گرم در لیتر باشد، برای شرب و مصرف نوزاد مناسب نخواهد بود.
- رادیوگرافی قفسه سینه جهت ارزیابی وضعیت ریه‌ها و اندازه قلب
- کاتتریزاسیون قلبی جهت بررسی عملکرد و مشاهده مستقیم ساختار شریان‌های قلبی
- اکوکاردیوگرام جهت بررسی آناتومی قلب
- الکتروکاردیوگرام جهت ارزیابی و بررسی فعالیت الکتریکی قلب
- آزمایش اشباع اکسیژن جهت تعیین میزان اکسیژن در خون
درمان بیماری متهموگلوبینمیا یا همان نوزاد آبی
آنچه مسلم است درمان بیماری‌هایی که علل متعددی ممکن است در بروز آن‌ها نقش داشته باشند، به شدت وابسته به تشخیص علت بروز بیماری است یعنی ابتدا باید علت ایجاد و بروز بیماری کشف شود تا با برطرف کردن علت، بیماری نیز درمان شود. به عنوان مثال اگر این بیماری در اثر مصرف آب حاوی نیترات باشد با قطع مصرف این آب و استفاده از آب سالم این مشکل تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد. اگر بیماری در اثر نقص مادرزادی قلب و عروق باشد، به احتمال بسیار زیاد نیاز است تا نوزاد مورد عمل جراحی قلب قرار بگیرد تا نقص موجود تا حدودی رفع شود.
ممکن است پزشک برای درمان دارو تجویز کند. معمولاً پزشکان برای درمان و کنترل این بیماری، داروی به نام متیلن بلو را تجویز می‌کنند. این دارو یک محلول آبی رنگ است که به صورت وریدی تزریق می‌شود و به صورت غیر آنزیمی باعث تبدیل متهموگلوبین به هموگلوبین می‌گردد. این دارو قادر است تا اکسیژن خون را تأمین کند و سطح اکسیژن خون را به سطح نرمال برگرداند در نتیجه علائم سیانوز در نوزاد برطرف خواهد شد.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به سندروم نوزاد آبی
اگر علت بروز بیماری مربوط به عوامل ژنتیکی و وراثتی باشد، نمی‌توان از آن پیشگیری کرد مگر این که پیش از بارداری و در مراحل غربالگری و طی انجام آزمایشات پیچیده ژنتیکی بتوان از بروز برخی بیماری‌های مادرزادی که منجر به بروز این عارضه می‌شوند، جلوگیری به عمل آورد. اما با رعایت برخی نکات می‌توان علل دیگر بروز بیماری را تا حد قابل قبولی کنترل کرد. رعایت موارد زیر ابتلا به سیانوز را کاهش می‌دهد:
عدم استفاده از آب غیر تصفیه و ناسالم
در برخی مناطق به ویژه مناطق دور افتاده روستایی ممکن است هنوز برای تهیه آب شرب از چاه استفاده شود. آب چاه ممکن است با کود شیمیایی آلوده شود و باعث ایجاد سندروم نوزاد آبی در کودکان شود. بهتر است برای آب شرب نوزاد و یا مخلوط کردن شیر خشک با آب، از آب چاه استفاده نشود. فراموش نکنید که نیترات موجود در آب با جوشاندن از بین نمی‌رود و نمی‌توان از آن استفاده کرد.
همچنین در برخی مناطق صنعتی که ممکن است ذخایر آب کافی نباشد احتمال تصفیه ناقص آب و وجود نیترات بیش از حد مجاز در آب زیاد است. مصرف چنین آبی نیز می‌تواند باعث بروز این بیماری شود.
یکی از راه‌های موثر در چنین مناطقی استفاده از دستگاه‌های تصفیه آب خانگی است. فیلترهای موجود در دستگاه تصفیه آب خانگی می‌توانند مقادیر اضافه نیترات موجود در آب را به خود جذب کنند و سطح آن را تا میزان ۱۰ میلی‌گرم در لیتر (سطح نرمال و سالم) کاهش دهند.
محدود کردن مصرف غذاهای حاوی نیترات
برخی از سبزیجات به خصوص سبزیجات غده‌ای حاوی مقادیر زیادی نیترات هستند. کلم بروکلی، اسفناج، چغندر و هویج منبع غنی نیترات هستند. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که مصرف این گونه مواد غذایی را تا قبل از ۷ ماهگی که دستگاه گوارش نوزاد هنوز رشد کافی پیدا نکرده است را بسیار محدود کنید.
عدم مصرف دخانیات در دوران بارداری
یکی از راه‌های مقابله با بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های مادرزادی رعایت نکات بهداشتی طی دوران حاملگی است. یک بارداری سالم به احتمال زیاد منجر به تولد یک نوزاد سالم نیز خواهد شد. ترک مصرف دخانیات، مواد مخدر و نوشیدن الکل باعث جلوگیری از بروز بسیاری از بیماری‌ها به ویژه نقص مادرزادی قلبی در نوزاد خواهد شد.
اوخی 💙💙💙