بسیاری از ما از دوران مدرسه آموخته‌ایم که کلسیم برای سلامت استخوان ضروری است. اما این تمام عملکرد این ماده معدنی در بدن نیست. بدن ما برای سایر عملکردهای مهم نیز به کلسیم نیاز دارد، از جمله برای عملکرد ماهیچه‌ها، اعصاب، رگهای خونی و ترشح هورمون‌ها و آنزیم‌ها. به همین دلیل، کمبود شدید کلسیم میتواند به طرق مختلف بر بدن ما اثر بگذارد. با پینو بیبی همراه شوید تا در این رابطه با عوارض کمبود کلسیم برای بدن بیشتر بدانید.
نقش کلسیم در بدن
کلسیم یک ماده معدنی ضروری است که نقش حیاتی در چندین فرآیند بدن مانند سلامت استخوان، انقباض عضلات، انتقال عصبی و لخته شدن خون دارد. اگر سطح کلسیم پایین باشد، خطر ابتلا به هیپوکلسمی افزایش مییابد. کمبود شدید کلسیم وضعیتی است که کلسیم کافی در خون وجود نداشته باشد در این حالت هیپوکلسمی رخ میدهد. دریافت نکردن کلسیم کافی میتواند علائمی مانند گرفتگی عضلات، خستگی، تشنج، تغییر در خلق و خو، خشکی پوست و یا مو ایجاد کند. تحقیقات تخمین می‌‌زند که بیش از ۳.۵ میلیارد نفر در سراسر جهان دچار کمبود کلسیم هستند یا در معرض خطر سطوح پایین کلسیم هستند. به خاطر داشته باشید که علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از افراد ممکن است به طور ناگهانی علائم هیپوکلسمی‌داشته باشند، در حالی که سایر افراد به تدریج در طول زمان علائم را نشان می‌‌دهند. علائم اغلب وابسته به علت اصلی کاهش کلسیم و شدت کمبود کلسیم بستگی دارد.
علل کمبود کلسیم
هنگامی که آزمایش کلسیم کل شما نتایج کمتر از حد معمول را نشان میدهد، میتواند عوامل زمینه‌ای مختلفی را نشان دهد که منجر به کمبود کلسیم می‌شوند. این موارد شامل سطوح پایین پروتئین خون، غدد پاراتیروئید کم کار، دریافت ناکافی کلسیم در رژیم غذایی، پانکراتیت، کمبود ویتامین D، منیزیم و یا بیماری کلیوی است.
علائم و نشانه‌های کمبود کلسیم در بدن
کمبود کلسیم در کوتاه مدت، دارای علائم بیسار خفیفی است که حتی ممکن است فرد اصلاً متوجه آن نشود. اما در صورت عدم توجه به این علائم، کمبود کلسیم میتواند در دراز مدت اثرات سوئی بر بدن بگذارد. به مرور زمان، مصرف کم کلسیم میتواند اثرات مضری بر سیستم‌ها‌ی مختلف بدن داشته باشد، از جمله کمک به کاهش توده استخوانی و خطر ابتلا به پوکی استخوان. علائم زیر ممکن است نشان دهنده کمبود کلسیم باشد. به خاطر داشته باشید که برخی از این علائم تنها در طول یک بیماری حاد رخ میدهد، زمانی که سطح کلسیم سرم خون به سطوح خطرناک کاهش مییابد.
در حالی بیشتر افراد ممکن است برای تعیین سطح ویتامین D خود آزمایش خون انجام دهند تا ببینند آیا ممکن است کمبود داشته باشند، سطوح کلسیم در خون معمولاً طبیعی است حتی زمانی که کلسیم دریافتی شما کم است. این به این دلیل است که بدن کلسیم را از استخوانهای شما می‌گیرد تا آن چه را که برای عملکرد خود نیاز دارد، تامین کند. اگر مشکوک هستید که کلسیم کافی از غذایی که می‌خورید دریافت نمی‌کنید، با پزشک خود در مورد مصرف مکمل کلسیم صحبت کنید. برای این که دچار کمبود کلسیم نشوید نباید در مصرف کلسیم نیز افراط داشته باشید و بیش از اندازه کلسیم مصرف کنید زیرا افزایش مصرف کلسیم منتج به هیپرکلسمی میشود که این بیماری نیز میتواند خطرناک باشد.
هم چنین شایان ذکر است که برخی از افراد به دلیل بیماری‌ها‌یی که دارند یا داروهایی که مصرف می‌کنند، هیپوکلسمی (کمبود کلسیم) را تجربه می‌کنند. در این موارد، مصرف فقط یک مکمل ممکن است برای جبران این کمبود کافی نباشد.
علائم کمبود کلسیم در سیسم عصبی – عضلانی
کمبود کلسیم میتواند عضلات و اعصاب شما را به طرق مختلف تحت تاثیر قرار دهد. کلسیم نقش مهمی‌در تحریک و تنظیم انقباضات عضلانی دارد. وقتی سطح کلسیم ناکافی باشد، این روند سیستم عضلانی را مختل میکند و منجر به گرفتگی و اسپاسم میشود. علاوه بر این، هیپوکلسمی میتواند حساسیت محل اتصال عصب – عضله را افزایش دهد که این روند میتواند عضلات را تحریک کند و باعث انقباضات غیر ارادی شود.
اگر شما یا اطرافیان‌تان هر یک از علائم مرتبط با عضله و اعصاب که در بخش زیر به آن اشاره میکنیم را تجربه می‌کنید، ممکن است دچار کمبود کلسیم باشید:
- گرفتگی و اسپاسم عضلانی در دست‌ها، پاها یا صورت
- سوزن سوزن شدن و بی‌حسی در دست‌ها و پاها (گز گز یا مور مور شدن)
- ضعف و خستگی
- لرزش یا رعشه
- مشکل در صحبت کردن و یا بلعیدن
- هیپوکلسمی شدید هم چنین میتواند به طور بالقوه منجر به تشنج در حنجره شود (از نظر پزشکی به عنوان اسپاسم حنجره شناخته میشود).
کمبود کلسیم و درد و اسپاسم عضلانی
کلسیم فقط استخوانهای ما را قوی نمی‌‌کند، بلکه عملکرد صحیح ماهیچه‌های ما را نیز تضمین میکند. به طور خاص، به عضلات ما کمک میکند تا منقبض و شل (تونس متناوب) شوند. به عبارت دیگر، کمبود کلسیم، به معنای واقعی کلمه، قدرت ماهیچه‌های بدن را ضعیف‌تر میکند. هم چنین در این حالت عضلات بدن، درد و گرفتگی، سفتی و اسپاسم بیشتری را تجربه خواهید کرد.
کمبود کلسیم و بی‌حسی و گزگز در انگشتان دست
کلسیم در بخش‌های مختلف سیستم عصبی مرکزی ما نقش حیاتی دارد. اگر کمبود کلسیم داشته باشیم، ممکن است که اعصاب تحت تاثیر قرار گیرند، به ویژه در اندام‌های ظریف مانند دست‌ها، انگشتان دست، پاها و انگشتان پاها. در بسیاری موارد افراد بی حسی انگشتان و یا مور مور شدن انگشتان را احساس می‌کنند، به طوری که گاه اشیای سبکی مانند یک مداد به راحتی از دستشان رها میشود.
کمبود کلسیم و خستگی
خستگی یک واژه فریبنده است. گر چه به نظر خستگی یک علامت معمولی به نظر می‌رسد اما در واقع بسیار پیچیده است. همان طور که در ادامه مقاله خواهید دید، بسیاری از علائم دیگر موجود در این مقاله را می‌توان به خستگی نسبت داد، از بدن درد و سفتی عضلات گرفته تا خلق و خوی بد و افسردگی. در مورد کمبود کلسیم، خستگی نتیجه عدم تغذیه مناسب سلولهای بدن است.
کمبود کلسیم و تشنج
گاهی اوقات کمبودهای تغذیه‌ای میتواند باعث تشنج شود. کمبود کلسیم میتواند بدون تتانی (انقباض غیر ارادی ماهیچه‌ها) همزمان باعث تشنج شود زیرا غلظت کم کلسیم یونیزه در سیستم عصب مرکزی بدن CSF باعث افزایش تحریک پذیری مغز میشود.
علائم کمبود کلسیم در گردش خون
کلسیم در عملکرد ماهیچه‌های صاف، از جمله آنهایی که دیواره رگهای خونی شما را می‌‌پوشانند، ضروری است. وقتی سطح کلسیم خیلی کم است، این ماهیچه‌ها ممکن است آن طور که باید منقبض نشوند. این میتواند منجر به شل شدن رگهای خونی شود که گاهی اوقات میتواند باعث فشار خون پایین (هیپوتانسیون) شود. دریافت کلسیم کافی برای رگهای خونی قلب نیز مهم است. بدون کلسیم مورد نیاز بدن، هیپوکلسمی میتواند بر عملکرد ماهیچه قلب تأثیر بگذارد و نیروی هر ضربان قلب را کاهش دهد.
علائم کمبود کلسیم در سیستم اسکلتی
کلسیم یکی از مهم‌ترین عناصر سازنده استخوان و دندان است. داشتن کلسیم کافی به بدن شما کمک میکند تا با اطمینان از قوی بودن ماهیچه‌ها و بافت‌ها‌ی شما و این که می‌توانند بدون شکستگی خم شوند، حرکت صحیحی داشته باشد.
اما، اگر کلسیم پایین باشد، ممکن است فرد در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با استخوان مانند استئوپنی (از دست دادن تراکم استخوان) و پوکی استخوان (استخوانهای ضعیف و شکننده) و در موارد بسیار شدیدتر دچار استئوپروزا شود. متأسفانه، بیشتر مردم تا زمانی که دچار شکستگی یا خورد شدن استخوان نشوند، متوجه شرایطی نمی‌شوند که بر سلامت استخوان آنها تأثیر می‌گذارد.
کمبود کلسیم در دوران کودکی منجر به نرمی استخوان (راشیتیسم) میشود. اگر این بیماری مربوط به مصرف کم کلسیم باشد و در نتیجه تغذیه بد و گرسنگی مواد معدنی ایجاد شده باشد قابل درمان خواهد بود.
سلامت دهان و دندان ضعیف
شاید تا به حال به این فکر نکرده باشید، اما، یک واقعیت جالب است بدانید که اگر چه دندان‌ها‌ی شما استخوان نیستند، اما دندان‌ها در استخوانهای فک جا سازی می‌شوند. بدن برای جبران کمبود این ماده معدنی، کلسیم را از استخوانهای شما بر می‌دارد و تا عملکرد خود را حفظ کند، درست مانند یک زالو که به جان استخوانهای شما افتاده باشد. در این حالت دندان‌ها مستعد پوسیدگی، لق شدن و احتمالاً بیماری پریودنتال می‌شوند.
علائم کمبود کلسیم مسائل شناختی و روانی
اگر سلولهای شما از کلسیم محروم هستند، می‌توانید با طیف وسیعی از علائم شناختی و رفتاری، از مه مغزی گرفته تا سرگیجه و گیجی مواجه شوید. حتی شواهد اولیه‌ای وجود دارد که نشان میدهد مصرف کلسیم بر سلامت روان ما تأثیر می‌گذارد. بنابراین کمبود کلسیم نیز بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد. این به این دلیل است که کلسیم برای تولید و آزادسازی انتقال دهنده‌ها‌ی عصبی در مغز ضروری است که بر خلق و خو و سلامت عاطفی و روانی تأثیر می‌گذارد. عدم تعادل در سطح کلسیم میتواند منجر به علائم مختلف فیزیکی و رفتاری شود، از جمله:
- افسردگی
- افزایش تحریک پذیری
- اضطراب
در برخی موارد، نوسانات در سطح کلسیم به دلیل تغییرات هورمونی در طول چرخه قاعدگی میتواند به علائم مربوط به خلق و خو در طول سندرم پیش از قاعدگی PMS کمک کند. برخی از مطالعات نشان میدهد که مصرف مکمل کلسیم میتواند به کاهش این تغییرات در خلق و خو کمک کند
علائم کمبود کلسیم پوستی
اگر مشکوک به کمبود کلسیم هستید، یک فهرست شخصی از وضعیت مو، پوست و ناخنهای خود تهیه کنید. اغلب، افرادی که کمبود کلسیم دارند، خشکی پوست، موهای شکننده و یا ناخنهای ضعیفی دارند که به راحتی می‌‌شکنند.
اما چرا این اتفاق میافتد؟ کلسیم برای حفظ یکپارچگی و عملکرد بیرونی‌ترین لایه پوست، معروف به اپیدرم، ضروری است. این لایه به عنوان یک مانع عمل میکند که به حفظ رطوبت پوست کمک میکند و از دست رفتن آب از بدن شما جلوگیری میکند. وقتی سطح کلسیم پایین باشد، پوست به عنوان یک سد، ممکن است به خطر بیفتد و آن را در برابر خشکی و از دست دادن رطوبت آسیب پذیرتر کند.
کلسیم هم چنین در تنظیم عملکرد غدد عرق و چربی (غدد چربی) در پوست نقش دارد. غدد سباسه، چربی به نام سبوم تولید می‌کنند که به روان و مرطوب نگه داشتن پوست و مو کمک میکند. هیپوکلسمی میتواند عملکرد طبیعی این غدد را مختل کند و منجر به کاهش تولید چربی و خشکی پوست، مو و ناخن شود.
علائم کمبود کلسیم عصبی
کمبود کلسیم به طور بالقوه میتواند منجر به تشنج شود. این به این دلیل است که کلسیم نقش مهمی در تنظیم فعالیت الکتریکی سلولهای عصبی (نورون‌ها) در مغز دارد. وقتی سطح کلسیم خیلی کم باشد، بدن شما قادر به آزادسازی انتقال دهنده‌ها‌ی عصبی نیست همان طور که به طور معمول این کار را انجام میدهد. این تغییر میتواند تحریک‌پذیری نورون‌ها (سلولهای عصبی) را افزایش دهد، که اساساً به این معنی است که در سیگنال‌های الکتریکی مغز اختلال ایجاد میشود. در نتیجه این اختلال، ممکن است فرد در معرض افزایش خطر تشنج باشد.
علائم کمبود کلسیم قلبی – عروقی
کلسیم هم چنین نقش حیاتی در تنظیم فعالیت الکتریکی قلب دارد. دریافت نکردن کلسیم کافی میتواند بر تعادل الکترولیت قلب تأثیر بگذارد که در انقباض و آرامش سلولهای عضلانی اختلال ایجاد میکند. این میتواند به تکانه‌ها‌ی الکتریکی نامنظم منجر شود و باعث آریتمی قلب و یا ریتم غیر طبیعی قلب شود.
توجه به این نکته مهم است که شدت و نوع آریتمی مرتبط با کمبود کلسیم میتواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. در حالی که هیپوکلسمی خفیف ممکن است لزوماً به هیچ تغییری در ریتم قلب منجر نشود، موارد شدیدتر کمبود کلسیم میتواند خطر تغییرات قلبی – عروقی (مرتبط با قلب) را افزایش دهد.
در موارد جدی، کمبود کلسیم گاهی اوقات میتواند به نارسایی قلبی کمک کند. شایان ذکر است که نارسایی قلبی یک علامت کمتر شایع در نداشتن کلسیم کافی است اما اگر سطح کلسیم بدن فرد به شدت پایین باشد، هم چنان ممکن است آریتمی یا نارسایی قلبی رخ دهد. هنگامی که سطح کلسیم کافی نیست، توانایی قلب برای انقباض و پمپاژ خون به طور موثر به خطر میافتد و به طور بالقوه منجر به نارسایی قلبی میشود.
اما یک خبر خوب این است که در مواردی که هیپوکلسمی (کمبود کلسیم) علت اصلی نارسایی قلبی است، می‌توانید با خوردن کلسیم بیشتر در رژیم غذایی خود و مصرف مکمل‌ها‌ی کلسیم، وضعیت را معکوس کنید. این درمان‌ها اغلب سطح کلسیم را بازیابی می‌کنند و عملکرد کلی قلب را بهبود می‌بخشند.
چه زمانی باید به خاطر کمبود کلسیم با یک پزشک تماس گرفت؟
اگر شما یا یکی از نزدیکان‌تان علائم هیپوکلسمی را تجربه می‌کنید، برای تشخیص و درمان مناسب با یک پزشک تماس بگیرید. شمارش کامل سلولهای خونیCBC یک آزمایش خون معمولی است که میتواند کمبود کلسیم را بررسی کند. پزشک میتواند علت زمینه‌ای را شناسایی کرده و گزینه‌ها‌ی درمانی مناسب را توصیه کند. اگر شرایط خاص یا بیماری خاصی وجود دارد که احتمال هیپوکلسمی را افزایش میدهد، مانند نارسایی کلیوی، در صورت مشاهده علائم کمبود کلسیم، مهم است که به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. تشخیص و درمان به موقع میتواند به جلوگیری از پیشرفت علائم و ایجاد عوارض مرتبط با هیپوکلسمی (کمبود کلسیم)کمک کند.
منابع غذایی حاوی کلسیم
بسیاری از ما تمام کلسیم مورد نیاز خود را از طریق غذاهایی که می‌خوریم، دریافت میکنیم. محصولات لبنی (شیر، ماست، پنیر) منابع فراوانی هستند. منابع دیگر عبارت هستند از:
- ماهی سالمون کنسرو شده
- ماهی ساردین با استخوان
- کلم پیچ، کلم قمری، کلم بروکلی، کلم چینی (بوک چوی)
- بادام‌ها
- ماش
- دانه‌ها‌ی کنجد
- برخی از غذاها مانند شیر سویا و آب پرتقال نیز اغلب با کلسیم غنی شده‌اند.
چه مقدار کلسیم در روز باید مصرف کرد؟
مقدار توصیه شده روزانه نیاز بدن به کلسیم به سن و جنسیت بستگی دارد. همه بزرگسالان ۱۹ تا ۵۰ ساله و مردان تا ۷۰ سال باید ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم در روز از طریق رژیم غذایی و (در صورت لزوم) مکمل‌ها دریافت کنند. زنان ۵۱ سال به بالا و مردان ۷۱ سال و بالاتر نیاز به مصرف ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز دارند. بانوان باردار ۱۳۰۰ میلی‌گرم و مادران شیرده به ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند.
سوالات متداول در مورد کمبود کلسیم
چگونه می‌توانید سطح کلسیم خود را به سرعت بالا ببرید؟
برای افزایش سطح کلسیم، مطمئن شوید که غذاهای سرشار از کلسیم مانند ماست، شیر، آب میوه‌ها‌ی غنی شده با کلسیم، پنیر، ساردین، توفو، سویا، کنجد، ماش، غلات صبحانه غنی شده، اسفناج و شلغم مصرف می‌کنید. پزشک نیز ممکن است توصیه کند که مکمل کلسیم مصرف کنید.
آیا کمبود کلسیم میتواند باعث درد پا شود؟
کمبود کلسیم به طور بالقوه میتواند به درد پا کمک کند. کلسیم نقش مهمی در عملکرد ماهیچه ایفا میکند و زمانی که سطح کلسیم خیلی کم باشد، میتواند منجر به گرفتگی عضلات شود. این به این دلیل است که کلسیم برای انقباض و آرامش عضلات ضروری است.
سخن آخر
بعد از خواندن این مقاله به نظر می‌آید نقش کلسیم در بدن و سلامت کلی بدن برای شما مخاطب گرامی پر رنگ‌تر شده باشد. شاید ترسناک باشد که این همه اختلال در بدن فقط به خاطر کمبود یک ماده معدنی باشد اما خبر خوب این است که با درمان بیماری زمینه‌ای و تغذیه مناسب می‌توان دوباره سطح کلسیم را به اندازه نرمال رساند.
کمبود کلسیم زمانی اتفاق میافتد که کلسیم کافی در خون وجود نداشته باشد تا بدن بتواند به خوبی خود را حفظ کند. در نتیجه کمبود کلسیم، ممکن است علائمی را تجربه کند که بر عضلات، اعصاب، پوست، قلب و سلامت روان تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل است که شناخت علائم کمبود کلسیم و مراجعه به موقع به پزشک برای تشخیص و درمان مناسب بسیار مهم است.
البته اگر برای درمان دیر نشده باشد برای مثال پوکی استخوان پیشرفته آن هم در سنین بالا را فقط می‌توان کنترل کرد و دیگر نمی‌توان به استحکام این استخوان‌ها افزود. به این نکته توجه کنید که هرگز سر خود به مصرف مکمل‌ها برای جبران کمبود کلسیم اقدام نکنید و حتماً تحت نظر پزشک اقدام به مصرف مکمل و دارو نمایید.