تولد نوزاد سالم آرزوی هر مادری است؛ ازاین‌رو، خانم‌ها پس از اطلاع از بارداری خود به دنبال راه‌هایی هستند که از سلامت فرزندشان اطمینان حاصل کنند. سونوگرافی حاملگی از طریق امواج صوتی با فرکانس بالا انجام می‌گیرد و اطلاعات خوبی را درباره روند رشد طبیعی جنین یا مشکلاتی که ممکن است برای او پیش بیاید، در اختیار مادران قرار می دهد.
حال ممکن است که عده‌ای از والدین نگران این مسئله باشند که شاید برخی موارد ضروری در حوزه سلامت جنین با سونوگرافی مشخص نشود؛ در حالی‌که این‌گونه نیست. زیرا امروزه پیشرفت‌های بسیار خوبی در این زمینه حاصل شده و کلیه مشکلات احتمالی از ناهنجاری‌های ژنتیک گرفته تا ناراحتی‌های قلبی و… با آزمایشات سونوگرافی نشان داده می‌شود. در ادامه سونوگرافی‌های مهم دوران بارداری و مواردی که در هر یک از آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد را بیان خواهیم کرد.
سونوگرافی های دوران بارداری چه چیزهایی را نشان می دهند؟
پزشکان توصیه می‌کنند که خانم‌ها در هفته‌های ششم تا هشتم بارداری حتما نخستین سونوگرافی را به منظور اطمینان پیدا کردن از حاملگی خود انجام دهند. سپس بین هفته‌های شانزدهم تا بیستم سونوگرافی‌های دقیق‌تری برای بانوان تجویز می‌شود تا اندام‌های جنین اسکن شده و سلامت آن‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد.
در واقع هدف از انجام آزمایشات این است که ارگان‌های در حال رشد جنین، نحوه عملکرد آن‌ها، همچنین وضعیت سلامت ماهیچه‌ها و نواقص احتمالی آنالیز و بررسی شود. در اغلب موارد بنا به صلاح‌دید پزشک یک سری سونوگرافی‌های دیگر نیز جهت سنجش سطح مایع آمنیوتیک، میزان رشد و نحوه قرارگیری جنین درون رحم انجام می‌پذیرد.
دقت داشته باشید که تا به امروز حدود چهل سال است که روش های مختلف سونوگرافی برای اطمینان از سلامت جنین انجام می‌گیرد و تا کنون هیچ نوع عوارض جانبی برای آن ثبت نشده است. این تکنیک کاملا ایمن بوده و انجام آن جهت بررسی رشد طبیعی جنین همواره از سوی پزشکان تجویز می‌شود.
دلایل نیاز به سونوگرافی
سونوگرافی در دوران بارداری به منظور مطمئن شدن از کاشت صحیح تخمک در دیواره رحم و همین‌طور تشکیل جفت جنین ضروری است. به طوری کلی سایر دلایلی که انجام این آزمایشات مهم را اجباری می‌سازند، عبارتند از:
- تعیین دقیق سن بارداری مادر و تخمین زمان زایمان وی
- پیشگیری از حاملگی‌هایی که خارج از رحم شکل می‌گیرند
- ارزیابی نحوه رشد و نمو جنین
- جلوگیری از عوارض ناخواسته حاملگی همچون سقط جنین و بارداری مولار
- به‌عنوان قسمتی از آزمایشات قبل از تولد نظیر نمونه‌گیری از پرزهای جفتی
- بررسی ناهنجاری‌های کروموزومی و نقص‌های مادرزادی
سونوگرافی سه ماهه اول
سونوگرافی‌های سه ماهه اول هنگامی از سوی متخصصین زنان و زایمان تجویز می‌شوند که خانم‌ها دارای علائمی مانند سوزش سینه شده و تقریبا از حاملگی خود مطمئن هستند. به کمک این آزمایشات مادران می‌توانند از سلامت خود و فرزندشان به طور کامل مطلع شوند. در سونوگرافی سه ماه اول موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:
- تخمین زمان حاملگی و این موضوع که در مادر در هفته چندم بارداری قرار دارد، طی این آزمایشات مشخص می‌شود. به گونه‌ای که حتی پزشک متخصص زنان زمان تقریبی زایمان را نیز به اطلاع مراجعه کننده می‌رساند.
- بررسی سلامت قلب جنین و همچنین ارزیابی کیفیت ضربان قلب وی که در اغلب در هفته پنجم تا هفتم حاملگی امکان‌پذیر می‌شود.
- سنجش اندازه و شکل ظاهری جنین مانند اندازه دور سر طی آزمایشات سه ماه اول انجام می‌پذیرد.
- در صورت وجود هر گونه درد در ناحیه شکم و خونریزی واژینال سونوگرافی علت آن را مشخص می‌سازد.
- ارزیابی سطح سلامت مادر و جنین و اطلاع از احتمال سقط جنین طی سونوگرافی سه ماهه اول صورت می‌گیرد تا از مشکلاتی همچون سقط جلوگیری شود.
- بررسی احتمال چند قلوزایی به ویژه در مادرانی که حاملگی آن‌ها از طریق IVF انجام گرفته است.
- سلامت رحم و تخمدان خانم‌ها از نظر وجود فیبروز ارزیابی می‌شود.
سونوگرافی سه ماهه دوم بارداری
در سه ماهه دوم حاملگی باید خانم‌ها خیلی مراقب جنین خود باشند؛ لذا انجام سونوگرافی در این برهه از زمان حائز اهمیت بسیار زیادی است. این آزمایشات معمولا در هفته ۱۶ تا ۲۲ حاملگی انجام می‌گیرند. البته در صورتی که سن بارداری به خوبی مشخص نشده باشد، انجام هرچه سریع‌تر اسکن به منظور تعیین سن دقیق ضروری است. زیرا در ایران مجوز سقط جنینی که ناهنجاری داشته باشد، باید پیش از ۱۸ هفته و ۶ روز اخذ گردد.
چنانچه به هنگام انجام سونوگرافی سه ماهه دوم بارداری هیچ‌گونه ناهنجاری در جنین مشاهده نشود، مدت زمان سونوی آنومالی اسکن تنها نیم ساعت به طول می‌انجامد. اما اگر جنین ناهنجاری داشته باشد، زمان سونوگرافی به منظور بررسی‌های دقیق‌تر به بیشتر از یک ساعت افزایش پیدا می‌کند.
در سونوگرافی سه ماهه دوم بارداری همه ارگان‌های جنین ارزیابی شده و نتایج آن‌ها با جداول مرجع به طور کامل مقایسه می‌شود. از این طریق پزشک معالج استاندارد یا غیراستاندارد بودن تکامل جنین را بررسی می‌نماید. علاوه‌بر مشخص شدن مشکلات مربوط به اندام‌های داخلی، تعیین جنسیت جنین نیز طی این آزمایشات انجام می‌گیرد.
سونوگرافی سه ماهه سوم بارداری
سونوگرافی در سه ماهه سوم بارداری ضروری نیست، اما در مواردی با صلاح‌دید پزشک متخصص زنان یا پس از درخواست از جانب مادر انجام می‌پذیرد. معمولا این سونوگرافی به دلایل زیر تجویز می‌شود:
- بررسی رشد جنین در مواردی که اندازه آن از حالت عادی بزرگ‌تر یا کوچک‌تر باشد.
- تعیین موقعیت جفت و ارزیابی وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم مادر برای تعیین زایمان طبیعی یا سزارین
- در مواردی که مادر دارای دیابت یا فشار خون بالا باشد.
- ارزیابی امکان حاملگی دوقلویی یا سه قلویی
- انجام تست بیوفیزیکال برای سنجش سلامت جنین و بررسی کردن حجم مایع آمنیوتیک
- در صورت مشاهده خونریزی یا هر گونه تغییر در حرکات جنین
- بررسی سلامت قلب و ارزیابی میزان رشد ارگان‌ها
- چنانچه سونوگرافی‌های قبلی مواردی مثل پره اکلامپسی را نشان داده باشند.
سونوگرافی های خاص و تشخیصی چه چیزهایی را نشان می دهند؟
ممکن است که پزشک متخصص زنان و زایمان انواع مختلفی از سونوگرافی‌ها را برای بیمار خود تجویز نماید. در تمامی این موارد با استفاده از ابزاری به نام مبدل یک‌سری امواج فراصوتی تولید می‌شود که اطلاعاتی را درباره وضعیت جنین در اختیار پزشک می‌گذارد.
بسته به این‌که فرد در کدام مرحله از بارداری باشد یا پزشک چه نوع اطلاعاتی را لازم داشته باشد، از آزمایشات تشخیصی نیز استفاده می‌شود. همچنین برای بررسی‌های دقیق‌تر درباره مشکلات احتمالی ممکن است که پزشک به سراغ سونوگرافی‌های خاص برود. این دسته از سونوگرافی‌ها شامل موارد زیر هستند:
اکوکاردیوگرافی قلب
این آزمایش معمولا در سه ماهه دوم بارداری انجام می‌گیرد تا پزشک وجود هرگونه نقص یا مشکل را در قلب جنین تشخیص دهد. طی فرآیند اکوکاردیوگرافی میزان جریان خون در سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌های قلب جنین به دقت بررسی می‌شود. علاوه‌برآن پزشک مواردی همچون نقص در شریان‌های خونی و وجود حفره در قلب را تشخیص داده و اطلاعات لازم را در اختیار والدین قرار می‌دهد.
سونوگرافی داپلر
چنانچه طی سونوگرافی‌های معمولی بارداری پزشک به وجود مشکلاتی در قلب یا جریان خون جنین شک کند، سونوگرافی داپلر را انجام می‌دهد تا به ارزیابی دقیق این ارگان حساس بپردازد. طی این آزمایشات پزشک به خوبی می‌تواند انواع بیماری‌های قلبی یا امراض مربوط به عروق را در جنین تشخیص بدهد. سونوگرافی داپلر برای موارد خاصی همچون رشد غیرطبیعی جنین، سابقه سقط جنین، دوقلویی یا چندقلویی و همچنین سنجش نحوه عملکرد جفت نیز تجویز می‌شود.
این نوع سونوگرافی گاهی هم جهت سنجش جریان خون بند ناف، نحوه هدایت جریان خون به قلب و مغز و همچنین جریان خون جفت انجام می‌گیرد. پزشک تمام این موارد را بررسی می‌کند تا از طبیعی بودن آن‌ها اطمینان یابد.
چنانچه مشکلی در رابطه با جریان خون نشان داده شود، پزشک معالج تشخیص می‌دهد که نقص مزبور به خاطر گرفتگی عروق خونی رخ داده یا کم خونی داسی شکل. البته ممکن است که حساسیت RH نیز غیرطبیعی شدن جریان خون را به دنبال داشته باشد. تشخیص این موارد بسیار مهم هستند؛ زیرا محدود شدن جریان خون باعث بروز مشکلاتی مانند رشد ناقص جنین، کاهش وزن تولد و… می‌شود.
علاوه‌بر این موارد، سونوگرافی داپلر به پزشک کمک می‌کند تا همه جوانب مربوط به سلامت مادر و جنین همچون عروق کاروتید، وریدهای ارگان‌ها و لگن را از لحاظ وجود لخته بررسی نماید. همچنین ارزیابی شریان‌های کلیوی جفت، رحم و تخمدان را نیز امکان‌پذیر می‌سازد.
سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی
سونوگرافی سهبعدی همان‌طور که از اسم آن مشخص است، تصویری سهبعدی از جنین را در دسترس پزشک می‌گذارد. در سونوگرافی چهاربعدی هم از طریق قرار دادن تصاویر در کنار هم یک فیلم از حرکات جنین تهیه می‌شود.
سونوگرافی‌های سهبعدی و چهاربعدی با ارائه جزئیات ریز، اطلاعات بسیار دقیقی را درباره وجود ناهنجاری‌ها در اختیار پزشک معالج قرار می‌دهند. بنابراین پزشک می‌تواند با توجه به تشخیص خود تصمیم مناسبی را جهت برنامه‌ریزی‌های پس از تولد نوزاد اخذ نماید. مواردی که در سونوگرافی سهبعدی تشخیص داده می‌شود، عبارتند از:
- تعیین جنسیت جنین
- بررسی نحوه رشد و سلامت اندام‌های درونی و بیرونی
- نمایان شدن بیماری‌های ژنتیکی
- مشخص شدن نواقص مادرزادی مربوط به ستون فقرات
- شناسایی هر گونه اختلال در بافت‌های بدن جنین
- پی بردن به اختلالات احتمالی موجود در شبکه اعصاب یا عوارضی مثل فلج مغزی
سونوگرافی چهار بعدی نیز زمانی انجام می‌گیرد که پزشک بخواهد وجود اختلالات احتمالی در جنین را مورد بررسی قرار دهد که با روش‌هایی معمولی سونوگرافی قابل تشخیص نیستند. از آنجا که این تکنیک ویدئوی زنده‌ای را از جنین تهیه می‌کند، پزشک می‌تواند با دقت بسیار زیاد آناتومی بدن و حرکات جنین را زیر نظر گرفته و میزان سلامت بخش‌های مختلف بدن را بسنجد.
سونوگرافی پروفایل بیوفیزیکال
در آزمایش پروفایل بیوفیزیکال که در اواخر دوران حاملگی انجام می‌گیرد، سلامت کلی جنین و حرکات وی آنالیز می‌شود. اگر مادر در بارداری‌های قبلی خود سقط جنین را تجربه کرده باشد، همچنین در صورت وجود دیابت و فشار خون بالا انجام سونوگرافی پروفایل بیوفیزیکال الزامی است. طی این آزمایش مواردی مثل حجم مایع آمنیوتیک، وضعیت ماهیچه‌ها، نحوه تنفس و حرکات جنین مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
سونوگرافی پروفایل بیوفیزیکال در واقع تستی جهت انجام بررسی‌های خاص در حاملگی‌های دارای ریسک بالا یا جنینی که از موعد تولد او گذشته باشد، محسوب می‌شود. به طور کلی این نوع سونوگرافی به دلایل زیر انجام می‌پذیرد:
- افزایش فشار خون ناشی از بارداری
- کم‌تحرکی غیرطبیعی جنین
- به تاخیر افتادن زمان زایمان و به دنیا نیامدن نوزاد
- انواع دیابت اعم از دیابت تحت درمان یا دیابت بارداری
- سابقه سقط جنین در مادر
- رشد نکردن جنین و کوچک بودن بیش از حد آن
- ابتلاء مادر به امراض قلبی
- ابتلاء جنین به بیماری‌های خاص نظیر امراض قلبی
- متناسب نبودن میزان مایع آمنیوتیک
- دارا بودن هرگونه فاکتور خطرساز مثل بارداری دوقلو یا چند قلو
ناهنجاری ژنتیکی چطور در سونوگرافی تشخیص داده می‌شود؟
در سال‌های گذشته مادران تنها پس از تولد نوزاد خود متوجه مشکلات قلبی مادرزادی یا نواقص ژنتیکی همچون نشانگان داون می‌شدند. اما امروزه خوشبختانه به لطف تکنولوژی سونوگرافی NT تشخیص انواع ناهنجاری‌های کروموزومی و مشکلات قلبی و عروقی پیش از ورود جنین به چهار ماهگی امکان‌پذیر شده است.
به این صورت که پزشکان پس از بررسی ضخامت پوست پشت گردن یا پس سر جنین ناهنجاری‌های کروموزومی نظیر تریزومی، نشانگان داون و… را تشخیص می‌دهند. ضخامت پوست این نواحی از ۰.۶ میلی‌متر آغاز شده و در نهایت به ۲.۴ میلی‌متر می رسد، اما ضخامت‌های بالای ۲ میلی‌متر طبیعی نیست.
خانم‌هایی که در سنین بالا باردار می‌شوند، باید به این مسئله توجه داشته باشند که با افزایش سن مادر، قدرت تشخیص نواقص ژنتیکی کمتر می‌شود. لذا در این دسته از مادران لازم است که سونوگرافی NT مابین هفته‌های چهاردهم تا پانزدهم انجام گیرد.
اعضای بدن جنین تا هفته شانزدهم الی هفدهم حاملگی تکمیل می‌شود، به طوری‌که پزشک می‌تواند ارگان‌های داخلی مانند معده، کلیه‌ها، مثانه و حتی ستون فقرات را ببیند. علاوه‌بر این موارد توجه به استخوان بینی به پزشک کمک می‌کند که ناهنجاری‌های کروموزومی را تشخیص دهد.
مروری بر آنچه خواندید
معمولاً مادران در دوران بارداری خود سونوگرافی‌های متعددی را در سه ماهه اول، دوم و سوم حاملگی انجام می‌دهند تا از سلامت فرزند خود اطمینان حاصل نمایند. البته در صورتی‌که مشکل خاصی مانند کوچک بودن جنین و… در این آزمایشات دیده شود، پزشک تعداد بیشتری سونوگرافی را تجویز می‌کند.
این تست‌ها تمام اختلالات ژنتیکی و بیماری‌های خاص را نشان می‌دهند، بنابراین خانم‌های باردار مطمئن باشند که همه نکات لازم درباره سلامت فرزندشان به اطلاع آن‌ها خواهد رسید. همچنین طی این بررسی‌ها مادران می‌توانند از زمان زایمان خود مطلع شده و تدارک لازم را انجام دهند.