بیماری سلیاک (اسپرو سلیاک) با خوردن گلوتن، پروتئینی که در گندم و سایر غلات وجود دارد، مشکلاتی را در سیستم گوارش شما ایجاد می‌کند. اگر چه بیماری سلیاک از یک عدم تحمل غذایی معمولی جدی‌تر است. بیماری سلیاک باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن شما به گلوتن در روده کوچک شما حمله کند. این حمله به روده کوچک شما آسیب می‌رساند و از عملکرد صحیح آن جلوگیری می‌کند. با پینو همراه باشید تا در خصوص بیماری سلیاک اطلاعات بیشتری کسب کنید.
بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک یک اختلال خود ایمنی ارثی است که باعث واکنش در بدن شما به پروتئین، گلوتن می‌شود. گلوتن موجود در سیستم گوارشی سیستم ایمنی بدن شما را تحریک می‌کند تا آنتی بادی علیه آن تولید کند. این آنتی بادی‌ها به پوشش روده کوچک شما (مخاط) آسیب می‌رسانند. آسیب به مخاط روده کوچک توانایی آن را برای جذب مواد مغذی از غذا مختل می‌کند و باعث کمبودهای تغذیه‌ای می‌شود.
گلوتن پروتئینی است که در غلات – به ویژه گندم، جو و چاودار – یافت می‌شود. این غلات، به ویژه گندم، بسیاری از غذاهای اصلی رژیم غذایی استاندارد غربی، از نان و غلات گرفته تا پاستا و محصولات پخته شده را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، گلوتن اغلب به عنوان یک افزودنی در محصولات غذایی ظاهر می‌شود، جایی که شما انتظار ندارید آن را پیدا کنید، مانند سس‌ها، سوپ‌ها و غذاهای بسته بندی شده. آبجو معمولاً از جو یا چاودار تهیه می‌شود.
بیماری سلیاک چگونه بر بدن من تأثیر می‌گذارد؟
بیماری سلیاک بر روده کوچک (روده باریک) شما تأثیر می‌گذارد. این جایی است که بیشتر مواد مغذی غذای شما جذب می‌شود، از جمله پروتئین‌هایی مانند گلوتن. اما زمانی که به بیماری سلیاک مبتلا هستید، گلوتن در روده کوچک شما باعث ایجاد پاسخ ایمنی می‌شود. سیستم ایمنی بدن شما سلول‌های التهابی و آنتی بادی‌ها را برای از بین بردن مولکول‌های گلوتن می‌فرستد. این سلول‌ها به غشای مخاطی پوشاننده روده کوچک (مخاط) آسیب می‌رسانند.
مخاطی که روده کوچک شما را می‌پوشاند، وسیع است، اما به صورت چین‌ها و برجستگی‌های انگشت مانند به نام پرزها خرد شده است. اگر همه چیز را دراز کنید، زمین تنیس را پوشش می‌دهد. چین‌ها و برآمدگی‌ها سطح را افزایش می‌دهند تا در طول هضم تا حد ممکن مواد مغذی را جذب کنند. اما سلول‌های ایمنی ایجاد شده توسط بیماری سلیاک این برجستگی‌ها را فرسایش داده و صاف می‌کنند و سطح را کاهش می‌دهند.
آیا بیماری سلیاک جدی است؟
آسیب به روده کوچک شما می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. روده کوچک شما مواد مغذی غذا را از طریق مخاط جذب می‌کند. اگر مخاط آسیب دیده باشد، نمی‌تواند مواد مغذی را آن طور که باید جذب کند. به این حالت سوء جذب می‌گویند. این می‌تواند منجر به سوء تغذیه و بسیاری از شرایط دیگر ناشی از کمبود مواد مغذی مختلف شود. در کودکان می‌تواند باعث کاهش رشد و تکامل شود.
چه کسانی به بیماری سلیاک مبتلا می‌شوند؟
بیماری سلیاک بیشتر در افراد اروپایی تبار یافت می‌شود. تخمین زده می‌شود که ۱٪ از جمعیت اروپا و آمریکای شمالی را تحت تاثیر قرار دهد. اگر یکی از بستگان درجه یک مانند والدین یا فرزندتان به این بیماری مبتلا باشد، ۱۰ درصد احتمال ابتلا به این بیماری را دارید. حدود ۹۷ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک دارای یک جهش ژنی قابل تشخیص مرتبط با آن هستند (HLA-DQ2 یا HLA-DQ8).
چه عوامل خطر دیگری در بروز بیماری سلیاک نقش دارند؟
بیماری سلیاک در افراد مبتلا به برخی اختلالات کروموزومی ارثی مانند سندرم داون شایع‌تر است. همچنین در افراد مبتلا به برخی بیماری‌های خودایمنی دیگر شایع‌تر است. این بیماری‌ها اغلب ژن‌های مشترکی دارند و همچنین راهی برای تحریک یکدیگر دارند. مانند سایر بیماری‌های خودایمنی، بیماری سلیاک در افرادی که در بدو تولد مونث می‌شوند (AFAB) شایع‌تر است، نسبت حداقل ۲:۱ است. افراد زیر بیشتر در معرض ابتلا به سلیاک هستند؛ اگر:
- سفید هستند.
- یکی از اقوام آنها، سلیاک دارد یا داشته.
- یک اختلال کروموزومی مانند سندرم ترنر، سندرم ویلیامز یا سندرم داون دارید.
- بیماری خودایمنی دیگری مانند دیابت نوع ۱، آرتریت روماتوئید، کولیت میکروسکوپی یا بیماری آدیسون داشته باشید.
- در بدو تولد به آنها زن اختصاص داده شد.
چه چیزی باعث بیماری سلیاک می‌شود؟
بسیاری از بیماری‌های خودایمنی، مانند بیماری سلیاک، تا حدی ارثی هستند (اختلالات ژنتیکی). این بدان معناست که یک جهش ژنی خاص که از طریق خانواده‌ها منتقل می‌شود، شما را مستعد ابتلا به آن می‌کند. اما همه افراد مبتلا به جهش ژنی به این بیماری مبتلا نمی‌شوند و هر فردی که به آن مبتلا می‌شود یکی از ژن‌های شناخته شده را ندارد. به نظر می‌رسد عوامل دیگری در ایجاد آن دخیل باشند.
چگونه یک فرد به بیماری سلیاک مبتلا می‌شود؟
یک نظریه این است که توسط نوعی استرس فیزیکی قابل توجه که سیستم ایمنی شما را بیش از حد افزایش می‌دهد، ایجاد می‌شود. متخصصان مشاهده کرده‌اند که این بیماری اغلب پس از یک رویداد فیزیکی مانند جراحی، بیماری یا بارداری یا یک رویداد عاطفی شدید ظاهر می‌شود. نظریه دیگر این است که میکروارگانیسم‌هایی که در روده شما زندگی می‌کنند درگیر هستند. برای کشف این نظریه‌ها به تحقیقات بیشتری نیاز است.
چه زمانی بیماری سلیاک ایجاد می‌شود؟
بیماری سلیاک می‌تواند در هر سنی پس از شروع مصرف گلوتن توسط شما یا فرزندتان ظاهر شود. پزشکان و متخصصان معمولاً آن را در دو دوره سنی متمایز مشاهده می‌کنند: اوایل کودکی، بین ۸ تا ۱۲ ماهگی، و اواسط زندگی، بین ۴۰ تا ۶۰ سالگی. پنجره در اوایل کودکی معمولاً زمانی است که کودکان شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کنند. غذای جامد ممکن است شامل بیسکویت یا غلات حاوی گلوتن باشد.
علائم بیماری سلیاک چیست؟
علائم بیماری سلیاک در بین افراد بسیار متفاوت است، که می‌تواند تشخیص آن را سخت کند. برخی افراد اصلاً هیچ علامتی را متوجه نمی‌شوند. برخی پس از خوردن گلوتن، سوء‌هاضمه و سایر علائم گوارشی (GI) را تجربه می‌کنند. برخی فقط بعداً، زمانی که آسیب واقعی وارد شده است، علائم مبهم کمبودهای تغذیه‌ای دارند. در این افراد، علائم کم خونی ممکن است اولین علائم باشد.
ممکن است داشته باشید:
- علائم گوارشی مانند:
- دل درد
- شکم نفخ شده
- گاز
- یبوست
- اسهال
- مدفوع چرب
- علائم کم خونی فقر آهن مانند:
- ضعف و خستگی
- رنگ پریدگی (رنگ پریده)
- دست‌های سرد
- ناخن‌های شکننده یا مقعر
- سردرد
- زخم‌های دهان
- سایر علائم سوء تغذیه مانند:
- کاهش وزن ناخواسته
- تاخیر در رشد و عدم رشد در کودکان
- تحلیل رفتن عضله یا کاهش تون عضلانی
- نقایص مینای دندان، مانند سوراخ شدن، خالدار شدن یا ظاهر شفاف دندان
- پریودهای غیر طبیعی یا مشکل در باردار شدن
- تغییرات خلقی، معمولاً تحریک پذیری در کودکان و افسردگی در بزرگسالان
- درماتیت هرپتی فرمیس: حدود ۱۵ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک به این بیماری مزمن پوستی به عنوان یک عارضه جانبی مبتلا می‌شوند. که به آن «بثورات گلوتن» یا «بثورات سلیاک» نیز می‌گویند، همان آنتی بادی‌های گلوتن که در بیماری سلیاک به روده کوچک شما آسیب می‌رسانند باعث این وضعیت می‌شوند. درماتیت هرپتی فرمیس به صورت یک بثورات خارش دار ظاهر می‌شود که به نظر می‌رسد خوشه‌هایی از برجستگی یا تاول است. معمولاً آرنج، زانو، باسن یا پوست سر شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
چگونه متوجه می‌شوید که مبتلا به بیماری سلیاک هستید؟
اگر بعد از خوردن گلوتن علائم گوارشی داشته باشید ممکن است به بیماری سلیاک مشکوک باشید. به نظر می‌رسد بسیاری از افراد در رژیم غذایی خود نسبت به گلوتن یا محصولات گندم حساسیت دارند. عدم تحمل غذایی می‌تواند علائم ناراحت کننده ای را پس از خوردن غذا ایجاد کند، اما آن طور که بیماری سلیاک صدمه می‌زند به روده شما آسیب نمی‌رساند. برای تشخیص بیماری سلیاک، متخصصان به دنبال شواهدی از این آسیب خواهند بود.
مهم است که قبل از این که رژیم غذایی بدون گلوتن را امتحان کنید برای بیماری سلیاک آزمایش شوید، بنابراین آزمایش‌ها می‌توانند نشان دهند که گلوتن واقعاً چگونه بر بدن شما تأثیر می‌گذارد. هنگامی که شروع به اجتناب از گلوتن کنید، روده شما شروع به بهبود می‌کند. روند بهبودی مطلوب است، اما شواهد و عوارض بیماری سلیاک را پاک می‌کند. شما و پزشک‌تان باید مطمئن باشید که آیا سلیاک را دارید یا خیر تا بدانید در آینده به چه نوع مراقبتی نیاز خواهید داشت.
پزشکان چگونه بیماری سلیاک را آزمایش می‌کنند؟
پزشک متخصص از دو روش برای آزمایش بیماری سلیاک استفاده می‌کنند. آنها ترجیح می‌دهند از هر دو با هم برای تایید تشخیص استفاده کنند. روش اول آزمایش خون است. پزشکان نمونه‌ای از خون شما را برای وجود آنتی بادی‌های گلوتن که به روده‌های شما آسیب می‌رساند، آزمایش می‌کنند. سپس، آنها به دنبال آسیب خود خواهند بود. این کار مستلزم گرفتن نمونه بافت کوچک از روده کوچک (بیوپسی) برای بررسی زیر میکروسکوپ است.
برای نمونه برداری، یک متخصص گوارش معاینه آندوسکوپی روده کوچک شما را انجام می‌دهد. روش‌های آندوسکوپی شامل عبور یک دوربین کوچک از بدن شما در انتهای یک کاتتر بلند و نازک است. یک آندوسکوپی فوقانی آندوسکوپ را از گلوی شما به قسمت اول روده کوچک عبور می‌دهد. با هدایت دوربین، آندوسکوپیست می‌تواند ابزارهایی را از داخل کاتتر عبور دهد تا بیوپسی کند.
تست‌های اضافی برای تشخیص بیماری سلیاک
پس از تایید بیماری سلیاک، پزشک شما می‌خواهد خون شما را برای کمبود ویتامین و مواد معدنی خاص آزمایش کند. کمبودهای شدید می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر بدن شما داشته باشد و ممکن است نیاز به درمان مستقیم با مکمل‌ها داشته باشد. یافته‌های رایج شامل کم خونی فقر آهن، کم خونی ناشی از کمبود ویتامین و کمبود ویتامین D است. همچنین ممکن است الکترولیت‌هایی مانند کلسیم کم باشد.
چگونه بیماری سلیاک را درمان می‌کنید؟
اولین و مهمترین قدم در درمان بیماری سلیاک، قطع مصرف گلوتن است. شما نمی‌توانید نحوه واکنش بدن خود به گلوتن را تغییر دهید، اما می‌توانید از تحریک گلوتن به این واکنش جلوگیری کنید. هنگامی که مصرف گلوتن را متوقف می‌کنید، روده کوچک شما شروع به بهبود می‌کند و به زودی دوباره قادر به جذب مواد مغذی خواهد بود. برای جلوگیری از آسیب رساندن مجدد به روده کوچک خود، باید یک رژیم غذایی بدون گلوتن را برای مادام العمر حفظ کنید. درمان اضافی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مکمل‌های غذایی برای جایگزینی هر گونه کمبود جدی.
- داروهای خاص برای درمان درماتیت هرپتی فرمیس، مانند داپسون.
- کورتیکواستروئیدها برای التهاب شدید که به اندازه کافی سریع به رژیم پاسخ نمی‌دهند.
- مراقبت‌های پیگیری مداوم، از جمله آزمایش‌های منظم برای اطمینان از کنترل بیماری.
درمان سلیاک چقدر طول می‌کشد تا اثر کند؟
اکثر افراد متوجه می‌شوند که علائم آنها تقریباً بلافاصله پس از شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن شروع به بهبود می‌کند. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا کمبودهای تغذیه‌ای شما جبران شود و چندین ماه طول بکشد تا روده شما به طور کامل بهبود یابد. بسته به میزان آسیب و مدت زمانی که ادامه دارد، ممکن است در برخی موارد بیشتر طول بکشد. هم چنین اگر در رژیم غذایی خود سختگیر نباشید، می‌توانید از بهبودی بدن خود جلوگیری کنید.
چشم انداز افراد مبتلا به سلیاک چیست؟
اکثر افرادی که بیماری سلیاک برای آنها تشخیص داده شده و مصرف گلوتن را متوقف کرده‌اند، پیش آگهی عالی دارند. بیشتر آسیب‌های ناشی از بیماری سلیاک قابل جبران است. اگر هم چنان علائم را داشته باشید، ممکن است بدون این که متوجه شوید مقادیر کمی گلوتن مصرف می‌کنید یا ممکن است یک بیماری ثانویه داشته باشید. فقط ۵ درصد از مردم به بیماری سلیاک مقاوم به درمان مبتلا هستند که به رژیم غذایی پاسخ نمی‌دهد.
اگر از گلوتن اجتناب نکنید چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر سال‌ها قبل از تشخیص بیماری پیش بروید یا بعد از آن موفق به اجتناب از گلوتن نشدید، اثرات بیماری سلیاک می‌تواند شدیدتر و طولانی‌تر باشد. سوءتغذیه می‌تواند بر سیستم عصبی و سیستم اسکلتی شما تأثیر بگذارد و برخی از این اثرات به سختی قابل برگشت هستند، به خصوص زمانی که در دوران رشد کودکی رخ می‌دهند. التهاب مزمن همچنین می‌تواند منجر به مشکلات دیگری در روده شما شود.
عوارض درازمدت احتمالی بیماری سلیاک چیست؟
عوارض سوء تغذیه مزمن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- راشیتیسم در کودکان یا استئومالاسی در بزرگسالان
- استئوپنی و پوکی استخوان
- نقص دائمی مینای دندان
- اثرات سیستم عصبی (نوروپاتی محیطی)، از جمله گزگز و بی‌حسی، اسپاسم عضلانی و مشکلات تعادل و هماهنگی (آتاکسی)
- تاخیر در رشد و تکامل در کودکان، کوتاهی قد
- توجه و اختلالات یادگیری
عوارض التهاب مزمن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ایمنی به خطر افتاده: هنگامی که سیستم ایمنی شما به طور مزمن بیش فعال است، منابع کمتری برای مقابله با یک حمله حاد، مانند عفونت، باقی می‌ماند. این می‌تواند شما را در برابر بیماری آسیب پذیرتر کند. هم چنین احتمال بروز سایر بیماری‌های خود ایمنی را افزایش می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهند که هر چقدر بیماری سلیاک درمان نشود، شانس ابتلا به بیماری خودایمنی دیگر افزایش می‌یابد. خود بیماری سلیاک نیز ممکن است به طور فزاینده‌ای در پاسخ به درمان کند شود. کسانی که مدت طولانی‌تری درمان نمی‌شوند بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مقاوم هستند.
- عدم تحمل غذایی اضافی: هنگامی که مخاط روده شما به طور مداوم کاهش می‌یابد، ممکن است توانایی تجزیه مواد مغذی را که قبلاً می‌توانستید تجزیه کنید، از دست بدهید. افراد مبتلا به بیماری سلیاک درمان نشده اغلب به عدم تحمل لاکتوز نیز مبتلا می‌شوند و سایر عدم تحمل‌های رایج می‌تواند به دنبال آن باشد. همان طور که مخاط شما کاهش می‌یابد، تنوع غذاهایی که می‌توانید بخورید نیز کاهش می‌یابد.
- زخم و اسکار: التهاب شدید می‌تواند منجر به زخم در روده کوچک شما شود. یک زخم شدید ممکن است در تمام طول دیواره روده شما ساییده شود (سوراخ شدن دستگاه گوارش)، که یک اورژانس پزشکی است. التهاب همچنین می‌تواند منجر به زخم در داخل روده شما شود. بافت اسکار بیش از حد می‌تواند باعث باریک شدن روده شما (فشرده شدن) شود که می‌تواند منجر به انسداد روده شود.
- اسپرو کلاژنی: این بیماری نادر روده کوچک به شدت با بیماری سلیاک مرتبط است، اگر چه ارتباط آن کاملاً مشخص نیست. باعث رسوب دائمی کلاژن در پوشش روده کوچک می‌شود که از جذب یا ترشح آن جلوگیری می‌کند. بر خلاف فرسایش ناشی از بیماری سلیاک، این رسوبات کلاژن بهبود نمی‌یابند. آنها باعث مشکلات سوء جذب دائمی می‌شوند.
- بیماری کبد: بیماری سلیاک بر کبد برخی افراد بیش از دیگران تأثیر می‌گذارد. آزمایش خون اولیه ممکن است افزایش آنزیم‌های کبدی را نشان دهد. با گذشت زمان، آنها به بیماری مزمن کبدی و آسیب تدریجی کبدی مبتلا می‌شوند. متخصصان مطمئن نیستند که چرا این اتفاق می‌افتد، اما آنها مشکوک هستند که مربوط به التهاب مزمن است.
- سرطان: التهاب مزمن منجر به افزایش خطر سرطان در روده کوچک شما می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۷ درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک معمولاً پس از چندین دهه به لنفوم روده مبتلا می‌شوند. همچنین خطر ابتلا به آدنوکارسینوم روده و سرطان‌های مری کمی افزایش می‌یابد.
چگونه به رژیم غذایی بدون گلوتن پایبند باشم؟
اجتناب از گلوتن در تمام اشکال آن در ابتدا می‌تواند دلهره آور باشد. شما باید یاد بگیرید که برچسب‌ها را با دقت بخوانید و مراقب مصرف تصادفی باشید. خبر خوب این است که منابع فراوانی وجود دارد که به شما کمک می‌کند رژیم غذایی جدید خود را هدایت کنید. پزشک شما را به یک متخصص تغذیه معرفی می‌کند تا شما را شروع کند. همچنین بسیاری از گروه‌ها و مراجع پشتیبانی اختصاصی آنلاین وجود دارد.
چه غذاهایی باعث علائم بیماری سلیاک می‌شود؟
گلوتن به طور طبیعی در برخی از غلات و محصولات ساخته شده از غلات یافت می‌شود، از جمله:
- گندم (شامل بلغور، دوروم، امر، بلغور، غلتک، فرینا، کاموت یا گندم خراسان، کوسکوس)
- جو (و مالت تهیه شده از جو)
- چاودار
از این دانه‌ها برای تهیه موارد زیر استفاده می‌شود:
- نان
- غلات سرد و گرم
- رشته فرنگی و پاستا
- آبجو و لیگر
- مشروبات الکلی مالت دار
- سرکه مالت
هم چنین به بسیاری از محصولات غذایی فرآوری شده اضافه می‌شود، مانند:
- سوپ و سس
- انواع چاشنی
- گوشت‌های فرآوری شده، مانند هات داگ و گوشت‌های اغذیه فروشی
- محصولات پنیر، ماست و بستنی فرآوری شده
- خوراکی‌های بسته‌بندی شده
- شیرینی
قبل از خوردن غذاهای فرآوری شده، حتماً برچسب‌ها را از نظر وجود گلوتن پنهان بررسی کنید.
نکات سریع برای زندگی با بیماری سلیاک:
- یک منوی اصلی ایجاد کنید. با برخی از راهنماهای دستور غذا مشورت کنید و چند دستور العمل تهیه کنید که فکر می‌کنید می‌توانید اغلب آنها را بخورید و به راحتی کنار هم بریزید. عادت کنید این مواد را در کابینت و یخچال نگه دارید تا همیشه چیزی داشته باشید که بتوانید بدون فکر کردن به آن بخورید.
- چند تنقلات بدون گلوتن را در ماشین، کیف یا میز اداری خود نگه دارید تا زمانی که از خانه دور هستید و چیز دیگری برای خوردن پیدا نکردید، از مواد خوراکی بدون گلوتن استفاده کنید.
- چند رستوران مورد علاقه با منوهای مطمئن بدون گلوتن یا جایی که می‌دانید می‌توانید غذاهای خاصی را با خیال راحت سفارش دهید، پیدا کنید. قبل از ورود، منوها را به صورت آنلاین بررسی کنید و در صورت لزوم از قبل با کارکنان صحبت کنید تا مطمئن شوید که آنها می‌توانند غذاهای بدون گلوتن را برای شما سرو کنند.
- نوارهای تست گلوتن را به همراه داشته باشید که می‌توانند محتوای گلوتن غذاهای جدید را زمانی که مطمئن نیستید در آنها وجود دارد، آزمایش کنند.
سخن آخر
تشخیص بیماری سلیاک رژیم غذایی و سبک زندگی شما را برای همیشه تغییر می‌دهد. هم چنین زندگی شما را برای بهتر شدن تغییر خواهد داد. قبل از تشخیص، تقریباً مطمئناً گلوتن می‌خوردید و به روده کوچک خود آسیب تدریجی وارد می‌کردید. ممکن است سال‌ها بدون این که دلیل آن را بدانید علائم عجیب و ناراحت کننده‌ای داشته‌اید. اکنون که می‌دانید، قدرت در دستان برای بازگرداندن سلامتی شماست.