مراحل رشد کودک چگونگی رشد و تغییر کودکان را طی زمان توصیف می‌کند. کارشناسان مراحل رشد را به پنج دوره از تولد تا ۱۸ سالگی تقسیم می‌کنند. در هر مرحله، ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی از کودکان انتظار دارند که به نقاط عطف رشد خاصی برسند. شناسایی و دانستن علت تاخیر می‌تواند به ارائه پشتیبانی مناسب کمک کند. با پینو بیبی همراه باشید تا در خصوص مراحل رشد و نمو کودک دلبندتان بیشتر بدانید و دریابید که در مسیر رشد و بالندگی کودک‌تان به چه نکاتی باید توجه داشته باشید.
رشد کودک چیست؟
رشد کودک به چگونگی رشد و تغییر کودک شما در طول زمان اشاره دارد. کارشناسان رشد و تکامل کودک را به چهار حوزه تقسیم می‌کنند:
- رشد جسمانی به قدرت و مهارت‌های بدنی اشاره دارد.
- رشد شناختی شامل تفکر و حل مسئله است.
- رشد زبان به ارتباط و درک، اشاره دارد.
- رشد اجتماعی و عاطفی بر نحوه تعامل کودکان با دیگران و پردازش احساسات تأثیر می‌گذارد.
نقاط عطف رشد چیست؟
نقاط عطف رشد، رفتارهایی هستند که مراحل رشد معمولی را مشخص می‌کنند. کودکان با سرعت خود رشد می‌کنند. با این حال، اکثر کودکان تقریباً همزمان با بزرگتر شدن، تغییرات خاصی را تجربه می‌کنند.
نمونه‌هایی از نقاط عطف رشد در سال اول زندگی کودک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- لبخند عمدی و واکنشی
- نشستن بدون حمایت
- دست تکان دادن هنگام خداحافظی
- انتقال اجسام از یک دست به دست دیگر
- گذار از خزیدن به قدم برداشتن
با بزرگتر شدن، نقاط عطف رشد کودک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دانستن نام افراد یا اعضای بدن
- استفاده از جملات با دو تا چهار کلمه
- مرتب سازی اشکال و رنگ‌ها
- تکرار آهنگ‌ها یا اشعار آشنا از حفظ
- قصه گفتن
مراحل رشد چیست؟
ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی معمولاً مراحل رشد کودک را به پنج دوره تقسیم می‌کنند:
- از تولد تا ۱۸ ماهگی: در این مدت، کودکان یاد می‌گیرند که افراد آشنا را شناسایی کنند، از ظروف اولیه استفاده کنند یا به حالات چهره اطرافیان پاسخ دهند. آنها هم چنین ممکن است چند کلمه یاد بگیرند و خودشان بایستند و راه بروند.
- ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی: کودکان ممکن است شروع به بازی‌های وانمودی، بازی با کودکان دیگر یا پیروی از دستورالعمل‌های دو قسمتی کنند. آنها ممکن است نام افراد آشنا را بگویند، توپ پرتاب کنند یا بدوند.
- ۳ تا ۵ سالگی: در این سن، کودکان شروع به نامگذاری موارد مورد علاقه و ناپسند خود می‌کنند، شمارش تا ۱۰ را یاد می‌گیرند و رنگ‌ها را تشخیص می‌دهند. آنها ممکن است شعرهای قافیه‌‌دار و موزون مهد کودک را بخوانند، نام و آدرس خود را بدانند و در زمین بازی به تنهایی بازی کنند.
- ۵ تا ۱۲ سالگی: در مدرسه ابتدایی، کودکان مهارت‌های حل مسئله و اعتماد به نفس خود را رشد می‌دهند. آنها ممکن است دوستی‌های نزدیک ایجاد کنند، علایق شخصی را توسعه دهند و مهارت‌های خواندن خود را افزایش دهند.
- ۱۲ تا ۱۸ سالگی: نوجوانان سطوح بالاتری از استقلال را به دست می‌آورند. آنها به طور کلی نظرات خود را توسعه می‌دهند، دوران بلوغ را پشت سر می‌گذارند و به دوستیابی و تمایلات جنسی علاقه‌مند می‌شوند.
چگونه رشد کودک را اندازه‌گیری کنیم؟
برخی از کارشناسان از چک لیست‌های رشد کودک برای اندازه گیری پیشرفت کودک شما استفاده می‌کنند. بچه‌ها با سرعت خودشان رشد می‌کنند و به نقاط عطف می‌رسند، اما چک‌لیست‌ها می‌توانند راهنمایی برای رشد و تکامل معمولی ارائه دهند.
مهم است که از چک لیست‌های توسعه به عنوان ابزار تشخیصی استفاده نکنید. در عوض، اگر فرزند شما به یک نقطه عطف رشد نرسیده است، این اطلاعات سرنخی است که زمان صحبت با یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی فرا رسیده است. یک متخصص ممکن است بتواند ارزیابی‌های دقیق‌تری از رشد خاص فرزند شما ارائه دهد. در خصوص اطلاع از نقاط عطف رشد مقاله کامل و جامع «۵ مرحله رشد و تکامل کودک» را در مجله اینترنتی پینو بیبی مطالعه کنید تا در خصوص اطلاع از نمودار نقاط عطف رشد در سنین مختلف اطلاعات بیشتری کسب کنید.
تاخیر رشد چیست؟
تأخیر رشد به مراحلی اطلاق می‌شود که کودکان مهارت‌هایی را که کارشناسان انتظار دارند، کودک شما مانند سایر کودکان هم سن و سال خود داشته باشند، به دست نیاورده‌اند. شما ممکن است متوجه تاخیر در هر زمینه رشدی شوید، از جمله مواردی که بر:
- مهارت‌های شناختی، مانند حل مسئله
- مهارت‌های ارتباطی
- مهارت‌های حرکتی ظریف
- مهارت‌های اجتماعی
- گفتار و زبان
تاثیر می‌گذارند. اما همواره این نکته را به خاطر داشته باشید که کودک خود را با سایر کودکان مقایسه نکنید و اگر کودک شما رشد تاخیری دارد با ناامیدی و سرخوردگی درباره آن صحبت نکنید. برخی از کودکان ممکن است در برخی از زمینه‌ها فعال‌تر باشند و در بدست آوردن برخی دیگران از نقاط عطف رشدی خود کندتر عمل کنند بنابراین تشخیص تاخیر در رشد کار چندان ساده‌ای نیست.
نشانه‌های تاخیر رشد چیست؟
علائم تاخیر رشد می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد. گاهی اوقات ممکن است علائم تاخیر در دوران نوزادی را مشاهده کنید. یا علائم ممکن است تا زمانی که کودک به سن مدرسه نرسد ظاهر نشود.
برخی از رایج‌ترین علائم تاخیر رشد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- غلت زدن، خزیدن یا راه رفتن خیلی دیرتر از حد انتظار
- مشکل در برقراری ارتباط، صحبت کردن یا سازگاری اجتماعی
- مشکلات مربوط به درک اقدامات با پیامدها
- ناتوانی در انجام کارهای روزمره بدون کمک، مانند پوشیدن لباس یا استفاده از حمام
- مشکل در به خاطر سپردن دستورالعمل‌ها
- چالش‌های یادگیری در مدرسه
چه چیزی باعث تاخیر در رشد می‌شود؟
برخی از تأخیرهای رشدی دلیل مشخصی ندارند. برخی از تاخیرها به دلیل عوامل ژنتیکی مانند سندرم داون، سندرم X شکننده یا سندرم آنجلمن رخ می‌دهد.
برخی از کودکان به دلیل عوامل محیطی مانند:
- قرار گرفتن در معرض سموم قبل از تولد مانند الکل یا مسمومیت با سرب
- وزن کم هنگام تولد
- زایمان زودرس
- ترومای شدید، مانند سوء استفاده جنسی
در صورت مشاهده علائم تاخیر رشد چه باید بکنم؟
اگر متوجه علائم تاخیر در رشد کودک شدید، با متخصص اطفال کودک خود صحبت کنید. متخصص اطفال ممکن است ارزیابی رشدی را توصیه کند. این ارزیابی می‌تواند متخصصانی مانند:
- روانشناس کودک
- متخصص رشد اطفال (پزشکی که در رشد کودک تخصص دارد)
- متخصص مغز و اعصاب
- کاردرمانگر
- آسیب شناس گفتار و زبان
- فیزیوتراپیست
ارزیابی ممکن است شامل زمان بازی مشاهده شده، آزمون‌های ساختاریافته و پرسشنامه‌های والدین باشد. نتایج می‌تواند تعیین کند که آیا فرزند شما می‌تواند از مداخلات یا درمان‌های خاص بهره‌مند شود.
گزینه‌های درمانی برای تاخیر در رشد چیست؟
تاخیر در رشد درمان ندارد. با این حال، انواع خاصی از شیوه‌های درمان کمکی می‌تواند به کودک شما کمک کند تا عملکرد خوبی داشته باشد یا با همسالان خود همگام شود. برخی از گزینه‌های درمانی عبارت هستند از:
- رفتار درمانی برای کودکانی که در رفتار مناسب در خانه یا محیط‌های اجتماعی مشکل دارند.
- کاردرمانی جهت تمرکز بر روی مهارت‌های حرکتی ظریف و انجام کارهای روزمره بدون کمک
- آموزش ویژه برای حمایت از ناتوانی‌های یادگیری و مهارت‌های اجتماعی
- گفتار درمانی و زبان درمانی برای رفع مشکلات ایجاد یا درک صداهای گفتار و زبان
- فیزیوتراپی برای رسیدگی به تاخیر در مهارت‌های حرکتی درشت، مانند تغییرات فیزیکی که بر نحوه راه رفتن کودک تاثیر می‌گذارد.
توصیه می‌کنیم تا برای تقویت مهارت‌های کودک مقالات مربوط به فعالیت‌ها و بازی‌های مونته‌سوری را حتماً مطالعه بفرمایید. طی این مقالات که بر اساس رده سنی کودکان (رده سنی ۲.۵ تا ۳.۵ سال، رده سنی ۳.۵ تا ۴.۵ سال، رده سنی ۴.۵ و ۵ سال، رده سنی ۵ تا ۶ سال و رده سنی ۶ تا ۷ سال) طبقه‌بندی و دسته‌بندی شده است شما می‌توانید به طیف وسیعی از بازی‌ها و فعالیت‌های ساده و آسانی دست یابید که به راحتی قادر خواهید بود در منزل آنها را انجام دهد و مهارت‌های مختلف کودک خود را ارتقا دهید.
هم چنین مقالات مربوط به تقویت حواس (چشایی، بینایی، شنوایی، بویایی و لامسه) به شما کمک می‌کند تا حواس مختلف کودک را خود با روش‌های بسیار ساده تقویت کنید تا کودک شما سریع‌تر به نقاط عطف رشد خود دست یابد. مجموعه فعالیت‌هایی که پینو بیبی در این مقالات به شما والدین و مربیان عزیز توصیه کرده است هم ساده و هم مفرح است و شما می‌تواند در قالب بازی و سرگرمی به کودک کمک کنید تا مهارت‌های محتلف خود را تقویت کند و حتی در مواردی برای کمک به تاخیر رشد در کودک و جبران عقب‌ماندگی او نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.
چرا غربالگری‌های رشدی مهم هستند؟
در ایالات متحده، از هر ۶ کودک، یک کودک دارای تاخیر رشدی است. هنگامی که ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی تاخیر رشدی کودک را در مراحل اولیه پیدا می‌کنند، می‌توانند مداخلاتی را ارائه دهند. این مداخلات به فرزند شما کمک می‌کند تا در مدرسه موفق شود، ارتباط اجتماعی برقرار کند و زندگی شاد و موفق‌تری داشته باشد.
سوالات متداول
۱- ۵ مرحله رشد کودک چیست؟
پنج مرحله رشد کودک شامل مراحل نوزادی، شیرخوار، نوپا، پیش دبستانی و سن مدرسه است. کودکان به تدریج تا سنین نوجوانی دستخوش تغییرات مختلفی از نظر رشد جسمی، گفتاری، فکری و شناختی می‌شوند.
۲- نظریه رشد کودک چیست؟
تئوری‌های رشد کودک بر توضیح چگونگی تغییر و رشد کودکان در طول دوران کودکی تمرکز دارند. این نظریه‌های رشد بر جنبه‌های مختلف رشد، از جمله رشد اجتماعی، عاطفی و شناختی تمرکز دارند. مطالعه رشد انسانی موضوعی گسترده، غنی و متنوع است.
۳- مهمترین مرحله رشد کودک چیست؟
تحقیقات اخیر مغز نشان می‌دهد که تولد تا سه سالگی مهمترین سال در رشد کودک است.
۴- چه چیزی برای رشد کودک مفید است؟
هوا و آب پاک، رعایت نکات بهداشتی و مکان‌های امن برای بازی و تفریح نیز برای کودکان خردسال برای کاوش و یادگیری مهم هستند. والدین و سایر مراقبان باید بتوانند به نیازهای کودکان خردسال پاسخ دهند و ممکن است برای انجام این کار نیاز به حمایت داشته باشند. در کنار این موارد نقش تغذیه سالم را نیز نباید فراموش کرد.
۵- چه چیزی می‌تواند بر رشد کودک تأثیر بگذارد؟
رشد و سلامت روان کودکان تحت تأثیر عواملی مانند محیطی که در آن بزرگ شده‌اند، روابطی که ایجاد می‌کنند و تجربیاتی که دارند، می‌باشد. رشد کودک به رشد فیزیکی، شناختی، عاطفی و اجتماعی اشاره دارد که در طول زندگی کودک اتفاق می‌افتد.
۶- تمرکز اصلی رشد کودک چیست؟
زبان و سواد. رشد زبانی و سوادآموزی کودکان نقش اساسی در بالندگی کودکان دارند. توسعه زبان و سواد شامل دانش و مهارت در زمینه‌هایی مانند واژگان، نحو، دستور زبان، آگاهی واج شناختی، نوشتن، خواندن، درک مطلب و مهارت‌های گفتمانی است.
۷- چگونه کودکان به بهترین شکل یاد می‌گیرند؟
کودکان از طریق منابع طبیعی و باز که آنها را تشویق می‌کند تا از تمام حواس خود برای شناختن دنیای اطراف خود استفاده کنند، به بهترین وجه یاد می‌گیرند. این نقش یک معلم و مربی سال‌های اولیه رشد کودک است که زمان و مکان را در اختیار کودکان بگذارد تا در بازی‌های مختلف شرکت کنند و سپس این فرایند را به هر سمتی که می‌خواهند ببرند.
۸- اثرات منفی رشد کودک چیست؟
هر چه تجارب نامطلوب در دوران کودکی بیشتر باشد، احتمال تأخیر رشد و سایر مشکلات بیشتر است. بزرگسالانی که تجربیات نامطلوب بیشتری در اوایل دوران کودکی دارند نیز بیشتر در معرض مشکلات سلامتی از جمله اعتیاد به الکل، افسردگی، بیماری قلبی و دیابت هستند.
سخن آخر
رشد کودک به تمام نقاط عطفی اطلاق می‌شود که کارشناسان انتظار دارند کودکان در سنین خاص به آن دست یابند. این نقاط عطف شامل چگونگی رشد فیزیکی کودکان و رشد اجتماعی، عاطفی و ذهنی است. اگر کودکان نقاط عطف مورد انتظار را برآورده نکنند، یک ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند آنها را از نظر تاخیر رشد ارزیابی کند. در حالی که هیچ درمانی برای تاخیر رشد وجود ندارد، انواع خاصی از درمان می‌تواند به رشد کودک شما کمک کند.