پیش از آن که والدین جدید به سختی حتی فرصتی برای ملاقات با نوزاد خود داشته باشند، به آنها گفته می‌شود که فرزندشان باید واکسن هپاتیت B را دریافت کند. پس از آن، اغلب در حالی که هنوز در مرخصی زایمان به سر می‌برند، دوزهای بیش‌تری، تا شش دوز، در ۸ هفتگی نوزاد دریافت می‌شود. روی هم رفته تا تولد یک سالگی کودک، نوزاد بیش از ۲۰ دوز واکسن دریافت می‌کند. بسیاری از این دوزها برای محافظت از کودک در برابر بیماری‌هایی است که مادر و پدر او هرگز نداشته‌اند یا حتی افرادی که به آن مبتلا شده‌اند را نمی‌شناسند. جای تعجب نیست که برخی از والدین با این درخواست‌ها مخالفت می‌کنند یا می‌پرسند “چرا باید با این درخواست موافقت کنیم؟”
درک این که چرا واکسن‌ها در اوایل زندگی نوزاد تزریق می‌شوند و چرا دوزهای زیادی از برخی واکسن های نوزاد ضروری است، می‌تواند به تصمیم آگاهانه مادر و پدر در مورد واکسیناسیون فرزند خود کمک کند. در قلب هر دوی این سوالات برنامه واکسیناسیون کودک قرار دارد، بنابراین بیایید نگاهی دقیق تر به واکسنهای تزریق شده به کودک بیندازیم.
واکسنهای مورد نیاز در بدو تولد نوزاد
واکسنهای زیر در بدو تولد نوزاد به او تزریق می‌شوند:
واکسن هپاتیت B
دریافت واکسن هپاتیت B برای اکثر نوزادان در عرض ۲۴ ساعت پس از تولد توصیه می‌شود. از آنجایی که هپاتیت B اغلب به عنوان یک بیماری مقاربتی در نظر گرفته می‌شود، بسیاری از والدین تعجب می‌کنند که چرا نوزاد تازه متولد شده به آن نیاز دارد. پاسخ این است که سه عامل، هپاتیت B را برای همه افراد، از جمله نوزادان، خطرناک می‌کند:
- هپاتیت B از طریق خون منتقل می‌شود. زمانی که افراد به هپاتیت B مبتلا می‌شوند، در یک پنجم قاشق چای خوری از نمونه خون آنها تا یک میلیارد ذره ویروس عفونی وجود دارد. این مقدار زیاد ویروس به این معنی است که حتی مقدار بسیار کمی خون، کم‌تر از آن چیزی که با چشم غیر مسلح دیده می‌شود، می‌تواند منجر به انتقال این ویروس شود. در واقع، هپاتیت B به طور قابل توجهی راحت‌تر از HIV منتقل می‌شود.
- ویروس هپاتیت B مقاوم است. یعنی می‌تواند در خارج از بدن روی سطوح خشن یا سطوحی که معمولاً برای ویروس‌ها مناسب نیستند، مانند میز، لباس یا مسواک، تا هفت روز زنده بماند. بنابراین اگر مقادیر کم خون فرد مبتلا به هپاتیت B که با چشم نامسلح دیده نمی‌شود روی سطوح یا وسایلی مانند پارچه‌های شسته شده باقی بماند، نوزادان می‌توانند در معرض ویروس قرار بگیرند.
- بسیاری از افراد متوجه نمی‌شوند که به ویروس هپاتیت B آلوده شده‌اند. بنابراین محافظت از کودکان در برابر این ویروس، زمانی که نمی‌دانید چه فردی مبتلاست و چه فردی نه دشوار است.
پیش از شروع واکسیناسیون گسترده در دوران نوزادی، هر ساله حدود نیمی از کودکان کم‌تر از ۱۰ سال که در آمریکا به هپاتیت B مبتلا می‌شدند، در حین تولد به این ویروس آلوده شده بودند. زیرا مادرانشان مبتلا بودند. نیمی دیگر از کودکان مبتلا، یعنی حدود ۹۰۰۰ کودک، هر سال به شکل دیگری به این بیماری مبتلا می‌شدند. بسیاری هرگز متوجه نشدند که چگونه و چه زمانی درگیر این بیماری شدند.
واکسنهای دو، چهار و شش ماهگی نوزاد
عمده دوزهای واکسن نوزاد در دو سال اول زندگی در طی این سه ویزیت داده می‌شود. به همین دلیل می‌توان این واکسن‌ها را سخت ترین واکسنهای نوزاد دانست. علاوه بر یک یا دو دوز دیگر واکسن هپاتیت B، نوزادان واکسن‌هایی را برای ایمنی در برابر هفت بیماری دیگر دریافت می‌کنند: روتاویروس، دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، پنوموکوک، هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B و فلج اطفال. با این حساب، چرا این واکسن‌ها در این دوره در دوزهای متعدد تزریق می‌شوند؟
واکسن روتاویروس
واکسن روتاویروس تنها واکسنی است که به طور معمول توصیه می‌شود که از طریق دهان دریافت شود. این واکسن بهتر است تا زمانی که نوزاد ۱۵ هفته سن دارد دریافت گردد. دلیل زمان بندی این واکسن این است که روتاویروس به احتمال زیاد کودکان خردسال، به ویژه نوزادان را مبتلا می‌کند. از آنجایی که روتاویروس می‌تواند به سرعت منجر به کم آبی در بدن شود، اورژانسی به شمار می‌رود. بنابراین بهتر است در صورت امکان از این عفونت جلوگیری کنید.
واکسن سه گانه (دیفتری، کزاز و سیاه سرفه) یا واکسن پنتالاوان
واکسن سه گانه
واکسنهای دیفتری، کزاز و سیاه سرفه از اواخر دهه ۱۹۴۰ به صورت ترکیبی تزریق شدند. واکسنی که برای نوزادان مورد استفاده قرار می‌گیرد، واکسن سه گانه (DTaP) نامیده می‌شود. منطقی است که این واکسن‌ها را کنار هم قرار دهیم و سه واکسن را به یک واکسن کاهش دهیم، زیرا آنها به یک روش ساخته می‌شوند و به روشی مشابه در برابر این بیماریها ایمنی ایجاد می‌کنند.
دیفتری، کزاز و سیاه سرفه هر کدام توسط باکتری‌هایی ایجاد می‌شوند که با تولید پروتئین‌های مضر در بدن افراد را بیمار می‌کنند. این پروتئین‌ها مانند سم عمل می‌کنند و باعث بیماری می‌شوند. با استفاده از سموم غیرفعال به نام توکسوئید به عنوان واکسن، بدن افراد آنتی بادی‌هایی تولید می‌کند که در صورت آلوده شدن از آنها محافظت می‌کند.
از بین این سه بیماری، نوزادان بیشتر در معرض سیاه سرفه قرار می‌گیرند و سیاه سرفه نیز خطرناک ترین بیماری است. زیرا باعث تنگ شدن نای می‌شود که دریافت اکسیژن کافی را برای نوزادان در هنگام سرفه‌های مکرر دشوار می‌کند. سیاه سرفه در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان که اغلب آن را به نوزادان منتقل می‌کنند، کم‌تر تشخیص داده می‌شود. متأسفانه از بین این سه واکسن، سیاه سرفه نیز کم‌ترین تأثیر را دارد. با این وجود، افرادی که با واکسن سیاه سرفه واکسینه شده‌اند، هفت برابر کم‌تر از کسانی که واکسینه نشده‌اند در طول شیوع بیماری مبتلا می‌شوند.
علاوه بر سه دوز واکسن سه گانه در ۲، ۴ و ۶ ماهگی، کودکان خردسال قبل از شروع مدرسه نیز دو دوز اضافی از این واکسن دریافت می‌کنند. سه دوز اول همگی به ایجاد ایمنی اولیه کمک می‌کنند. یعنی کودک پیش از این که مادر و پدر مطمئن شوند که کودک در برابر این بیماری ها محافظت می‌شود یا خیر، به هر سه دوز نیاز دارد. دو دوز آخر، دوزهای تقویتی در نظر گرفته می‌شوند. یعنی به سیستم ایمنی یادآوری می‌کنند که سموم را بشناسد و در نتیجه حافظه ایمنی کودک را تقویت می‌کند.
واکسن پنتاوالان
واکسن پنتاوالان یا واکسن پنج‌گانه یک واکسن ترکیبی است که در برابر پنج بیماری خطرناک بسیار موثر است. این واکسن شامل پادتن‌هایی است که بدن کودک را در مقابل بیماری‌های دیفتری، سیاه سرفه، هموفیلوس آنفلوآنزا تیپ B، هپاتیت B و کزاز محافظت می‌کند. هر چند دیفتری، کزاز و سیاه سرفه (DTP) و هپاتیت B قبلاً جزو برنامه ایمن سازی کودکان به شمار می‌رفته‌اند، اما واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب، جدیدترین واکسن اضافه شده در فرآیند واکسیناسیون کودکان است. به ترکیب این پنج نوع واکسن با یکدیگر، واکسن پنج گانه (پنتاوالان) گفته می‌شود. واکسن پنج گانه تعداد تزریق به کودک را کاهش می‌دهد و بر علیه پنج بیماری مذکور ایمنی ایجاد می کند. در واقع واکسن پنتاوالان ترکیبی از واکسنهای سه گانه یا DPT (تشکیل شده از واکسنهای دیفتری، سیافه سرفه و کزاز)، واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا تیپ ب و واکسن هپاتیت B می‌باشد. به همین دلیل جایگزین مناسبی برای تزریق جداگانه هر یک از این واکسن‌ها به شمار می‌رود.
واکسن پنج گانه جایگزین واکسنهای فعلی ثلاث (DTP) و هپاتیت B در سنین ۲، ۴ و ۶ ماهگی در برنامه واکسیناسیون شده است. لازم به ذکر است که دریافت واکسن هپاتیت B در بدو تولد باید طبق برنامه قبل ادامه داشته باشد و زمان دریافت یادآور واکسن سه گانه (DTP) نیز در ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی همانند برنامه سابق ادامه خواهد یافت.
واکسن هموفیلوس آنفولانزا نوع B و پنوموکوک
اگرچه این واکسن‌ها همزمان با یکدیگر تزریق نمی‌شوند، اما هر دو سیستم ایمنی بدن را در برابر باکتری‌هایی که می‌توانند کودکان زیر ۲ سال را به شدت مبتلا به مننژیت (التهاب مغز)، ذات‌الریه یا عفونت‌های خونی نوزادی کنند، تقویب می‌نمایند. نوزادان توانایی محدودی برای واکنش آنتی بادی به باکتری‌هایی مانند هموفیلوس آنفولانزا نوع b (Hib)، پنوموکوک و مننگوکوک دارند.
هموفیلوس آنفولانزا نوع b و پنوموکوک شایع ترین علل بیماری شدید در کودکان خردسال قبل از عرضه واکسن به شمار می‌رفتد. به دلیل محدودیت‌های بدن در ایمنی نسبت به آنها، باید پیشرفتی در واکسن سازی ایجاد می‌شد که بتواند بر این مشکل غلبه کند. بنابراین محققان با افزودن یک پروتئین بی ضرر به نام پروتئین مزدوج به بخش‌هایی از باکتری که باعث بیماری می‌شوند، راه حلی برای ایمنی نسبت به این بیماریها پیدا کردند.
از آنجایی که بروز مننژیت متداول نیست، معمولاً تنها نوزادانی که در معرض خطر بالاتری نسبت به این بیماری قرار دارند واکسن مننگوکوک را در دوران نوزادی دریافت می‌کنند.
واکسن فلج اطفال
اگر چه فلج اطفال تقریباً ریشه کن و حذف شده است، اما هنوز در تعداد کمی از کشورها رخ می‌دهد. این بیماری بسیار مسری است و در حالی که اکثر مبتلایان در نهایت بهبود می‌یابند، همه آنها بدون عواقب موفق به بهبود از بیماری نمی‌شوند. قبل از اینکه واکسن نوزادی در دسترس باشد، هر سال برخی از کودکان به دلیل عفونت فلج اطفال فلج می‌شدند. والدین در دوران شیوع این بیماری، آنقدر از ابتلای فرزندانشان به فلج اطفال در تابستان می‌ترسیدند که آنها را از شنا در استخر، رفتن به مکان‌های پر جمعیت و غیره باز می‌داشتند.
از آنجایی که ما امروزه فلج اطفال را در اطراف خود نمی‌بینیم، برای والدین جدید آسان است که بگویند نوزاد به این واکسن نیازی ندارد. اما واقعیت این است که فلج اطفال بسیار مسری است و در صورت کاهش میزان واکسیناسیون، به راحتی می‌تواند دوباره ظاهر شود. در سپتامبر ۲۰۱۹، اولین مورد فلج اطفال در فیلیپین در نزدیک به دو دهه گذشته اعلام شد. متأسفانه، این خبر یادآور این است که اگر میزان واکسیناسیون به اندازه کافی بالا نباشد، فلج اطفال چقدر سریع می‌تواند دوباره ظهور کند.
واکسنهای ۱۲ تا ۱۵ ماهگی نوزاد
علاوه بر دوز سوم یا چهارم واکسنهای ذکر شده در بالا، نوزادان در حدود یک سالگی واکسن‌هایی را برای ایمنی در برابر پنج بیماری دیگر نیز دریافت می‌کنند: سرخک، اوریون و سرخجه (MMR)، آبله مرغان و هپاتیت A.
واکسن های MMR و واریسلا
چهار واکسن از پنج واکسن نوزاد داده شده در این سن عبارتند: از واکسنهای زنده و ضعیف شده از جمله واکسن MMR برای سرخک، اوریون و سرخجه و واکسن واریسلا که بیشتر به نام واکسن آبله مرغان شناخته می‌شود. این بدان معنی است که ایمنی حاصل از واکسن در نتیجه تکثیر ویروس پس از تزریق واکسن به وجود می‌آید. از آنجایی که ویروس ضعیف شده در آزمایشگاه رشد کرده است، به همان اندازه بیماری تکثیر نمی‌شود. بنابراین نتیجه تزریق واکسن، ایجاد یک پاسخ ایمنی قوی است؛ بدون ای نکه واقعاً بیمار بشوید.
از آنجایی که این نوع واکسن‌ها متکی به تکثیر ویروسی هستند، زمان دریافت آنها به دقت مشخص می‌شود. مقامات بهداشت عمومی باید این زمان را به گونه‌ای تعیین کنند که از نوزادان قبل از قرار گرفتن در معرض بیماری محافظت کنند. در حالی که از سوی دیگر، لازم است واکسیناسیون تا زمانی به تاخیر انداخته شود که آنتی بادی‌های نوزادی کم‌تر در ایجاد ایمنی توسط واکسن دخالت کنند. این تعادل یکی از دلایلی است که پزشکان در طول شیوع سرخک بسیار ترسیده بودند. آنها می‌دانند که بیماران کم‌تر از ۱ سالشان تا چه حد آسیب‌پذیر هستند. سرخک یکی از واگیردارترین بیماری‌های عفونی است که افراد غیر ایمن را به سرعت مبتلا می‌کند.
از میان عفونت‌های ویروسی، آبله مرغان پیچیدگی خاص خود را دارد. با این که این ویروس هرگز به اندازه سرخک کشنده نبوده است، اما پیش از تولید واکسن واریسلا تلفات قابل توجهی داشته است. در حالی که واکسیناسیون گسترده می‌تواند به از بین رفتن این بیماری کمک کند، واقعیت این است که اکثر بزرگسالان ویروس آبله مرغان را در سلول های عصبی خود دارند. زیرا در کودکی آبله مرغان گرفته‌اند. نتیجه این است که ویروس یک منبع طبیعی برای بقا دارد و می‌تواند در هر نقطه‌ای دوباره ظاهر شود. خبر خوب این است که اگر افراد غیر ایمن از دست زدن به زخم‌های حاصل از آبلغ مرغان اجتناب کنند، احتمال ابتلا به این بیماری کم‌تر است. علاوه بر این، با ظهور واکسنهای موثر زونا، افراد کمتری علائم معمول آبله مرغان را تجربه خواهند کرد. اما، این بیماری هنوز هم می‌تواند گسترش پیدا کند. ما فقط نمی دانیم برای چه کسی شدید خواهد بود و اگر در بزرگسالی ابتلا انجام شود، علائم بیماری احتمالا بدتر خواهد شد. به این دلایل، تزریق واکسن آبله مرغان قبل از مواجهه کودک با این بیماری بسیار مهم است.
همچنین تجربه نشان داده است کودکانی که واکسن آبله مرغان را دریافت کرده‌اند، در بزرگسالی کم‌تر به زونا مبتلا می‌شوند و اگر مبتلا شوند، بیماری آنها شدت کمتری دارد.
واکسن هپاتیت A
این عفونت شبیه هپاتیت B است که کبد را مبتلا می‌کند، اما نحوه انتقال آن متفاوت است. ویروس هپاتیت A در درجه اول از طریق غذا و آب آلوده منتقل می‌شود و اغلب با غذای آلوده مرتبط است. سپس این ویروس از فردی به فرد دیگر در میان افراد بی خانمان و کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند، به ویژه در نتیجه رواج مواد مخدر گسترش یافته است.
ممکن است والدین تعجب کنند که چرا نوزادان آنها باید این واکسن را دریافت کنند. پاسخ این است که متأسفانه هر سال قبل از واکسیناسیون گسترده، کودکان به این ویروس آلوده می‌شدند و اغلب نمی دانستند چه زمانی و از کجا به آن ابتلا پیدا کرده‌اند. به علاوه هنگامی که نوزادان و کودکان خردسال به هپاتیت A مبتلا می‌شوند، اغلب علائمی ندارند. اگر چه عدم بروز علائم در کودکان ممکن است چیز خوبی به نظر برسد، اما به چند دلیل ایده آل نیست. خانواده ها نمی‌دانند که کودک آنها به هپاتیت A مبتلا شده است، بنابراین کودک ممکن است به طور مزمن مبتلا شود و نتیجه آن بیماری کبد یا سرطان کبد در سال‌های آتی زندگی باشد. از نقطه نظر بهداشت عمومی نیز عدم تشخیص بیماری کودک به این معنی است که او می‌تواند ناخواسته بیماری را به دیگران سرایت دهد.