جسم زرد تخمدان، هورمون پروژسترون از خود تولید می‌کند و رحم شما را به محیطی سالم برای رشد جنین تبدیل می‌نماید. هر بار که تخمک گذاری می‌کنید، جسم زرد جدیدی در تخمدان تشکیل می‌شود و زمانی که دیگر برای ساخت پروژسترون به آن نیازی وجود ندارد، تجزیه می‌شود. رحم شما بدون جسم زرد نمی‌تواند تغییرات لازم برای تبدیل شدن یک تخمک بارور شده به جنین را در خود اعمال کند.
جسم زرد تخمدان چیست؟
جسم زرد به مجموعه موقتی از سلول‌ها گفته می‌شود که در صورتی که هنوز عادت ماهانه را تجربه کنید، در هر چرخه قاعدگی در تخمدان شما تشکیل می‌شود. جسم زرد درست پس از خروج تخمک از تخمدان (تخمک‌گذاری) تشکیل می‌شود.
وظیفه جسم زرد این است که رحم شما را به محلی سالم برای رشد جنین تبدیل کند. این ساختار هورمونی به نام پروژسترون ترشح می‌کند که رحم شما را برای باردار شدن آماده می‌کند. زمانی که دیگر نیازی به تولید پروژسترون نباشد، جسم زرد حل می‌شود و تا چرخه قاعدگی بعدی از بین می‌رود.
چه کاری در بدن انجام می‌دهد؟
وظیفه اصلی جسم زرد تخمدان این است که در صورتی که در یک چرخه قاعدگی بارداری اتفاق بیفتد، هورمون‌هایی را تولید کند که به باردار شدن بدن کمک می‌کنند.
این ساختار پس از آزاد شدن تخمک توسط تخمدان‌ها تشکیل می‌شود و به اندازه‌ای در رحم شما باقی می‌ماند تا به آن کمک کند که از جنین در حال رشد حمایت کند. برای فهمیدن این که جسم زرد در بدن شما دقیقا چه کاری انجام می‌دهد، داشتن اطلاعات در مورد مراحل چرخه قاعدگی از اهمیت بسیاری برخوردار است. این ساختار در مرحله سوم (فاز لوتئال) اهمیت ویژه ای پیدا می‌کند.
فاز فولیکولی
فاز فولیکولی حدود ۱۴ روز طول می‌کشد. در این مدت، کیسه‌های کوچکی به نام فولیکول داخل تخمدان شما تخمک ایجاد می‌کنند. در نهایت، یک فولیکول غالب تشکیل می‌شود که بزرگ‌تر از فولیکول‌های دیگر است و یک تخمک بالغ در داخل آن ایجاد می‌شود. تمام فولیکول‌های دیگر کوچک شده و در نهایت ناپدید می‌شوند.
فاز تخمک گذاری
هورمون لوتئینیزه کننده باعث می‌شود که فولیکول غالب تخمک بالغ را آزاد کند. یک تا دو روز طول می‌کشد تا تخمک از فولیکول خارج شود. فاز تخمک گذاری کوتاه ترین مرحله چرخه قاعدگی شما به شمار می‌رود.
فاز لوتئال
فاز لوتئال حدود ۱۴ روز طول می‌کشد. پس از خروج تخمک از فولیکول، جسم زرد تخمدان شما از سلول‌هایی که آن فولیکول را ساخته‌اند، تشکیل می‌شود. این ساختار تخمدان شما هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کند. با این حال، ساخت پروژسترون مهم‌ترین کار جسم زرد محسوب می‌شود. تولید هورمون پروژسترون، باعث می‌شود که رحم شما به یک محیط سالم برای تشکیل و رشد جنین تبدیل شود.
ارتباط جسم زرد تخمدان با بارداری
در صورتی که یک تخمک بارور شود و جنین در دیواره رحم لانه گزینی کند، جنین یک جفت بسیار ابتدایی را ایجاد می‌کند. این جفت ابتدایی، هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)، همان هورمونی که در آزمایش بارداری تشخیص داده می‌شود را از خود آزاد می‌کند.
وجود هورمون hCG به جسم زرد این پیام را می‌دهد که به ترشح هورمون پروژسترون ادامه دهد. هورمون پروژسترون برای آمادگی از تخریب و دفع آندومتر (پوشش دیواره رحم) جلوگیری می‌کند و اجازه تخمک گذاری بیش‌تر را نمی‌دهد.
در صورتی که حاملگی اتفاق نیفتد، جسم زرد تخمدان به آرامی تجزیه و متلاشی می‌شود. این اتفاق حدود ۱۰ تا ۱۲ روز پس از تخمک گذاری یا دو تا سه روز پیش از شروع عادت ماهانه رخ می‌دهد.
پس از تجزیه این ساختار، سلول‌های آن نیز تولید پروژسترون را متوقف می‌کنند. در نهایت، کاهش هورمون پروژسترون باعث تجزیه شدن آندومتر می‌شود و به این ترتیب عادت ماهانه شروع می‌شود.
همچنین، کم شدن هورمون پروژسترون به غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس سیگنال می‌دهد که تولید هورمون لوتئینی (LH)، هورمون محرک فولیکول (FSH)، هورمون آزاد کننده گنادوتروپین‌ها (GnRH) را افزایش دهند. این سیگنال چرخه قاعدگی را دوباره شروع می‌کند و فاز فولیکولی دوباره از ابتدا شروع می‌شود.
در صورتی که باردار نباشید، برای جسم زرد تخمدان چه اتفاقی می‌افتد؟
جسم زرد پس از تشکیل شدن، یکی از دو کار زیر را انجام می‌دهد:
- اگر اسپرم تخمک را بارور کند و حاملگی اتفاق بیفتد (بارداری)، جسم زرد شما به مدت حدود ۱۲ هفته از خود پروژسترون ترشح می‌کند. در حدود هفته ۱۲ ام در سه ماهه اول بارداری، جفت شروع به تولید پروژسترون کافی برای جنین می‌کند، به شکلی که این ساختار دیگر نیازی به تولید این هورمون نداشته باشد. بنابراین این بافت کوچک‌تر می‌شود و شروع به تجزیه شدن می‌کند، تا زمانی که به طور کامل از بین برود.
- اگر اسپرم تخمک را بارور نکند، جسم زرد شما حدود ۱۰ روز پس از تخمک گذاری شروع به تجزیه شدن می‌کند. بدون پروژسترون، پوشش رحم شما تغییراتی را که به باردار شدن کمک می‌کند، انجام نمی‌دهد. بلکه به جای آن، در طول دوره عادت ماهانه پوشش رحم از بین خواهد رفت و پریود می‌شوید.
ظاهر آن به چه شکل است؟
جسم زرد شما در داخل تخمدان‌ها قرار دارد، جایی که قبلاً فولیکول غالب قرار داشت. اکثر افراد فولیکول را به شکل تونلی مانند فولیکول مو تصور می‌کنند، اما فولیکول‌های داخل تخمدان شما بیش‌تر شبیه به کیسه هستند.
زمانی که تخمک در طول تخمک گذاری از فولیکول غالب شما خارج می‌شود، این کیسه پاره می‌شود. سپس توده‌ای از سلول‌های زرد رنگ در جایی که زمانی فولیکول وجود داشته است، تشکیل می‌شود و پارگی کیسه را می‌بندد و به عنوان یک ساختار جدید شکل می‌گیرد. این ساختار جدید همان جسم زرد تخمدان است که اندازه آن ممکن است از کمی کوچک‌تر از ۲ سانتی متر تا ۵ سانتی متر در حین رشد تفاوت داشته باشد.
جسم زرد از چه چیزی ساخته شده است؟
دو نوع سلول اصلی در جسم زرد شما وجود دارد: سلول‌های فولیکولی تکای داخلی و سلول‌های گرانولوزای فولیکولی.
هر دو نوع این سلول‌ها را می‌توان در فولیکول‌های تخمدان پیدا کرد. هورمونی به نام گنادوتروپیک جفتی انسان (HCG) این سلول‌ها را تحریک می‌کند تا پروژسترون تولید کنند.
بیماری‌ها و اختلالات رایجی که بر جسم زرد اثر می‌گذارند
جسم زرد توده‌ای از سلول‌ها می‌باشد که در بدن هر فردی که عادت ماهانه را تجربه می‌کند، در هر دوره قاعدگی تشکیل می‌شود. دو بیماری شایعی که این ساختار را در تخمدان تحت تاثیر قرار می‌دهند، کیست جسم زرد تخمدان و نقص جسم زرد هستند که به آن نقص فاز لوتئال نیز گفته می‌شود.
جسم سفید تخمدان
هنگامی که جسم زرد تخمدان تجزیه می‌شود، بافت اسکار در جای آن باقی می‌ماند. این بافت اسکار که از غضروف تشکیل شده است، به عنوان جسم آلبیکنس یا جسم سفید شناخته می‌شود. بنابراین در حالی که جسم زرد به رنگ زرد است، جسم سفید، سفید رنگ می‌باشد (کورپوس آلبیکنس به معنای “جسم سفید” است).
جسم سفید به مدت چند ماه در تخمدان باقی می‌ماند. به نظر نمی‌رسد که کارکرد خاصی داشته باشد و وجود آن، هدف خاصی را دنبال کند. بر خلاف جسم زرد، جسم سفید مانند یک غده عمل نمی‌کند و هورمونی از خود ترشح نمی‌کند.
در نهایت، سلول‌های ایمنی که به آن‌ها ماکروفاژ گفته می‌شود، شبیه به یک نظافتچی در داخل بدن عمل می‌کنند و بیش‌تر سلول‌هایی را که زمانی جسم سفید را تشکیل می‌دادند را می‌بلعند. در شرایط بسیار نادر، جسم سفید باقی می‌ماند و بافت اسکار در اطراف تخمدان ایجاد می‌شود. چیز زیادی در مورد این که چرا این اتفاق می‌افتد درک نشده است، چرا که این اتفاق بسیار نادر است.
کیست جسم زرد تخمدان
گاهی اوقات، جسم زرد شما به جای این که در زمانی که باید تجزیه شود، به رشد خود ادامه می‌دهد. زمانی که این اتفاق می‌افتد، جسم زرد شما از مایع پر می‌شود و یک کیست را تشکیل می‌دهد.
خصوصیات کیست جسم زرد تخمدان شامل موارد زیر می‌باشند:
- معمولا بدون درد و بی ضرر هستند.
- اغلب توسط پزشک متخصص زنان شما در طول معاینه عادی زنان کشف می‌شود.
- امکان دارد که در افرادی که عادت ماهانه را تجربه می‌کنند، به وجود بیاید. چه این افراد باردار باشند و چه نباشند.
- در صورتی که باردار باشید، این کیست معمولاً تا سه ماهه دوم بارداری خود به خود از بین می‌رود.
- در صورتی که باردار نباشید، کیست معمولاً ظرف چند هفته از بین می‌رود.
درد کیست جسم زرد
گاهی اوقات، کیست جسم زرد می تواند باعث ایجاد درد خفیف شود. این درد ممکن است به صورت درد کوتاه و تیزی در یک طرف احساس شود. در سایر مواقع ممکن است درد مبهم و ثابتی ایجاد شود که روی یک طرف ناحیه لگن شما متمرکز شده است. در صورتی که باردار شوید، این درد ممکن است در هفته‌های ابتدایی بارداری شما ادامه پیدا کنند. اما در صورتی که باردار نشوید، احتمالاً چند روز پس از شروع عادت ماهانه درد از بین خواهد رفت.
تا زمانی که درد شدید نباشد و با علائم نگران کننده دیگر (مانند استفراغ یا تب) همراه نباشد، به احتمال زیاد جایی برای نگرانی وجود ندارد.
در موارد نادر، کیست جسم زرد ممکن است درد شدید ایجاد کند. در موارد بسیار نادر، اگر کیست به ویژه بزرگ شود، می‌تواند باعث پیچ خوردن تخمدان هم بشود. این حالت امکان دارد باعث ایجاد پیچ خوردگی تخمدان شود و در این صورت مداخله جراحی مورد نیاز خواهد بود.
مانند همیشه، اگر درد شدید یا خونریزی غیرمعمول را تجربه می کنید، با یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی تماس بگیرید یا فورا به نزدیکترین اورژانس بروید. پیچ خوردگی تخمدان می تواند بسیار جدی باشد.
نقص فاز لوتئال
نقص فاز لوتئال به حالتی گفته می‌شود که جسم زرد، پروژسترون کافی برای ضخیم شدن پوشش رحم تولید نمی‌کند. همچنین امکان دارد که بدن شما آنطور که باید از هورمون پروژسترون استفاده نکند. نقص فاز لوتئال ممکن است باردار شدن را برای شما دشوار کند. یک علت مشخص برای ایجاد نقص فاز لوتئال وجود ندارد، اما عوامل خطر برای ایجاد آن شامل موارد زیر می‌باشند:
- ابتلا به بیماری‌هایی مانند بی اشتهایی عصبی، اندومتریوز یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- داشتن شاخص توده بدنی (BMI) بیش از حد بالا یا بسیار پایین
- ورزش کردن بیش از حد یا ورزش بسیار شدید
- قرار گرفتن در معرض میزان ناسالمی از استرس
علائم مشکلات مربوط به جسم زرد چیست؟
در صورتی که مشکلی در جسم زرد تخمدان شما ایجاد علائم کند، به احتمال زیاد دلیل آن کیست جسم زرد است. این کیست‌ها معمولا بی ضرر و بدون درد هستند. آن‌ها معمولاً تا سیکل قاعدگی بعدی خود به خود از بین می‌روند. اما گاهی اوقات هم ممکن است ناراحت کننده باشند و باعث ایجاد درد شوند.
علائم کیست این ساختار عبارتند از:
- درد در لگن شما
- احساس پر بودن در شکم شما
- درد هنگام مدفوع یا ادرار کردن
- درد در ناحیه کمر
- احساس درد هنگام ارتباط جنسی (اختلال رابطه جنسی دیسپارونی)
- ترشحات خونی زمانی که پریود نمی‌شوید.
در صورتی که درد شدید دارید یا اگر درد شما پس از گذشت چند هفته بهتر نشد، توصیه می‌کنیم که با یک پزشک تماس بگیرید.
مشکل در باردار شدن یا حفظ بارداری ممکن است نشانه این باشد که جسم زرد شما، هورمون پروژسترون مورد نیاز رحم برای کاشت تخمک را تولید نمی‌کند.
آزمایش‌های رایج برای بررسی سلامت جسم زرد چیست؟
در بیش‌تر موارد، کیست جسم زرد تخمدان در زمان معاینه لگن یا به عنوان بخشی از تصویر برداری در چکاپ دوران بارداری تشخیص داده می‌شود. در صورتی که پزشک فکر کند که مشکلات جسم زرد بر باروری شما تاثیر منفی می‌گذارد، ممکن است موارد زیر را به شما توصیه کند:
- سونوگرافی ترانس واژینال برای اندازه گیری ضخامت پوشش رحم شما
- آزمایش‌هایی برای اندازه‌گیری سطوح هورمون‌ها، به خصوص هورمون‌های محرک فولیکول (FSH)، هورمون‌های لوتئینیزه‌کننده (LH) و هورمون پروژسترون
مشاهده جسم زرد در سونوگرافی به چه معناست؟
مشاهده جسم زرد در سونوگرافی طبیعی است. مشاهده این ساختار به این معنی نیست که مشکلی در بدن شما وجود دارد.
آیا کیست جسم زرد به این معنی است که باردار بوده‌ام؟
خیر، مشاهده این کیست به این معنی نیست که شما باردار بوده‌اید. در اولین مرحله از چرخه قاعدگی در بدن هر فردی که پریود می‌شود، جسم زرد تشکیل می‌شود.
گاهی اوقات زمانی که این ساختار از مایع پر می‌شود، کیست ایجاد می‌شود. البته در بیش‌تر مواقع، این کیست بدون درمان و خود به خود از بین می‌رود.
روش‌های درمان رایج برای مشکلاتی که جسم زرد را درگیر می‌کند چیست؟
امکان دارد که پزشک شما تصمیم بگیرد کیست جسم زرد را خارج کند. به خصوص در صورتی که به حدی دردناک یا بزرگ شود که ممکن باشد خطراتی را ایجاد کند. با این حال، معمولاً این کیست‌ها خود به خود از بین می‌روند.
اگر این ساختار به اندازه کافی هورمون پروژسترون تولید نکند، ممکن است پزشک به شما توصیه کند که هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) یا کلومیفن سیترات مصرف کنید. هر دوی این هورمون‌ها فرآیندهایی را در بدن شما شروع می‌کنند که باعث می‌شوند این ساختار در رحم شما هورمون پروژسترون تولید کند. همچنین ممکن است پزشک شما مصرف مکمل‌های پروژسترون را به شما توصیه کند.
با ارائه دهنده خود در مورد بهترین گزینه های موجود صحبت کنید.
نکات ساده در سبک زندگی برای حفظ سلامت جسم زرد
نگران سلامت جسم زرد خود نباشید. چرا که در هر چرخه قاعدگی یک جسم زرد جدید در رحم شما تشکیل خواهد شد. در عوض، روی انجام کارهایی تمرکز کنید که سطح هورمون‌ها را در بدن شما متعادل نگه می‌دارد. خبر خوب این است که بسیاری از کارهایی که باعث ایجاد یک سبک زندگی سالم می‌شوند، به حفظ وضعیت طبیعی هورمون‌های شما نیز کمک می‌کنند، مانند:
- خواب کافی و با کیفیت بالا
- به طور منظم ورزش کنید، فقط مراقب باشید که بیش از حد به خودتان فشار وارد نکنید.
- به طور روزانه خوردن وعده‌های غذایی سالم و متعادل که شامل مقدار زیادی پروتئین و چربی‌های خوب باشند.
- یادگیری روش‌هایی برای کنترل استرس، به طوری که سطح هورمون شما را از تعادل خارج نکند.
سخن آخر
جسم زرد شما نقش مهمی در بارداری شما ایفا می‌کند. پروژسترونی که در سه ماهه اول بارداری از این ساختار تولید می شود، باعث می‌شود که تخمک به یک جنین سالم تبدیل شود. این تنها یکی از دلایلی است که لازم است سعی کنید سطح هورمون بدن خود را به میزان طبیعی نگه دارید، به این ترتیب جسم زرد شما می‌تواند این کار مهم را در صورت فرا رسیدن زمان مناسب انجام دهد.