سال‌های ابتدایی زندگی کودک زمانی پر از فرصت‌های بی پایان برای رشد و تکامل و شناخت دنیای اطراف است. در طول این دوره بسیار مهم و حیاتی، مهارت‌های شناختی، اجتماعی و فیزیکی کودکان با سرعتی قابل توجه پیشرفت می‌کنند. به همین دلیل داشتن روتین و برنامه روزانه مناسب، اثراتی در روحیه و توانایی‌های کودک خواهد گذاشت که در تمام زندگی از فواید آن بهره‌مند خواهد بود. یک برنامه روزانه مناسب، ثبات و انگیزه لازم را برای کودکان زیر ۳ سال فراهم می‌کند و به آن‌ها کمک می‌کند تا از محیط پیرامون خود حداکثر استفاده را ببرند و به خوبی رشد کنند.
در این مطلب، یک روز از زندگی کوکان خردسال را با دسته‌بندی کودکان زیر یک سال، کودکان بین یک تا دو ساله و بین دو تا سه ساله از زمانی که از خواب بیدار می‌شوند تا زمانی که کارهای پیش از خواب را انجام می‌دهند بررسی می‌کنیم، به جنبه‌های کلیدی فعالیت‌های روزمره آن‌ها می‌پردازیم و بر روی عادت‌های خواب، عادات غذایی، زمان بازی، یادگیری و رتباطات اجتماعی آن‌ها تمرکز می‌کنیم. با درک نیازها و علایق کودکان خردسال می‌توانیم محیطی مناسب برای پرورش رشد و تکامل کودک و یادگیری طولانی مدت او ایجاد کنیم.
برنامه روزانه کودک در صبح
کودکان زیر ۱ سال:
زمان بیدار شدن کودکان زیر ۱ سال بسته به عادات خواب در هر کودک منحصر به فرد است و با سایر کودکان تفاوت دارد. پس از بیدار شدن کودک، نیاز است نیازهای فوری کودک مثل عوض کردن پوشک و غذا خوردن برای او فراهم شود. بسیاری از نوزادان گرسنه از خواب بیدار می‌شوند و بعد از بیدار شدن آماده غذا خوردن هستند؛ بنابراین شیر مادر یا شیر خشک یکی از اولین فعالیت‌های برنامه روزانه کودک زیر ۱ سال در صبح را تشکیل می‌دهد.
پس از شیر خوردن، کمی بازی آرام و ارتباط با کودک خردسال برای او مفید است. این زمان می‌تواند شامل صحبت کردن، آواز خواندن و فعالیت‌های مناسب برای کودک زیر ۱ سال نیز باشد تا حواس او با بازی با اسباب‌بازی‌های رنگی یا بازی کردن با اشکال و نقش‌های مختلف تحریک شود.
کودکان بین ۱ تا ۲ سال:
پس از بیدار شدن کودک و رفع نیازهای فوری او مثل تعویض پوشک، تغییر لباس و صبحانه خوردن، کودکان بهتر است بتوانند آزادانه بازی کنند، به کند و کاو محیط پیرامون خود بپردازند و با اسباب بازی‌های مناسب سن خود بازی کنند. محدود نکردن بازی کودک در این زمان، تخیل آن‌ها را تحریک می‌کند، آن‌ها را تشویق به تقویت مهارت‌های حل مساله می‌کند و از نظر فیزیکی باعث رشد کودک می‌شود.
کودکان بین ۲ تا ۳ سال:
روتین‌های صبح حال و روز باقی روز را تعیین می‌کند و به کودکان خردسال کمک می‌کند تا از خواب به حالت بیداری برسند. بسته به نحوه برنامه خواب کودک شما، برنامه روزانه صبح ممکن است بین ۶ تا ۸ صبح باشد. پس از بیدار شدن، نیازهای فوری کودک مانند دستشویی رفتن و لباس پوشاندن به او لازم است برطرف شوند. بعد از آن نوبت به صبحانه می‌رسد که لازم است شامل وعده غذایی مغذی مانند دانه، میوه و لبنیات باشد. همچنین وعده غذایی فرصت خوبی برای برقراری ارتباط با کودک است و می‌توان در طول آن با کودک صحبت کرد و ارتباطات اجتماعی با کودک را محکم کنیم.
کودکان صبح‌ها می‌توانند در فعالیت‌های ساختاریافته که رشد شناختی و مهارت‌های حرکتی آن‌ها را تقویت می‌کند مشارکت داشته باشند. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل معماهای ساده، بلوک‌های ساختمان سازی اسباب بازی، اسباب بازی‌های خمیری شکل یا مشارکت در فعالیت‌های هنری و کاردستی باشد. کودکان کنجکاوی طبیعی و اشتیاق خاصی به یادگیری دارند. به همین دلیل گنجاندن فعالیت‌های آزمونده مثل خواندن کتاب، تشخیص رنگ‌ها و احجام، خواندن شعرهای کودکانه یا آشنایی با اعداد، مهارت‌های شناختی و زبانی او را تقویت می‌کند.
فعالیت‌های بیرون از خانه مانند پارک‌های مخصوص کودکان نیز مهارت‌های حرکتی، هماهنگی و درک فضایی کودک بسیار موثر است.
برنامه روزانه خواب و فعالیت‌های ظهر کودک
کودکان زیر ۱ سال:
کودکان زیر ۱ سال در طول روز به خواب منظم نیاز دارند تا به سرعت رشد و تکامل داشته باشند. تعداد و طول خواب طول روز بسته به هر کودک متفاوت است، ولی بیش‌تر نوازدان چندین بار در طول روز می‌خوابند.
توصیه می‌شود برنامه روزانه خواب را به صورت منظم و تکرار شونده تنظیم کنید تا کودک عادت کند در آن ساعت بخوابد. در این برنامه، پیش از خواب کودک نور اتاق را کم کنید، موسیقی ملایم پخش کنید یا با کودک خود به فعالیت آرامش بخشی مانند بغل کردن کودک یا تکان دادن او در گهواره بپردازید. به طور کلی، ساکت و راحت بودن محیط بسیار برای خواب و استراحت کودکان خردسال اهمیت دارد.
در طول زمانی از روز که کودکان بیدار هستند، بهتر است به فعالیت‌های حسی و بازی بپردازند. برای مثال می‌توانید کودک خود را روی شکم او روی زمین بخوابانید تا سر و گردن او قوی‌تر شود و با سینه خیز راه رفتن اسباب بازی‌های مختلف را بردارد تا مهارت‌های حرکتی ظریف او تقویت شوند. علاوه بر این موارد، صحبت کردن، آواز خواندن و کتاب خواندن برای کودک در طول روز می‌تواند به رشد مهارت‌های زبانی و شناختی او کمک کند.
کودکان بین ۱ تا ۲ سال:
پس از گذراندان یک صبح شلوغ، کودکان به مواد غذایی و استراحت نیاز دارند تا انرژی از دست رفته خود را به دست آورند. زمان ناهار فرصت ویژه‌ای برای آماده کردن یک وعده غذایی متعادل، شامل گرو‌هایی غذایی مختلف از جمله سبزیجات، میوه‌جات، پروتئین‌ها و دانه‌ها می‌باشد.
خوابیدن روزانه بعد از ناهار، برای کودکان این سن بسیار اهمیت دارد. کودکان بین ۲ تا ۳ سال معمولاً به یک بار خوابیدن بعد از ناهار، به مدت یک تا سه ساعت نیاز دارند.
کودکان بین ۲ تا ۳ سال:
به دلیل این که کودکان زیر سه سال انرژی قابل توجهی را استفاده می‌کنند، خواب‌های مرتب در طول روز برای رشد و سلامت آن‌ها بسیار اهمیت دارد. بیش‌تر کودکان خردسال حداقل به یک بار خواب در طول روز نیاز دارند که معمولاً بین یک تا سه ساعت می‌تواند به طول بیانجامد. داشتن برنامه منظم و منسجم برای خواب کودک، او را به خواب روز عادت می‌دهد.
پس از بیدار شدن از خواب روز، کودکان می‌توانند در فعالیت‌های مختلفی شرکت کنند که به رشد مهارت‌های شناختی و بدنی آن‌ها کمک کند. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل بازی‌های حسی، قصه گویی برای کودک، خواندن شعرهای کودکانه و بازی‌های ساده‌ای باشد که باعث بهتر شدن هماهنگی بین دست و چشم و مهارت‌های حرکتی ظریف کودک می‌شود.
همینطور اهمیت دارد که در طول برنامه روز، خوراکی‌های سالمی از جمله میوه بریده شده یا سبزیجات برای کودک خود فراهم کنیم تا کودک در طول روز انرژی کافی داشته باشند و مواد مغذی مورد نیاز در طول روز به بدن او برسد.
برنامه فعالیت‌های بعد از ظهر و ارتباطات اجتماعی کودک
کودکان بین ۱ تا ۲ سال:
در بعد از ظهر و عصر، کودکان بین ۱ تا ۲ ساله می‌توانند در فعالیت‌هایی که ارتباطات اجتماعی، مهارت‌های شناختی، و جست و جو را در آن‌ها تقویت می‌کنند مشارک داشته باشند. دیدن دوستان خود در خانه، رفتن به مهد کودک و خانه‌های بازی فرصت ارتباط با هم سن و سالان خود و یادگیری مهارت‌های اجتماعی و روحیه همدلی را برای کودک فراهم می‌کند.
فعالیت‌های ساختار یافته مثل کلاس موسیقی، رقص یا ورزش‌های مناسب سن کودک شما می‌تواند در برنامه روزانه جای بگیرد. این فعالیت‌ها هماهنگی، ریتم و کار گروهی را به کودک آموزش می‌دهند.
کودکان همچنین از بازی‌های حسی مثل آب بازی، بازی با شن یا خمیر بازی نفع زیادی می‌برند. این فعالیت‌ها می‌تواند حواس آن‌ها را قوی‌تر کند، او را به خلاقیت تشویق کند و مهارت‌های حرکتی کودک را بهبود ببخشد.
کودکان بین ۲ تا سه سال:
در بعد از ظهر، کودکان فرصت دیدن و جست و جوی دنیای بیرون از محیط پیرامون خود را پیدا می‌کنند. بازی‌های بیرون از خانه، ارتباط با طبیعت، مشارکت در بازی‌هایی که به فعالیت بدنی نیاز دارند و تقویب مهارت‌های حرکتی درشت کودک از مزایای بیرون رفتن کودک است. این فعالیت‌ها می‌تواند در حیاط خانه، پارک یا در گروه‌های مخصوص بازی کودکان مثل فرهنگسراها اتفاق بیفتد.
فعالیت‌های دارای ساختار مثل کلاس موسیقی یا ورزش‌های مخصوص سن کودک کودک می‌تواند در برنامه روزانه کودک وارد شود و به کودک شما شانس بهتر کردن هماهنگی بین اعضای بدن، شناخت ریتم موسیقی و مهارت‌های اجتماعی را بدهد. به علاوه، مشارکت در فعالیت‌های هنری و کاردستی یا فعالیت‌های آشپزی ساده راه را برای خلاقیت و ابراز خود به کودک می‌دهد.
ارتباطات اجتماعی برای رشد و تکامل کودک حیاتی هستند و بازی کردن با سایر کودکان هم سن و سال یا رفتن روزانه کودک به مهد کودک، فرهنگسرا یا گروه‌های بازی کودک فرصت‌های مناسبی را به کودک می‌دهد تا با هم سن و سالان خود ارتباط برقرار کند. این ارتباطات باعث تقویب مهارت‌های اجتماعی، همدلی و هوش عاطفی کودک می‌شود.
برنامه شب و زمان خواب کودک
کودکان زیر ۱ سال:
کودکان زیر ۱ سال زمان خود را با کارهایی مثل ارتباطات اجتماعی و گشتن محیط پیرامون و خانه می‌گذرانند. ارتباط با اعضای مختلف خانواده به تقویت مهارت‌های اجتماعی، ارتباطات عاطفی و حس امنیت کودکان کمک می‌کند.
زمانی که روز به پایان می‌رسد، فراهم کردن محیط و شرایط آرام به صورت تکرار شونده کمک می‌کند کودک عادت کند که هر روز در آن زمان بخوابد. بنابراین فعالیت‌هایی مثل حمام گرم، تغییر لباس کودک به لباس خواب، و کارهایی مثل در آغوش گرفتن کودک، تکان دادن او در گهواره و خواندن کتاب برای او توصیه می‌شود.
ایجاد محیط خواب مناسب و آرامش بخش برای کودک شامل کم بودن نور و راحتی گهواره یا تخت کودک است. در خواباندن کودک دقت کنید او را در حالت مناسب بخوابانید و مطمئن شوید وسایل خطرناک در اتاق او وجود ندارد.
شیر خوردن در شب هم معمولاً بخشی از برنامه روزانه کودک زیر ۱ سال در شب است. پاسخ به گرسنگی کودک و فراهم کردن شیر یا غذای نیمه آماده برای او به کودک حس امنیت می‌دهد و برای رشد او لازم است. پس از شیر خوردن، حرکات آرامش بخش مثل لالایی خواندن یا نوازش آرام پشت کودک به او کمک می‌کند تا دوباره بخوابد.
کودکان بین ۱ تا ۲ سال:
همانطور که روز به پایان می‌رسد، برنامه روزانه‌ای آرام، کودک را برای خواب شب آماده می‌کند. این برنامه می‌تواند شامل حمام گرم، پوشیدن لباس خواب و انجام کارهای آرام مثل خواندن کتاب پیش از خواب یا لالایی باشد.
این که محیط خواب کودکان آرام و راحت باشد یک اصل مهم برای خواب آن‌ها به شمار می‌رود. بنابراین از این که اتاق خواب آن‌ها آرام است و چیزی در اتاق وجود ندارد که حواس کودک را پرت کند اطمینان یابید. اتاق خواب نیاز است آرام، نیمه تاریک و عاری از ابزاری باشد که حواس کودک را به خود پرت کند.
ساعت خواب کودک بسته به عادات خواب او معمولاً از ۷ تا ۸ شب تغییر می‌کند. فراهم کردن برنامه منظم و تکرار شونده به کودک احساس امنیت می‌دهد و راحت‌تر می‌خوابد.
کودکان بین ۲ تا ۳ سال:
همانطور که روز به پایان خود نزدیک می‌شود، مهم است که یک برنامه روزانه منظم داشته باشیم تا کودک بفهمد که وقت استراحت است و باید برای خواب آماده شود. این برنامه می‌تواند شامل فعالیت‌هایی مثل حمام کردن، پوشیدن لباس خواب و مشارکت در فعالیت‌های آرام مثل خواندن قصه قبل خواب باشد.
زمان خواب برای کودکان خردسال زیر سه سال بسته به نیازهای خواب کودک و ترجیح خانواده، معمولاً از ۷ تا ۸:۳۰ شب شروع می‌شود. مهم است که محیط خواب کودک آرام، تاریک و با یک چراغ خواب باشد و کودک در تخت یا گهواره خود قرار داده شود تا بخوابد.
شما می‌توانید لالایی خواندن و در آغوش گرفتن را به برنامه قبل خواب کودک خود اضافه کنید تا پیش از خواب احساس آرامش و امنیت کند. انسجام و قابل پیش بینی بودن کلیدهای اصلی برنامه خواب سالم هستند و به کودکان این امکان را که به راحتی بخوابند و این خواب به رشد آن‌ها کمک کند می‌دهد.
سخن آخر
برنامه روزانه مناسب و منسجمی که به خوبی طراحی شده باشد، حس امنیت به کودک می‌دهد، عادات سالم را در او تقویت می‌کند و رشد کلی کودکان خردسال را فراهم می‌کند. از برنامه روزانه صبح تا برنامه شب، هر زمانی از روز فرصت‌های خوبی را برای یادگیری، بازی، ارتباطات اجتماعی و رشد به کودک شما می‌دهد.
شناخت نیازها و تمایلات کودکان خردسال در ساخت و ایجاد برنامه روزانه‌ای که با شخصیت و سرعت رشد کودک شما هماهنگی داشته باشد از اهمیت بسیاری برخوردار است. بنابراین انعطاف در برنامه روزانه بسیار مهم است؛ زیرا نیازهای کودکان به مرور زمان تغییر می‌کند و برنامه روزانه نیز بسته به آن لازم است اصلاح شود.
با پذیرفتن بخش‌های پایه‌ای برنامه روزانه مثل خواب کافی، غذای مفید، مشارکت کودک در بازی، فعالیت‌هایی که برای یادگیری کودک مفید هستند و ارتباطات اجتماعی، می‌توانید محیطی مناسب برای زندگی و رشد کودکان خود فراهم کنید تا روش اصلی یادگیری و سلامتی را در زندگی خود پیش گیرند.