مادر شدن در هنگام دیابت، هر نوع دیابتی که باشد، ممکن است، اما نمی‌تواند ساده باشد. به طور کل بارداری در افراد دیابتی یک بارداری پرخطر به شمار می‌رود. با این حال، می‌تواند بدون هیچ مشکلی انجام شود، به شرطی که تعادل گلیسمی تا حد ممکن، در زمان لقاح و در دوران بارداری کامل باشد. بنابراین، نظارت دقیق بر سطح قند خون و پیگیری منظم پزشکی ضروری است. لازم است توجه داشته باشید که برخی از زنان به دیابت قبل از بارداری مبتلا هستند و برخی دیگر در طول بارداری به آن مبتلا می‌شوند که در اکثر موارد پس از زایمان قابل درمان است.
بارداری باعث بدتر شدن دیابت می‌شود؟
در دوران بارداری، بدن مادر دستخوش تغییرات عمیقی می‌شود. جفت به طور خاص هورمونی به نام هورمون لاکتوژن جفتی (HLP) ترشح می‌کند که مقاومت بدن به انسولین را افزایش می‌دهد. این هورمون از هفته پنجم و در ۹ ماهگی به مقدار زیاد تولید می‌شود.
در زنان غیر دیابتی، لوزالمعده سازگار شده و ترشح انسولین با پیشرفت بارداری افزایش می‌یابد. در برخی، سازگاری کافی نیست و به دیابت بارداری می‌رسیم که پس از بارداری از بین می‌رود. در زنان دیابتی البته تشدید اختلالات و افزایش خود به خود عدم تعادل گلیسمی وجود دارد.
بارداری در افراد دیابتی
به استثنای برخی موارد (رتینوپاتی، فشار خون شدید و غیره)، امروزه هیچ منعی برای بچه‌دار شدن زنان دیابتی وجود ندارد. اما مراقب باشید، باردار شدن در هنگام دیابت (نوع ۱ یا ۲) مستلزم برنامه ریزی برای بارداری است. حتی قبل از لقاح، شما باید بهترین شرایط را مهیا سازید تا خطرات را به حداقل رسانده و به شرایط ایمنی مطلوب برسید. این مراقبت‌ها باید ۳ ماه قبل از لقاح، در دوران بارداری و تا زمان زایمان باشد. به همین دلیل است که گفته می‌شود بارداری دیابتی ۱۲ ماه طول می‌کشد.
چرا برای بارداری برنامه‌ریزی کنم؟
به عنوان یک زن دیابتی، باید در مورد پیشگیری از بارداری خود سختگیر باشید تا از بارداری ناخواسته و یا بارداری دیرهنگام جلوگیری کنید. در واقع، دیابت نامتعادل و بارداری بدون نظارت، جنین و مادر آینده را از ماه‌های اول در معرض خطراتی قرار می‌دهد.
با متخصص دیابت خود در مورد تمایل خود برای باردار شدن صحبت کنید تا تمام معاینات لازم را برای بررسی وضعیت سلامتی خود انجام دهید. لازم است حداقل ۳ ماه قبل از لقاح، هموگلوبین گلیکوزه (HbA1c) بین ۶ تا ۶.۵ درصد به دست آورید.
چند اقدام احتیاطی که باید انجام داد
برای ثابت نگه داشتن چرخه قند خون تا حد امکان، قند خون خود را حدود شش بار در روز چک کنید. به خصوص از آنجایی که سه ماهه اول اغلب با هیپوگلیسمی همراه با اثرات بازگشتی همراه است در حالی که ترم سوم اغلب منجر به نیاز شدید به انسولین می‌شود.
بنابراین باید رژیم غذایی خود را با کمک یک متخصص تغذیه و همچنین فعالیت بدنی خود تنظیم کنید. در هر صورت، داشتن یک رژیم غذایی متنوع و متعادل توصیه می‌شود. کالری دریافتی باید طبیعی باشد، اما مصرف کربوهیدرات در وعده غذایی باید کاملا منظم باشد. شما همچنین می‌توانید وعده‌های غذایی تقسیم شده را انتخاب کنید، روشی موثر که به ثابت ماندن سطح قند خون کمک می‌کند.
همچنین ضروری است که به طور منظم با متخصص دیابت خود مشورت کنید : از آنجایی که نیاز به انسولین شما در نوسان است، باید دوزها و حتی شکل انسولین مصرفی خود را به طور مرتب تغییر دهید.
خطرات انتقال دیابت به فرزند
در واقع، مشکل انتقال احتمالی این بیماری به کودک، زنان دیابتی را نگران می‌کند. طبق پژوهش‌ها و نتایج حاصل، وراثت برای دیابت نوع ۱ کم است، در دیابت نوع یک اگر مادر دیابتی باشد ۲ تا ۳ درصد احتمال انتقال دیابت به نوزاد وجود دارد.
این میزان برای دیابت نوع ۲ بیشتر است. حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد، بنابراین باید از سنین پایین به کودک خود سبک زندگی و عادات غذایی مناسب را یاد بدهید.
نوسانات قند خون در دوران بارداری
بارداری طبیعتاً دیابت‌زا است، به طوری که می‌تواند باعث ایجاد دیابت موقت به اصطلاح دیابت بارداری در زنان غیر دیابتی شود، یا دیابت قدیمی را نشان دهد که مورد توجه قرار نگرفته است. بارداری بدن را در معرض نوسانات قند خون با اثرات خطرناک عدم تعادل قند خون برای مادر دیابتی و جنین قرار می‌دهد.
تغییرات در نیاز به انسولین در دوران بارداری
سه ماهه اول بارداری اغلب با هیپوگلیسمی همراه با اثرات بازگشتی مشخص می‌شود (هورمون‌های جدید به راه می‌افتند، تهوع غذا خوردن را مختل می‌کند و غیره). سه ماهه سوم، به طور ناگهانی در حدود ماه ششم، اغلب منجر به نیاز به انسولین می‌شود، گاهی اوقات به انسولین دو برابر یا بیشتر نیاز خواهد بود، که باید با تزریق جبران شود تا سطح قند خون طبیعی بماند. در هفته‌های آخر، برعکس است، نیاز به انسولین تثبیت می‌شود یا کمی کاهش می‌یابد.
هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی ناگزیر در دوران بارداری شما رخ می‌دهد. در نتیجه باید سعی کنید تا حد امکان از آنها دوری کنید و در صورت بروز، مطمئن شوید که قابل رفع هستند.
شما باید با یک سری معاینات را پشت سر بگذرانید که زایمان را تسهیل می‌کند و به شما و کودکتان اجازه می‌دهد تا سالم بمانید. لازم است به یک فرآیند کنترل و نظارت دقیق بر قند خون خود متعهد شوید.
خطرات بارداری با دیابت چیست؟
بارداری دیابتی یک بارداری پرخطر است که می‌تواند شما و جنین‌تان را در معرض عوارضی قرار دهد. ناهنجاری‌ها، به ویژه نقایص قلبی، در نوزادان مادرانی که دیابت آنها در دوران بارداری متعادل نیست، بیشتر دیده می‌شود.
پلی هیدرآمنیوس (که مختص زنان دیابتی نیست، اما در بین آنها شایع است)، افزایش مایع آمنیوتیک است. این اضافه باعث اتساع رحم و کیسه آب می‌شود و در نتیجه خطر زایمان زودرس با پارگی کیسه را افزایش می‌دهد. در نتیجه ممکن است زن باردار در هنگام سونوگرافی یا هنگام اندازه گیری ارتفاع فندال دچار لکه بینی شود. در نهایت دیسترس جنین در پایان بارداری با نظارت کنترل می‌شود.
دیابت، همراه با شروع زایمان (اغلب ۳ هفته زودرس)، می‌تواند به دلیل عدم بلوغ ریه باشد. این مشکل نیز منجر به مشکلات تنفسی در بدو تولد می‌شود.
هنگامی که بارداری برنامه ریزی شده است، هموگلوبین گلیکوزیله در زمان لقاح کمتر از ۶.۵٪ است و اهداف گلیسمی در طول بارداری حفظ می‌شود، فراوانی ناهنجاری‌ها مانند زنان غیر دیابتی است. در این شرایط خطر مرگ جنین نیز کاهش می‌یابد.
خطرات برای نوزاد
اگر زن دیابتی عادات و درمان خود را اصلاح نکند، تمام اختلالات مرتبط با دیابت نامتعادل ( فشار خون، هیپوگلیسمی، آسیب به شریان‌ها و غیره) را در معرض خطر قرار می‌دهد، اما مهم‌تر از همه او را مجبور می‌کند که کودک خود را به خطرات جدی برساند.
در طول بارداری و سه ماهه اول، عدم تعادل قند خون می‌تواند باعث ناهنجاری‌هایی مانند بستن ناقص لوله عصبی، بیماری مادرزادی قلبی، دیسژنزی استخوان و… شود.
در سه‌ماهه دوم، خطرات ماکروزومی (کودک خیلی چاق) یا پلی هیدرآمنیوس ( مایع آمنیوتیک بیش از حد) است که زایمان را دشوار یا خطرناک می‌کند.
در سه ماهه سوم، عدم تعادل بلوغ ریه‌های کودک را به تاخیر می‌اندازد و به خصوص نوزاد در بدو تولد با خطر افت قند خون مواجه می‌شود.
موارد مرگ در رحم که علل آن لزوماً به خوبی مشخص نشده است، شرح داده شده است. بنابراین دستیابی به تعادل مطلوب دیابت ضروری است.
مراجعه به پزشک در طول بارداری
چندین عنصر یک بارداری موفق را در طول دوره پری ناتال تضمین می‌کند. در طول بارداری، معاینات منظم و اختصاصی علاوه بر پیگیری پزشکی نیز انجام خواهد شد. از جمله معایناتی که قبل از بارداری در افراد دیابتی باید انجام شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- HbA1c < 6.5٪ (با حداقل هایپو و هیپرگلیسمی)
- معاینه فوندوس برای شناسایی رتینوپاتی اولیه که می‌تواند در دوران بارداری بدتر نیز شود.
مطلوب است که یک زایشگاه تخصصی را برای زایمان انتخاب کنید تا امکان نظارت بر بارداری‌های به اصطلاح در معرض خطر را فراهم کند.
برای نظارت بهینه بارداری توصیه می‌شود برای هماهنگی بهتر با متخصصین (متخصص زنان و زایمان، دیابت، سونوگرافی و …) همراه باشید
برای تطبیق دوزهای انسولین در طول بارداری ، حمایت متخصص دیابت با قرار ملاقات یک یا دو بار در ماه، ضروری است.
علاوه بر آزمایش خون معمول برای هر زن باردار، یک بار در ماه از شما درخواست HbA1c یا فروکتوزامین می‌شود. فروکتوزامین اطلاعاتی در مورد تعادل گلیسمی، مانند آزمایش HbA1c، اما در یک دوره کوتاه‌تر (دو تا سه هفته) را ارائه می‌دهد.
فوندوس چشمی یک تا سه توصیه می‌شود: فوندوس چشم باید هر سه ماه یک بار به خصوص در صورت عدم وجود رتینوپاتی باید وجود داشته باشد. در دوران بارداری می‌توان آنژیوگرافی و لیزر را انجام داد.
علاوه بر سونوگرافی‌های معمول برای هر مادر آینده (یک بار در هر سه ماهه)، سونوگرافی برای نظارت بر رشد نوزاد، افزایش وزن و میزان مایع آمنیوتیک، به ویژه در پایان بارداری انجام می‌شود.
اکوکاردیوگرافی که توسط متخصص قلب انجام می‌شود، ممکن است توسط متخصص زنان تجویز شود. این سونوگرافی دقیق‌تر از سونوگرافی استاندارد است. هدف این آزمایش تشخیص ناهنجاری احتمالی یا بررسی ضخیم شدن دیواره‌های قلب (به ویژه سپتوم بین بطنی) جنین خواهد بود.
در هفته‌های آخر بارداری، به طور کلی نظارت منظم برای بر ضربان قلب نوزاد انجام می‌شود. فرکانس بسته به خدمات بسیار متفاوت است، این نظارت می‌تواند از یک بار در روز تا دو بار در ماه، بسته به نتایج معاینات قبلی صورت گیرد.
رژیم غذایی فرد دیابتی در دوران بارداری
نظارت بر وزن و کنترل قند خون مهم است. دریافت کالری و درمان باید با هر پروفایل تطبیق داده شود. متخصص دیابت رژیم غذایی مناسب و میزان کربوهیدرات‌ها را در ابتدا و انتهای بارداری تعیین می‌کند. به طور کلی نیازهای تغذیه‌ای یک زن باردار مانند یک زن جوان سالم است و باید رژیم غذایی متنوع و متعادل داشته باشد.
ممکن است در اوایل بارداری با یک متخصص تغذیه مشورت کنید یا ترکیب غذا و مقدار کربوهیدرات را با متخصص دیابت خود مرور کنید. در هر صورت توصیه می‌شود که همه نوع غذا در آن وجود داشته باشد.
محصولات شیرین و بدون قند را می‌توان در محدوده معقول و ترجیحا در چارچوب انسولین درمانی مصرف کرد، یعنی زمانی که معادل انسولین برای تعدادی از کربوهیدرات‌های داده شده مشخص باشد.
از ماه چهارم یا ششم بارداری، جذب کربوهیدرات از وعده غذایی منجر به افزایش قند خون در آنها می‌شود. در این صورت بهتر است با متخصص دیابت یا متخصص تغذیه خود مراجعه کنید. به خاطر داشته باشید که سطح گلوکز خون روزانه باید تا حد امکان ثابت باشد.
دیابت بارداری
در ادامه به زنان بارداری خواهیم پرداخت که در دوران بارداری به دیابت مبتلا می‌شوند.
دلیل ابتلا به دیابت بارداری در زنان باردار
جفت هورمون‌هایی تولید می‌کند که برای اجرای آرام بارداری بسیار مفید هستند، اما در کار انسولین اختلال ایجاد می‌کنند. انسولین هورمونی است که قند خون را کاهش می‌دهد، یعنی سطح قند خون را پایین می‌آورد. در برخی از زنان باردار، بدن قادر به ترشح انسولین کافی برای جبران اثر این هورمون‌ها نیست. سپس قند در خون تجمع می‌یابد و قند خون را افزایش می‌دهد.
علائم دیابت بارداری
به طور کلی، زن باردار علائم واضح دیابت را ندارد. با این حال، گاهی اوقات اتفاق می‌افتد که علائم زیر ظاهر می‌شود:
- خستگی غیرمعمول؛
- تشنگی مفرط؛
- افزایش حجم و دفعات ادرار؛
- سردرد.
این علائم به راحتی می‌توانند مورد توجه قرار نگیرند، زیرا در دوران بارداری بسیار رایج هستند.
زنان در معرض خطر دیابت بارداری
عوامل متعددی خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهند:
- ۳۵ سال یا بیشتر باشد؛
- داشتن شاخص توده بدنی (BMI) مساوی یا بیشتر از ۳۰ قبل از بارداری یا افزایش وزن بیش از حد توصیه شده در دو سه ماهه اول بارداری؛
- داشتن یکی از اعضای نزدیک خانواده که مبتلا به دیابت نوع ۲ است.
- داشتن حاملگی چند قلو؛
- قبلاً نوزادی با وزن بیش از ۴ کیلوگرم (۹ پوند) به دنیا آورده‌اید.
- ابتلا به دیابت بارداری در بارداری قبلی؛
- داشتن مقادیر غیرطبیعی قند خون بالا در گذشته، یا با تشخیص عدم تحمل گلوکز یا پیش دیابت؛
- به طور منظم یک داروی کورتیزون مصرف کنید؛
- مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک؛
- ابتلا به آکانتوز نیگریکانس که معمولاً تغییر رنگ پوست مایل به قهوه‌ای روی گردن و زیر بازوها است.
خطرات احتمالی
برای مادر:
- مایع آمنیوتیک اضافی، افزایش خطر زایمان زودرس؛
- زایمان سزارین یا زایمان واژینال سخت‌تر (به دلیل وزن نوزاد).
- فشار خون بارداری یا پره اکلامپسی (فشار خون بالا و تورم)؛
- بعد از زایمان دیابتی بمانید یا به دیابت نوع ۲ درازمدت مبتلا شوید (خطر ۲۰ تا ۵۰ درصد در ۵ تا ۱۰ سال پس از بارداری).
برای نوزاد:
- وزن هنگام تولد بالاتر از حد طبیعی (بیش از ۴ کیلوگرم یا ۹ پوند)؛
- هیپوگلیسمی، یعنی در بدو تولد؛
- انسداد هنگام بیرون آمدن از شانه در هنگام زایمان.
- چاقی و عدم تحمل گلوکز در اوایل بزرگسالی (به خصوص اگر وزن هنگام تولد بیشتر از ۴ کیلوگرم یا ۹ پوند باشد).
- زردی، کمبود کلسیم در خون یا مشکل در تنفس در بدو تولد.
مدیریت صحیح دیابت بارداری می‌تواند به میزان قابل توجهی خطر عوارض را هم برای مادر و هم برای جنین کاهش دهد.
درمان دیابت بارداری
به طور کلی، یک رژیم غذایی سالم که سهم و توزیع کربوهیدرات‌ها (قندها) و همچنین سبک زندگی سالم (مدیریت استرس، خواب کافی و فعالیت بدنی) را در نظر می‌گیرد، برای مدیریت دیابت بارداری کافی است.
اگر مقادیر گلوکز خون بیش از حد بالا باقی بماند، پزشک تزریق انسولین یا در برخی موارد داروهای ضد هیپرگلیسمی خوراکی را تجویز می‌کند. انسولین در دوران بارداری کاملا بی‌خطر است.
بعد از بارداری
زنانی که دیابت حاملگی داشتند، ۱۳ برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ نسبت به زنانی که دیابت نداشتند، هستند. بنابراین توصیه می‌شود موارد زیر را انجام دهید:
- آزمایش خون بین ۶ هفته تا ۶ ماه پس از زایمان برای غربالگری پیش دیابت یا دیابت نوع ۲ انجام دهید.
- عادات سبک زندگی سالم را برای کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ یا تاخیر در بروز آن حفظ کنید.
- بلافاصله پس از تولد و تا چهار ماه اول تا حد امکان به نوزاد شیر دهید.
اقداماتی قبل از بارداری در افراد دیابتی
قبل از باردار شدن یا به محض اینکه متوجه شدید باردار هستید، معاینه کامل انجام دهید. پزشک شما باید موارد زیر را بررسی کند.
- فشار خون بالا
- بیماری چشم
- بیماری قلبی و عروقی
- آسیب عصبی
- بیماری کلیوی
- بیماری تیرویید
بارداری می‌تواند برخی از مشکلات سلامت دیابت را بدتر کند. برای جلوگیری از این امر، تیم مراقبت‌های بهداشتی شما ممکن است توصیه کنند که درمان خود را قبل از بارداری تنظیم کنید.
سیگار نکشید
سیگار کشیدن می‌تواند شانس شما را برای داشتن نوزاد مرده یا نوزادی که خیلی زود به دنیا بیاید افزایش دهد. سیگار کشیدن به ویژه برای افراد دیابتی مضر است. سیگار کشیدن می‌تواند مشکلات سلامتی مرتبط با دیابت مانند بیماری چشم، بیماری قلبی و بیماری کلیوی را افزایش دهد.
اگر سیگار می‌کشید یا از سایر محصولات تنباکو استفاده می‌کنید، آن را متوقف کنید. کمک بخواهید تا مجبور نباشید به تنهایی این کار را انجام دهید.
به یک متخصص تغذیه ثبت شده مراجعه کنید.
اگر به عنوان فرد باردار قبلاً به متخصص تغذیه مراجعه نکرده‌اید، باید قبل از بارداری به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید. متخصص تغذیه می‌تواند به شما کمک کند قبل از بارداری بدانید چه بخورید، چه مقدار بخورید و چه زمانی بخورید. در نتیجه می‌توانید به وزن مناسب برسید یا در وزن مناسب بمانید. شما و متخصص تغذیه با هم یک برنامه غذایی متناسب با نیازها، برنامه، ترجیحات غذایی، شرایط پزشکی، داروها و فعالیت بدنی ایجاد خواهید کرد.
در دوران بارداری، برخی از زنان باید تغییراتی در برنامه غذایی خود ایجاد کنند، این تغییرات می‌تواند شامل اضافه کردن کالری به رژیم غذایی خود، پروتئین و سایر مواد مغذی باشد. در دوران بارداری باید هر چند ماه یکبار به متخصص تغذیه مراجعه کنید زیرا نیازهای غذایی شما تغییر می‌کند.
فعالیت بدنی داشته باشید
فعالیت بدنی می‌تواند به شما کمک کند به اعداد گلوکز خون مورد نظر خود برسید. فعالیت بدنی همچنین می‌تواند به حفظ فشار خون و سطح کلسترول شما در محدوده سالم، کاهش استرس، تقویت قلب و استخوان‌ها، بهبود قدرت عضلانی و انعطاف پذیری مفاصل کمک کند.
قبل از باردار شدن، فعالیت بدنی را به بخشی منظم از زندگی خود تبدیل کنید. در ۵ روز هفته ۳۰ دقیقه فعالیت داشته باشید. با پزشک خود در مورد اینکه چه فعالیت‌هایی برای شما در دوران بارداری بهتر است صحبت کنید.
داروهای خود را تنظیم کنید.
برخی از داروها در دوران بارداری بی خطر نیستند و باید قبل از بارداری مصرف آنها را قطع کنید. در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، مانند داروهای کلسترول بالا و فشار خون بالا، به پزشک خود بگویید. پزشک می‌تواند به شما بگوید که کدام داروها را باید قطع کنید و ممکن است داروی دیگری را تجویز کند که برای استفاده در دوران بارداری بی‌خطر است.
پزشکان اغلب انسولین را برای دیابت نوع ۱ و نوع ۲ در دوران بارداری تجویز می‌کنند. اگر قبلاً انسولین مصرف می‌کنید، ممکن است لازم باشد نوع، مقدار یا نحوه و زمان مصرف آن را تغییر دهید. ممکن است در سه ماهه اول بارداری به انسولین کمتری نیاز داشته باشید، اما احتمالاً در دوران بارداری به انسولین بیشتری نیاز خواهید داشت.
با نزدیک‌تر شدن به موعد زایمان، نیاز به انسولین شما ممکن است دو یا حتی سه برابر شود. پزشک شما با شما همکاری خواهد کرد تا یک روال انسولین ایجاد کنید تا نیازهای در حال تغییر شما را برآورده کند.
مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی مصرف کنید.
پیوند خارجی اسید فولیک NIH ویتامین مهمی است که باید قبل و در طول بارداری برای محافظت از سلامت کودک خود مصرف کنید. حداقل یک ماه قبل از بارداری باید مصرف اسید فولیک را شروع کنید.
شما باید مولتی ویتامین یا مکملی مصرف کنید که حاوی حداقل ۴۰۰ میکروگرم (mcg) اسید فولیک باشد. از پزشک خود بپرسید که آیا باید سایر ویتامین‌ها یا مواد معدنی مانند مکمل‌های آهن یا کلسیم یا مولتی ویتامین مصرف کنید یا خیر.
سخن آخر
مادر شدن در هنگام دیابت، هر نوع دیابتی که باشد، ممکن است، اما نمی‌تواند ساده باشد. به طور کل بارداری در افراد دیابتی یک بارداری پرخطر به شمار می‌رود. با این حال، می‌تواند بدون هیچ مشکلی انجام شود، به شرطی که تعادل گلیسمی تا حد ممکن، در زمان لقاح و در دوران بارداری کامل باشد.
به استثنای برخی موارد (رتینوپاتی، فشار خون شدید و غیره)، امروزه هیچ منعی برای بچه‌دار شدن زنان دیابتی وجود ندارد. اما مراقب باشید، باردار شدن در هنگام دیابت (نوع ۱ یا ۲) مستلزم برنامه ریزی برای بارداری است. قبل از باردار شدن یا به محض اینکه متوجه شدید باردار هستید، معاینه کامل انجام دهید.