جراحی پارگی پرینه یا اپیزیوتومی چیست؟
زایمان طبیعی یک روش عاقلانه و کم عوارض برای مادر و جنین است. اما زایمان طبیعی هم می‌تواند چالش‌های متعدد خود را داشته باشد. از درد زایمان که بگذریم، پارگی پرینه یکی دیگر از عوارض زایمان طبیعی است. پرینه ناحیه بین واژن و معقد است که ممکن است در فرایند زایمان به دلایل مختلف دچار پارگی و آسیب شود و درد آن ممکن است تا مدت‌ها بعد از زایمان نیز فرد را آزار دهد. خوشبختانه احتمال پارگی شدید پرینه در زایمان‌های طبیعی کم است و می‌توان با روش‌هایی احتمال پارگی این ناحیه را کم کرد. گاهی خارج از علل طبیعی زایمان، پزشک مجبور می‌شود ناحیه پرینه را بشکافد تا جنین بتواند از رحم خارج شود؛ به این روش جراحی اپیزیوتومی می‌گویند. تیم پینو بیبی شما را به خواندن این مقاله مهم و مفید دعوت می‌کند تا با کسب آگهی بیشتر در این خصوص زایمان طبیعی موفق‌تری را تجربه کنید.
آنچه باید در مورد اپیزیوتومی بدانید
زایمان یک فرایند فیزیولوزیک است که باعث تغییراتی در بدن بانوی باردار می‌شود. وضع حمل از طریق مجرای زایمان میسر می‌شود. به ناحیه بین واژن و مقعد در زنان میان دوراه یا پرینه (پرینئوم) می‌گویند. در هنگام زایمان طبیعی با فشار سر کودک این ناحیه که حالت کشسانی و انعطاف‌پذیری دارد و دچار یک پارگی جزئی می‌شود. اما در برخی زنان این ناحیه حالت کشسانی و انعطاف کمی دارد و برای زایمان نیاز است تا پزشک زنان یا ماما اقدام به جراحی اپیزیوتومی (Episiotomy) کند. به صورت تحت لفظی اپیزیوتومی را برش میان دوراه ترجمه می‌شود.
این برش در هنگام جراحی بین عضلات واژن و معقد انجام می‌شود. اپیزیوتومی در واقع جهت باز کردن دهانه رحم در هنگام وضع حمل و خروج نوزاد انجام می‌گیرد. البته در مورد تمام زایمان‌ها و زنان نیازی به این برش نیست. برخی پزشکان معتقد هستند برش اپیزیوتومی نسبت به پارگی احتمالی رحم هنگام وضع حمل اقداممنطقی‌تری است چرا که برش اپیزیوتومی سریع‌تر بهبود می‌یابد. اپیزیوتومی در برخی از مراکز درمانی و زایشگاه‌ها به صورت روتین انجام می‌گیرد. ولی تحقیقات نشان می‌دهد این روش الزاماً مانع از آسیب واژن و بی‌اختیاری مدفوع نمی‌شود.
پارگی پرینه یا میان دوراه در زایمان طبیعی
در ۹۰ در صد زایمان‌های طبیعی پارگی کوچکی در ناحیه دهانه واژن اتفاق می‌افتد. چون این پارگی خفیف است به سرعت هم التیام می‌یابد. برخی از زنان از این پارگی ترس دارند و درخواست جراحی اپیزیوتومی می‌کنند. ولی بهتر است بدانید که در موقع زایمان آنچنان فشار و درد در این بخش بالا است که مادر اساساً متوجه پارگی پرینه نمی‌شود. بعد از زایمان وقتی پزشک یا ماما به مادر در رابطه به پارگی پرینه اطلاع می‌دهد اغلب متعجب می‌شوند و اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند.
در یک زایمان طبیعی وقتی سر کودک به سمت دهانه واژن قرار می‌گیرد و به این ناحیه فشار وارد می‌شود. پوست ناحیه پرینه نازک می‌شود و در اطراف سر کودک اتساع می‌یابد. با پیش‌روی سر کودک، لابیاهای دهانه واژن نیز باز می‌شوند و چنانچه پوست ناحیه پرینه که بین واژن و معقد قرار دارد حالت کشسانی مطلوبی نداشته باشد پارگی در این ناحیه اتفاق می‌افتد.
در چه صورت احتمال پارگی پرینه افزایش می‌یابد؟
همانطور که گفتیم در اغلب زایمان‌ها این ناحیه فقط کمی آسیب می‌بیند که در حد یک خراش و پارگی کوچک است اما برخی از عوامل احتمال پارگی پرینه را افزایش می‌دهند. برخی موارد احتمال پارگی پرینه را افزایش می‌دهد که عبارتند از:
- جنین‌های درشت و بزرگ
- نژادهایی آسیایی
- صورت کودک به سمت جلو (واژن) باشد
- مادر دارای اضافه وزن در دوران بارداری باشد
- اولین زایمان مادر
- سن مادر
انواع پارگی پرینه در یک زایمان طبیعی
میزان پارگی در ناحیه پرینه در زایمان طبیعی درجاتی دارد و بر اساس این درجات پارگی رفتار زائو و پزشک متغیر خواهد بود. به طور کلی درجات پارگی به چهار دسته تقسیم می‌شود:
- درجه اول: پارگی بسیار ناچیز در پوست ناحیه پرینه، که نیاز به بخیه ندارد.
- درجه دوم: پارگی در ناحیه بین واژن و معقد به پوست محدود نشده و گاه ماهیچه زیر پوست نیز دچار پارگی اندک می‌شود. این پارگی به حدی اندک است که درمان به چند بخیه محدود می‌شود.
- درجه سوم: پوست واژن، پوست ناحیه پرینه و عضله اطراف معقد نیز پاره می‌شود.
- درجه چهارم: در پارگی نوع چهار شبیه نوع سه بخش‌های فوق الذکر دچار پارگی می‌شود و در عین حال ماهیچه‌های اطراف معقد و بافت‌های اطراف معقد نیز دچار پارگی و آسیب می‌شوند. در این شرایط عضلات معقد و لگن هم علاوه بر عضلات ناحیه واژن نیز درگیر می‌شوند.
ضرورت انجام جراحی اپیزیوتومی
گرچه برخی پزشکان، زنان آبستن و خانواده‌هایشان با روش جراحی اپیزیوتومی مخالف هستند اما در مواردی این جراحی ضروری است. عمده‌ترین دلایل انجام جراحی اپیزیوتومی عبارت هستند از:
- این جراحی در مورد جنین‌های که بیش از اندازه بزرگ هستند توصیه می‌گردد، زیرا خروج جنین از دهانه واژن امکان‌پذیر نیست و یا ممکن است هنگام زایمان پارگی‌های بیشتر و عمیق‌تری در واژن ایجاد شود.
- در مواردی که باید جنین به سرعت از بدن مادر خارج شود مثلاً زمانی‌که ضربان قلب کودک غیر طبیعی است و جنین قادر به تحمل لحظات آخر زایمان و خروج نیست.
- در حالت دیستوشی شانه کودک، حالتی که در آن شانه جنین در پشت استخوان لگن مادر گیر کرده است.
انواع برش‌های اپیزیوتومی
دو نوع برش اپیزیوتومی وجود دارد روش میانی و روش دیگر دو سو یا دو طرفه است. هر کدام از روش‌ها بر اساس نیاز و به تشخیص و صلاحدید پزشک معالج صورت می‌گیرد. هر کدام از این روش‌ها معایب و مزایایی دارد.
- روش میانی (اپیزیوتومی میانی): برش از قسمت وسط دهانه واژن به صورت مستقیم به سمت معقد انجام می‌شود. از مزایا روش میانی ترمیم سریع و آسان است. میزان خونریزی در این روش کمتر می‌باشد. اما از معایب این روش می‌توان به دردناک بودن مقاربت مدت‌های مدید بعد از زایمان و مشکلات بی‌اختیاری در دفع اشاره نمود.
- روش میانی جانبی (اپیزیوتومی میانی جانبی): در این روش، برش از وسط دهانه رحم شروع می‌شود و با نسبت ۴۵ درجه به سمت نشیمنگاه (باسن) انجام می‌شود. در روش میانی و جانبی خطر پارشدن معقد بسیار کم است لذا احتمال بی‌اختیاری مدفوع کم می‌شود. اما این روش هم معایبی دارد برای مثال خونریزی بیشتر نسبت به روش اپیزوتومی میانی، ترمیم کندتر و سخت‌تر بافت‌های جراحی شده، درد شدیدتر نسبت به روش میانی ار می‌توان اشاره کرد.
روند بهبودی و نقاهت بعد از انجام جراحی اپیزیوتومی
پس از انجام جراحی اپیزوتومی مهم‌ترین نکته بهبود زخم‌ها است. هر زنی که زایمان طبیعی داشته باشد، بعد از زایمان دچار درد در ناحیه پرینه می‌شود. مراحل دوره نقاهت در زایمان طبیعی ۷ تا ۱۰ روز است. معمولاً پزشکان برای دوختن محل پارگی این ناحیه از بخیه‌های نوع خود جذب شونده اتسفاده می‌کنند، زیرا کشیدن بخیه در این ناحیه ممکن است دردناک باشد. برای کاهش درد معمولاً پزشک مسکن‌هایی را تجویز می‌کند اما لازم است تا مادر خودردمانی نکند و سر خود دارو مصرف ننماید. متاسفانه برخی از بانوان برای کاستن از درد هنگام دفع مدفوع از داروهای روان کننده روده و یا داروهای ضد درد و مسکن استفاده می‌کنند. مصرف این گونه داروها می‌تواند عوارض بدتری را در فرد ایجاد کند، ضمن این که اگر مادر شیر خود را به نوزاد می‌دهد ممکن است مصرف داروهای اینچنینی بر کیفیت و سلامت شیر مادر تاثیر بگذارد لذا توصیه می‌شود برای مصرف هر دارویی حتماً با پزشک مشورت شود. برای التیام درد و التهاب می‌توانید از کیسه یخ استفاده کنید هر ۱۲ ساعت استفاده از پک یخ توصیه می‌شود. اگر با سپری شدن مدت زمان تعیین شده از سوی پزشک، بهبودی حاصل نشد لازم است تا مادر برای اقدامات بعدی به پزشک مراجعه کند. چنانچه بعد از عمل مادر دچار تب شد و یا از محل آسیب دیده ترشحات چرک مانند خارج شد ممکن است این علائم نشانه عفونت زخم باشد و مادر باید سریعاً به پزشک مراجعه کند. انجام اقدامات زیر روند بهبودی را تسریع می‌کند:
- بعد از زایمان تا یک روز کمپرس یخ بر روی ناحیه متورم قرار دهید.
- بعد از ۲۴ ساعت می‌توانید دوش آب گرم بگیرید.
- در طول روز هر ۲ تا ۴ ساعت پد بهداشتی را تعویض کنید.
- از تامپون استفاده نکنید.
- منطقه بخیه زده شده را تمیز و خشک نگه دارید.
- ناحیه مورد نظر را با حوله خشک کنید و از استعمال دستمال کاغذی خودداری کنید.
- ناحیه بخیه زده شده را نخارانید و به آن دست نزنید زیرا ایجاد زخم جدید ممکن است باعث ایجاد عفونت شود.
- از نشستن در محل سفت بپرهیزید و سعی کنید از بالش‌های مخصوص حلقه‌ای استفاده کنید.
- تا بهبودی کامل از شنا کردن خودادری کنید.
- برای جلوگیری از یبوست و احساس دفع راحت‌تر آب و فیبر (میوه و سبزیجات تازه) مصرف کنید.
- برخی تحقیقات نشان داده است که استفاده از اسانس لوندر (اسطوخودوس) برای کاهش درد این ناحیه مفید است با این حال برای مصرف آن با پزشک خود مشورت کنید.
- برای مصرف داروهای مسکن با پزشک مشورت کنید.
عفونت بعد از جراحی اپیزیوتومی
برخی از زنان بعد از جراحی اپیزیوتومی دچار عفونت می‌شوند، علائم عفونت شامل موارد زیر است:
- درد با گذشت زمان بعد از زایمان بیشتر می‌شود.
- با گذشت چهار تا پنج روز دفع انجام نشود
- خروج ترشحات با بوی تند و زننده
- باز شدن زخم و بخیه‌ها
- بالا رفتن درجه حرارت بدن (تب بالای ۳۸ درجه)
- تورم و التهاب در ناحیه پرینه
برقراری رابطه جنسی بعد از جراحی اپیزیوتومی
به طور طبیعی در صورت قطع خونریزی و بهبود جای زخم‌ها تقریباً چهار تا شش هفته (بین یک ماه تا یک و ماه نیم) بعد از زایمان برقراری رابطه جنسی بلامانع است. البته در خانم‌های که عمل جراحی اپیزیوتومی انجام می‌دهند تا مدت‌های طولانی به مدت یکسال تا یکسال و نیم هنگام مراقبت و نزدیکی ممکن است با درد و خروج ترشحات همراه باشد اما این بانوان مشکلی در رسیدن به اوج لذت جنسی (ارگاسم) ندارند. بانوانی که تحت جراحی اپیزیوتومی قرار می‌گیرند ممکن است در ابتدا کمی احساس کشیدگی پوست و یا تنگی در ناحیه واژن داشته باشند. متخصصان توصیه می‌کنند تا برای کاهش این درد، فرد قبل از برقررای رابطه یک دوش آب گرم بگیرد و همچنین ساعات معاشقه پیش از دخول را طولانی شود تا عضلات این ناحیه شل شوند و درد کمتری احساس شود.
در مورد زنانی که در اثر این جراحی و هنگام خروج جنین دچار پارگی در ناحیه راست روده (رکتوم) شده‌اند رابطه جنسی را باید به بعد از معاینه پزشک و نظر پزشک موکول کنند.
روش‌های جلوگیری از پارگی پرینه
هنوز علم به جایگاهی نرسیده است که به طور قطع بتوان اظهار داشت که چه مادرانی در هنگام زایمان دچار پارگی ناحیه پرینه می‌شوند اما می‌توان اعلام کرد که پارگی پرینه تا حدودی تحت تاثیر سلامت و قدرت بدنی مادر است. با این حال می‌توان با روش‌های تا حدودی مانع پارگی پرینه در زمان زایمان طبیعی در زنان شد و یا عوارض پس از زایمان طبیعی و پارگی پرینه را به حداقل رساند.
- تغذیه مناسب همراه با چربی‌های مفید
- مصرف ویتامین D و رساندن آن به میزان مورد نیاز و مکفی برای بدن
- مصرف غذاهای حاوی امگا ۳
- ورزش در دوران قبل از بارداری
- ورزش‌های مناسب در دوران آبستنی و تمرینات ناحیه لگن و نشیمنگاه مانند: تمرینات کگل
- ماساژ روزانه ناحیه پرینه برای تقویت ماهیچه‌های این ناحیه، حتی ماساژ ناحیه پرینه در زمان زایمان
- راه رفتن و حرکت بدن در فواصل انقباضات رحمی قبل از زایمان
- زایمان در آب
- انجام کمپرس گرم بر روی ناحیه پرینه در هنگام زایمان
- انجام تنفس صحیح و عمیق که به کاهش اضطراب کمک می‌کند و همچنین اکسیژن کافی برای انجام انقباضات رحمی و ماهیچه قلب را فراهم می‌آورد.
- عدم حبس نفس و فشار وارد نیاوردن به ناحیه شکم حین زایمان
- انتخاب موقعیت مناسب جهت قرارگیری بدن زائو در زمان زایمان (تمایل بدن به سمت جلو در حالت چهار دست و پا، یا قرار گرفتن به پهلو)
- کنار گذاشتن موقعیت‌های نامناسب حین زایمان (دراز نکشیدن به پشت، باز نکردن بیش از حد زانوها در حین زایمان)
- عدم استفاده از داروهای القای زایمان
- عدم استفاده از داروهای بی‌حسی موضعی
- دوری جستن از بهره‌گیری از ابزارهای کمک زایمان مانند فورسپس و ….