رازیانه (Foeniculum vulgare) گیاهی گلدار است که بومی منطقه مدیترانه می‌باشد. این گیاه یکی از اعضای خانواده گیاه Apiaceae (هویج) است و در سراسر آسیا، آمریکای شمالی و اروپا رشد می‌کند. تاریخچه مصرف رازیانه به قرن‌ها پیش باز می‌گردد و تصور می‌شود که این گیاه یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی در جهان باشد. رشد این گیاه در بخش‌هایی از آسیا رایج است؛ در این مناطق، بسیاری از افراد بعد از صرف غذا رازیانه مصرف می‌کنند تا به هضم غذا کمک کند و همچنین از آن به عنوان خوشبو کردن دهان و تازه کردن نفس نیز استفاده می‌شود.
رازیانه و دانه‌های رازیانه معمولاً به عنوان ادویه و برای طعم دادن به غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین تصور می‌شود که این گیاه دارای فواید سلامتی مختلفی است و می‌تواند به گوارش کمک کند و یا ادرار آور باشد (بدن را از آب و نمک اضافی خلاص کند). رازیانه همچنین در طب سنتی به عنوان یک ماده غذایی برای بیش‌تر شدن شیر مادر به کار می‌رود. به معنای دیگر، رازیانه یک گیاه شیر افزا می‌باشد.
با این حال، مشابه بسیاری از گیاهان، علم در مورد کاربردهای دارویی رازیانه بررسی‌های زیادی انجام نداده است و اثبات علمی برای خواص آن به طور کلی کم است.
در این مقاله بر فواید احتمالی رازیانه برای سلامتی صحبت خواهیم کرد. همچنین در مورد عوارض جانبی آن، اقدامات احتیاطی مورد نیاز، میزان مصرف و نحوه استفاده از رازیانه و دانه‌های آن توضیح خواهیم داد.
اطلاعاتی در مورد رازیانه
- مواد تشکیل دهنده فعال: روغن‌های ضروری، ترکیبات فنلی، فلاونوئیدها، کلسیم، پتاسیم، سدیم، آهن، فسفر، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، ویتامین C، استراگول
- نام(های) جایگزین: رازیانه تلخ، رازیانه شیرین، بادیانه، رازیانه وحشی، بادیان، فنیل
- مقدار پیشنهادی: به دلیل کمبود شواهد علمی، مقدار توصیه شده برای مصرف رازیانه وجود ندارد.
- ملاحظات ایمنی: مصرف رازیانه به طور کلی بی خطر در نظر گرفته می‌شود، اما ممکن است برخی از افراد عوارض جانبی آن از جمله اسهال، علائم آلرژی و حساسیت به نور خورشید را تجربه کنند.
فواید رازیانه
استفاده از مکمل‌های رازیانه نیاز است برای هر فرد به صورت شخصی و با راهنمایی یک پزشک از جمله متخصص تغذیه، داروساز و یا پزشک عمومی بررسی شود. از نقطه نظر پزشکی هیچ یک از مکمل‌های رازیانه به تنهایی برای کنترل علائم، درمان و یا پیشگیری از بیماری در نظر گرفته نشده است.
رازیانه و دانه‌های رازیانه علاوه بر فواید غذایی آن، ممکن است از فواید دیگری نیز برای سلامت شما برخوردار باشند.
رازیانه به داشتن تعداد زیادی مواد غذایی و مواد تشکیل دهنده فعال معروف است. این گیاه به خصوص سرشار از آنتی اکسیدان‌هایی است که تصور می‌شود به تقویت بینایی، درمان بیماری گلوکوم (آب سیاه)، کاهش التهاب و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند سرطان و بیماری قلبی کمک می‌کنند.
با این حال، تعداد کمی از فوایدی که رازیانه به آن‌ها معروف است با استفاده از اسناد علمی مورد تایید قرار گرفته است.
در ادامه مقاله، مروری بر برخی از فواید رازیانه خواهیم داشت.
خواص غذایی
گیاه و دانه‌های رازیانه منبع غنی از مواد غذایی مختلف از جمله آنتی اکسیدان، اسیدهای چرب غیر اشباع و اسیدهای آمینه می‌باشند. دانه‌های رازیانه مواد غذایی زیر را برای بدن فراهم می‌کنند:
- پروتئین
- کربوهیدرات
- اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباع
- اسیدهای آمینه ضروری و غیر ضروری
- کلسیم
- آهن
- منیزیم
- فسفر
- پتاسیم
- سدیم
- روی
- مس
- منگنز
- ویتامین سی
- تیامین (ویتامین B1)
- ریبوفلاوین (ویتامین B2)
- نیاسین (اسید نیکوتینیک)
- ویتامین B6
- ویتامین A
بسیاری از مواد غذایی موجود در رازیانه، مواد غذایی اصلی هستند؛ این بدین معنی است که شما باید دانه این گیاه را در مقادیر مختلف به طور روزانه مصرف کنید تا از خواص آن بهره مند شوید. به همین دلیل، رازیانه و دانه‌های رازیانه معمولاً در آشپزی و پخت و پز به کار می‌روند.
شما می‌توانید میوه و یا دانه‌های رازیانه را پیش از استفاده خشک کنید. طعم آن به صورت شیرین و خوش طعم توصیف می‌شود. سایر بخش‌های گیاه رازیانه از جمله شاخه، برگ‌ها و ساقه آن نیز می‌توانند به صورت خام یا به روش‌های دیگر مصرف شوند و فواید غذایی داشته باشند. جالب اینجاست که برگ‌های رازیانه حاوی بیش‌ترین مقدار اسیدهای چرب امگا ۳ می‌باشند.
فواید رازیانه در زمان شیردهی
تحقیقات نشان می‌دهند که گیاه رازیانه ممکن است یک ماده شیر افزا باشد و مصرف آن در زمان شیردهی، می‌تواند تولید شیر مادر را افزایش دهد.
روغن فرار دانه‌های رازیانه حاوی آنتول (یک فیتواستروژن) و سایر موادی است که می‌تواند از جنبه‌های خاصی به شیردهی کمک کند و آن را بهبود دهد.
برخی از مطالعات، مصرف رازیانه را با افزایش تولید شیر مادر و مقدار چربی شیر مرتبط می‌دانند. بنابراین مصرف مکمل رازیانه در زمان شیردهی می‌تواند وزن نوزاد را افزایش دهد.
با این که امروزه رازیانه به عنوان یک گیاه شیر افزا شناخته می‌شود و به کار می‌رود، اما توجه به این نکته مهم است که بسیاری از مطالعات در مورد این موضوع در ابعاد بسیار کوچک، با طراحی ضعیف و یا بر روی حیوانات انجام شده‌اند، نه در انسان. برای گرفتن نتیجه قطعی نیاز است تحقیقات بیش‌تری بر روی خواص این گیاه در شیردهی انجام شود.
کمک به اختلالات گوارشی
رازیانه به دلیل خواص ضد التهابی آن هزاران سال است که به عنوان یک داروی مکمل برای کمک به مشکلات گوارشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده است که رازیانه واقعاً تاثیر مثبتی بر اختلالات گوارشی از جمله بیماری التهاب روده (IBD) دارد. در یکی از این تحقیقات، مشاهده شد که عصاره دانه رازیانه، اپیتلیوم روده (لایه بیرونی بافت) را تقویت می‌کند. این یافته‌ها محققان را به این باور رساند که رازیانه می‌تواند به عنوان یک داروی مکمل و جایگزین برای التهاب روده (IBD) به کار برود.
یک مطالعه مهم در چین اثبات کرد که گرم کردن ۵۰۰ گرم رازیانه در مایکروویو، پیچیدن آن در یک حوله و قرار دادن آن بر روی شکم بیمارانی که جراحی را سپری کرده‌اند، باعث بهبود دل درد بیمار می‌شود. بیمارانی که به این شکل از رازیانه گرم شده استفاده کرده بودند، توانستند در زمان بسیار کوتاه‌تری اولین اجابت مزاج و دفع گاز را پس از عمل جراحی تجربه کنند که دو مرحله مهم در بهبودی پس از جراحی به شمار می‌روند.
با این حال به طور کلی، تحقیقات کافی در این زمینه انجام نشده است و نیاز است برای تعیین نقش رازیانه در اختلالات گوارشی، تحقیقات بیش‌تری صورت بگیرد.
فواید رازیانه در تسکین علائم یائسگی
تصور می‌شود که مصرف رازیانه همراه با گیاهان دیگر، اثر مثبتی بر تسکین عوارض جانبی مختلف یائسگی دارد، اگرچه نتایج برخی از تحقیقات در این زمینه متفاوت است.
یک تحقیق عملی کوچک نشان می‌دهد که استفاده از کرم موضعی رازیانه، آتروفی واژن (نازک شدن، خشک شدن و التهاب دیواره‌های واژن) را در زنان یائسه به تاخیر می‌اندازد.
در این مطالعه، شرکت کنندگان یا از دارونما استفاده کردند (یک داروی عمداً بی اثر که گروه کنترل در تحقیقات به کار می‌برند) و یا از کرم واژینال دارای ۵ درصد رازیانه، برای یک بار در روز به مدت هشت هفته استفاده کردند. در پایان مطالعه، افرادی که از کرم رازیانه استفاده کردند، افزایش قابل توجهی در تعداد سلول‌های سطحی واژن و همچنین بهبود pH واژن را تجربه کردند؛ دو عاملی که امکان دارند باعث ایجاد خشکی واژن شوند.
در مطالعه دیگری، زنان یائسه‌ای که روزانه ۲ گرم پودر دانه رازیانه را به مدت هشت هفته استفاده کرده بودند، بهبود قابل توجهی را در علائم کلی یائسگی از خود نشان دادند.
محققان در سومین مطالعه کوچک قصد داشتند که مشخص کنند آیا رازیانه می‌تواند در تغییرات بدن که ممکن است همراه با یائسگی رخ دهند، نقش داشته باشد یا خیر. با این حال، هیچ نتیجه قابل توجهی از این تحقیق به دست نیامد به همین دلیل به نظر نمی‌رسد که رازیانه بر ترکیب بدن در دوران یائسگی، از جمله وزن و شاخص توده بدنی (BMI) زنان یائسه تاثیری بگذارد.
فواید مصرف رازیانه در کنترل علائم دیسمنوره
گفته شده است که مصرف رازیانه درد را کاهش می‌دهد و التهاب را کم می‌کند و به همین دلیل مصرف آن ممکن است به کنترل علائم دیسمنوره (قاعدگی دردناک) کمک کند.
بر اساس یک بررسی، مصرف رازیانه شدت درد و گرفتگی‌های پریود را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. این تاثیر می‌تواند به دلیل اثرات کاهش اسپاسم (ضد اسپاسمی) و کاهش درد این گیاه باشد.
در بررسی دیگری به این نتیجه رسیده شد که رازیانه ممکن است به اندازه داروهای مسکن رایج در کاهش درد دیسمنوره موثر باشد. با این حال، این تحقیق محدودیت‌های متعددی داشت که از جمله آن‌ها می‌توان تفاوت گسترده در شدت درد پریود در میان شرکت کنندگان مطالعه و تفاوت در مدت و مقدار درمان با رازیانه را نام برد.
پیش از این که رازیانه به عنوان یک دارو برای درمان دیسمنوره تجویز شود، تحقیقات بیش‌تری در مورد این موضوع مورد نیاز است.
عوارض جانبی رازیانه
بر اساس اطلاعات سازمان غذا و دارو (FDA)، رازیانه به طور کلی به عنوان یک ماده بی خطر شناخته می‌شود. البته اگر چه موارد بروز آن کم است، اما استفاده از رازیانه به عنوان مکمل گیاهی ممکن است منجر به عوارض جانبی نیز بشود.
برخی از افراد پس از مصرف رازیانه حالت تهوع و استفراغ را تجربه کرده‌اند. معده درد و حساسیت به نور نیز به عنوان عوارض جانبی احتمالی رازیانه گزارش شده‌اند.
در صورت مصرف بیش از حد رازیانه در یک زمان، به احتمال زیاد امکان بروز عوارض جانبی بیش‌تر خواهد بود. بنابراین مهم است که رازیانه را فقط طبق دستور پزشک مصرف کنید و هرگز از مقدار توصیه شده تجاوز نکنید.
اقدامات احتیاطی
با وجود رازیانه در نگاه اول بی ضرر است، اما ممکن است برای همه مناسب نباشد. برخی افراد لازم است در هنگام استفاده از این گیاه، اقدامات احتیاطی بیش‌تری را رعایت کنند.
رازیانه حاوی ماده‌ای به نام استراگول است که ممکن است سرطان زا و ژنوتوکسیک (مضر برای ژن‌ها) باشد. با این حال، اثر این ماده تنها در آزمایشات حیوانی و نه در انسان مشاهده شده است.
اطلاعات کافی برای این که بدانیم آیا مصرف رازیانه در دوران بارداری بی خطر است یا خیر، وجود ندارد. در واقع، نگرانی‌هایی در این رابطه وجود دارد که رازیانه ممکن است باعث زایمان زودرس شود؛ اما این فرض با استفاده از مستندات علمی تایید نشده است. بنابراین توصیه می‌کنیم که در دوران بارداری با یک پزشک مشورت کنید تا شما را در رابطه با این که آیا باید از مصرف رازیانه در دوران بارداری اجتناب کنید یا نه، راهنمایی کند.
تصور می‌شود که مصرف رازیانه زمانی که در دوره شیردهی به مقدار معمول استفاده شود، بی خطر است. با این حال، مصرف مقدار زیاد رازیانه در دوران شیردهی، در برخی موارد با مسموم شدن نوزاد همراه بوده است.
چه مقدار رازیانه مصرف کنیم؟
همیشه پیش از مصرف مکمل با یک پزشک مشورت کنید تا اطمینان پیدا کنید که نوع آن مکمل و مقدار آن برای نیازهای منحصر به فرد بدن شما مناسب است.
هیچ اطلاعات علمی اثبات شده‌ای در رابطه با مقدار مناسب مصرف رازیانه وجود ندارد. دلیل این موضوع این است که مستندات علمی کافی برای مصرف این گیاه برای هر بیماری وجود ندارد. مقدار معمول رازیانه به کار رفته در غذا بی خطر به شمار می‌رود. اما اطلاعات کمی در مورد بی ضرر بودن استفاده از این گیاه در دوزهای دارویی وجود دارد.
در مطالعات انسانی، حیوانی و تحقیقات آزمایشگاهی، رازیانه در دوزهای متفاوتی از ۳۰ میلی گرم بر کیلوگرم (mg/kg) تا ۲۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم یا بیش‌تر به کار رفته است.
قبل از این که اطلاعات پزشکی در مورد مقدار مناسب برای مصرف رازیانه تایید شود، تحقیقات بیش‌تری در این زمینه مورد نیاز است. تا آن زمان، دستورالعمل‌های نوشته شده بر روی مکمل را دنبال کنید و یا از پزشک خود بخواهید که در این رابطه به شما مشاوره دهد.
تداخل دارویی
مصرف رازیانه ممکن است با برخی از انواع دارو، مکمل و غذا تداخل و اثر منفی داشته باشد.
اگرچه این موضوع هنوز به طور کامل اثبات نشده است، اما یک مطالعه قدیمی (از سال ۱۹۹۹) بر روی حیوانات، تداخلی بین رازیانه و سیپروفلوکساسین، یک نوع آنتی بیوتیک را نشان داد. البته تحقیقات بیش‌تری برای تایید این تداخل مورد نیاز است.
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد رازیانه ممکن است با تاموکسیفن، دارویی که برای درمان سرطان سینه به کار می‌رود، تداخل دارویی داشته باشد. بر اساس تحقیقات آزمایشگاهی، داروی تاموکسیفن با بتاسیتوسترول، یک ماده فعال در رازیانه و سایر گیاهان، تداخل دارد. این تداخل ممکن است باعث شود که تاموکسیفن اثر کم‌تری بر درمان بیماری داشته باشد.
از آنجایی که رازیانه ممکن است به عنوان یک فیتواستروژن عمل کند، این نگرانی وجود دارد که هم با هورمون استروژن و هم با قرص‌های ضد بارداری تداخل داشته باشد.
بنابراین مهم است که فهرست مواد تشکیل دهنده و اطلاعات مکمل مورد استفاده خود را به دقت بخوانید تا بدانید که از چه موادی و چه مقدار از هر یک از این مواد تشکیل شده است. لطفاً برچسب‌های مکمل را همراه با پزشک نیز بررسی کنید تا در مورد هرگونه تداخل احتمالی با غذاها، سایر مکمل‌ها و داروها با پزشک خود مشورت کنید.