بسیاری از فعالیت‌های روزانه کودک شامل استفاده از مهارت‌های حرکتی ظریف مانند پوشیدن لباس، باز کردن جعبه ناهار و استفاده از مداد و مهارت‌های حرکتی درشت مانند پریدن، لگد زدن و بالا رفتن از پله‌ها است. مهارت‌های حرکتی ظریف که شامل حرکات هماهنگ بین انگشتان، دست‌ها و چشم‌های کودک می‌شود، با گرفتن جغجغه و گرفتن سریع انگشت در کودکی شروع می‌شود و در نهایت به مهارت‌های پیچیده‌تری مانند استفاده از قیچی، استفاده از موس کامپیوتر و حتی زدن یک وسیله موسیقی تبدیل می‌شود. در این مقاله در مورد این صحبت می‌کنیم که مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت در کودک چیست، چرا این مهارت‌ها مهم هستند و چگونه به کودک خود کمک کنید تا در این مهارت‌ها پیشرفت کند.
مهارت‌های حرکتی ظریف چیست؟
مهارت‌های حرکتی ظریف به هماهنگی بین ماهیچه‌های کوچک کودک شما، مانند عضلات دست، مچ دست و انگشتان در هماهنگی با چشم های او گفته می‌شود. مهارت‌های حرکتی ظریف شامل ماهیچه‌های کوچک بدن می‌شود که کارهایی مانند نوشتن، گرفتن اشیاء یا اسباب بازی‌های کوچک و بستن دکمه‌های لباس‌ها را ممکن می‌سازد. مهارت‌های حرکتی ظریف همچنین شامل قدرت، کنترل حرکات ظریف و مهارت است.
این مهارت‌ها در بیشتر فعالیت‌های مدرسه و همچنین در زندگی به طور کلی مهم هستند. ضعف در مهارت‌های حرکتی ظریف می‌تواند بر توانایی کودک در غذا خوردن، نوشتن با خط خوانا، استفاده از رایانه، ورق زدن کتاب و انجام کارهای شخصی مانند لباس پوشیدن و آراستن خود تاثیر بگذارد.
نقاط عطف رشدی برای مهارت‌های حرکتی ظریف
اگرچه کودکان با سرعت‌های متفاوتی رشد می‌کنند، اما داشتن یک جدول زمانی تقریبی که نقاط عطف رشدی خاصی را نشان می‌دهد، می‌تواند به شما در تشخیص این که آیا کودک شما با سرعت طبیعی رشد می‌کند مفید باشد. در ادامه چند دستورالعمل کلی برای رشد مهارت‌های حرکتی ظریف کودک آورده شده است.
تولد نوزاد تا یک سالگی
در طول اولین سال زندگی کودک شما، تعدادی از مهارت‌های حرکتی ظریف او رشد می‌کند. به عنوان مثال، یک نوزاد تازه متولد شده معمولاً توانایی گرفتن ابتدایی دارد و در ۲ ماهگی می‌تواند جغجغه را در دست بگیرد.
در سن ۶ ماهگی، نوزاد معمولاً می‌تواند یک بلوک اسباب بازی را در دو دست خود نگه دارد و می‌تواند جغجغه را تکان دهد. در ۹ ماهگی، اکثر نوزادان توانایی محکم گرفتن اشیاء با انگشتان دست را از خود نشان می‌دهند و در ۱۲ ماهگی می‌توانند توانایی گرفتن اشیاء را کامل کنند، می‌توانند شیشه شیر را نگه دارند و می‌توانند یک بلوک اسباب بازی را در فنجان بیندازند.
کودک یک تا دو ساله
در ۱۸ ماهگی، بسیاری از نوزادان می‌توانند اشکال مختلف را درون پازل اسباب بازی قرار دهند و همچنین دو تا سه فنجان را روی هم قرار دهند. نوزاد همچنین باید بتواند با انگشتان خود غذا بخورد و با مداد رنگی روی کاغذ خط خطی کند. در ۲ سالگی، یک کودک نوپا معمولاً می‌تواند یک خط عمودی را کپی کند، از قاشق استفاده کند و شش فنجان را روی هم قرار دهد. همچنین کودک در این سن شروع به یادگیری کمک به لباس پوشیدن خود کرده است.
کودک دو تا سه ساله
در بازه زمانی بین تولد دوم تا سومین سالگرد تولد کودک، اکثر کودکان یاد می‌گیرند که دایره بسازند و همچنین یک خط افقی را کپی کنند. کودک همچنین در نوشیدن از فنجان روباز و همچنین استفاده از چنگال و قاشق مهارت پیدا می‌کند. کودک در این سن می‌تواند لباس‌های خود را در بیاورد و جوراب و کفش‌هایش را هم در بیاورد.
کودک سه تا چهار ساله
با نزدیک شدن به چهارمین سالگرد تولد کودک پیش دبستانی، او مهارت‌های نقاشی کشیدن خود را تکمیل می‌کند. کودک در این سن باید قادر به تقلید و نقاشی کردن یک ضربدر روی کاغذ و همچنین کشیدن یک فرد با دو تا چهار قسمت جداگانه باشد. کودک همچنین در حال یادگیری بریدن کاغذ است و می‌تواند خودش لباس بپوشد؛ اما ممکن است هنوز با بستن دکمه‌های لباس مشکل داشته باشد.
کودک چهار تا پنج ساله
تا زمانی که کودک به ۵ سالگی برسد، باید بتواند یک مربع را روی کاغذ نقاشی کرده و یک انسان ۱۰ قسمتی را نقاشی کند. او همچنین احتمالاً در نگه داشتن مداد با استفاده در حالی که پشت میز نشسته است، مهارت بیشتری دارد و می‌تواند بین خطوط رنگ آمیزی کند. کودک در این سن نیز باید بتوانند دست‌های خود را کاملا بشوید و خشک کند.
کودک شش ساله
کودک شش ساله توانایی لازم را دارد که یک سازه کوچک با بلوک‌های اسباب بازی بسازد، می‌تواند یک پازل ۱۶ تا ۲۰ تکه‌ای را کنار هم قرار دهد، به خوبی با قیچی کاغذ را برش می‌دهد و از چاقو برای بریدن غذا استفاده می‌کند.
به طور کلی، شما می‌توانید با خواباندن نوزاد در زیر یک باشگاه بازی، استفاده از جغجغه برای حرکت دادن مچ دست یا مچ پا یا حرکت دادن یک اسباب بازی رنگارنگ به اطراف برای این که کودک بتواند به صورت چشمی آن را دنبال کند، نوزاد خود را تشویق کنید تا مهارت‌های حرکتی ظریف خود را بهبود بخشد.
برای کودکان نوپا، فعالیت‌هایی که ممکن است مهارت‌های حرکتی ظریف را بهبود بخشد شامل تشویق کودک به برداشتن اشیاء با انبر، ساختن سازه با بلوک‌های اسباب بازی و انجام کاردستی است. همچنین می‌توانید کودکان نوپا و پیش دبستانی را به بازی با خمیر بازی، اسفنج یا اسباب بازی‌های داخل آب تشویق کنید.
مهارت‌های حرکتی ظریف کودک چگونه رشد می‌کنند؟
مهارت‌های حرکتی ظریف کودک شما از طریق کارهای روزمره و در زمان بازی با فعالیت‌هایی که شامل گرفتن، نگه داشتن و فشار دادن است، رشد می‌کند. کودک همچنین ابتدا از طریق غذا خوردن و سپس از طریق بازی و در نهایت با پوشیدن لباس خود، توانایی در دست گرفتن اشیاء را کامل می‌کند.
همانطور که کودک شما رشد می‌کند و مهارت های حرکتی ظریف او بهبود می‌یابد، به سمت مهارت‌های پیشرفته تر حرکت می‌کند. به عنوان مثال، او یاد خواهد گرفت که بند کفش‌های خود را ببندد، دکمه‌های لباس خود را ببندد، از قیچی استفاده کند، نام خود را بنویسد، کیسه‌های پلاستیکی را باز و بسته کند، یک نی را در جعبه آب میوه بگذارد و ظرف ناهار خود را باز کند.
اگر احساس می‌کنید فرزندتان عقب می‌ماند یا به برخی نقاط عطف توجه نمی‌کند، حتماً با پزشک فرزندتان صحبت کنید.
آنها می توانند فرزند شما را ارزیابی کنند و پیشنهاداتی از کارهایی که می توانید در خانه انجام دهید برای کمک به بهبود مهارت های حرکتی ظریف کودک ارائه دهند. همچنین در صورت نیاز می توانند شما را به متخصص ارجاع دهند.
چه فعالیت‌هایی برای ایجاد مهارت‌های حرکتی ظریف کودک مفید است؟
وقتی نوبت به کمک به کودک می‌رسد تا مهارت‌های حرکتی ظریف خود را توسعه دهد، نه نیازی به انجام کارهای تجملی دارید و نه نیازی به خرید اسباب بازی‌های گران قیمت وجود دارد. بیشتر کودکان می‌توانند مهارت‌های حرکتی ظریف خود را از طریق بازی و حرکات عادی روزانه تمرین کرده و بهبود بخشند.
برای مثال، می‌توانید از کودکتان درخواست کنید تا با درست کردن کلوچه، چیدن میز یا ریختن شیر خودش، در آشپزخانه کمک کند. همچنین می‌توانید به او اجازه دهید تا با استفاده از موچین برای برداشتن وسایل یا تمرین گذاشتن نوار چسب در دور فنجان، مهارت‌های حرکتی ظریف را تمرین کند. در ادامه چند روش دیگر برای تمرین مهارت‌های حرکتی ظریف در خانه آورده شده است.
اسباب بازی و بازی
بسیاری از اسباب‌بازی‌ها مهارت‌های حرکتی ظریف کودک را توسعه می‌دهند؛ از جمله اسباب‌بازی‌هایی برای نوزادان و کودکان نوپا. برای کودکان مدرسه‌ای، پازل‌ها و بازی‌های رومیزی با قطعات مختلف و بلوک‌های اسباب بازی برای برداشتن و حرکت دادن برای رشد این مهارت‌ها ایده آل هستند. به عنوان مثال، بازی جنگا یک بازی استراتژیک با استفاده از مهارت‌های حرکتی ظریف است که بر روی در دست گرفتن اشیاء و کنترل آن با انگشتان که برای نوشتن ضروری است، تمرکز دارد.
ماشین‌های کنترل از راه دور برای کودکان پیش دبستانی و ابتدایی عالی هستند. بازی‌های ویدیویی نیز می‌توانند برای تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کودک مفید باشند، اما لازم است مراقب سندرم تونل کارپال باشید. همچنین حتماً رتبه‌بندی بازی‌های ویدیویی مورد علاقه کودک را بررسی کنید تا مطمئن شوید که برای کودک شما مناسب هستند.
طراحی و رنگ آمیزی
شما می‌توانید با نقاشی کردن با کودک با استفاده از مداد شمعی، مداد رنگی، ماژیک و گچ به کودک خود کمک کنید تا مهارت‌های حرکتی ظریف خود را تمرین کند. لازم نیست نقاشی‌ها بی نقص باشند و همان خط خطی کردن نیز برای رشد مهارت‌های حرکتی کودک خوب است.
کاردستی
فعالیت‌های بریدن کاغذ باعث ایجاد مهارت و کنترل ماهیچه‌های کودک می‌شود و می‌تواند به همان اندازه که می‌خواهید ساده یا پیچیده باشد. مبتدیان می‌توانند با بریدن و درست کردن زنجیره‌های کاغذی کم کم پیشرفت کنند و به مرور کاردستی‌های پیچیده تر بسازند.
برای کودکان بزرگ‌تر، اوریگامی را امتحان کنید، هنر سرگرم کننده تا کردن کاغذ. از کاغذ ساختمانی، کاغذ بسته بندی یا سایر کاغذهای تزئینی برای ساختن اشکال اوریگامی استفاده کنید. یا این کاردستی ها را با فرزندتان امتحان کنید:
- کارت‌های تبریک درست کنید.
- کیریگامی را یاد بگیرید، هنر چینی که از برش کاغذ تزئینی استفاده می‌کند.
- دانه‌های برف کاغذی درست کنید.
- کاردستی زنجیر رنگین کمانی را امتحان کنید.
- با هم یک کولاژ بسازید
- نقاشی با انگشت را امتحان کنید.
- با استفاده از خاک رس شکل بسازید.
مشکلات مهارت‌های حرکتی ظریف
برخی از علائم هشدار دهنده وجود دارند که نشان می‌دهند کودک شما ممکن است در مهارت‌های حرکتی ظریف مشکل داشته باشد یا دچار تاخیر در رشد در این بخش باشد. این علائم شامل انداختن مکرر اشیاء، مشکل در دست گرفتن قاشق و همچنین مشکل در نوشتن یا استفاده از قیچی می‌باشد. به مرور که کودک شما بزرگ‌تر می‌شود، حتی ناتوانی در بستن بند کفش می‌تواند نشان دهنده وجود مشکل باشد. برای تعیین این که آیا کودک شما مشکلاتی در رشد مهارت‌های حرکتی ظریف دارد، مهم است که اگر به مشکلی مشکوک هستید از پزشک خود بخواهید که کودک را معاینه کند.
اگر کودک شما دارای ضعف‌های حرکتی ظریفی است که ممکن است بر آموزش او تاثیر بگذارد، نگرانی‌های خود را با معلم کودک خود در میان بگذارید. معاینه کودک توسط یک فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر می‌تواند تعیین کند که آیا مهارت‌های حرکتی ظریف او نگران کننده است و آیا درمان می‌تواند او را بهتر کند.
مهارت‌های حرکتی درشت در کودک چیست؟
مهارت‌های حرکتی درشت حرکاتی هستند که مجموعه عضلات بزرگ را درگیر می‌کنند و عموماً گسترده‌تر و پر انرژی‌‌تر از مهارت‌های حرکتی ظریف هستند. این مهارت‌ها شامل راه رفتن، لگد زدن، پریدن و بالا رفتن از پله می‌باشند. برخی از نقاط عطف رشد برای مهارت‌های حرکتی درشت مانند پرتاب یا گرفتن توپ نیز شامل هماهنگی چشم و دست است. در ادامه نمونه‌هایی از مهارت‌های حرکتی درشت که معمولاً در مراحل مختلف رشد کودکی رخ می‌دهند، آمده است.
۳ تا ۶ ماهگی نوزاد
- وقتی نوزاد بر روی شکم قرار می‌گیرد دست‌ها و پاهای خود را بالا می‌برد.
- نوزاد غلت می‌زند.
- سر خود را در حالت نشسته نگه می‌دارد.
کودک ۶ ماهه تا ۱۲ ماهه
- می‌تواند بخزد.
- خود را از حالت نشسته به حالت ایستاده می‌کشاند.
- بدون تکیه گاه می‌نشیند.
کودک یک ساله
- بر روی مبلمان کم ارتفاع می‌رود.
- با کمک دیگران از پله‌ها بالا می‌رود.
- اسباب بازی‌های چرخ دار را می‌کشد یا هل می‌دهد.
- در حالی که یک دست او گرفته شده است، راه می‌رود.
کودک دو ساله
- با استفاده از هر دو پا به طور هم زمان می‌پرد.
- با تلاش روی انگشتان پا می‌دود.
- بدون استفاده از نرده به طبقه بالا می‌رود.
کودک سه ساله
- بدون کمک بزرگسالان با استفاده از پدال سه چرخه سواری می‌کند.
- بدون افتادن می‌دود.
- توپ را به بزرگسالی که در فاصله ۱۵۰ سانتی متری ایستاده است پرتاب می‌کند.
کودک چهار ساله
- توپ را با استفاده از دست و بدن می‌گیرد.
- به خوبی می‌دود و سرعت خود را تغییر می‌دهد.
- با قدم‌های متناوب به طبقه بالا راه می‌رود.
کودک پنج ساله
- با دو دست توپ را می‌گیرد.
- روی یک پا لی لی می‌کند.
- پریدن از جایی به جای دیگر و لمس انگشت پا را انجام می‌دهد.
- در حالی که اشیا را حمل می‌کند از پله‌ها بالا و پایین می‌رود.
کودک شش ساله
- لگد زدن به توپ غلتان
- از روی اجسام به ارتفاع ۲۵ سانتی متر می‌پرد.
- دوچرخه سواری با کمکی را انجام می‌دهد.
- پرتاب‌هایی با قرارگیری دقیق دارد
با انجام وقت زیاد برای قرار دادن نوزاد بر روی شکم خود، کودک خود را تشویق کنید تا روی مهارت‌های حرکتی درشت خود کار کند. هنگامی که او بر این مهارت‌ها مسلط شد، کودک خود را تشویق کنید تا به اسباب‌بازی‌هایی که در جلوی او قرار داده شده است دست دراز کند و بعداً به سمت آن بخزد. برای تشویق کودک به راه رفتن، به او کمک کنید بایستد و با گرفتن تنه او توسط شما، قدم بردارد. برای کودکان نوپا و پیش دبستانی، کودک را تشویق کنید که قلعه بسازد، با آهنگ‌هایی در مورد اعضای بدن برقصد، نقش‌های مختلف بازی کند و اسباب بازی‌های خود را در واگن اسباب بازی چرخ دار بکشد.