هر آنچه در مورد اسید فولیک در بارداری باید بدانید
اسید فولیک یا فولات یکی از ویتامین‌های گروه b بوده که به آن ویتامین ۹B یا Bc نیز گفته می‌شود. فولیک اسید به عنوان یکی از ویتامین‌های محلول در آب، نقش مهمی در عملکرد و سلامت مغز ایفا می‌کند. در حال سپردی کردن دوران بارداری خود هستید؟ احتمالا سؤالات زیادی راجع‌به اسید فولیک، نحوه و زمان مصرف آن ذهن شما را نیز به خود مشغول کرده است. پزشکان استفاده از این ویتامین را به ویژه در دوره‌هایی چون دوره بلوغ به نوجوانان و دوره بارداری به مادران توصیه می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین مواردی که هر مادری در بارداری باید توجه دوچندانی به آن داشته باشد، برنامه‌ریزی برای داشتن یک رژیم غذایی سالم است. رژیمی که مواد مغذی و معدنی مورد نیاز برای رشد و سلامت جنین و مادر را در بر داشته باشد. اما همان‌طور که می‌دانید گاهی محاسبه و کنترل میزان دریافت مواد مغذی از طریق مواد غذایی، سبزیجات یا میوه‌ها برای مادران به سادگی ممکن نیست. از همین‌رو همواره در طول بارداری، پزشکان مصرف برخی از ویتامین‌ها را به صورت مکمل دارویی برای مادران تجویز می‌کنند. اسید فولیک یکی از این ویتامین‌های ضروری در بارداری است.
اما میزان مصرف اسید فولیک در بارداری چقدر است؟ آیا اسید فولیک قبل از بارداری نیز باید مصرف شود؟ تا چندماهگی بهتر است به مصرف ویتامین ۹B ادامه دهیم؟ نگران نباشید! فقط شما نیستید که به دنبال پاسخ سؤالات این‌چنینی می‌گردید. برای هر خانمی در طول زندگی‌اش دوران بارداری، یکی از پرچالش و حساس‌ترین دورانی است که باید با کمترین میزان اضطراب و استرس پشت سر بگذارد. ما در مادر شو همراه شماییم تا از این دوره ضمن حفظ سلامتی مادر و جنین بدون استرس عبور کنید.
آیا اسید فولیک قبل از بارداری نیز مصرف می‌شود؟
پیش از آنکه به بررسی فولیک اسید در بارداری بپردازیم، لازم است به سؤال آن دسته از خانم‌ها پاسخ دهیم که در مراحل آمادگی پیش از بارداری هستند. یکی از پرتکرارترین سؤالات از سوی این افراد این است که چه ویتامین‌ها و مواد غذایی پیش از بارداری، به سلامت بارداری کمک بیشتری می‌کند؟ اگر قصد بارداری دارید بهتر است پیش از اقدام به پزشک مراجعه کرده و آزمایش‌های لازم را انجام دهید.
معاینه توسط پزشک و انجام یکسری آزمایش‌های ضروری چون آزمایش اندازه‌گیری میزان اسید فولیک، میزان ویتامین D، آزمایش‌های مرتبط با تیروئید و… اطمینان بیشتری به پزشک و خودتان در جهت آمادگی کافی بدن برای داشتن یک بارداری سالم می‌دهد. در میان تمامی این آزمایش‌ها که همگی مهم و ضروری هستند، اندازه‌گیری اسید فولیک نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
آزمایش اندازه‌گیری اسید فولیک پیش از بارداری
اگرچه مصرف اسید فولیک در دوره بارداری به رشد و نمو بهتر سلول‌ها کمک می‌کند، اما مصرف آن پیش از اقدام به بارداری و وجود آن به مقدار کافی در بدن مادر، به جلوگیری از ابتلای جنین به برخی از نقایص مادرزادی دهان مانند شکاف کام، نقایص مادرزادی مربوط به ستون فقرات و اختلالاتی مانند اوتیسم کمک بزرگی می‌کند. مصرف این ویتامین به اندازه کافی در افزایش قدرت باروری نیز تا حدودی مؤثر است.
بنابراین بهتر است انجام آزمایش‌های پیش از بارداری را کم اهمیت ندانید و حتماً آن‌ها را زیر نظر پزشک انجام دهید. میزان و نحوه مصرف اسید فولیک قبل از بارداری باید طبق تجویز پزشک باشد. ممکن است شما جزو دسته افرادی باشید که پیش از بارداری نیازی به مصرف اسید فولیک به صورت دارویی نداشته باشید. از همین‌رو توصیه می‌شود قبل از لقاح از مصرف هرگونه دارویی بدون نظر پزشک خودداری کنید.
چند ماه قبل از بارداری اسید فولیک بخوریم؟
در بهترین حالت ممکن مصرف ویتامین Bc بهتر است ۳ ماه پیش از بارداری آغاز شود. اگر زمان کمتری دارید و می‌خواهید سریع‌تر اقدام به بارداری کنید، حتماً راجع‌به تصمیمتان با پزشک خود مشورت کنید. با بررسی آزمایشات پیش از بارداری و بررسی میزان فولیک اسید بدنتان، پزشکتان با توجه وضعیت شما راجع‌به طول مدت مصرف این ویتامین پیش از اقدام به بارداری توصیه‌های لازم را خواهد کرد.
فواید مصرف اسید فولیک در بارداری
اسید فولیک در عملکرد طبیعی مغز نقش پررنگی داشته و به بدن کمک می‌کند سلول‌های جدید بسازد. بروز نقص در مغز و نخاع جنین به هنگام شکل‌گیری این اندام‌ها یکی از جدی‌ترین مشکلات بارداری است. مصرف فولیک اسید در بارداری از بروز نقص‌هایی که در نهایت منجر به اختلال در راه رفتن نوزاد یا اختلال در کارکرد روده و مثانه نوزاد می‌شود، جلوگیری می‌کند. نقص لوله عصبی که مربوط به ستون فقرات جنین می‌شود یکی از شایع‌ترین عوارض عدم مصرف اسید فولیک به میزان کافی در بارداری است.
توجه داشته باشید که در روز ۲۸ بارداری این لوله عصبی بسته می‌شود. از همین‌رو در مادرانی که بدون آمادگی باردار شده و تا ماه اول یا دوم از بارداری خود مطلع نمی‌شوند، در صورتی که بدنشان با کمبود اسید فولیک مواجه باشد، جنین بیشتر در معرض ابتلا به نقایص مادرزادی مرتبط با لوله عصبی قرار دارد. به همین خاطر است که پزشکان همواره تاکید می‌کنند زنان با آگاهی و آمادگی برای بارداری اقدام کنند و پیش از اقدام هم حتماً آزمایش‌های لازم را انجام دهند. از دیگر دلایل اهمیت مصرف این ویتامین در بارداری می‌توان به جلوگیری از ابتلا به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکلات مغزی نخاعی مانند اسپینا بیفیدا در جنین
- آنانسفالی
- مشکلات قلبی
مسمومیت بارداری و فشار خون بارداری نیز دو مورد از شایع‌ترین عوارض دوران بارداری هستند که برخی از مادران باردار با آن‌ها مواجه می‌شوند. مصرف اسیدفولیک به اندازه کافی می‌تواند ریسک ابتلا به این عارضه‌ها را نیز تا حد زیادی کاهش دهد.
اسید فولیک در بارداری تا چند ماهگی باید مصرف شود؟
معمولاً پزشکان تا پایان هفته شانزدهم مصرف این ویتامین را به مادران باردار توصیه می‌کنند. اما به خاطر داشته باشید که وضعیت جسمانی مادر و همچنین وضعیت جنین از نظر میزان رشد و نمو، در هر مادری تحت تأثیر عوامل بسیار متعددی می‌تواند متفاوت باشد.
پس تعیین اینکه ویتامین ب۹ تا چه زمانی مصرف شود، فقط و فقط بر عهده پزشک معالجتان است که از وضعیت مادر و رشد و سلامت جنین کاملاً آگاه است. از همین‌رو توصیه می‌کنیم به هیچ عنوان مصرف این ویتامین را به صورت خودسرانه تا زمانی بیشتر از آنکه پزشکتان توصیه کرده است ادامه ندهید.
دوز مناسب مصرف فولات برای مادران باردار
میزان مصرف اسید فولیک در بارداری چقدر است؟ سؤالاتی از این قبیل که اسید فولیک ۱ بخوریم یا فولیک اسید ۵؛ به میزان دوز مصرفی این ویتامین بستگی دارد. دوز مصرفی مناسب نیز وابسته به وضعیت جسمانی مادر و نتیجه آزمایشات است. معمولاً دوز مناسب برای افرادی با شرایط نرمال ۴۰۰ تا ۸۰۰ میکروگرم در روز است. اما اگر جزو دسته مادران با شرایط خاص هستید، ممکن است پزشک مصرف ۲ الی ۵ میلی‌گرم در روز را برایتان تجویز کند. بهتر است دوز مصرفی ویتامین‌ها و داروهای مصرفی در طول بارداری از آنچه که پزشک متخصص برایتان تجویز کرده است، کمتر یا بیشتر نباشد. جدول زیر می‌تواند برای تعیین میزان مصرف این ویتامین کمک کننده باشد اما باز هم تاکید می‌کنیم حتماً با متخصص زنان خود مشورت کنید.
| زمان مصرف ویتامین ۹B | میزان دوز مصرف |
|---|---|
| پیش از بارداری | ۴۰۰ میکروگرم در روز |
| سه ماه اول بارداری | ۴۰۰ میکروگرم در روز |
| ماه چهارم تا نهم بارداری | ۶۰۰ تا ۸۰۰ میکروگرم در روز |
| دوران شیردهی | ۵۰۰ میکروگرم در روز |
ویزیت‌های دوره‌ای در طول بارداری را نیز کم اهمیت ندانید و به هیچ عنوان پشت گوش نیندازید چراکه میزان مصرف این ویتامین از ابتدای بارداری تا زمانی که لازم است مصرف شود، یکسان نیست و تغییر دوز مصرفی فقط و فقط باید زیر نظر پزشک صورت بگیرد.
مادرانی که نیازمند دوز بیشتری از فولیک اسید هستند
همان‌طور که کمی پیش گفته شد، در شرایطی خاص ممکن است نیاز باشد در طول دوره بارداری ویتامین ب۹ بیشتری دریافت کنید. اگر جزو دسته افراد زیر هستید، مصرف این ویتامین برای شما ضروری‌تر است:
- ابتلا به نقص لوله عصبی
- سابقه بارداری قبلی با جنینی مبتلا به نقص لوله عصبی
- نسبت فامیلی با خانمی که سابقه جنین مبتلا به نقص لوله عصبی دارد. (نسبت فامیلی درجه یک)
- ابتلا به دیابت شیرین
- شاخص توده بدنی بیش از kg/m2 ۳۰
- ابتلا به بیماری‌های کبدی
- سابقه دیالیز و مبتلا به بیماری‌های کلیوی
- ابتلا به بیماری‌های التهاب روده، صرع، آسم، آرتریت، دیابت نوع ۲ یا لوپوس
عوارض مصرف زیاد ویتامین ۹B در بارداری
همان اندازه که این ویتامین برای جنین ضروری است، مصرف بی‌رویه آن می‌تواند مشکلات جدی در پی داشته باشد. مصرف بیش از اندازه این ویتامین در دوران بارداری خطراتی مانند ابتلا به اوتیسم، نقص در لوله‌های عصبی، کند شدن رشد مغز، افزایش مقاومت به انسولین در دوران کودکی و نوجوانی و همچنین ابتلا به چاقی مفرط در کودکی را در پی دارد.
برخی از عوارض‌های ناشی از مصرف زیاد این قرص ممکن است در دوران جنینی خود را نشان دهند که در این صورت با مطلع شدن به موقع پزشک و قطع مصرف یا تعیین دوز کمتری از این ویتامین، می‌توان احتمال ابتلا به این عوارض را کاهش داد. اما برخی از عوارض مصرف زیاد ممکن است خود را در دوران نوزادی، کودکی و حتی نوجوانی نشان دهند.
عوارض مصرف زیاد این ویتامین قبل از بارداری
در دوره آمادگی برای بارداری هستید و نمی‌دانید میزان مصرف مجاز این ویتامین چقدر است؟ در ادامه در یک جدول میزان دوز مصرفی مناسب در دوره‌های پیش و پس از بارداری را به‌طور کامل درج کرده‌ایم. اما توجه داشته باشید که مصرف زیاد فولیک اسید پیش از بارداری ممکن است منجر به بروز نوع ویژه‌ای از کم خونی در زنان شود. گاهی اوقات تشخیص این نوع کم خونی از کم خونی‌هایی که ناشی از ویتامین ۱۲B هستند دشوار می‌شود. به همین خاطر توصیه می‌شود حتی پیش از بارداری نیز دوز مصرف این ویتامین باید با توجه به تجویز و تشخیص پزشک زنان باشد.
فولات در چه غذاهایی وجود دارد؟
آیا می‌توانیم فولات مورد نیاز برای رشد بهتر جنین را از طریق مواد غذایی تهیه کنیم؟ این سؤال را همواره مادران باردار، به ویژه آن دسته از مادرانی که در مقابل مصرف قرص و دارو مقاومت زیادی دارند می‌پرسند! در پاسخ به این سؤالات باید گفت خیر؛ فولات موجود در مواد غذایی و رژیم غذایی مادر به اندازه‌ای نیست که بتواند نیاز بدن به این ویتامین در بارداری را تأمین کند. بنابراین مصرف آن به شکل دارو و مکمل الزامی است. اما با این حال مصرف موادی که حاوی این ویتامین هستند، می‌تواند به طی شدن دوران بارداری با سلامت بیشتر کمک شایانی کند. برخی از این مواد غذایی که توصیه می‌شود در رژیم غذایی خود داشته باشید عبارتنداز:
- جگر گوساله
- اسفناج
- آواکادو
- کلم پیچ
- مارچوبه
- قارچ
- لوبیا سبز
- حبوباتی مانند لوبیا، عدس و نخود
- تخم مرغ
- آبمیوه مانند آب پرتقال و سیب
آیا مصرف زیاد مواد غذایی که حاوی ویتامین Bc هستند می‌تواند مشکل‌ساز شود؟
تجاوز از حد مصرف این ویتامین پیش از بارداری و در طول آن عوارض و خطراتی برای مادر و جنین در پی دارد که در قسمت‌های قبل به آن‌ها اشاره کردیم. همین موضوع ممکن است برای مادرانی که قرص یا کپسول اسید فولیک مصرف می‌کنند، نگرانی‌هایی ایجاد کند یا بخواهند بر روی رژیم غذایی خود خیلی حساس شوند تا مواد غذایی که فولیک اسید دارند را زیاد مصرف نکنند. برای پایان دادن به این دغدغه شما باید بگوییم که حتی اگر فولات را به صورت دارویی مصرف می‌کنید، مصرف مواد غذایی سرشار از این ویتامین (به صورت متعادل و نه افراطی) عارضه‌ای برای شما ایجاد نخواهد کرد.
فولات طبیعی که در مواد غذایی وجود دارد، به راحتی از طریق روده جذب خون می‌شود. اما فولات غیر طبیعی یا همان اسید فولیکی که به صورت دارویی تأمین می‌شود، در نحوه تجزیه و جذب تفاوت‌هایی با فولات طبیعی دارد و همین تفاوت‌هاست که مصرف بیش از حد این ویتامین به شکل دارویی را با عوارضی همراه می‌کند. به‌طور کلی توجه داشته باشید که میزان مصرف این ویتامین چه از طریق مواد غذایی و چه از طریق مکمل دارویی آن یا ترکیبی از هر دو در طول روز نباید از ۱ میلی‌گرم (۱۰۰۰ میکروگرم) تجاوز کند.
دوقلوزایی و ارتباط آن با ویتامین فولیک اسید
اسید فولیک در بارداری دو قلو نقش دارد؟ از دیگر سؤالات پرتکرار مادران از متخصص زنان و زایمان این است که آیا مصرف این ویتامین ممکن است موجب دوقلوزایی شود؟! در پاسخ به این سؤال باید گفت که شانس دوقلوزایی با مصرف این ویتامین ممکن است افزایش پیدا کند اما این موضوع صرفاً یک احتمال است و می‌تواند ریسک و خطرات خاص خود را داشته باشد. چراکه حتماً می‌دانید احتمال دوقلوزایی به عوامل بسیاری بستگی دارد و بهتر است با مصرف دارو یا اقداماتی از این قبیل اصراری بر این موضوع نداشته باشید و اجازه دهید لقاح فرایند طبیعی خود را طی کند.
ارتباط اسیدفولیک و سرطان سینه
با بررسی آزمایشات بسیار و شواهد موجود، میان مصرف زیاد این ویتامین در دوران بارداری و شانس ابتلا به سرطان سینه به میزان کمی ارتباط مستقیم دیده شده است. بنابراین به عنوان یکی دیگر از عوارض مصرف بی‌رویه ویتامین ۹b در بارداری باید به افزایش احتمال ابتلا به سرطان سینه نیز اشاره کرد. هرچند میزان این احتمال پایین است. اگر دستورالعمل مصرف این قرص را درست مطابق با تجویز پزشکتان پیش ببرید، دیگر هیچ نگرانی و دغدغه‌ای از این بابت نخواهد بود.
خلاصه‌ای از آنچه در این مطلب خواندید
اسید فولیک به عنوان یکی از ویتامین‌های ضروری ۳ ماه پیش از اقدام به بارداری و تا هفته ۱۲ الی ۱۶ بارداری (بسته به نظر پزشک زنان) برای جلوگیری از ابتلای جنین به نقص‌های مادرزادی لوله عصبی، شکاف کام، شکاف لب، بیماری‌های مغزی، قلبی و اوتیسم باید به صورت مکمل دارویی مورد استفاده قرار بگیرد. مصرف بیش از اندازه این ویتامین منجر به بروز عوارض‌هایی در مادران به ویژه در جنین خواهد شد.
به همین خاطر تاکید می‌کنیم دوز مصرفی این ویتامین را حتماً از پزشک خود سؤال کنید. به‌طور کلی میزان مصرف آن در طول روز نباید از ۱۰۰۰ میکروگرم بیشتر شود. مواد غذایی مانند سبزیجات سبز رنگ مانند کلم بروکلی سرشار از ویتامین ۹B هستند. اما نباید به مصرف این مواد غذایی اکتفا کنید چراکه میزان دوز لازم از طریق رژیم غذایی تأمین نخواهد شد و مصرف قرص فولیک اسید ضروری است. برای قطع مصرف این ویتامین در بارداری حتماً با پزشک خود مشورت کنید و خودسرانه دوز مصرفی را تغییر ندهید.