عوارض کمبود وزن و افزایش وزن در بارداری
یکی از مسائل مهم در دوران بارداری توجه به اندازه نرمال وزن مادر و جنین است. لازم به ذکر است که در طول دوران بارداری، نیازهای بدن شما تغییر می‌کند و خوب است که تغذیه مناسب و ورزش منظم را در برنامه روزانه خود قرار دهید تا وزن شما به میزان مناسب افزایش یابد. در ابتدای دوران بارداری، مهم است که با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا برنامه تغذیه و وزن‌گیری مناسبی را برای شما تعیین کند. باید توجه داشت که میزان افزایش وزن در طول دوران بارداری بستگی به وزن اولیه شما قبل از بارداری دارد. اما به طور کلی اکثر زنان باردار، در طول زمان بارداری ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم وزن اضافه می‌کنند. وزن‌گیری نامناسب می‌تواند به مشکلاتی مانند وزن کم یا اضافه وزن نوزاد و مشکلات سلامت مادر منجر می‌شود. وزن ابتدایی مادر قبل از بارداری بسیار مهم است. معمولاً پزشکان بر اساس شاخص‌هایی نظیر BMI (شاخص توده بدنی) مادر، توصیه‌هایی برای وزن‌گیری در طول بارداری می‌دهند. اگر مادر با BMI کمتر از معمول بارداری شروع کند، ممکن است نیاز به وزن‌گیری بیشتری داشته باشد و بالعکس. برای اطلاع از BMI بدن خود می‌توانید از ابزار محاسبه آنلاین شاخص توده بدنی سایت پینو بیبی استفاده کنید. باید وزن مادر در طول بارداری به طور تدریجی افزایش یابد. افزایش وزن به صورت متوازن در هفته‌ها و ماه‌ها بسیار مهم است. معمولاً پزشک توصیه‌های خاصی در مورد وزن‌گیری به مادر می‌دهد. معمولاً این توصیه‌ها بر اساس شرایط فردی مادر تعیین می‌شود. مادر باید تغذیه سالمی داشته باشد و از مواد غذایی متنوع و مغذی استفاده کند. مادر باید در طول دوره بارداری یاید به طور منظم با پزشک خود مشورت کند و از توصیه‌های او پیروی کند.
مهمترین نکته این است که وزن‌گیری در طول بارداری به اندازه کافی باشد تا نیازهای نوزاد تأمین شود، اما اضافه وزن نامناسب نیز از مشکلاتی است که باید از آن جلوگیری شود. بنابراین، توصیه می‌شود که هر فرد به صورت اختصاصی با پزشک خود در مورد وزن‌گیری مناسب خود در طول بارداری مشورت کند و توصیه‌های او را دنبال کند.
میزان مناسب کالری دریافتی در زمان بارداری برای رشد جنین
مقدار کالری مورد نیاز در زمان بارداری برای رشد جنین بستگی به متغیرهای مختلفی دارد، در طول دوران بارداری، باید مقدار کالری روزانه مادر افزایش پیدا کرده تا جنین به درستی رشد کند و نیازهای انرژی مادر نیز برآورده شود. به طور معمول، در سه ماهه اول بارداری نیاز به افزایش کالری بسیار کمتر است (تقریباً ۱۰۰-۳۰۰ کالری در روز)، اما در سه ماهه دوم و سوم بارداری، این نیاز به تدریج افزایش می‌یابد
دقیق‌ترین مقدار کالری مورد نیاز برای هر فرد باردار بستگی به ویژگی‌های شخصی او دارد و باید توسط یک پزشک یا متخصص تغذیه بیان شود. مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها، فیبر و اسیدهای چرب مفید (مانند امگا ۳) برای سلامت مادر و رشد جنین ضروری است.
افزایش وزن بارداری تک قلو و دوقلوها
افزایش وزن بارداری در تک قلو و دوقلوها می‌تواند متفاوت باشد و به عوامل مختلفی بستگی دارد.
افزایش وزن بارداری تک قلو
وزن ابتدایی مادر، قبل از بارداری، نقش مهمی در افزایش وزن بارداری او ایفا می‌کند. اگر مادر قبل از بارداری وزن نرمالی داشته باشد، افزایش وزن بارداری تک قلو معمولاً بین ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم می‌باشد.
افزایش وزن بارداری دوقلو
در دوقلوها، معمولاً افزایش وزن بارداری بیشتر از تک قلوها است. وزن ابتدایی مادر و عوامل وضعیت سلامت عمومی او می‌تواند در این امر تأثیرگذار باشد. افزایش وزن بارداری دوقلو ممکن است بین ۱۵ تا ۲۵ کیلوگرم یا بیشتر باشد در بارداری دوقلو، تامین تغذیه کافی و متنوع برای دو جنین درون رحم از اهمیت بیشتری برخوردار است.
دلیل افزایش وزن بارداری چیست؟
بدیهی است که رشد جنین و تغییرات بدن مادر در بارداری می‌تواند با افزایش وزن همراه باشد. این تغییرات به صورت تدریجی رخ می‌دهد و هر ماه مادر کیلوهای بیشتری اضافه می‌کند و شکم او به مرور زمان بزرگ و بزرگتر می‌شود. اما شاید بپرسید به غیر از رشد جنین چه تغییرات دیگری باعث زیاد شدن وزن مادر می‌شود؟
- بزرگ شدن جفت
- بزرگ شدن رحم
- بزرگ شدن پستان‌ها
- افزایش مایع آمنیوتیک
- افزایش حجم خون و مایعات بدن
- رشد جنین
شاید برای شما جالب باشد بدانید که سهم هر کدام از آیتم‌های بالا در افزایش ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرمی وزن بارداری چقدر است:
- وزن جفت: یک تا ۱.۵ کیلوگرم
- وزن رحم: ۲ تا ۲.۵ کیلوگرم
- وزن پستان: یک تا ۱.۵ کیلوگرم
- وزن مایع آمنیوتیک: یک تا ۱.۵ کیلوگرم
- وزن خون و مایعات بدن: ۲ کیلوگرم
- وزن کودک: ۳.۵ کیلوگرم
- وزن ذخایر چربی بدن: ۲.۵ تا ۴ کیلوگرم
وزن جنین چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
سونوگرافی: این روش تصویربرداری مهمترین و دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری وزن جنین است. این اندازه‌گیری معمولاً در سه ماهه‌های مختلف دوران بارداری انجام می‌شود. در کل، سونوگرافی به عنوان روش اصلی برای اندازه‌گیری وزن جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد و به دلیل دقت بالا و اطلاعات تصویری که ارائه می‌دهد، توسط پزشکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در همین رابطه مقالات جامع سونوگرافی بیومتری جنین و سونوگرافی دور شکم جنین را مطالعه بفرمایید.
میزان ضربان قلب جنین: در این روش، پزشک یا ماما با استفاده از دستگاه مانیتورینگ قلب جنین، مقدار ضربان قلب جنین را نظارت می‌کند. این مقدار ضربان قلب معمولاً با وزن جنین مرتبط است، به طوری که جنین‌های با وزن بالاتر معمولاً ضربان قلب بیشتری دارند.
وزن‌گیری جنین از چند هفتگی آغاز می‌شود؟
وزن‌گیری جنین تقریباً از ماه‌های دوم بارداری آغاز تا زمان تولد ادامه پیدا می‌کند.
هفته‌های اولیه: در هفته‌های اولیه بارداری (معمولاً از هفته اول تا هفته ۸)، جنین هنوز به اندازه‌ای رشد نکرده که وزن‌گیری چشمگیری داشته باشد. این دوران معمولاً به عنوان دوره جنینی (Embryonic Period) شناخته می‌شود.
هفته‌های میانی: در دوره‌های میانی بارداری (از هفته ۹ تا حدود هفته ۲۴)، جنین به نسبت مناسبی رشد می‌کند و وزن‌گیری آغاز می‌شود. در این دوره، جنین با عنوان(Fetus) شناخته می‌شود. وزن‌گیری او در این دوره به شدت متغیر است.
هفته‌های آخر بارداری: در هفته‌های آخر بارداری (از هفته ۲۵ به بعد)، وزن‌گیری جنین به شدت افزایش می‌یابد. این دوره به عنوان(Gestational Period) شناخته می‌شود. در این مرحله، جنین به رشد بیشتری می‌رسد و به وزن تولد خود نزدیک‌تر می‌شود.
تغذیه مناسب و افزایش وزن‌گیری در دوران بارداری
در زمان بارداری تغذیه مناسب و متنوع بسیار با اهمیت است. باید در این دوران از مواد غذایی حاوی پروتئین، کربوهیدرات، چربی‌های سالم، ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف استفاده کنید. مصرف مواد غذایی مختلف از جمله میوه‌ها، سبزیجات، غلات، حبوبات و مغزهای خوراکی به مادر کمک می‌کند تا تمام مواد غذایی مورد نیاز برای جنین را تأمین کند. علاوه بر این مصرف وعده‌های غذایی منظم و به موقع به انرژی پایدار مادر کمک می‌کند و از پایین آمدن وزن ناگهانی جنین جلوگیری می‌کند. مواد غذایی غنی از پروتئین مانند ماهی، مرغ، گوشت قرمز کم چرب، حبوبات و میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی برای رشد سالم جنین بسیار مفید هستند. کلسیم و آهن دو ماده حیاتی و مهم در دوران بارداری محسوب می‌شوند. مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم (مانند شیر و محصولات لبنی) و مواد غذایی حاوی آهن (مانند گوشت قرمز و غلات آهن‌دار) برای وزن‌گیری خانم‌های باردار توصیه می‌شود. استفاده مناسب از آهن در دوران بارداری از ابتلا مادر به کم‌خونی پیشگیری می‌کند. منابع غذایی مهم آهن شامل گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات، تخم مرغ و غلات کامل هستند.
مصرف مکمل‌های ویتامینی، به ویژه اسید فولیک، ویتامین D و ویتامین B12 می‌تواند به سلامت جنین کمک کند. توجه داشته باشید که مصرف مکمل‌های ویتامینی باید با توصیه پزشک صورت بگیرد.
مصرف مواد غذایی حاوی فیبر به مدیریت وزن و پیشگیری از چاقی در بارداری کمک می‌کند. میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل منابع خوبی از فیبر هستند.
کربوهیدرات‌ها مانند غلات کامل، نان، برنج قهوه‌ای و سیب زمینی می‌توانند به عنوان منابع سالم انرژی برای مادر و نوزاد مفید باشند.
استفاده از چربی‌هایی نظیر روغن زیتون و روغن کنجد به عنوان منابع چربی برای مادران باردار توصیه می‌شود.
افزایش وزن در دوران بارداری طبیعی است، اما مصرف کالری بیش از حد معمول در دوران بارداری می‌تواند به افزایش وزن منجر شود.
علاوه بر این باید از برخی مواد غذایی ناسالم در دوران بارداری پرهیز کرد. از مصرف چربی‌های ناسالم مثل چربی‌های اشباع و ترانس در دوران بارداری خودداری کنید.
مصرف زیاد کافئین در بارداری ممکن است باعث افزایش فشار خون، تغییرات در ضربان قلب و مشکلات خواب در دوران بارداری شود. بهتر است در میزان استفاده از کافئین دقت کنید.
در دوران بارداری، مصرف غذاهای پرفیبر می‌تواند باعث ایجاد مشکلات گوارشی شود. بنابراین، مصرف مواد غذایی که به طور معمول باعث ایجاد این مشکلات می‌شوند را به حداقل برسانید.
مصرف مقدار زیاد نمک در دوران بارداری می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شده و مشکلات کلیه را تشدید کند. سعی کنید نمک را به میزان مناسب مصرف کنید و از مصرف غذاهای آماده با مقدار زیاد نمک اجتناب کنید.
مصرف مواد غذایی با کالری بالا، چربی‌های اشباع شده و قندهای مصنوعی می‌تواند به افزایش وزن در دوران بارداری منجر شود. سعی کنید تا حد امکان از مواد غذایی سالم و مغذی برای وزن‌گیری استفاده کنید.
برای داشتن راهنمایی گام به گام رژیم غذایی هفته به هفته بارداری سه مقاله رژیم غذایی سه ماهه اول، رژیم غذایی سه ماهه دوم و رژیم غذایی سه ماهه سوم بارداری را مطالعه بفرمایید.
مصرف پروتئین‌ها چه اندازه در وزن‌گیری بارداری تاثیر دارد؟
مصرف پروتئین‌ها در دوران بارداری بر روی وزن مادر تأثیر مهمی دارد. پروتئین‌ها به عنوان بخشی از تغذیه مادر می‌توانند تأثیر مستقیمی بر رشد جنین و وزن‌گیری مادر داشته باشند. پروتئین‌ها برای تشکیل بافت‌ها، عضلات، استخوان‌ها، پوست، موها و اعضا و ارگان‌های جنین ضروری هستند. مصرف کم پروتئین ممکن است به رشد نامناسب و ایجاد مشکلات سلامتی برای جنین منجر شود. مصرف مناسب پروتئین‌ها به مادر کمک می‌کند که وزن خود را به صورت سالم و با توجه به رشد جنین افزایش دهد. معمولاً مادران باردار به حداقل ۷۰ گرم پروتئین در روز نیاز دارند. اما نیازهای مصرف پروتئین می‌تواند بسته به عواملی مانند وزن اولیه مادر، سن، فعالیت‌های روزانه و وضعیت جنین متغیر باشد.
آیا ورزش بر روی وزن مادر و جنین تاثیر دارد؟
ورزش می‌تواند بر وزن مادر و جنین تأثیر داشته باشد. این تأثیرات به عوامل مختلفی از جمله نوع و میزان ورزش، وضعیت فیزیکی مادر بستگی دارد. معمولاً ورزش‌های مناسب برای این دوران شامل پیاده‌روی، شنا، یوگاست. ورزش منظم به مادر کمک می‌کند وزن خود را در مرز سلامتی نگه دارد و از افزایش وزن بیش از حد جلوگیری کند. اگر مادر باردار قبل از بارداری اضافه وزن داشته باشد، انجام ورزش می‌تواند به کنترل وزن کمک کند و از مشکلات مرتبط با زیاد شدن وزن جلوگیری کند. ورزش منظم می‌تواند به بهبود سلامت قلبی و عروقی مادر باردار کمک کند و مشکلاتی نظیر فشار خون بالا و دیابت بارداری را کاهش دهد. همچنین ورزش مناسب می‌تواند به کاهش علائم ناراحتی مرتبط با بارداری، مانند تورم پاها، درد عضلانی و خستگی کمک کند.
داشتن خواب خوب و استراحت کافی چه تاثیری بر وزن‌گیری در بارداری دارد؟
خواب کافی به مادران باردار کمک می‌کند تا سطح استرس و اضطراب خود را کاهش دهند. خواب ناکافی می‌تواند منجر به اختلال در تعادل هورمون‌هایی مانند کورتیزول (هورمون استرس) شود. این اختلالات معمولاً منجر به افزایش اشتها و مصرف غذای غیرسالم و افزایش وزن غیرمفید شود. وقتی مادران خواب کافی نداشته باشند، سطح گرلین (هورمونی که احساس گرسنگی را افزایش می‌دهد) افزایش یافته و سطح لپتین (هورمونی که احساس سیری را ایجاد می‌کند) کاهش می‌یابد. این تغییرات به افزایش مصرف مواد غذایی و وزن زیاد منجر می‌شوند. مادران باردار باید تلاش کنند که به عادات خواب سالم پایبند باشند.
تاثیر دیابت بر وزن‌گیری بارداری
دیابت می‌تواند تأثیر زیادی بر وزن‌گیری در دوره بارداری داشته باشد. این تأثیرات متنوع است و بستگی به مدیریت دیابت و شرایط مشخص بارداری دارد. زنان باردار مبتلا به دیابت تمایل بیشتری به افزایش وزن در طول دوران بارداری دارند. این افزایش وزن ناشی از عواملی مانند افزایش اشتها یا مصرف زیاد کالری دارد. مدیریت مناسب دیابت در دوره بارداری با کنترل سطوح قند خون و انجام تغییرات لازم در رژیم غذایی و فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش مشکلات مرتبط با وزن و دیابت کمک کند. توصیه می‌شود که زنانی که دیابت دارند و باردار می‌شوند، با پزشک خود مشورت کرده تا برنامه مناسبی برای مدیریت دیابت و وزن‌گیری در دوران بارداری تنظیم کنند و خطرات ناشی از افزایش بی‌رویه وزن در این دوران را جلوگیری کنند.
نوشیدنی‌های مفید در کنترل وزن بارداری
انتخاب نوشیدنی‌های مفید و سالم می‌تواند به شما در کنترل وزن بارداری کمک کند. در ادامه نوشیدنی‌هایی را معرفی می‌کنیم که در کنترل وزن بارداری مفید هستند:
مصرف آب در بارداری: آب انتخاب اول شما برای سلامت بدن و حفظ وزن مناسب در بارداری است. آب به عملکرد مطلوب دستگاه گوارش شما کمک کرده و از بروز مشکلات گوارشی در طول بارداری جلوگیری می‌کند.
مصرف نوشیدنی‌های حاوی پروتئین در بارداری: مصرف نوشیدنی‌های حاوی پروتئین در دوران بارداری باید با احتیاط و توصیه پزشک انجام شود. اما در کل، مصرف نوشیدنی‌های پروتئینی در دوران بارداری برای مادر و نوزاد مفید است. نوشیدنی‌هایی مانند شیر، دوغ و نوشیدنی‌های حاوی پروتئین سویا نمونه‌هایی از این دست هستند.
مصرف چای سبز در بارداری: چای سبز حاوی آنتی‌اکسیدان بوده و در کنترل وزن و کاهش التهاب‌های مرتبط با بارداری مفید است. البته باید توجه داشت که چای سبز هم مانند هر ماده غذایی دیگری باید به اندازه مصرف شود و در صورت استفاده بیش از اندازه عوارض خاص خود را در پی دارد.
راه‌های جلوگیری از افزایش وزن غیر مفید در دوران بارداری
در بارداری، افزایش وزن بدن طبیعی و حتی ضروری است تا به رشد سالم جنین و حفظ سلامتی شما کمک کند. اما می‌توانید این افزایش وزن را تحت کنترل قرار دهید. در ادامه راه‌هایی برای جلوگیری از افزایش وزن اضافی بدن در دوران بارداری آورده شده است:
متوازن و سالم تغذیه کنید: تغذیه متوازن، متعادل و مناسب در دوران بارداری بسیار مهم است. مصرف مواد غذایی مفید از جمله میوه‌ها، سبزیجات، محصولات لبنی کم چرب، ماهی‌ها، مرغ، گوشت قرمز کم چرب و مواد غذایی غنی از فیبر می‌تواند برای حفظ وزن سالم مفید باشد.
کنترل افزایش وزن: در این رابطه مشورت با پزشک متخصص بسیار مهم است. پزشک متخصص با بررسی وضعیت دقیق شما، برای افزایش وزن یا کاهش آن توصیه‌هایی به شما خواهد کرد.
ورزش مناسب: ورزش منظم و ملایم در دوران بارداری می‌تواند به کنترل وزن کمک کند. انجام تمرین‌های سبک مانند پیاده‌روی یا شنا، تحت نظر پزشک، مفید است.
کم کردن مصرف مواد غذایی مضر: مصرف مواد غذایی پرکالری با ارزش تغذیه‌ای پایین مثل مواد غذایی با شکر فراوان یا چربی‌های اشباع شده را محدود کنید. همچنین از مصرف شیرینی‌ها به میزان زیاد، چیپس، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و غذاهای پرقند اجتناب کنید.
نوشیدن مقدار کافی آب: نوشیدن آب به مقدار کافی برای جلوگیری از افزایش وزن غیر مفید از اهمیت زیادی برخوردار است.
کنترل استرس: استرس می‌تواند به افزایش وزن غیر مفید منجر شود. راه‌های مدیریت استرس مثل یوگا یا تکنیک‌های تنفسی می‌توانند برای این موضوع مفید باشند.
داشتن تغذیه منظم: وعده‌های کوتاه و منظم به شما کمک می‌کنند که از افزایش وزن ناشی از دریافت کالری زیاد جلوگیری کنید.
عوارض اضافه وزن در بارداری
افزایش وزن در بارداری خارج از حد نرمال می‌تواند مضرات و مشکلاتی را برای مادر وجنین به وجود بیاورد. اگر اضافه وزن مادر در بارداری تک قلویی بیش از ۱۶ کیلوگرم باشد عوارض زیر را برای سلامت مادر و جنین به همراه خواهد داشت:
- فشار خون بالا یا پره اکلامپسی
- دیابت بارداری
- بزرگ شدن بیش از حد نوزاد (جنین ماکروزومی LGA)
- سزارین یا زایمان طبیعی بسیار سخت
- سقط جنین
- مرده‌زایی
عوارض کمبود وزن در بارداری
همان طور که اضافه وزن برای مادر و جنین عوارض جدی به همراه خواهد داشت، کمبود وزن مادر نیز عوارض ناخوشایندی به همراه خواهد داشت:
- سقط جنین
- زایمان زودرس
- وزن کم جنین هنگام تولد
- محدودیت رشد جنین
- نارسایی جداره شکمی و فتق روده
- سوء تغذیه و گرسنگی مواد معدنی
- کمبود ویتامین یا کم‌خونی
- پوکی استخوان ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم
- کاهش عملکرد سیستم ایمنی
- دیس ریتمی و آریتمی قلب کودک
کنترل وزن پس از زایمان
پس از زایمان، ممکن است وزن شما به سرعت کاهش یابد، اما توصیه می‌شود که کنترل وزن را با دقت انجام دهید تا به شکل متعادلی به وزن اصلی خود برگردید. بعد از زایمان، بدن شما به مرور زمان به وضعیت قبلی خود برگشته و وزن تدریجاً کاهش پیدا می‌کند .تغذیه مناسب برای کاهش وزن بعد از زایمان بسیار مهم است.
به طور کلی در دوران پس از زایمان کاهش مصرف مواد غذایی پرکالری با ارزش تغذیه‌ای پایین مثل مواد غذایی با شکر فراوان و چربی‌های اشباع شده توصیه می‌شود. وعده‌های غذایی و میزان کالری دریافتی خود را کنترل کنید. تمرین منظم تحت نظر پزشک، مانند پیاده روی، شنا، یا تمرینات مقاومتی، می‌تواند به کنترل وزن بعد از زایمان کمک کند و سبب تقویت عضلات شود.
سخن آخر
در دوران بارداری، وزن‌گیری موضوعی مهم و حیاتی است که تأثیر مستقیمی بر سلامت شما و نوزادتان دارد. همیشه به توصیه‌های پزشک خود پایبند باشید و تلاش کنید تا وزن خود را با دقت کنترل کنید. به خودتان اجازه دهید که به طور سالم و متوازن افزایش وزن پیدا کنید. همچنین، علاوه بر وزن، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی متعادل نیز نقش مهمی در سلامت شما و نوزادتان ایفا می‌کنند. بارداری یک تجربه منحصر به فرد است، بنابراین با خودتان مهربان بوده و از این دوران لذت ببرید.