سوزاک؛ علل بروز، علائم و راه های پیشگیری و درمان
سوزاک یا گونوره (Gonorrhea) یک عفونت مقاربتی (STI) است. اغلب، این بیماری علائمی ایجاد نمی‌کند، به خصوص در افرادی که در بدو تولد هویت جنسی آنها زن تشخیص داده شده است. در صورت ابتلا به این بیماری، علائم بر اساس قسمت‌های تناسلی که درگیر این عفونت می‌شوند، متفاوت است. سوزاک می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی طولانی مدت و ناباروری شود، اما درمان سریع با آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند از مشکلات طولانی مدت جلوگیری کند و عوارض را کاهش دهند.
سوزاک چیست؟
سوزاک یک عفونت شایع مقاربتی (STI) است که توسط باکتری به نام نایسریا گونوره (N. Gonorrhoeae) ایجاد می‌شود. این عفونت از طریق مایعات جنسی از جمله مایع واژن و مایع منی منتقل می‌شود. افراد می‌تواند از طریق رابطه جنسی واژینال، رابطه مقعدی، رابطه جنسی دهانی یا استفاده از اسباب بازی‌های جنسی با یک فرد آلوده به سوزاک مبتلا شود. اغلب، این بیماری مقاربتی علائمی ایجاد نمی‌کند. عدم بروز علائم باعث می‌شود که عفونت به راحتی بین شریک جنسی افراد به صورت ناآگاهانه منقل شود و آنها را نیز آلوده کند. انجام مکرر آزمایش طبق توصیه‌های پزشکان و اقدامات جنسی ایمن‌تر می‌تواند خطر ابتلا به عفونت را کاهش دهد.
اصطلاحات رایج در خصوص عفونت مقاربتی گونوره
در برخی منابع و بیشتر در زبان عامه مردم به این بیماری «کف زدن» یا «چکیدن یا چکانه» نیز می‌گویند. واژه کف زدن یک اصطلاح عامیانه برای سوزاک است. مردم سوزاک را چکانه و یا قطره صبحگاهی نیز می‌نامند.
- کف زدن (The Clap): این کلمه اشاره به کلمه فرانسوی Clapier است که به معنای فاحشه خانه است، جایی که بیماری‌های مقاربتی مانند سوزاک می‌تواند منتقل شود. همچنین برخی معتقد هستند که این کلمه اشاره به یک نوع درمان اولیه برای سوزاک را توصیف می‌کند که عبارت بود از قرار گرفتن آلت تناسلی بین دستان با فشار زیاد برای خارج شدن چرک و یا ترشحات.
- واژه قطره صبحگاهی (Morning Drip) و چکیدن (THE Drip)؛ اشاره به ترشحات چکانده شده از آلت تناسلی است که معمولاً با عفونت همراه است.
- دوز (The Dose): از آنجا که این عفونت با یک دوز آنتی بیوتیک قابل درمان است (در صورت تشخیص زودهنگام) به آن دوز هم می‌گویند.
- گونوره (Gonorrhea): اشاره به باکتری ایجاد کننده عفونت یعنی نایسریا گونوره دارد.
در فارسی به سوزنک، آتشک و سوزنده سوزا نیز معروف است و در کتب قدیم برای توصیف آن از این نام‌ها استفاده می‌شده است. هر یک از نام‌های فوق نشان دهنده یک مرحله از عفونت مقاربتی سوزاک هستند، کف زدن اشاره به درمان غیردارویی، قطره صبحگاهی و چکیدن یا چکانه اشاره به علائم بیماری و در آخر دوز اشاره به درمان دارویی برای بیماری یا عفونت مقاربتی سوزاک دارد. گونوره نیز اشاره به عامل بیماری دارد.
چه کسانی به سوزاک مبتلا می‌شوند؟
افراد فعال جنسی در هر سن و هر جنسیتی ممکن است به این بیماری مبتلا شوند و آن را به شریک زندگی خود منتقل کنند. همچنین این بیماری می‌تواند در حین زایمان به نوزاد منتقل شود (برای کسب اطلاعات بیشتر این مقاله عفونت‌های مقاربتی در بارداری و شیردهی را مطالعه فرمایید) اگر:
- مادر زیر ۲۵ سال سن داشته باشد.
- مادر سابقه بیماری‌های مقاربتی داشته باشد.
- عدم استفاده مناسب و درست از کاندوم (زنانه یا مردانه) یا دنتال دم در هر بار برقراری رابطه جنسی.
- داشتن رابطه جنسی با یک یا چند شریک که تست سوزاک آنها منفی نبوده است.
این بیماری چقدر شایع است؟
سوزاک دومین بیماری مقاربتی شایع پس از کلامیدیا است که توسط باکتری گونوره ایجاد می‌شود. عفونت سوزاک و کلامیدیا اغلب با هم اتفاق می‌افتد. سالانه حدود ۱.۱۴ میلیون عفونت سوزاک جدید در ایالات متحده رخ می‌دهد. حدود نیمی از این عفونت‌ها در افراد ۱۵ تا ۲۴ ساله رخ می‌دهد.
علائم سوزاک چیست؟
اغلب، این بیماری علائمی ایجاد نمی‌کند. این امر به ویژه در مورد زنان و افرادی که در بدو تولد مونث شده‌اند (AFAB) صدق می‌کند. اگر فردی علائمی را تجربه می‌کند، احتمالاً بر اساس قسمت‌های تولید مثلی درگیر با این عفونت تأثیر متفاوتی روی بدن فرد بیمار خواهند گذاشت. سوزاک ممکن است علائمی مانند ترشح غیرعادی و درد یا سوزش در هنگام ادرار ایجاد کند. علائم سوزاک بسته به آناتومی تولید مثلی هر فرد متفاوت است.
علائم سوزاک در زنان
افرادی که در بدو تولد به آنها زن اختصاص داده شده است از جمله زنان (زن تلقی می‌شوند)، مردان تراجنسیتی (افرادی که در بدو تولد زن تلقی می‌شدند) و افراد غیر باینری (عدم قطعیت جنسیت) با واژن؛ اغلب علائمی را تجربه نمی‌کنند. به همین دلیل است که اگر فردی فکر می‌کند در معرض این بیماری قرار گرفته است، انجام آزمایش سوزاک ضروری است. هنگامی که علائم وجود دارد، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ترشحات غیرمعمول واژن (سفید یا زرد)
- خونریزی بین پریودها
علائم سوزاک در مردان
افرادی که در بدو تولد مرد هستند از جمله مردان (مرد تلقی می‌شوند)، زنان تراجنسیتی (افرادی که در بدو تولد مرد تلقی می‌شدند) و افراد غیر دودویی (غیرباینری) با آلت تناسلی مردانه احتمال بیشتری دارد که علائم را تجربه کنند. با این حال، فرد مبتلا ممکن است تا چند هفته پس از قرار گرفتن در معرض علائمِ عفونت، متوجه آن نشود؛ به این معنی که می‌تواند ناخودآگاه شریک زندگی خود را آلوده کند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ترشحات سفید، زرد یا سبز از آلت تناسلی
- درد یا سوزش (احتمالاً شدید) هنگام ادرار کردن (دیسوریا)
- درد بیضه و تورم بیضه‌ها
علائم گونوره در همه جنسیت‌ها
افراد از هر جنس ممکن است به عفونت‌های سوزاک در گلو (از طریق رابطه جنسی دهانی در ناحیه تناسلی یا مقعد) یا رکتوم (از طریق رابطه مقعدی) مبتلا شوند. این نوع عفونت‌ها نسبت به سوزاکی که اندام تناسلی را تحت تاثیر قرار می‌دهد کمتر شایع هستند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گلو: احساس خارش، خراشیدگی، درد (شبیه به گلو درد)، مشکل در بلع
- مقعد: خارش، ترشح، درد هنگام مدفوع
چه چیزی باعث گونوره می‌شود؟
هنگامی که باکتری عامل سوزاک (N. Gonorrhoeae) از طریق مایعات جنسی مانند مایع منی یا مایع واژن (اغلب از طریق رابطه جنسی محافظت نشده) وارد بدن می‌شود، فرد دچار عفونت می‌شود. این باکتری می‌تواند از طریق آلت تناسلی، واژن، دهان یا مقعد وارد بدن شود. نه زن و نه همسرش مجبور نیستند انزال کنند تا باکتری را پخش کنند. همچنین گونوره می‌تواند با به اشتراک گذاشتن اسباب بازی‌های جنسی که شسته نشده یا با کاندوم جدید پوشانده نشده‌اند گسترش پیدا کند.
در افرادی که در بدو تولد به آنها زن اختصاص داده شده است، شایع ترین محل عفونت در آنها دهانه رحم است. دهانه رحم؛ دهانه بین واژن و رحم است. در افرادی که در بدو تولد مرد هستند، عفونت معمولا از مجرای ادرار، لوله‌ای که ادرار از بدن مردان خارج می‌کند، شروع می‌شود.
چه چیزی باعث سوزاک نمی‌شود؟
سوزاک مسری است و در حین فعالیت جنسی به راحتی پخش می‌شود. با این حال، همه رفتارهای صمیمی یا تبادل مایعات بدن بین افراد، آنها را در معرض خطر سوزاک قرار نمی‌دهد. این بیماری در موارد زیر منتقل نمی‌شود:
- بوسیدن، در آغوش گرفتن یا گرفتن دست‌های همدیگر
- اشتراک غذا، نوشیدنی و ظروف نقره
- استفاده از توالت بعد از فرد مبتلا
- استنشاق قطرات بعد از سرفه یا عطسه شخص مبتلا
علت سوزاک در مردان چیست؟
اگر فردی با مرد مبتلا به گونوره رابطه جنسی داشته باشد، ممکن است به این بیماری مبتلا شود (فارغ از نوع جنسیت افراد) و نوع رابطه جنسی واژینال، رابطه مقعدی، رابطه جنسی دهانی و به اشتراک گذاشتن اسباب بازی‌های جنسی که با کاندوم تمیز یا محافظت نشده‌اند، همگی میتوانند فرد را در معرض باکتری قرار دهند. تماس نزدیک تناسلی به تناسلی حتی بدون دخول نیز می‌تواند فرد را در معرض خطر قرار دهد.
سوزاک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک سوالاتی در مورد علائم و سابقه جنسی از فرد مبتلا خواهد پرسید. سپس، ادرار یا مایع بدن بیمار باید از نظر باکتری نایسریا گونوره، آزمایش شود. در طول ویزیت بیمار، پزشک ممکن است:
- یک معاینه لگنی انجام دهد و یک نمونه مایع از دهانه رحم برای آزمایش بگیرد.
- برای آزمایش از آلت تناسلی نمونه‌ای از مایع بگیرد.
- از بیمار بخواهد که گلو یا راست روده خود را سواب بکشد تا مایع برای آزمایش جمع‌آوری شود.
- برای آزمایش نمونه ادرار بدهد.
پزشک ممکن است بیمار را از نظر کلامیدیا نیز آزمایش کند. این عفونت‌ها اغلب با هم بروز می‌کنند.
راه های درمان سوزاک یا گونوره
برای درمان این عفونت به آنتی بیوتیک نیاز است. همسر یا شریک زندگی فرد مبتلا نیز به درمان نیاز خواهد داشت.
- تزریق سفتریاکسون (Ceftriaxone) با دوز مناسب بر اساس وزن فرد مبتلا توصیه می‌شود:
- اگر وزن فرد بیمار کمتر از ۱۵۰ کیلوگرم باشد، مصرف ۵۰۰ میلی‌گرم سفتریاکسون توصیه می‌شود.
- اگر بیش از ۱۵۰ کیلوگرم وزن داشته باشد، مصرف یک گرم سفتریاکسون توصیه می‌شود.
- اگر بیمار به سفتریاکسون حساسیت دارد، پزشک ممکن است یک واکسن جنتامایسین (۲۴۰ میلی گرم) به اضافه ۲ گرم آزیترومایسین را تجویز نماید.آزیترومایسین را از راه خوراکی (خوراکی) مصرف خواهید کرد.
- پزشک ممکن است داروهای اضافی مانند داکسی سایکلین را برای رفع عفونت همزمان با کلامیدیا تجویز کند.
بیماران باید دستورالعمل‌های پزشک خود را در مورد داروهایی که باید مصرف کنند و زمان مصرف دارو را به طور کامل پیروی کنند.
بیماران باید است که در نظر بگیرند که چه کارهای می‌تواند انجام دهد و چه کاری نمی‌تواند انجام دهد. درمان می‌تواند بدن بیمار را از شر باکتری نایسریا گنوره خلاص کند. درمان نمی‌تواند:
- از هر گونه آسیبی که عفونت ممکن است قبل از درمان به بدن بیمار وارد کرده باشد را برطرف کند.
- در برابر عفونت‌های بعدی سوزاک بدن را محافظت کند.
مهم است افراد که اقدامات پیشگیرانه را برای محافظت از خود پس از درمان انجام دهند تا مجدداً به سوزاک مبتلا نشوند.
آیا سوزاک قابل درمان است؟
خوشبختانه بله؛ درمان سریع می‌تواند سوزاک را درمان کند برای همین به سوزاک نام دوز را می‌دهند یعنی یک دوز مصرف دارو البته زودهنگام می‌تواند شر سوزاک را کم کند. بیمار باید تمام داروها را طبق دستور پزشک مصرف کند، حتی اگر علائم بهبود یابد و بیمار احساس بهتری داشته باشد. همچنین هرگز برای درمان بیماری خودسرانه داروی شخص دیگری مصرف نکند. انجام این کار درمان عفونت را سخت‌تر می‌کند.
مصرف همه آنتی‌بیوتیک‌ها طبق تجویز همیشه مهم است، اما به ویژه در مورد سوزاک مهم است. این عفونت در حال حاضر قابل درمان است، اما در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم‌تر می‌شود. برخی از اشکال سوزاک که سطح بالایی از مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد کرده‌اند، معمولاً به عنوان «سوزاک فوق العاده» شناخته می‌شوند.
برای اطمینان از این که سوزاک، قابل درمان باقی می‌ماند، بسیار مهم است فرد مبتلا همه داروهای تجویز شده را مصرف کنند و همه اقدامات لازم را برای جلوگیری از عفونت انجام دهند.
چگونه می‌توان از سوزاک پیشگیری کرد؟
تنها راه پیشگیری از سوزاک، نداشتن رابطه جنسی است. برای بسیاری از افراد، هدف کاهش خطر ابتلا و انتشار سوزاک است. اقدامات ذیل برای کاهش خطر ابتلا یا انتقال سوزاک است:
- در طول رابطه جنسی همیشه از کاندوم مردانه و یا کاندوم زنانه یا دنتال دم استفاده شود.
- عدم رابطه جنسی با کسی که عفونت فعال مقاربتی نظیر سوزاک را دارد.
- عدم رابطه جنسی با فردی که علائم سوزاک دارد.
- محدود کردن شرکای جنسی و آگاهی در مورد فعالیت‌های جنسی شریک جنسی
- آزمایش برای سوزاک هم خود فرد و هم شریک زندگی
اگر فرد از نظر جنسی فعال است هیچ راه محافظتی کاملی برای سوزاک وجود ندارد. به عنوان مثال، کاندوم ممکن است پاره شود. با این حال، انجام اقدامات احتیاطی بیشتر در طول رابطه جنسی می‌تواند تا حد زیادی خطر ابتلا به عفونت مقاربتی نظیر سوزاک یا کلامیدیا را کاهش دهد.
هر چند وقت یک بار باید آزمایش سوزاک انجام شود؟
تمام افرادی که در بدو تولد دختر هستند و از نظر جنسی فعال هستند و زیر ۲۵ سال دارند، هر سال برای سوزاک آزمایش شوند. صرف نظر از جنسیت، اگر فردی در معرض خطر ابتلا به سوزاک است، ممکن است نیاز به آزمایش سالانه داشته باشد. عوامل خطر شامل سن و فعالیت جنسی است. عواملی مانند شیوع سوزاک در منطقه‌ای که در فرد در آن زندگی می‌کند نیز مهم هستند.
چشم‌انداز افراد مبتلا به این بیماری چیست؟
افرادی که درمان سریع دریافت می‌کنند و دستورالعمل‌های درمانی را به دقت دنبال می‌کنند، میتوانند زندگی عادی خود را از سر بگیرند. سوزاک درمان نشده می‌تواند چندین مشکل سلامتی طولانی مدت ایجاد کند. سوزاک بدون مراقبت مناسب حتی می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.
عوارض سوزاک در زنان
در افرادی که در بدو تولد به آنها جنسیت زن اختصاص داده شده است، اگر سوزاک درمان نشده داشته باشند:
- به سایر اندام‌های تناسلی آنها از جمله رحم و لوله‌های فالوپ گسترش می‌یابد و باعث بیماری التهابی لگن (PID) می‌شود. بیماری التهابی لگن می‌تواند باعث ناباروری و حاملگی خارج از رحم شود که می‌تواند برای بانوی باردار و نوزاد تهدید کننده باشد.
- باعث مشکلات چشمی در نوزادانی شود که از والدینی که تحت درمان قرار نگرفته‌اند به دنیا می‌آیند و منجر به نابینایی نوزاد می‌شود.
- انتشار به سایر قسمت‌های بدن، باعث تورم و درد مفاصل، التهاب کبد و آسیب به دریچه قلب و مغز می‌شود.
عوارض سوزاک در مردان
در افرادی که در بدو تولد مرد بودند، سوزاک درمان نشده می‌تواند باعث:
- ناباروری
- جای زخم در مجرای ادرار
- التهاب بیضه‌ها
- درد و التهاب پروستات
- سایر مشکلات در صورت انتشار در سراسر بدن، از جمله مفاصل متورم و دردناک، التهاب کبد و آسیب به دریچه قلب و مغز
ابتلا به سوزاک در دوران بارداری
احتمال انتقال عفونت مقاربتی در حین زایمان به کودک وجود دارد، که می‌تواند باعث مشکلات سلامتی جدی برای نوزاد شود. نوزادانی که از والدین متولد شده با سوزاک درمان نشده متولد می‌شوند در معرض خطر عوارضی مانند وزن کم هنگام تولد و نابینایی هستند. پزشک به بیمار کمک می‌کند تا آزمایش و درمان مناسب را برای ایمن نگه داشتن مادر و کودک انجام دهند.
آیا می‌توان بعد از درمان سوزاک رابطه جنسی داشت؟
پزشکان دستورالعمل‌هایی درباره زمانی که فرد می‌تواند رابطه جنسی را از سر بگیرد، به بیمار ارائه می‌کند. به طور معمول، افراد مبتلا درمان شده باید حداقل یک هفته پس از اتمام تمام داروهای‌شان قبل از رابطه جنسی، صبر و تامل کنند تا علائم بیماری نیز از بین برود.
خود مراقبتی در برابر این بیماری
اگر شما از نظر جنسی فعال هستید و در خطر ابتلا به سوزاک هستید، آزمایشات STI را به طور منظم در نظر بگیرید. از آنجایی که بسیاری از بیماری‌های مقاربتی، از جمله سوزاک، علائمی ایجاد نمی‌کنند، ممکن است عفونت مقاربتی را داشته باشید و بدون این که خودتان مطلع باشید، آن را به دیگران منتقل کنید. سوزاک درمان نشده همچنین می‌تواند عوارضی ایجاد کند که با انجام آزمایشات منظم و درمان سریع می‌توانید از آنها جلوگیری کنید.
چه سوالاتی باید از پزشک در مورد سوزاک پرسید؟
اگر فردی به این بیماری مبتلا شده است، سوالاتی که ممکن است بپرسد عبارت هستند از:
- برای تشخیص سوزاک چه آزمایشاتی لازم است؟
- آیا آزمایش کلامیدیا نیز توصیه می‌شود؟
- چگونه می‌توان فهمید که عفونت به دستگاه تناسلی آسیب رسانده است؟
- چگونه می‌توان مطمئن شد که داروها، عفونت را در بدن نابود کرده‌اند؟
- چگونه باید به همسر یا شریک جنسی اطلاع داد که ممکن است سوزاک داشته باشد؟
- چگونه می‌توان فهمید که چه مدت ممکن است فرد عفونت را به دیگران منتقل کرده است؟
- چگونه می‌توان از عفونت مجدد سوزاک جلوگیری کرد و از یک زندگی جنسی سالم لذت برد؟
سوالات متداول در مورد عفونت مقاربتی گونوره
- اگر فردی سوزاک داشته باشد چه اتفاقی می‌افتد؟ درمان آنتی بیوتیکی باید در اسرع وقت شروع شود. به شریک(های) جنسی خود هشدار داده شود تا آنها نیز تحت آزمایش و درمان قرار گیرند. ممکن است لازم باشد تا زمانی که دارو با عفونت مبارزه می‌کند، فرد از برقراری رابطه جنسی خودداری کند، اما در حال حاضر، آنتی بیوتیک‌ها میتوانند سوزاک را درمان کنند.
- آیا عفونت سوزاک بو دارد؟ ترشحات بدبو از علائم شایع سوزاک نیست. ترشحات بدبوی واژن (به ویژه بوی ماهی) ممکن است نشان دهنده عفونت واژن باشد که با سوزاک ارتباطی ندارد. اگر بانویی متوجه بوی غیرعادی شد بهتر است با پزشک خود قرار ملاقات بگذارد.
- کدام بدتر است: کلامیدیا یا سوزاک؟ سوزاک و کلامیدیا هر دو بسیار مسری هستند و بدون درمان میتوانند آسیب طولانی مدت به سلامتی فرد وارد کنند. فرد باید با انجام رابطه جنسی ایمن تا حد امکان از هر دو عفونت جلوگیری کند. اگر فرد متوجه شد که خودش یا شریک زندگی‌اش آلوده شده است، فوراً باید تحت درمان قرار بگیرد.
سخن آخر
بهترین راه برای جلوگیری از این عفونت مقاربتی استفاده از کاندوم زنانه و یا کاندوم مردانه و همچنن استفاده از دنتال دم در طول هر گونه فعالیت جنسی است. رابطه جنسی ایمن‌تر به ویژه در مورد سوزاک مهم است زیرا اغلب علائمی ایجاد نمی‌کند. اگر احتمال وجود دارد که در معرض این عفونت قرار گرفته‌اید، اجازه ندهید خجالت مانع از برنامه‌ریزی ملاقات با ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی شود. فوراً آزمایش بدهید. سوزاک درمان نشده می‌تواند آسیب طولانی مدت به سلامتی شما وارد کند. شما نباید این عوارض را تجربه کنید، به خصوص زمانی که یک دوره ساده آنتی بیوتیک می‌تواند عفونت شما را درمان کند.