مسائل مربوط به شنوایی و عوامل ایجاد کم شنوایی در نوزادان و کودکان
شنوایی یکی از حواس مهم پنج گانه انسان است. برخی افراد ممکن است به دلایل مختلف با مشکلات کم شنوایی و ناشنوایی متولد شوند (نقص مادرزادی) و برخی دیگر از افراد ممکن است طی حوادث بعد از تولد دچار کم شنوایی و یا حتی ناشنوایی شوند. کودکان کم شنوا و ناشنوا در تکلم نیز دچار مکشل می‌شوند و از این رو است که از قدیم دو واژه کر و لال با هم استفاده می‌شده است. چرا که افراد ناشنوا درک درستی از هجای حروف و کلمات ندارند بنابراین قادر به پردازش مغزی و بیان کلمات نیستند. تشخیص کم شنوایی و مشکلات مربوط به شنوایی اگر در سنین پایین و در مراحل اولیه صورت بگیرد، فرد امکان بهبودی بیشتری خواهد داشت. با توجه به اهمیت این موضوع تیم پینو بیبی در این مقاله به بررسی مسائل مربوط به شنوایی و عوامل ایجاد کم شنوایی در نوزادان و کودکان پرداخته‌ایم.
مشکلات شنوایی و کم شنوایی در کودکان
در این مقاله قصد داریم تا شما را با مشکلات مربوط به ساختار شنوایی کودکان آشنا کنیم. از این رو لازم است تا ابتدا با ساختار آناتومیک گوش آشنا شوید و طرز فعالیت این عضو حسی مهم بدن را درک نمایید. در ادامه در خصوص مشکلات شایع شنوایی در کودکان مطالبی ارائه خواهد شد و در مقاله‌های بعدی حتماً به بررسی سندرم‌ها و بیماری‌های مختلف مرتبط با کم‌شنوایی و ناشنوایی کودکان به تفصیل توضیحاتی ارائه خواهد شد.
وظیفه اصلی گوش چیست؟
گوش دو وظیفه اصلی دارد: شنوایی و حفظ تعادل
- شنوایی: هنگامی که امواج صوتی وارد کانال گوش می‌شود، پرده صماق (پرده گوش) به ارتعاش در می‌آید. این ارتعاش به سه استخوان کوچک (سندانی، رکابی و چکشی) در گوش میانی منتقل می‌شود. این استخوانچه‌ها امواج صوتی را تقویت کرده و به گوش داخلی منتقل می‌کنند. هنگامی‌که امواج صوتی به گوش داخلی می‌رسد، سلول‌های مویی ریزی به نام استریوسیلیا؛ ارتعاشات واصله را به انرژی الکتریکی تبدیل می‌کنند و آن را در امتداد رشته‌های عصبی به مغز مخابره می‌کنند.
- حفظ تعادل: گوش داخلی حاوی کانال‌های نیم دایره‌ای (بخش حلزونی) است که با حسگرهای مایع و مو مانند پر شده است. وقتی شخص سر خود را حرکت می‌دهد، مایع داخل این کانال‌ها حلقه‌ای شکل به اطراف می‌چرخد و سلول‌های مودار را حرکت می‌دهد. موها این اطلاعات را در امتداد عصب دهلیزی به مغز منتقل می‌کنند. در نهایت، مغز سیگنال‌هایی را به ماهیچه‌های بدن ارسال می‌کند تا به شخص در حفظ تعادل کمک کند.
موقعیت گوش‌ها در بدن
گوش‌ها در دو طرف سر، مستقیماً روی لوب گیجگاهی قرار دارند. لوب گیجگاهی مغز مسئول شنیدن، گفتار، حافظه و برخی احساسات است. در برخی از سندروم‌ها موقعیت و شکل گوش‌ها دچار نقصان می‌شود. به عنوان مثال می‌توان سندرم ترنر، سندرم تریچر کالینز اشاره کرد.
ساختار گوش چگونه است؟
سه قسمت اصلی گوش شما شامل گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی است. همچنین گوش دارای یک ساختار پرده مانند به نام پرده صماخ یا همان پرده گوش است. پرده صماخ گوش خارجی و گوش میانی را از هم جدا می‌کند.
- گوش خارجی: بخشی از گوش است که قابل مشاهده است. این همان چیزی است که بیشتر مردم وقتی از «گوش» سخن می‌گویند منظورشان همین قسمت است. گوش خارجی از غضروف و برآمدگی پوستی تشکیل شده است که به آن لاله گوش می‌گویند. لاله گوش حاوی غدد ترشح کننده جرم گوش است و کانال قیفی شکل آن به پرده گوش یا غشای صماخ منتهی می‌شود.
- گوش میانی: این قسمت از گوش از پرده صماخ (پرده گوش) شروع می‌شود. سه استخوان ریز در این ناحیه وجود داردکه مالئوس (یا همان چکشی)، اینکوس (یا همان سندانی) و رکابی نام دارند. متخصصان به دلیل اندازه کوچک این استخوان‌ها از این سه استخوان به عنوان استخوانچه یاد می‌کنند. آن‌ها ارتعاشات صوتی را از پرده گوش به گوش داخلی منتقل می‌کنند. گوش میانی همچنین شیپور استاش را در خود جای داده است که به یکسان شدن فشار هوا در ساختار گوش کمک می‌کند.
- گوش داخلی: گوش داخلی شامل دو بخش اصلی است: حلزون گوش و کانال‌های نیم دایره‌ای. حلزون گوش عضو شنوایی است. این ساختار حلزونی شکل شامل دو محفظه پر از مایع است که با موهای ریز پوشیده شده است. هنگامی که امواج صدا وارد گوش می‌شود، مایع داخل حلزون باعث ارتعاش موهای ریز می‌شود و تکانه‌های الکتریکی را به مغز ارسال می‌کند.
کانال‌های نیم دایره‌ای که به نام لابیرنت نیز شناخته می‌شوند، مسئول تعادل هستند. آن‌ها به مغز پیام می‌دهند که سر در کدام جهت حرکت می‌کند.
کم شنوایی در کودکان
کم شنوایی می‌تواند بر توانایی کودک در رشد گفتار، زبان و مهارت‌های اجتماعی تأثیر بگذارد. هر چه کودکان کم شنوا زودتر خدمات پزشکی و کار درمانی را دریافت کنند، احتمال بیشتری وجود دارد که به پتانسیل کامل خود دست یابند. اگر فکر می‌کنید ممکن است کودکی دچار کم شنوایی شود، در اسرع وقت از پزشک کودک بخواهید غربالگری شنوایی را انجام دهد. تعلل در این زمینه اصلاً جایز نیست.
کم شنوایی چیست؟
زمانی که هر بخشی از گوش به روش معمول کار نمی‌کند، می‌تواند کم شنوایی اتفاق بیفتد. این عدم کارایی ممکن است در هر بخش از ساختار گوش مانند گوش خارجی، گوش میانی، گوش داخلی، عصب شنوایی (آکوستیک) و سیستم شنوایی رخ دهد.
اثرات سر و صدا بر شنوایی
مدت‌ها بود که تصور می‌شد کم شنوایی ناشی از سر و صدا برای بزرگسالان مشکل‌ساز است و برای کودکان ایجاد مشکل نمی‌کند. با این حال، تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده نشان می‌دهد که بیش از ۱۲ درصد از کودکان آمریکایی بین ۶ تا ۱۹ سال دچار کم شنوایی ناشی از سر و صدا هستند و این کاهش شنوایی برای حدود پنج درصد آن‌ها دائمی گزارش شده است.
از هر پنج نوجوان یک نفر به طور منظم خود را در معرض سر و صدای با دسیبل بالا (مانند کنسرت‌های راک) قرار می‌دهد و حدود سه چهارم افرادی که به کلوپ‌های شبانه می‌روند، پس از آن دچار وزوز موقت یا زنگ زدن گوش می‌شوند. وزوز گوش یکی از علائم شناخته شده آسیب شنوایی است.
سایر مشکلات شنوایی در کودکان
به غیر از سر و صدا، سایر علل مشکلات شنوایی در کودکان عبارت هستند از: اوتیت میانی (عفونت گوش میانی)، اختلالات ژنتیکی و برخی بیماری‌ها (مانند مننژیت). از هر ده هزار کودک حدود ۱۲ کودک با کم شنوایی متوسط یا بیشتر در هر دو گوش متولد می‌شوند و حداقل ۲۰ نفر دیگر از هر ده هزار کودک تا سن ۱۷ سالگی برای کم شنوایی طولانی مدت نیاز به کمک دارند.
علل مشکلات شنوایی در کودکان عبارت هستند از: اوتیت میانی (عفونت گوش میانی)، اختلالات ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض صدای بلند و برخی بیماری‌ها (مانند مننژیت).
اگر در مورد شنوایی کودک شک دارید، آن‌ها را آزمایش کنید. هرچه زودتر کم شنوایی تشخیص داده شود، برای مهارت سخن‌گویی، یادگیری و رشد کلی کودک بهتر است.
نشانه و علائمی شنوایی در نوزادان و کودکان
علائم و نشانه‌هایی که مشخص می‌کند که کودک می‌تواند بشنود عبارت هستند از:
- نوزاد تازه متولد شده تا ۸ هفتگی – با صداهای ناگهانی محیط پیرامونش، چشمان خود را مبهوت (خیره) یا گشاد می‌کند و ممکن است در اثر سر و صدا از خواب بیدار یا برانگیخته می‌شود.
- ۸ هفتگی تا ۴ ماهگی – نوزاد می‌تواند جهت صدا را تشخیص دهد و به جهت صدا نگاه می‌کند و ممکن است هنگام گوش دادن آرام و متمرکز شود.
- ۶ ماهگی تا ۱۲ ماهگی – کودک می‌تواند سر را به سمت صداها یا صداهای شناخته شده بچرخاند، شروع به ایجاد صدا می‌کند.
- یک سالگی تا ۱۸ ماهگی – نام اسباب بازی‌های مورد علاقه را می‌داند، شروع به تقلید کلمات و صداهای ساده می‌کند.
- ۱۸ ماهگی تا ۲ سالگی – دارای دایره لغات کوچکی از تک کلمات است و می‌تواند جملات ساده مانند «توپ را به مامان بده» را درک کند.
- دو سال و نیم تا سه و نیم سال – دارای گفتار واضح با دایره لغات خوب است.
برای اطلاعات بیشتر مقاله «پنج مرحله مهم رشد و تکامل کودک» را مطالعه فرمایید.
علل کم شنوایی موقت در کودکان
برخی از علل ناشنوایی موقت در کودکان عبارت هستند از:
- تجمع موم در کانال گوش
- وجود یک جسم خارجی مانند یک مهره یا تکه‌ای پنبه مرتبط با گوش پاکن که در مجرای گوش گیر کرده است.
- مخاط اضافی در شیپور استاش، ناشی از سرماخوردگی
- اوتیت مدیا (عفونت گوش میانی)
اگر در مورد شنوایی کودک شک دارید، آن‌ها را آزمایش کنید. همانطور که اشاره کردیم تشخیص زودهنگام می‌تواند بسیاری از عوارض کم شنوایی کودک را به حداقل برساند.
علل کم شنوایی دائمی در کودکان
برخی از شرایط و رویدادهایی که ممکن است باعث کاهش شنوایی دائمی در کودکان شود عبارت هستند از:
- بیماری‌های ارثی که باعث رشد غیرطبیعی گوش داخلی می‌شود
- برخی از اختلالات ژنتیکی مانند استخوان‌سازی ناقص و تریزومی ۱۳ (۳ تا کروموزوم شماره ۱۳ وجود دارد)
- قرار گرفتن نوزاد متولد نشده در معرض بیماری سرخجه (سرخک آلمانی) یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند گوش‌های در حال رشد جنین را تحت تاثیر قرار دهد.
- صداهای بلند، مانند ترقه، کنسرت‌های راک یا استریوهای شخصی
- صدمات، مانند ضربه مغزی یا شکستگی جمجمه
- بیماری‌های خاص مانند مننژیت و اوریون
علائم مشکلات شنوایی در کودکان بزرگتر
برخی از علائم که نشان می‌دهد کودک ممکن است در شنوایی مشکل داشته باشد عبارت هستند از:
- هنگام تماس تلفنی، در اکثر مواقع پاسخ نمی‌دهند.
- در نمرات مدرسه افت می‌کنند (زیرا آن‌ها نمی‌توانند صدا معلم را بشنوند).
- از صدای زنگ‌دار در گوش خود شکایت دارند (وزوز گوش).
- خیلی بلند صحبت می‌کنند.
- تلویزیون را با صدای خیلی بلند تماشا می‌کنند.
- کلمات را اشتباه تلفظ کنید.
- بی‌توجه به نظر می‌رسند و به نظر می‌آید در حال رویاپردازی هستند.
- در برقراری ارتباط با همسلان دچار چالش می‌شوند.
گوش درد
درد گوش و عفونت گوش به خصوص در کودکان خردسال شایع است. گوش ممکن است دردناک باشد، اما معمولاً نشانه‌ای از مشکل جدی نیست.
گوش درد چقدر طول می‌کشد؟
بستگی به این دارد که چه چیزی باعث ایجاد گوش درد شده است. بیشتر گوش درد در کودکان ناشی از عفونت گوش است که معمولاً پس از چند روز بهبود می‌یابد.
تشخیص گوش درد در نوزادان و کودکان خردسال
گوش درد می‌تواند یک یا هر دو گوش کودک را درگیر کند. یک کودک خردسال ممکن است گوش درد داشته باشد اگر:
- گوش‌های خود را بمالد یا خم کند
- به برخی صداها واکنش نشان ندهد
- دمای بدنش ۳۸ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر باشد
- تحریک‌پذیر یا بی‌قرار باشد
- از برنامه زمانی رژیم غذای خود خارج شده باشد
- تعادل خود را هنگام راه رفتن یا انجام کارها از دست داده بدهد
برخی از علائم بیماری‌های شایع در گوش چیست؟
تعدادی از علائم وجود دارند که می‌توانند نشان دهنده مشکل در گوش فرد باشد. این علائم هشدار دهنده عبارت هستند از:
- درد گوش
- عفونت گوش
- گرفتگی گوش
- کم شنوایی
- خارش گوش
- تهوع و استفراغ
- احساس پری در گوش
- خروج ترشحات از گوش
تشخیص مشکلات شنوایی در کودکان
اگر در مورد شنوایی کودک شک دارید، آن‌ها را آزمایش کنید. نوع تست‌های مورد استفاده برای تشخیص کم‌شنوایی به سن کودک بستگی دارد، اما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تست‌های عینی: مانند پاسخ شنوایی ساقه مغز (ABR): در طول این آزمایش، تکنسین الکترودهایی را روی سر کودک قرار می‌دهد. این الکترودها فعالیت مغز را ثبت می‌کنند. هدف این است که ببینید مغز کودک چگونه به صداهایی که از طریق هدفون پخش می‌شود واکنش نشان می‌دهد. ABR اغلب در افرادی انجام می‌شود که نمی‌توانند غربالگری شنوایی معمولی را انجام دهند.
- شنوایی‌سنجی مشاهده رفتاری، تست‌های ساده مانند تکان دادن جغجغه در نزدیکی نوازد و مشاهده پاسخ کودک.
- تست با شنوایی سنج: دستگاهی که صداهایی مانند بوق و سوت تولید می‌کند. این که آیا کودک می‌تواند صداهای خاصی را بشنود یا نه، به تشخیص میزان کم شنوایی او کمک می‌کند.
- تست تن خالص: این تست شنوایی ساده شامل استفاده از هدفون و بالا بردن دست هنگام شنیدن صدای «بیپ» است. تست تن خالص به متخصص می‌گوید آرام‌ترین صدایی را که فرد می‌تواند در فرکانس‌های مختلف بشنود، چقدر است.
- تست گفتار: گاهی اوقات متخصص شنوایی سنجی ممکن است برای تعیین میزان شنیدن و تکرار کلمات به کودک آزمایش گفتار بدهد.
- انتشارات آکوستیک (OAEs). این آزمایش میزان عملکرد حلزون گوش را مشخص می‌کند. هنگامی که صدا به گوش داخلی کودک می‌رسد، موهای ریز داخل حلزون کودک می‌لرزند. این ارتعاش صدای بسیار ملایمی تولید می‌کند که به گوش میانی کودک بازتاب می‌یابد (یک تابش صوتی یا OAE). اگر کم شنوایی قابل توجهی وجود داشته باشد، گوش داخلی کودک به هیچ وجه OAE تولید نمی‌کند.
- با استفاده از Sound Scouts: یک تست برنامه بازی آنلاین اختراع شده استرالیایی برای کودکان است.
مراقبت از گوش‌های کودکان
رعایت چند نکته برای حفظ سلامت هر چه بیشتر گوش‌های کودکان الزامی است:
- هنگام شنا و استحمام، گوش‌های کودک را خشک نگه دارید.
- از سواب‌های پنبه‌ای (گوش پاک کن) برای تمیز کردن مجرای گوش کودک استفاده نکنید.
- هرگز از ته سنجاق یا هر جسم دیگری برای تمیز کردن گوش کودک استفاده نکنید. اول این که ممکن است به پرده صماخ آسیب وارد شود و دوم این که کودک یاد می‌گیرد و ندانسته ابزاری را در گوش خود فرو می‌برد و باعث آسیب به گوش خود می‌شود.
- از بردن کودک به مکان‌هایی که صدای بلند وجود دارد مانند عروسی‌ها یا کارگاه‌های صنعتی بپرهیزید.
- برای کودک از هدفون استفاده نکنید. چرا که ممکن است به عفونت گوش دچار شود و همین که امکان دارد صدای که از هدفون پخش می‌شود برای او بلند باشد.
- چنانچه ناچار به حضور در محیط پر صدا هستید برای خود و کودک از گوش‌گیر استفاده کنید.
- معاینات معمول گوش و شنوا سنجی را در دستور کار قرار دهید.
گوش‌های کودک برای شنوایی و تعادل او ضروری هستند و مراقبت مناسب تضمین می‌کند که گوش‌های کودک به بهترین شکل ممکن کار می‌کنند. اگر علائمی مانند گوش درد، وزوز گوش یا کم شنوایی در کودک ظاهر شد، فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنید. پزشک متخصص می‌توانند با یافتن علت بروز مشکل به کودک شما کمک کند و درمان مناسب را آغاز نماید.
درمان مشکلات شنوایی در کودکان
درمان بستگی به علت و شدت کم شنوایی در کودکان دارد و همچنین مدت زمان تشخیص کم شنوایی یا ناشنوایی دارد، اما به طور کلی درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مصرف آنتی بیوتیک جهت درمان اوتیت مدیا
- برداشتن جسم خارجی یا صمغ جمع شده در گوش
- سمعک برای تقویت صداها
- کاشت حلزون ممکن است در مورد کم شنوایی شدید یا عمیق در نظر گرفته شود
- کمک‌های ارتعاشی، که صدا را به ارتعاشاتی که از طریق پوست احساس می‌شود، تبدیل می‌کند
- گفتار درمانی
- استخدام یک معلم متخصص ناشنوایان برای کمک به کودک برای استفاده حداکثری از شنوایی باقی مانده خود.
چه کسانی در زمینه کم‌شنوایی و ناشنوایی به کودک کمک می‌کنند؟
- دکتر عمومی
- متخصص شنوایی سنجی
- متخصص گوش و حلق و بینی