برآمدگی ناف و درد در ناحیه اطراف آن ممکن است نشان دهنده فتق در کودک باشد. اصطلاح فتق ناف Umbilical Hernia برای توصیف وضعیتی استفاده میشود که در آن بخشی از روده از طریق یک نقطه ضعیف به ماهیچههایی که آن عضو را نگه میدارند، فشار وارد میآورد و آن بخش از بدن از جایگاه اصلی خود خارج میشود. فتق ناف در نوزادان ممکن است به صورت برآمدگی در نزدیکی ناحیه ناف ظاهر شود. فتق ناف ممکن است بدون درمان برطرف شود. با این حال، توصیه میشود برای اطمینان کامل با پزشک اطفال مشورت کنید. این مقاله پینو بیبی را بخوانید تا دریابید چه چیزی ممکن است باعث فتق در نوزادان شوند و با روشهای تشخیص و گزینههای درمانی آن آشنا شوید.
فتق چیست؟
هنگامی که عضوی یک بافت ظریف را پاره میکند و یا وارد شکافی در ماهیچهها میشود، جایی که به آن تعلق ندارد، به آن فتق میگویند. فتق شکمی بیرون آمدن بخش حلقه مانند روده کوچک از دیواره شکم است. به عبارت دیگر، قسمتی از روده کوچک و یا روده بزرگ (کولون) دیواره شکم را میشکافد و به بیرون میلغزد و در نهایت برآمدگی خارجی قابل مشاهدهای را ایجاد میکند. هنگامی که روده در اطراف ناحیه کمر، نزدیک ناف به بیرون میلغزد، به آن فتق نافی گفته میشود. هنگامی که شکاف در اطراف کمر و یا کشاله ران باشد، به آن فتق اینگوینال میگویند.
فتق در نوزادان چقدر شایع است؟
فتق مغبنی در ۳ – ۵ درصد از نوزادان ترم و ۳۰ درصد از نوزادان نارس رخ میدهد. فتق اینگوینال راست، که در آن برآمدگی در سمت راست بدن قرار دارد، بسیار شایعتر از فتق مغبنی چپ است. فتق ناف میتواند در یک نوزاد از هر ۵ نوزاد رخ دهد، اما این وضعیت در نوزادان نارس و مبتلایان به سندرم داون (تریزومی ۲۱) بسیار شایعتر است. هم چنین در کودکان مبتلا به بیماریهای نادرتر مانند بیماری اهلرز – دانلوس، سندرم بک ویدمن، کودکان مبتلا به کمکاری مادرزادی تیروئید (غده تیروئید کم کار یا کرتینیسم) و سایر نقصهای کروموزومی مانند سندرم ادواردز (تریزومی ۱۸)، بیشتر دیده میشود.
چه چیزی باعث فتق در نوزادان میشود؟
علل فتق با توجه به جایی که در بدن رخ میدهد مشخص میشود.
- فتق اینگوینال
فتق دور کمر و ناحیه کشاله ران به عنوان فتق اینگوینال شناخته میشود. این نوع فتق، شکاف روده از دیواره پایین شکم به کانالهای اینگوینال است که یک جفت بخش لوله مانند در دیواره پایین شکم هستند. فتق مغبنی در ۹۰ درصد مواقع در میان نوزادان پسر اتفاق میافتد. در جنین پسر، بیضهها در ماه هفتم بارداری رشد میکنند. پس از آن، هر بیضه به تدریج از طریق کانال مغبنی به کیسه بیضه فرود میآید و در نهایت این کانال باریک میشود و تنها به رگهای خونی و طناب اسپرمی اجازه عبور میدهد.
هنگامی که باریک شدن به درستی اتفاق نمیافتد و یا زمانی که بیضهها به درستی پایین نمیآیند، کانال اینگوینال به محل فتق تبدیل میشود. روده به راحتی وارد کانال اینگوینال میشود و باعث فتق میشود. از آن جایی که رودهها به داخل کیسه بیضه نوزادان پسر میلغزند، به آن فتق بیضه نیز میگویند.
نوزادان دختر دارای یک کانال مغبنی هستند که رباط رحم از آن جا عبور میکند. اگر مجرای اینگوینال به طور گسترده معیوب باشد، روده میتواند به داخل آن بلغزد و باعث فتق در نوزادان دختر شود، اگر چه این وضعیت کمتر شایع است.
- فتق ناف
فتق ناف اکثراً در نوزادان ایجاد میشود. در این حالت، روده از حفره شکمی نزدیک ناحیه ناف خارج میشود. جنین داخل رحم از طریق بند ناف که به جفت و در نهایت بدن مادر متصل میشود، از جفت تغذیه میکند. ماهیچههای شکمی برای تسهیل عبور بند ناف در دوران جنینی شکافی ایجاد میکنند. با این حال، این ماهیچهها قبل از تولد نوزاد بسته میشوند. اگر این عضله بسته نشود، بخشی از روده میتواند از شکاف ماهیچههای شکم خارج شود و باعث فتق شود. فتق ممکن است به صورت مادرزادی اتفاق بیفتد و یا ممکن است چند روز یا چند ماه پس از تولد ظاهر شود. برخی از عوامل، خطر ابتلای نوزاد به فتق را افزایش میدهند. فتق ناف معمولاً در نوزادان کمتر از شش ماه رخ میدهد و حدود ۲۰ درصد از نوزادان ممکن است فتق نافی داشته باشند. فتق ناف حتی در بانوان باردار نیز امکان رخ دادن دارد گر چه نادر است ولی میتواند یکی از عوارض بارداری باشد و اغلب بیخطر است. فتق ناف در بانوان باردار با وجود دیاستاز رکتی (جداشدگی عضلات شکمی) بدتر هم میشود.
عوامل خطر برای فتق نوزاد
احتمال فتق هنگام تولد و یا بعد از تولد در سناریوها یا شرایط زیر به طور قابل توجهی بیشتر است:
- تولد زودهنگام (نوزاد نارس)
- مشکلات رشدی در دستگاه تناسلی (دختران و پسران) و یا دستگاه ادراری
- تشخیص سیستیک فیبروزیس و یا سندرم داون
- بیضههای نزول نکرده در نوزادان پسر (کریپتورکیدیسم)
- سابقه فتق در والدین، خواهر و برادر یا یکی از بستگان نزدیک نوزاد
- متولدین با دررفتگی مادرزادی لگن (دیسپلازی مفصل ران)، وضعیتی که در آن استخوان ران به درستی با مفصل ران روی لگن (استخوان لگن) هماهنگ نمیشود.
- اگر کودک دچار بیماری دیگری شود که منجر به افزایش مزمن فشار داخل شکمی شود، مانند تجمع مایعات (آسیت Ascites).
علائم فتق در نوزادان چیست؟
علائم فتق اینگوینال و نافی مشابه هستند و تفاوت اصلی در محل برآمدگی و بیرون زدگی عضو است. در زیر علائم فتق اینگوینال و ناف در نوزادان آمده است:
- برآمدگی در اطراف ناف، باسن یا کیسه بیضه: ممکن است در مورد فتق ناف متوجه برآمدگی یا بیرون زدگی انگشت مانند در اطراف ناف شوید. خود ناف متورم به نظر میرسد. در مورد فتق اینگوینال، ممکن است متوجه یک برآمدگی در اطراف کمر و نزدیک کشاله ران شوید. برای نوزادان پسر، فتق مغبنی باعث تورم کیسه بیضه میشود، به این معنی که ممکن است تورم در یک یا هر دو بیضه مشاهده شود.
- برآمدگی مزمنی که دوباره ظاهر میشود: گاهی اوقات، فتق تنها زمانی برجسته میشود که کودک در حال خزیدن، گریه کردن یا ایستادن است. در موارد دیگر ممکن است نامرئی باشد زیرا روده به داخل میلغزد اما در جایی که فشار روی عضلات شکم وجود دارد دوباره ظاهر میشود. این نشانه فتق قابل تقلیل است.
- درد موضعی: در اطراف برآمدگی فتق ناف، سوزش و قرمزی مشاهده میشود.
- حساس بودن: لمس برآمدگی یا ناحیه اطراف باعث جیغ و یا گریه کودک میشود که نشان دهنده درد است.
- بدخلقی و مشکل در تغذیه نوزادان و درد و ناراحتی که با استراحت بهبود مییابد.
- درد معده، استفراغ و تهوع: همراه با برآمدگی، ممکن است نوزاد به دلیل فشرده شدن حلقه روده، ناراحتی شکمی، استفراغ و حالت تهوع نیز داشته باشد.
- شیرخوردن به سختی صورت میگیرد و کودک بعد از غذا خوردن، احساس ناراحتی و درد دارد.
اگر مشکوک هستید که کودک فتق دارد، او را برای معاینه نزد پزشک ببرید.
پزشک از روشهای زیر برای تشخیص فتق در نوزادان استفاده میکند:
- معاینه بصری و فیزیکی: چشم آموزش دیده پزشک میتواند فتق را از روی شکل برآمدگی آن تشخیص دهد. پزشک با فشار دادن روده به در جای خود، توده را از نظر فیزیکی معاینه میکند. این معاینه به پزشک کمک میکند تا شدت فتق را تعیین کند.
- اشعه ایکس: اشعه ایکس میتواند به نقطهای که روده به بیرون میلغزد و این که تا چه اندازه گسترش مییابد اشاره کند.
- سونوگرافی: اسکن اولتراسوند درهم پیچیدگی رودهها را تشخیص میدهد، که یک عارضه فتق است که باعث میشود رودهها به صورت گره بهم بپیچند.
پزشک پس از ارزیابی شدت فتق، راهکار درمانی را پیشنهاد میکند.
آیا فتق به طور طبیعی بهبود مییابد؟
خوشبختانه بله، برخی از موارد فتق ناف خود به خود بهبود مییابند. فتق اینگوینال همیشه نیاز به مداخله جراحی ندارد. اندازه روزنه و شکاف در عضله شکم میتواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد که آیا فتق به طور طبیعی بهبود مییابد یا خیر. به طور کلی، حدود ۹۰ درصد از تمام فتقهای ناف تا سن سه سالگی یا حداکثر تا سن ۱۱ سالگی بهبود مییابند. برخی از موارد فتق ناف تنها زمانی بهبود مییابد که کودک بیش از ده سال سن داشته باشد. اگر فتق پس از بلوغ هم چنان وجود داشته باشد، مداخله جراحی برای درمان این بیماری ضروری است.
فتق در نوزادان چگونه درمان میشود؟
جراحی تنها راه درمان فتق اینگوینال و ناف است. حتی اگر فتق قابل تقلیل باشد، ممکن است دوباره عود کند اما هرگز به خودی خود ناپدید نخواهد شد. پزشک تعداد مناسبی از جلسات شیردهی و یا تغذیه با شیر خشک را که باید یک روز قبل از عمل داشته باشید را مورد بررسی قرار داده و تجویز خواهد کرد. در مورد روش جراحی بدانید لازم است مووارد زیر را مد نظر داشته باشید:
- درمان فتق مغبنی
جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام میشود. یک برش کوچک در قسمت پایین شکم در اطراف توده فتق ایجاد میشود. در برخی مراکز درمانی میتوان به جای بیهوشی عمومی از بلوک موضعی و یا منطقهای اینگوینال استفاده کرد. روده به صورت دستی به موقعیت طبیعی خود برمیگردد و سوراخ دیواره شکم با بخیههای جاذب بسته میشود. برش بیرونی بخیه میشود و عمل جراحی کامل میشود. کل این روش ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول میکشد. در صورت وجود ناهنجاری در کانال اینگوینال، پزشک ممکن است اقدامات جراحی دیگری را برای اصلاح اندازه کانال انجام دهد. اگر نوزاد نارس مبتلا به فتق ناف باش، ممکن است چند ماه صبر کنند تا نوزاد به وضعیت سالمتری برسد. جراح ممکن است گاهی از یک تکه مواد مشبک برای تقویت ناحیهای که عضلات ترمیم میشوند استفاده کند.
- درمان فتق ناف
فتق ناف در نوزادان را میتوان با جراحی درمان کرد. روش جراحی کاملاً شبیه فتق اینگوینال است. به نوزاد بیهوشی عمومی داده میشود، این کار را نمیتوان فقط با یک بلوک بیحسی منطقهای انجام داد. یک برش در اطراف ناف ایجاد میشود و روده به محل مناسب خود رانده میشود. برای جلوگیری از بروز فتق دیگر، دیواره و عضلات شکم به عقب بخیه میشوند. در بیشتر موارد، چند ساعت پس از عمل میتوانید نوزاد را به خانه ببرید. جراحی به ندرت خطرناک است و مزایای روش جراحی بیشتر از باقی ماندن فتق به همان شکلی است که هست. با این حال، توجه داشته باشید که مراقبتهای پس از جراحی نقش مهمی در کمک به بهبودی نوزاد دارد. ممکن است بتوانید فتق را به عقب برانید اما از گذاشتن سکه، نوار یا تسمه روی آن خودداری کنید. به جای رفع آن، انجام این کار ممکن است باعث عفونت شود.
مراقبت از نوزاد بعد از عمل فتق
در این جا نحوه مراقبت از نوزاد پس از عمل فتق آمده است. ممکن است کودک شما بعد از جراحی کمی درد یا ناراحتی خفیف داشته باشد. درد باید در عرض یک تا دو هفته کاهش یابد. پزشک کودک ممکن است داروهای ضد درد تجویز کند.
- برش بخیه را خشک و تمیز نگه دارید: اجازه ندهید برش بخیه شده با آب تماس پیدا کند. نوزاد را فقط زمانی حمام کنید که پزشک به شما اجازه دهد که معمولاً ۲۴ ساعت پس از جراحی است. بهتر است حداقل دو روز بعد از جراحی یا تا زمانی که پزشک توصیه کرده است حمام اسفنجی انجام شود.
- برش را لمس نکنید: ممکن است به طور تصادفی میکروبها را با لمس برش به آن منتقل کنید و باعث عفونت شوید.
- تکههای کوچک نواری که برشهای بدن کودک را میپوشاند باید به تدریج و خود به خود از بین برود. این نوارها (بخیهها) را خودتان نکشید. اگر نوارها به خودی خود از بین نرفتند، پزشک اطفال در ویزیت بعدی کودک آنها را برمیدارد.
- محدود کردن فعالیت بدنی: حداقل یک روز پس از جراحی، حرکات کودک را محدود کنید. این اقدام میتواند به بهبود سریعتر برش و محل فتق کمک کند. در مورد این که چه زمانی کودک شما میتواند به فعالیتهای بدنی معمول بازگردد، با پزشک خود مشورت کنید.
- برای پیگیری و درمان موفقیتآمیز به پزشک مراجعه کنید: مطمئن شوید که در تمام جلسات پیگیری با پزشک شرکت میکنید، حتی اگر برش به نظر خشک و بهبود یافته باشد.
به ندرت هر گونه عارضهای در عمل فتق وجود دارد، اما دانستن چگونگی تشخیص مشکل پس از عمل بسیار مهم است.
عوارض احتمالی بعد از عمل فتق ناف
- کولیک و گیجی به دلیل بیهوشی، این اثرات چند روز پس از جراحی کاهش مییابد.
- التهاب و قرمزی اطراف برش، این نشان دهنده عفونت است و در برخی موارد ممکن است متوجه چرک نیز شوید.
- از محل برش خون، چرک یا مایع شفاف ترشح میشود.
- تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست بعد از جراحی
- تب با دمای بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد
- نوزاد ممکن است قادر به ادرار کردن نباشد.
- خیس کردن پوشک کمتر از حد معمول است.
- تورم بیش از حد، قرمزی و یا خونریزی اطراف محل برش
- افزایش درد
در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا، کودک خود را سریعاً نزد پزشک ببرید. در حالی که ممکن است عوارضی وجود داشته باشد، جراحی هم چنان کودک شما را از چندین عارضه تهدید کننده زندگی محافظت میکند.
عوارض فتق نوزاد درمان نشده چیست؟
فتق میتواند عوارض طولانی مدت ایجاد کند. اگر فتق نوزاد را بدون درمان رها کنید چه اتفاقی میافتد:
- یبوست مزمن: کودک ممکن است از یبوست دائمی رنج ببرد که قابل درمان نیست. عبور نامناسب غذا از روده بر عملکرد دستگاه گوارش تأثیر میگذارد.
- فتق حبس شده: حبس زمانی رخ میدهد که محتویات فتق گیر کند. حبس فتق میتواند زمانی اتفاق بیفتد که روده به طور قابل توجهی از جای خود خارج شده باشد. این عمل جراحی و پس از آن روند بهبودی را پیچیده میکند. همچنین به این معنی است که نوزاد ممکن است عوارض دیگری مانند کم اشتهایی و درد مداوم در شکم یا کشاله ران داشته باشد. هنگامی که این اتفاق میافتد، پزشک اطفال نمیتواند فتق را به شکم کودک برگرداند.
- فتق خفه شده: هنگامی که قسمتی از روده پیچ خورده و به گره تبدیل میشود، آن فتق را فتق خفه شده مینامند. هنگامی که فتق گیر میکند، ممکن است خفه شدن رخ دهد. در چنین حالتی روده کاملاً مسدود میشود و عبور غذا غیرممکن میشود. رگهای خونی فشرده میشوند و روده فتق شده جریان خون دریافت نمیکند. بافت به آرامیشروع به مردن میکند و باعث ایجاد مشکلات دیگری از جمله تب بالا، درد شدید، تورم قابل توجه و قرمزی اطراف فتق میشود. این یک وضعیت بسیار جدی و دردناک است که یک اورژانس پزشکی است.
- عفونت: از آن جایی که روده از محل معمول خود خارج شده است، میتواند در معرض عوامل بیماریزا و سایر میکروبهایی قرار گیرد که باعث عفونت میشوند. عفونت هم چنین زمانی رخ میدهد که غذا برای مدت طولانیتری در روده بماند و باکتریها را جذب کند.
- آسیب به اندامهای تناسلی: فتق مغبنی در مردان میتواند بر رگهای خونی که به بیضهها منتهی میشوند فشار وارد کند. در نتیجه، بیضهها خون کمتری دریافت میکنند که میتواند باعث آسیب بافتی شود. خفگی در فتق اینگوینال میتواند باعث آسیب دائمی به بیضه شود و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.
هنگامی که شما جراحی را به موقع انجام دهید، کودک شما از این عوارض محافظت میشود.
آیا میتوانید از فتق در نوزادان جلوگیری کنید؟
هیچ راهی برای پیشگیری از فتق وجود ندارد. هم چنین هیچ کاری نمیتوانید قبل یا بعد از زایمان انجام دهید. یک متخصص اطفال میتواند فتق را در طی معاینات معمول تشخیص دهد. برای درمان به موقع، والدین باید نسبت به علائمی که نشان دهنده فتق است، توجه بیشتری داشته باشند.
سوالات متداول در مورد فتق نوزادان
انواع فتق در نوزادان چیست؟
فتقها انواع مختلفی دارند و به سطوح مختلفی از مراقبتهای پزشکی نیاز دارند. دو فتق رایج در کودکان عبارت هستند از: اینگوینال (واقع در کشاله ران) و نافی (در اطراف ناف). نوع دیگری به نام فتق اپی گاستریک زمانی رخ میدهد که بخشی از روده از طریق عضلات بین قفسه سینه و ناف برآمده میشود.
تفاوت بین فتق اینگوینال و فتق نافی چیست؟
فتق ناف فتقی است که در نزدیکی ناف کودک اتفاق میافتد. بافت چربی و یا بخشی از روده آنها از سوراخی در دیواره شکم آنها عبور میکند. فتق ناف گاهی اوقات خود به خود از بین میرود. فتق مغبنی در نزدیکی کشاله ران کودک رخ میدهد و معمولاً نیاز به جراحی دارد.
تفاوت بین فتق اینگوینال و هیدروسل چیست؟
هیدروسل کیسههایی پر از مایع در کشاله ران و یا کیسه بیضه کودک هستند. هیدروسل شبیه فتق اینگوینال است، اما هیچ بافتی در کیسه هیدروسل وجود ندارد. حدود ۱۰ درصد از تمام نوزادان پسر هنگام تولد دچار هیدروسل میشوند. اگر کودک هیدروسل داشته باشد، فوراً به جراحی نیاز نخواهد داشت مگر این که هیدروسل دردناک باشد. دختر بچهها هیدروسل نمیگیرند، اما ممکن است به فتق مبتلا شوند.
آیا فتق در نوزادان ارثی است؟
کسانی که سابقه خانوادگی فتق دارند، به دلیل دخالت ژنتیک، احتمال بیشتری دارد که آن را تجربه کنند.
آیا فتق در نوزادان خطرناک است؟
اگر چه فتقها معمولاً مشکل ساز نیستند، اما به طور بالقوه میتوانند منجر به مشکلات شدید سلامتی شوند. بنابراین، والدین در صورت مشاهده علائم فتق باید با پزشک اطفال مشورت کنند.
بهبودی از فتق در نوزادان چقدر طول میکشد؟
زمان بهبودی کودک پس از جراحی متفاوت است و به شرایط فردی بستگی دارد. بیشتر کودکان میتوانند در عرض یک تا دو هفته فعالیتهای عادی و غیر شدید را از سر بگیرند. با این حال، توجه به این نکته ضروری است که جراح شما ممکن است دستورالعملهای متفاوت یا خاصتری ارائه دهد. در طول دوره اولیه نقاهت، کودک ملزم خواهد بود تا دو تا سه روز از حمام کردن خودداری کند.
بهترین رژیم غذایی برای نوزادان مبتلا به فتق چیست؟
غذای ایده آل برای نوزادان مبتلا به فتق این است که والدین مطمئن شوند که کودک آب زیادی مینوشند و میوهها، سبزیجات و غذاهای غنی از فیبر میخورند. چنین رژیم غذایی میتواند از یبوست جلوگیری کند. فتق در نوزادان میتواند نافی و یا مغبنی باشد. فتق مغبنی در نوزادان نارس بیشتر از نوزادان ترم است و نیاز به مداخله پزشکی دارد. فتق ناف در نوزادان نیز شایع است و بیشتر موارد بدون هیچ مداخله پزشکی برطرف میشود. اگر متوجه هر گونه بیرون زدگی غیرطبیعی همراه با درد، قرمزی، افزایش انحراف یا گریه در کودک خود شدید، باید او را توسط یک متخصص مراقبتهای بهداشتی معاینه کنید. اگر فتق درمان نشود، میتواند منجر به یبوست مزمن، خفه شدن و غیره شود. اگر چه نمیتوان از فتق پیشگیری کرد، مداخله زودهنگام میتواند پیش آگهی را بهبود بخشد. فتق ناف در برخی از نوزادان ممکن است طی چند سال بدون درمان و عوارض برطرف شود. با این حال، برخی از نوزادان ممکن است برای جلوگیری از عوارض، نیاز به جراحی اضطراری یا تاخیری داشته باشند.
سخن آخر
فتق ناف زمانی است که قسمت حلقه مانند روده از دیواره شکم در نزدیکی ناحیه کمر یا ناف بیرون زده است. نوزادان نارس، نوزادان مبتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید و شرایط ژنتیکی بیشتر در معرض ابتلا به فتق ناف هستند. علامت اصلی فتق برآمدگی در اطراف ناف، لگن یا کیسه بیضه است که میتواند ملتهب و قرمز شود. نوزادانی که مشکلات رشدی، سابقه خانوادگی، دیسپلازی هیپ و تولد زودرس دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به فتق هستند. فتقها معمولاً خود به خود بهبود مییابند، اما موارد پیچیده نیاز به جراحی جزئی دارند. فتقهای درمان نشده میتوانند عوارض سلامتی ایجاد کنند.