علائم بسیاری از جمله افزایش و کاهش وزن می‌توانند نشانه اختلالات هورمونی باشند. بسیاری از مشکلات و بیماری‌هایی که باعث اختلالات هورمونی می‌شوند، قابل درمان هستند.
اختلالات هورمونی چیست؟
هورمون‌ها پیام رسان‌های شیمیایی بدن شما هستند.
این مواد شیمیایی قدرتمند که در غدد درون ریز تولید می‌شوند، در جریان خون شما حرکت می‌کنند و به بافت‌ها و اندام‌ها می‌گویند که چه کاری انجام دهند. هورمون‌ها به کنترل بسیاری از فرآیندهای اصلی بدن شما از جمله متابولیسم و تولید مثل کمک می‌کنند.
هنگامی که شما دچار اختلالات هورمونی می‌شوید، بدین معنی است که هورمون خاصی را بیش از حد یا خیلی کم در بدن خود دارید. حتی تغییرات کوچک می‌توانند اثرات جدی در کل بدن شما داشته باشند. سطح برخی از هورمون‌ها در طول زندگی شما در نوسان هستند و ممکن است فقط نتیجه طبیعی پیر شدن باشند. اما تغییرات دیگر زمانی رخ می‌دهند که سطح غدد درون ریز شما اشتباه تغییر می‌کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد اختلالات هورمونی و این که چگونه ممکن است بر سلامت شما تاثیر بگذارد، ادامه مقاله را بخوانید.
علائم و نشانه‌های اختلالات هورمونی
هورمون‌های شما از نقش مهمی در سلامت کلی شما برخوردار هستند. در نتیجه، علائم و نشانه‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند نشانه اختلالات هورمونی باشد. علائم یا نشانه‌های شما بستگی به این دارد که کدام هورمون یا غدد به درستی کار نمی‌کنند.
اختلالات هورمونی رایج که بر افراد هر دو جنسیت تاثیر می‌گذارند، می‌توانند هر یک از علائم زیر را در شما ایجاد کنند:
- افزایش وزن
- قوز چربی بین کتف‌ها
- کاهش وزن غیر قابل توضیح و گاهی ناگهانی
- خستگی
- ضعف عضلانی
- درد عضلانی، حساسیت و سفتی
- درد، سفتی یا ورم مفاصل شما
- افزایش یا کاهش ضربان قلب
- تعریق
- حساسیت به سرما یا گرما
- یبوست یا دستشویی رفتن مکرر
- تکرر ادرار
- افزایش احساس تشنگی
- افزایش احساس گرسنگی
- کاهش میل جنسی
- افسردگی
- عصبی بودن، اضطراب یا تحریک پذیری
- تاری دید
- ناباروری
- موهای نازک و شکننده
- پوست خشک
- صورت پف کرده
- استرچ مارک (Stretch mark) به رنگ بنفش یا صورتی
به خاطر داشته باشید که این علائم خاص عدم تعادل هورمونی نیستند و داشتن یک یا چند مورد از آنها لزوماً به معنای اختلالات هورمونی نیست.
برخی از این علائم ممکن است نشان دهنده سایر بیماری‌های مزمن نیز باشند. بنابراین اگر حس می‌کنید که با تغییرات قابل توجهی در بدن یا سطح انرژی خود روبرو هستید، بهتر است با پزشک خود صحبت کنید.
علائم یا نشانه‌های اختلال هورمونی در افرادی که از بدو تولد زن بوده‌اند
در افراد دارای تخمدان، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) شایع ترین نشانه اختلالات هورمونی است.
چرخه هورمونی شما نیز به طور طبیعی در طی این مراحل تغییر می‌کند:
- بلوغ
- بارداری
- شیر دادن
- یائسگی
علائم اختلالات هورمونی مخصوص زنان شامل موارد زیر می‌باشند:
- پریودهای سنگین یا نامنظم از جمله از دست رفتن پریود، توقف قاعدگی یا پریودهای مکرر
- مرد مویی یا هیرسوتیسم که به رویش غیر طبیعی و بسیار سریع موهای زائد روی صورت، چانه یا سایر قسمت‌های بدن زنان گفته می‌شود.
- وجود آکنه روی صورت، قفسه سینه یا قسمت بالایی پشت
- ریزش مو
- هایپر پیگمنتیشن، به ویژه در امتداد چین‌های گردن، در کشاله ران و زیر سینه‌ها
- زائده پوستی
- خشکی واژن
- آتروفی واژن (خشک شدن، نازک شدن و التهاب دیواره‌های واژن)
- درد هنگام رابطه جنسی
- عرق شبانه
- سردرد
توجه به این نکته مهم است که بسیاری از این مسائل از جمله هیرسوتیسم می‌تواند بر افراد دیگر جنس‌ها نیز تأثیر بگذارد.
علائم یا نشانه‌ها در افرادی که از بدو تولد مرد بوده‌اند
تستوسترون نقش مهمی در رشد دارد. اگر تستوسترون کافی تولید نکنید، ممکن است علائم مختلفی در بدن شما ایجاد شود. علائم اختلالات هورمونی در مردان شامل موارد زیر می‌باشد:
- ژنیکوماستی یا رشد بافت پستان
- حساسیت سینه
- اختلال نعوظ
- کاهش رشد ریش و موهای بدن
- از دست دادن توده عضلانی
- از دست دادن توده استخوانی که به عنوان پوکی استخوان شناخته می‌شود
- مشکل در تمرکز
- گرگرفتگی
توجه به این نکته مهم است که زنان نیز ممکن است عدم تعادل تستوسترون را تجربه کنند.
علائم یا نشانه‌های اختلال هورمونی در کودکان
کودکان در دوران بلوغ شروع به تولید هورمون‌های جنسی می‌کنند. بسیاری از کودکان مبتلا به بلوغ دیررس، بلوغ معمولی را تجربه خواهند کرد؛ اما برخی از آنها مبتلا به اختلالی به نام هیپوگنادیسم هستند. افراد مبتلا به هیپوگنادیسم ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- عدم رشد توده عضلانی
- کلفت نشدن صدا
- رشد موهای بدن به طور پراکنده
- اختلال در رشد آلت تناسلی و بیضه
- رشد بیش از حد بازوها و پاها نسبت به تنه
- ژنیکوماستی
- عدم شروع قاعدگی
- عدم رشد بافت پستانی
- عدم افزایش نرخ رشد
دلایل اختلالات هورمونی
اختلالات هورمونی دلایل احتمالی زیادی دارند. بسته به این که کدام هورمون یا غدد تحت تاثیر قرار می‌گیرند، اختلالات هورمونی می‌توانند متفاوت باشند. علل شایع اختلالات هورمونی شامل موارد زیر می‌باشند:
- هورمون درمانی
- داروها
- درمان‌های سرطان مانند شیمی درمانی
- تومورها، چه سرطانی و چه خوش خیم
- تومورهای هیپوفیز
- اختلال اشتها
- فشار
- جراحت یا تروما
با این که اختلالات هورمونی در ابتدا ممکن است باعث برخی از مشکلات زیر شود، داشتن این شرایط نیز می‌تواند منجر به اختلالات هورمونی بیشتر گردد:
- دیابت نوع ۱ و نوع ۲
- دیابت بی مزه
- کم کاری تیروئید
- پرکاری تیروئید
- ندول تیروئید پرکار
- التهاب غده تیروئید
- هیپوگنادیسم (کاهش فعالیت غدد جنسی)
- سندرم کوشینگ یا سطح بالای کورتیزول
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال که باعث کاهش سطح کورتیزول و آلدوسترون می‌شود
- بیماری آدیسون
دلایل اختلال هورمونی برای زنان
بسیاری از علل اختلالات هورمونی در زنان به هورمون‌های تولید مثل آنها مربوط می‌شود. دلایل رایج اختلال هورمونی در زنان عبارتند از:
- یائسگی
- نارسایی اولیه تخمدان که به عنوان یائسگی زودرس نیز شناخته می‌شود
- بارداری
- شیر دادن
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- داروهای هورمونی مانند قرص‌های ضد بارداری
نحوه تشخیص اختلالات هورمونی
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص اختلالات هورمونی وجود ندارد. نیاز است با گرفتن یک قرار ملاقات با پزشک خود برای معاینه فیزیکی شروع کنید.
برای توصیف علائم خود و زمانی که در آن علائم رخ داده‌اند، آماده باشید. فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید، بیاورید. پزشک ممکن است از شما سوالاتی شبیه به سوالات زیر را بپرسد:
- هر چند وقت یک بار علائم را تجربه می‌کنید؟
- آیا چیزی به تسکین علائم شما کمک می‌کند؟
- آیا اخیرا وزن کم کرده یا اضافه کرده‌اید؟
- آیا بیش از حد معمول استرس دارید؟
- آخرین قاعدگی شما کی بود؟
- آیا قصد باردار شدن دارید؟
- آیا در نعوظ یا حفظ نعوظ مشکل دارید؟
- آیا در حین رابطه جنسی خشکی یا درد واژن دارید؟
بسته به علائم شما، پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش تشخیصی را به شما پیشنهاد کند. همچنین می‌توانید از پزشک خود درخواست کنید که آزمایشات زیر را انجام دهد:
آزمایش خون
پزشک، نمونه‌ای از خون شما را جهت آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. بیشتر هورمون‌ها را می‌توان در نمونه خون تشخیص داد.
پزشک ممکن است برای بررسی تیروئید و سطح استروژن، تستوسترون و کورتیزول شما، آزمایش خون درخواست کند.
معاینه لگن
اگر رحم دارید، پزشک ممکن است آزمایش پاپ اسمیر را انجام دهد تا هرگونه توده، کیست یا تومور غیر طبیعی را احساس کند.
اگر بیضه دارید، پزشک ممکن است کیسه بیضه شما را برای اطمینان از عدم وجود هر گونه توده یا ناهنجاری بررسی کند.
سونوگرافی
دستگاه اولتراسوند از امواج صوتی برای مشاهده داخل بدن شما استفاده می‌کند. پزشک ممکن است برای دریافت تصاویری از رحم، تخمدان‌ها، بیضه‌ها، تیروئید یا غده هیپوفیز شما درخواست سونوگرافی کند.
سایر آزمایشات
گاهی اوقات، آزمایش‌های پیشرفته تری مورد نیاز است. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بیوپسی
- ام آر آی
- اشعه ایکس
- اسکن تیروئید
- آزمایش شمارش تعداد اسپرم
درمان اختلالات هورمونی
درمان اختلالات هورمونی به عامل ایجاد آن بستگی دارد. برخی از گزینه‌های درمان رایج در ادامه توضیح داده شده است:
استروژن درمانی
اگر گرگرفتگی یا سایر علائم ناراحت کننده یائسگی را تجربه می‌کنید، پزشک ممکن است دوز پایینی از استروژن را به شما تجویز کند.
حتماً در مورد خطرات و مزایای هورمون درمانی (HRT) جهت تسکین علائم یائسگی با پزشک خود صحبت کنید.
وارد شدن استروژن در واژن
اگر در حین رابطه جنسی خشکی واژن یا درد دارید، ممکن است بهتر باشد از کرم، قرص یا حلقه استروژن استفاده کنید.
این درمان موضعی به از بین بردن بسیاری از خطرات مرتبط با استروژن سیستمیک یا استروژنی که در سراسر جریان خون به اندام مناسب می‌رود، کمک می‌کند.
کنترل بارداری هورمونی
کنترل بارداری هورمونی می‌تواند به تنظیم سیکل قاعدگی شما کمک کند. انواع روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی شامل موارد زیر می‌باشند:
- قرص ضد بارداری
- چسب ضد بارداری
- آمپول ضد بارداری
- حلقه واژینال برای پیشگیری از بارداری
- دستگاه پیشگیری داخل رحمی (IUD)
برخی از انواع روش‌های کنترل بارداری هورمونی ممکن است به بهبود آکنه و کاهش موهای زائد صورت و بدن نیز کمک کنند.
داروهای آنتی آندروژن
آندروژن‌ها هورمون‌های جنسی مردانه هستند که در افرادی با هر جنسیتی وجود دارند. سطح بالای آندروژن را می‌توان با داروهایی که اثرات آندروژن‌ها را خنثی می‌کنند، درمان کرد. این اثرات عبارتند از:
- ریزش مو
- رشد موهای صورت
- آکنه
یکی از آندروژن‌های مرتبط با رشد و ریزش مو، تستوسترون است. یک پژوهش علمی در سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که وقتی تستوسترون کافی تولید نمی‌شود، علائمی مانند ریزش مو و عدم رشد شایع هستند.
تستوسترون درمانی
مکمل‌های تستوسترون می‌توانند علائم کمبود تستوسترون را کاهش دهند. این مکمل در نوجوانانی که بلوغ دیررس دارند، شروع بلوغ را تحریک می‌کند. تستوسترون درمانی در اشکال مختلف از جمله تزریق، پچ پوستی و ژل نیز موجود است.
هورمون درمانی تیروئید
اگر کم کاری تیروئید دارید، هورمون مصنوعی لووتیروکسین (لووکسین، سینتروید، یونیتروید) تیروئید می‌تواند سطح هورمون را به حالت تعادل بازگرداند.
متفورمین
متفورمین یک داروی دیابت نوع ۲ است که ممکن است به علائم برخی از افراد مبتلا به علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک کمک کند. این دارو برای درمان تخمدان پلی کیستیک تایید نشده است؛ اما ممکن است به کاهش سطح آندروژن و تحریک تخمک گذاری کمک کند.
فلیبانسرین (Addyi) و برملانوتید (Vyleesi)
فلیبانسرین و برملانوتاید تنها داروهایی هستند که مورد تایید سازمان غذا و دارو برای درمان میل جنسی کم در افراد قبل از یائسگی هستند. فلیبانسرین یک قرص است و برملانوتاید یک داروی تزریقی بدون نسخه است.
این داروها ممکن است با برخی عوارض جانبی جدی مانند حالت تهوع شدید و تغییرات فشار خون همراه باشند. با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید آیا یکی از آنها می‌تواند برای درمان اختلالات هورمونی شما مناسب باشد یا خیر.
افلورنیتین (وانیکا)
این کرم تجویزی به طور خاص برای موهای زائد صورت طراحی شده است. استفاده موضعی روی پوست، به کند کردن رشد موهای جدید کمک می‌کند؛ اما شما را از شر موهای موجود خلاص نمی‌شود.
داروهای طبیعی و مکمل‌ها
بسیاری از مکمل‌های غذایی موجود در بازار ادعا می‌کنند قادر به درمان یائسگی و اختلالات هورمونی هستند. با این حال، تعداد کمی از آنها توسط شواهد علمی پشتیبانی می‌شوند.
بسیاری از این مکمل‌ها حاوی هورمون‌های گیاهی هستند. با این حال، هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد آنها بهتر از هورمون درمانی معمولی عمل می‌کنند.
برخی افراد باور دارند که یوگا به کاهش علائم اختلالات هورمونی کمک می‌کند. یوگا برای قدرت، انعطاف و تعادل شما عالی است. همچنین ممکن است به کاهش وزن کمک کند که باعث تنظیم هورمون‌های شما می‌شود.
همچنین می‌توانید تغییرات زیر را در سبک زندگی خود ایجاد کنید:
- کاهش وزن: اگر پزشک شما آن را توصیه کرده باشد، کاهش وزن بدن می‌تواند به تنظیم سیکل‌های قاعدگی و افزایش شانس باردار شدن کمک کند. کاهش وزن همچنین ممکن است به بهبود عملکرد نعوظ کمک کند.
- سالم غذا خوردن: یک رژیم غذایی متعادل بخش مهمی از سلامت کلی را تشکیل می‌دهد.
- کاهش درد و ناراحتی در واژن: از روغن‌ها یا محصولات مرطوب کننده فاقد پارابن، گلیسیرین و نفت استفاده کنید.
- در صورت امکان از استفاده از محرک‌های گرگرفتگی خودداری کنید: سعی کنید چیزهایی را که معمولاً باعث گرگرفتگی شما می شوند، شناسایی کنید؛ مانند دمای گرم، غذاهای تند یا نوشیدنی‌های داغ.
- موهای زائد را از بین ببرید: اگر موهای زائد در صورت یا بدن خود دارید، می‌توانید از کرم موبر، لیزر موهای زائد یا الکترولیز استفاده کنید.
ارتباط اختلالات هورمونی و آکنه
علت اصلی آکنه، تولید بیش از حد چربی است که منجر به مسدود شدن منافذ پوست می‌شود. آکنه در بخش‌هایی که غدد چربی زیادی دارند، از جمله نواحی زیر به وجود می‌آید:
- صورت
- قفسه سینه
- قسمت بالایی پشت
- کتف‌ها
آکنه اغلب با تغییرات هورمونی دوران بلوغ همراه است. اما پس از سن بلوغ نیز یک رابطه همیشگی بین آکنه و هورمون‌ها وجود دارد.
ارتباط آکنه و قاعدگی
سیکل قاعدگی یکی از رایج ترین محرک‌های آکنه است. برای بسیاری از افراد، آکنه یک هفته قبل از شروع قاعدگی ایجاد می‌شود و سپس برطرف می‌شود.
متخصصان پوست برای افرادی که آکنه همراه با علائم دیگر مانند پریود نامنظم و موهای زائد صورت یا بدن دارند، آزمایش هورمونی را توصیه می‌کنند.
ارتباط آکنه و آندروژن
آندروژن‌ها با تحریک بیش از حد غدد چربی به ایجاد آکنه کمک می‌کنند.
کودکان فارغ از جنسیت در دوران بلوغ دارای سطح بالایی از آندروژن هستند. به همین دلیل است که آکنه در آن زمان بسیار رایج است. سطح آندروژن معمولاً در اوایل دهه ۲۰ زندگی فرد کاهش می‌یابد.
ارتباط اختلالات هورمونی و افزایش وزن
هورمون‌ها نقش مهمی در متابولیسم و توانایی بدن شما برای استفاده از انرژی دارند. اختلالات هورمونی مانند سندرم کوشینگ می‌تواند باعث اضافه وزن یا چاقی شود.
افراد مبتلا به سندرم کوشینگ سطح بالایی از کورتیزول در خون خود دارند. این موضوع باعث افزایش اشتها و ذخیره چربی می‌شود.
کم کاری تیروئید نیز در صورت شدید بودن می‌تواند منجر به افزایش وزن شود.
اختلالات هورمونی خفیف ممکن است در دوران یائسگی اتفاق بیفتند. در طول این دوران، بسیاری از افراد وزن اضافه می‌کنند؛ زیرا متابولیسم آنها کاهش می‌یابد. ممکن است در زمان یائسگی متوجه شوید که با این که مثل همیشه غذا می‌خورید و ورزش می‌کنید، همچنان وزن اضافه می‌کنید.
تنها راه درمان افزایش وزن ناشی از اختلال هورمونی، درمان بیماری زمینه‌ای است که اختلال هورمونی را ایجاد کرده است.
ارتباط اختلالات هورمونی و بارداری
در طول بارداری معمولی، بدن شما دچار تغییرات بسیار زیاد هورمونی می‌شود. این تغییر هورمون‌ها با اختلالات هورمونی متفاوت است.
ارتباط بارداری و سندرم تخمدان پلی کیستیک
اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یکی از دلایل اصلی ناباروری محسوب می‌شود. در سندرم تخمدان پلی کیستیک، اختلالات هورمونی در تخمک گذاری اختلال ایجاد می‌کنند و اگر تخمک گذاری نداشته باشید، نمی‌توانید باردار شوید.
در صورت ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، بارداری همچنان امکان پذیر است. اگر پزشک شما آن را توصیه کرده باشد، کاهش وزن می‌تواند تفاوت زیادی در باروری شما ایجاد کند. داروهای تجویزی نیز در دسترس هستند که می‌توانند تخمک گذاری را تحریک کرده و شانس باردار شدن شما را افزایش دهند.
لقاح آزمایشگاهی (IVF) نیز یک گزینه در صورت عدم تاثیر دارو می‌باشد. همینطور به عنوان آخرین راه، جراحی می‌تواند به طور موقت تخمک گذاری را باز گرداند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند در دوران بارداری هم برای شما و هم برای جنین شما مشکلاتی ایجاد کند:
- سقط جنین
- دیابت بارداری
- پره اکلامپسی
- زایمان سزارین
- وزن بالا هنگام تولد
- پذیرش و زمان صرف شده در بخش مراقبت های ویژه نوزادان
باردار شدن با سندرم تخمدان پلی کیستیک به این معنی نیست که فرد قطعاً دچار همه مشکلات فوق خواهد شد. بلکه صحبت با پزشک و پیروی از توصیه‌های او بهترین روش برای بارداری و زایمان ایمن است.
ارتباط بارداری و کم کاری تیروئید
طبق تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۸ انجام شد، نوزادانی که از والدین مبتلا به کم کاری تیروئید (که درمان نشده‌اند) به دنیا می‌آیند، بیشتر در معرض مشکلات رشد قرار دارند. این مشکلات، شامل ناتوانی‌های جدی ذهنی و رشدی است.
کنترل کم کاری تیروئید طبق توصیه پزشک می‌تواند به کاهش این خطرات کمک کند.
ارتباط اختلالات هورمونی و ریزش مو
بیشتر موارد ریزش مو، مانند طاسی با الگوی مردانه، ارثی هستند و ربطی به تغییرات هورمونی ندارند. با این حال، تغییرات و اختلالات هورمونی گاهی اوقات می‌توانند باعث ریزش موی موقت شوند. در زنان ریزش مو اغلب به موارد زیر مربوط می‌شود:
- بارداری
- زایمان
- شروع یائسگی
تولید بیش از حد یا تولید کم هورمون‌های تیروئید نیز ممکن است باعث ریزش مو شود.
سایر عوارض
اختلالات هورمونی با بسیاری از بیماری‌های مزمن یا طولانی مدت مرتبط هستند. بدون درمان مناسب، ممکن است در معرض چندین بیماری جدی باشید. این بیماری‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- دیابت نوع ۱ و نوع ۲
- دیابت بی مزه
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- بیماری قلبی
- نوروپاتی یا آسیب عصبی
- چاقی
- آپنه خواب
- آسیب کلیه
- افسردگی و اضطراب
- سرطان آندومتر
- سرطان پستان
- پوکی استخوان
- از دست دادن توده عضلانی
- بی اختیاری ادرار
- ناباروری
- اختلال عملکرد جنسی
- گواتر
سخن آخر
هورمون‌ها مسئول عملکرد بسیاری از فرآیندهای اصلی بدن شما هستند. هنگامی که سطح هورمون‌ها نامتعادل می‌شوند، علائم آن می‌توانند بسیار متفاوت باشند.
اختلالات هورمونی ممکن است عوارض مختلفی را در افراد ایجاد کند؛ بنابراین مهم است که در اسرع وقت به دنبال درمان باشید. صحبت با پزشک به محض این که متوجه تغییراتی در بدن یا سطح انرژی خود شدید، گامی مهم در درمان سریع اختلالات هورمونی محسوب می‌شود.