هورمون درمانی، روشی است که می‌تواند برخی از علائم و نشانه‌های یائسگی را تسکین دهد. یائسگی به دوره‌ای گفته می‌شود که سیکل قاعدگی فرد ۱۲ ماه کامل متوقف می‌شود و پس از آن برای همیشه باقی می‌ماند. در این زمان بدن فرد مقدار کم‌تری استروژن و پروژسترون تولید می‌کند که باعث بروز علائم و نشانه‌هایی مانند عرق کردن در شب، احساس گر گرفتگی و خشکی واژن می‌شود. هورمون درمانی در بدن برای بسیاری از افراد باعث تسکین علائم دوران یائسگی می‌گردد.
هورمون درمانی با احتیاط تجویز می‌شود. زیرا خطرات استفاده از آن ممکن است در برخی از افراد شامل مشکلات خطرناکی مانند افزایش احتمال سرطان سینه و مشکلات قلبی باشد.
هورمون درمانی (HRT) برای تسکین و درمان علائم یائسگی استفاده می‌شود. سن، سابقه پزشکی خانوادگی، سابقه پزشکی شخصی و شدت علائم یائسگی عواملی هستند که ممکن است بر تصمیم شما برای انجام هورمون درمانی تاثیر بگذارند. با پزشک خود در مورد مزایا و خطرات هورمون درمانی، اشکال مختلف آن و سایر درمان‌های جایگزین صحبت کنید.
استروژن و پروژسترون چیست؟
استروژن و پروژسترون هورمون‌هایی هستند که توسط تخمدان‌های زنان تولید می‌شوند.
استروژن چه کار می‌کند؟
استروژن در بسیاری از عملکردهای بدن نقش دارد. این عملکردها شامل موارد زیر می‌باشند:
- پوشش داخلی رحم شما را ضخیم می‌کند و آن را برای لانه گزینی احتمالی تخمک بارور شده آماده می‌کند.
- بر نحوه استفاده بدن از کلسیم، یک ماده معدنی مهم که استخوان ساز است، تاثیر می‌گذارد.
- به حفظ سطح سالم کلسترول خون کمک می‌کند.
- واژن شما را سالم نگه می‌دارد.
- به پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.
پروژسترون چه کار می‌کند؟
پروژسترون در بسیاری از عملکردهای بدن نقش دارد. این عملکردها شامل موارد زیر می‌باشند:
- به آماده سازی رحم شما برای لانه گزینی تخمک بارور شده کمک می‌کند و بارداری شما را حفظ می‌کند.
- فشار خون را تنظیم می‌کند.
- خلق و خو و خواب را بهبود می‌بخشد.
هورمون درمانی (HRT) چیست؟
به مرور زمان که وارد مرحله یائسگی می‌شوید و یائسه می‌شوید، تخمدان‌های شما دیگر سطح بالایی از استروژن و پروژسترون را تولید نمی‌کنند. تغییر در سطح این هورمون‌ها ممکن است علائم ناراحت کننده‌ای در شما ایجاد کند. علائم رایج یائسگی شامل موارد زیر می‌باشند:
- گر گرفتگی
- عرق کردن شبانه و یا گرگرفتگی سرد
- خشکی واژن؛ ناراحتی در حین رابطه جنسی
- احساس نیاز به ادرار کردن (فوریت ادراری)
- مشکل در خواب (بی خوابی)
- نوسانات خلقی، افسردگی خفیف یا تحریک پذیری
- خشکی پوست، خشکی چشم یا خشکی دهان.
هورمون درمانی (HRT) برای افزایش سطح هورمون شما و تسکین برخی از علائم یائسگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این که آیا باید انجام هورمون درمانی را برای خود در نظر بگیرید یا نه، بحثی است که لازم است با پزشک خود داشته باشید و پس از مشاوره با پزشک در مورد آن تصمیم بگیرید. استفاده از هورمون درمانی فواید و همینطور عوارض متعددی بر روی سلامتی شما دارد.
انواع هورمون درمانی (HRT) چیست؟
دو نوع هورمون درمانی (HRT) اصلی وجود دارد:
- استروژن درمانی: استروژن به تنهایی مصرف می‌شود. پزشکان اغلب مصرف دوز کم استروژن را به عنوان قرص یا چسب (پچ) به طور روزانه تجویز می‌کنند. استروژن همچنین ممکن است به صورت کرم، حلقه واژینال، ژل یا اسپری تجویز شود. شما لازم است کم ترین دوز استروژن مورد نیاز را برای تسکین علائم یائسگی و یا پیشگیری از پوکی استخوان مصرف کنید.
- استروژن پروژسترون یا هورمون درمانی پروژستین (EPT): این شکل از هورمون درمانی، دوزهای استروژن و پروژسترون (یا پروژستین، شکلی مصنوعی از پروژسترون) را با یکدیگر ترکیب می‌کند.
هورمون درمانی سیستمیک
هورمون درمانی سیستمیک به هورمون‌ها، چه استروژن به تنهایی و چه با پروژسترون اضافه شده اجازه می‌دهد تا از طریق جریان خون در سراسر بدن گردش کند. این روش بر علائم وازوموتور (تعریق شبانه و گرگرفتگی) یائسگی تاثیر می‌گذارند.
هورمون درمانی سیستمیک به روش های زیر ارائه می‌شود:
- فرمول‌های قرص که به صورت خوراکی مصرف می‌شوند
- فرمول‌های موضعی که از طریق پوست از طریق چسب، ژل یا اسپری جذب می‌شوند
- حلقه‌های واژن که هر چند ماه یک بار وارد واژن می‌شوند
محصولات واژینال با دوز پایین
درمان‌های واژینال با دوز پایین مقدار کمی از هورمون‌ها را با قرار دادن در واژن به ناحیه آسیب دیده ترشح می‌کنند.
از آنجایی که این درمان به جای سیستمیک به صورت موضعی کار می‌کند، این محصولات معمولاً برای درمان علائم یائسگی که بر واژن یا دستگاه ادراری تاثیر می‌گذارند، مانند خشکی واژن استفاده می‌شوند. محصولات واژینال با دوز پایین این کار را با کمک به ضخیم شدن بافت های واژن و افزایش رطوبت انجام می‌دهند.
هورمون درمانی با دوز پایین به صورت کرم واژینال، حلقه یا قرص در دسترس است. این روش‌های هورمون درمانی اغلب حاوی استروژن به تنهایی هستند.
آیا داشتن یا نداشتن رحم در نوع هورمون درمانی که باید انجام دهم، تفاوتی ایجاد می‌کند؟
بله، داشتن یا نداشتن رحم در نوع هورمون درمانی موثر است.
- اگر هنوز رحم خود را دارید:
پروژسترون همراه با استروژن مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصرف استروژن بدون پروژسترون خطر ابتلا به سرطان آندومتر (پوشش داخلی رحم) را افزایش می‌دهد. در طول سال‌های باروری، سلول‌های آندومتر در حین قاعدگی دچار ریزش می‌شوند. زمانی که آندومتر دیگر ریزش نمی‌کند، استروژن ممکن است باعث رشد بیش از حد سلول‌ها در رحم شود. این حالتی است که می‌تواند منجر به بروز سرطان شود.
پروژسترون با نازک کردن آندومتر خطر ابتلا به سرطان آندومتر (رحم) را کاهش می‌دهد. اگر پروژسترون مصرف می‌کنید، بسته به نحوه مصرف هورمون درمانی ممکن است خونریزی ماهانه داشته باشید یا اصلاً خونریزی نداشته باشید. خونریزی ماهانه را می‌توان با مصرف مداوم پروژسترون و استروژن همراه با یکدیگر کاهش داد و در برخی موارد از بین برد.
- اگر دیگر رحم خود را ندارید (شما هیسترکتومی کرده‌اید):
در این صورت شما معمولاً نیازی به مصرف پروژسترون ندارید. این نکته مهمی به شمار می‌رود؛ زیرا استروژن مصرف شده به تنهایی خطرات طولانی مدت کم‌تری نسبت به هورمون درمانی دارد که از ترکیبی از استروژن و پروژسترون استفاده می‌کند.
برخی از هورمون‌های رایج پس از یائسگی کدامند؟
در ادامه برخی از هورمون های پس از یائسگی را نام می‌بریم. البته توجه کنید که همه هورمون‌ها در این لیست موجود نمی‌باشند:
استروژن
- قرص‌ها با ذکر نام تجاری: Cenestin®، Estinyl®، Estrace®، Menest®، Ogen®، Premarin®، Femtrace®.
- کرم‌ها با ذکر نام تجاری: Estrace®، Ogen®، Premarin®.
- حلقه واژینال با ذکر نام تجاری: Estring®، Femring® (درمان علائم واژن و گرگرفتگی).
- قرص واژینال با ذکر نام تجاری: Vagifem®. Imvexxy®
- چسب پوستی با ذکر نام تجاری: Alora®، Climara®، Minivelle®، Estraderm®، Vivelle®، Vivelle-Dot®، Menostar®.
- اسپری با ذکر نام تجاری: Evamist®.
استروژن و پروژسترون ترکیبی (EPT)
- قرص با ذکر نام تجاری: Activella®، FemHRT®، Premphase®، Prempro®، Angeliq®، Bijuva®.
- پچ پوستی با ذکر نام تجاری: CombiPatch®، Climara-Pro®.
دهیدرواپی آندروسترون واژینال (DHEA)
- رویکرد قرار داده شدن هورمون در واژن با نام تجاری: Intrarosa®
فواید مصرف هورمون درمانی (HRT) چیست؟
هورمون درمانی (HRT) برای تسکین علائم یائسگی از جمله موارد زیر به کار می‌رود:
- گرگرفتگی
- خشکی واژن که می‌تواند باعث دردناک شدن مقاربت جنسی شود.
- سایر علائم مشکل ساز یائسگی مانند عرق کردن شبانه و خشک و خارش دار شدن پوست
سایر فواید سلامتی که در اثر استفاده از هورمون درمانی به وجود می‌آیند، شامل موارد زیر هستند:
- کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان و کاهش خطر شکستگی استخوان
- بهتر شدن خلق و خو و احساس سلامت روان کلی در برخی از زنان
- کم شدن ریزش دندان
- کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ.
- کاهش خطر ابتلا به دیابت.
- بهتر شدن جزئی دردهای مفصلی
- آمار مرگ و میر کم‌تر برای زنانی که در دهه ۵۰ زندگی خود از هورمون درمانی استفاده می‌کنند.
خطرات استفاده از هورمون درمانی (HRT) چیست؟
با این که هورمون درمانی (HRT) به بسیاری از زنان کمک می‌کند تا علائم یائسگی را در خود دهند و راحت‌تر این دوران را پشت سر بگذارند، هورمون درمانی (مانند هر داروی نسخه‌ای یا حتی داروی بدون نسخه) کاملاً هم بدون خطر نیست. خطرات شناخته شده هورمون درمانی برای سلامتی شامل موارد زیر می‌باشند:
- افزایش خطر ابتلا به سرطان آندومتر (فقط اگر هنوز رحم خود را دارید و پروژسترون همراه با استروژن مصرف نمی‌کنید).
- افزایش خطر لخته شدن خون و سکته مغزی
- افزایش احتمال مشکلات کیسه صفرا یا سنگ صفرا
- اگر هورمون درمانی بعد از میانسالی شروع شود، خطر زوال عقل افزایش می‌یابد. شروع هورمون درمانی در دوران میانسالی با کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و زوال عقل همراه است.
- افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه با استفاده طولانی مدت از هورمون درمانی
چه اطلاعاتی در مورد ارتباط هورمون درمانی با خطر بیماری قلبی موجود است؟
امروزه دانشمندان همچنان در مورد اثرات هورمون درمانی بر قلب و عروق خونی یاد می‌گیرند. بسیاری از آزمایش‌های بالینی بزرگ تلاش کرده‌اند که به سؤالات مربوط به ارتباط هورمون درمانی و بیماری قلبی پاسخ دهند.
برخی از پژوهش‌های علمی، اثر مثبت هورمون درمانی را در زنانی که آن را در طول بازه ۱۰ سال پس از یائسگی شروع کرده‌اند، نشان داده اند. برخی از این مطالعات علمی نیز نشان می‌دهند که شروع هورمون درمانی را پس از گذشت بیش از ۱۰ سال یائسگی با اثرات منفی مرتبط می‌دانند. برخی از مطالعات سوالات بیش‌تری در مورد فواید بالقوه هورمون درمانی برای تسکین علائم یائسگی مطرح کرده‌اند.
بر اساس داده‌های موجود، انجمن قلب آمریکا بیانیه‌ای برای استفاده از هورمون درمانی صادر کرد. در این بیانیه گفته می‌شود که: “هورمون درمانی تنها با هدف پیشگیری از بیماری قلبی (به ویژه حمله قلبی یا سکته مغزی) توصیه نمی شود.”
چه اطلاعاتی در مورد هورمون درمانی و ریسک ابتلا به سرطان سینه کشف شده است؟
مصرف ترکیبی هورمون درمانی ممکن است خطر ابتلا به سرطان سینه را در زنان افزایش دهد. در ادامه چند یافته مهم در این رابطه را قرار می‌دهیم:
- کاهش کم اهمیت و غیر مهمی در سرطان سینه زنانی که هیسترکتومی داشتند و فقط تحت درمان با استروژن بودند مشاهده شد.
- اگر سرطان سینه در شما تشخیص داده شده است، نباید از هورمون درمانی سیستمیک استفاده کنید.
چه افرادی نباید از هورمون درمانی (HRT) استفاده کنند؟
هورمون درمانی (HRT) معمولاً در موارد زیر توصیه نمی‌شود:
- سابقه سرطان سینه یا سرطان آندومتر داشته باشید یا اکنون مبتلا به آنها باشید.
- خونریزی غیر طبیعی واژن داشته باشید.
- لخته خون داشته باشید یا در معرض خطر بالایی برای تشکیل لخته خون باشید.
- سابقه سکته مغزی، حمله قلبی یا افزایش خطر بیماری عروقی داشته باشید.
- بدانید که باردار هستید یا مشکوک به بارداری باشید.
- بیماری کبدی داشته باشید.
عوارض هورمون درمانی (HRT) چیست؟
تقریباً مانند همه داروها، هورمون درمانی نیز دارای عوارض جانبی است. شایع ترین عوارض جانبی هورمون درمانی شامل موارد زیر می‌باشند:
- خونریزی ماهانه (اگر رحم دارید و پروژستین چرخه ای مصرف می کنید [استروژن برای ۲۵ روز استروژن در ماه، پروژسترون برای ۱۰ تا ۱۴ روز در ماه آخر، ۳ تا ۶ روز بدون درمان]).
- لکه بینی نامنظم
- حساس شدن سینه
- نوسانات خلقی
عوارض جانبی کم‌تر رایج هورمون درمانی شامل موارد زیر می‌باشند:
- احتباس مایع.
- سردرد از جمله میگرن
- تغییر رنگ پوست (لکه های قهوه‌ای یا سیاه).
- افزایش تراکم سینه که تفسیر نتایج ماموگرافی را دشوارتر می‌کند.
- تحریک پوست در زیر چسب استروژن
چگونه عوارض جانبی هورمون درمانی (HRT) را کاهش دهیم؟
در بیش‌تر موارد، عوارض جانبی هورمون درمانی خفیف هستند و نیازی به توقف درمان ندارند. اگر علائم شما شما را آزار می دهد، از پزشک خود در مورد تنظیم دوز یا شکل هورمون درمانی برای کاهش عوارض جانبی سوال کنید. هرگز بدون مشورت با پزشک خود تغییری در داروهای خود ایجاد نکنید یا مصرف آن را قطع نکنید.
چه مدت باید از هورمون درمانی (HRT) استفاده کنیم؟
به طور کلی، هیچ محدودیت زمانی برای مدت زمان مصرف هورمون درمانی وجود ندارد. شما باید کم‌ترین دوز هورمون درمانی را که برای شما مفید است مصرف کنید و به توسط پزشک خود مدام معاینه شوید تا برنامه درمانی خود را هر سال مورد ارزیابی مجدد قرار دهید. اگر در حین استفاده از هورمون درمانی دچار یک اختلال پزشکی جدید شدید، به پزشک خود مراجعه کنید تا در مورد این که آیا ادامه هورمون درمانی برای تسکین علائم یائسگی همچنان بی خطر است یا خیر با یکدیگر صحبت کنید.
سخن آخر
تصمیم برای انجام هورمون درمانی باید بسیار شخصی باشد. زیرا هورمون درمانی برای همه مناسب نیست. شما می‌توانید با پزشک خود در مورد خطرات و مزایای هورمون درمانی در یک بازدید مطب که به طور خاص برای این گفتگو اختصاص داده شده است، صحبت کنید. برای این که بتوانید بهترین تصمیم را بگیرید، به زمان نیاز دارید تا به همه مسائل رسیدگی کنید و به سوالات خود پاسخ دهید. عواملی که در تصمیم برای استفاده از هورمون درمانی برای تسکین علائم یائسگی نظر گرفته می‌شوند لازم است سن، سابقه خانوادگی، سابقه پزشکی شما و شدت علائم یائسگی شما باشند.
توصیه می‌کنیم که حتما در مورد مزایا و معایب انواع و اشکال مختلف هورمون درمانی و همچنین گزینه‌های غیر هورمونی مانند تغییر در رژیم غذایی، ورزش و مدیریت وزن، مدیتیشن و گزینه‌های جایگزین با پزشک خود صحبت کنید.