هر آنچه باید درباره هیدروپس جنینی (Hydrops Fetalis) بدانید

 هیدروپس یا خیز جنینی (ادم جنینی) چیست؟

هیدروپس جنینی که به عنوان خیز جنینی نیز شناخته می‌شود، هیدروپس یک مشکل جدی در نوزادان متولد نشده و تازه متولد شده است. تجمع مایعات در دو یا چند بخش از بدن نوزاد باعث ایجاد هیدروپس می‌شود. بدون درمان، مایع اضافی تجمع یافته می‌تواند زندگی نوزاد را تهدید کند. این مایع می‌تواند به قلب و سایر اندام‌های حیاتی کودک آسیب برساند. گاهی اوقات هیدروپس فتالمی را مترادف تالاسمی آلفای هموزیگوت می‌دانند. تالاسمی آلفای هموزیگوت یک بیماری کشنده یا تهدید کننده حیات است و در اواسط و اواخر چرخه رشد جنین رخ می‌دهد که به دلیل ناتوانی در ساخت گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود. هیدروپس جنینی به خودی خود یک بیماری نیست بلکه نشانه بسیاری از مشکلات سلامتی مختلف است که بر جنین یا نوزاد تأثیر می‌گذارد. این مسائل می‌تواند بر قلب، ریه‌ها، ژن‌ها و سیستم ایمنی کودک تاثیر بگذارد. تشخیص این مشکل معمولاً در زمان جنینی است. درمان و پیش‌آگهی نوزاد مبتلا به این عارضه می‌تواند به میزان قابل توجهی بر اساس مشکل سلامتی که این عارضه را ایجاد می‌کند، متفاوت باشد. در این مقاله پینو بیبی علائم، علل، تشخیص، درمان و چشم انداز هیدروپس جنینی را شرح می‌دهد.

انواع هیدروپس جنینی (Hydrops Fetalis)

دو نوع هیدروپس جنینی (خیز جنینی) وجود دارد:

• هیدروپس جنینی غیر ایمنی: هیدروپس جنینی غیر ایمنی شایع‌ترین نوع است که تا ۹۰ درصد از تمام نوزادان مبتلا به این اختلال را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هیدروپس جنینی غیر ایمنی به یک بیماری زمینه‌ای یا مشکل دیگری مرتبط است که با توانایی کودک در مدیریت مایعات تداخل می‌کند.
• هیدروپس فتالیس ایمنی: هیدروپس فتالیس ایمنی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن فرد باردار به گلبول‌های قرمز جنین به دلیل ناسازگاری بین فرد باردار و گلبول‌های قرمز جنین حمله می‌کند. این منجر به تجزیه گلبول‌های قرمز جنین می‌شود.

علائم هیدروپس جنینی در زمان بارداری

علائم هیدروپس جنینی (Hydrops fetalis) ممکن است در هر نوزاد متفاوت باشد. علائم هیدروپس جنینی می‌تواند در دوران حاملگی رخ دهد:

• مقدار زیادی مایع آمنیوتیک
• تجمع غیر طبیعی مایع در دو یا چند حفره بدن جنین
• جفت ضخیم شده (جفت عضو موقتی است که در دوران بارداری مواد مغذی را برای نوزاد فراهم می‌کند).
• ضخیم شدن پوست حداقل ۵ میلی‌متر
• کیستیک هیگروما (یک کیست بزرگ پر از مایع که روی گردن نوزاد تشکیل می‌شود).
• پلورال افیوژن (تجمع مایع در ناحیه بین لایه‌های بافتی که حفره قفسه سینه و ریه‌ها را پوشانده است).
• کبد، طحال یا قلب بزرگ شده است.
• شواهد تجمع مایع در اطراف اندام‌های شکمی، قلب یا ریه‌های نوزاد در تصاویر سونوگرافی قابل رویت است.
• آنسارکای عظیم (تورم کل بدن) در مادر
• پره اکلامپسی (مسمومیت یا فشار خون بالا در مادر)
• پروتئینوری (سطح بالای پروتئین در ادرار مادر)

علائم هیدروپس جنینی زیر می‌تواند بلافاصله در بدو تولد رخ دهد:

• تغییر رنگ پوست (رنگ پریدگی)
• زردی (زردی پوست، زبان و یا چشم)
• مشکل در تنفس
• تورم شدید و گسترده در بدن، به ویژه در شکم نوزاد
• کم خونی شدید
• اختلال عملکرد قلب و نارسایی قلبی
• لکه‌های کبودی یا کبودی مایل به ارغوانی روی پوست

بخش‌های از بدن که بیشترین ادم یا خیز را نشان می‌دهند

مشاهده خیز یا ادم در هیدروپس بیشتر در این بخش‌های بدن جنین یا نوزاد دیده می‌شود.

• پوست سر (هیدروسفالی)
• آب آوردن ریه (پلورال افیوژن)
• آب آوردن قلب (پریکاردیال افیوژن)
• آب آوردگی شکم (آسیت)

علل هیدروپس جنینی

علل هیدروپس جنینی بسیار متفاوت است. نوع هیدروپس جنینی که نوزاد دارد بر اساس علل آن طبقه‌بندی می‌شود:

• هیدروپس جنینی غیر ایمنی

علل احتمالی زیادی برای هیدروپس غیر ایمنی وجود دارد این نوع هیدروپس (خیز) شایع‌تر است و تا ۹۰ درصد موارد هیدروپس از نوع عوامل غیر ایمنی است، این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که یک بیماری یا شرایط پزشکی بر توانایی بدن در مدیریت مایعات تأثیر بگذارد. سه علت اصلی برای این نوع خیز جنینی وجود دارد، مشکلات قلبی یا ریوی، کم خونی شدید (مانند تالاسمی یا عفونت) و مشکلات ژنتیکی یا رشدی از جمله موارد زیر:

• نقایص مادرزادی که بر عملکرد قلب کودک تأثیر می‌گذارد.
  • بیماری همولیتیک
  • نقایص مادرزادی که شامل توموری می‌شود که قلب را فشرده می‌کند یا جریان خون به قلب نوزاد را افزایش می‌دهد.
  • ناهنجاری هموگلوبین یا سایر بیماری‌های ژنتیکی که سلول‌های خونی نوزاد را از بین می‌برد.
  • سندرم داون (یک بیماری ژنتیکی که در آن کودک یک نسخه اضافی از کروموزوم ۲۱ دارد)، سندرم ترنر یا سایر اختلالات کروموزومی.
  • بیماری کبد
  • تومورهایی با مقدار زیادی جریان خون همراه هستند.
  • عفونت‌های قبل از تولد
  • کم خونی شدید (تعداد کم گلبول‌های قرمز خون) یا کم خونی فقر آهن
  • بارداری تک کوریونیک (بارداری شامل دوقلوهای همسان که جفت مشترک دارند).
  • سندرم اختلال خون دوقلویی ttts
  • ابتلا مادر در زمان بارداری به عفونت‌های نظیر پارواویروس، سیتومگالوویروس، سفلیس
  • دیابت و کم‌کاری تیروئید مادر

• هیدروپس جنینی ایمنی

زمانی که سیستم ایمنی بدن بانوی باردار به گلبول‌های قرمز جنین حمله می‌کند، هیدروپس فتالیس ایمنی ایجاد می‌شود. هیدروپس فتالیس ایمنی اغلب به دلیل پروتئین فاکتور رزوس (Rh) رخ می‌دهد. اگر فرد باردار Rh منفی و جنین Rh مثبت داشته باشد، سیستم ایمنی بدن فرد باردار گلبول‌های قرمز خون جنین را به عنوان «مهاجم خارجی» شناسایی می‌کند و آنتی‌بادی برای پروتئین Rh تولید می‌کند.

در حالی که این معمولاً اولین بارداری با جنین Rh مثبت را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، اما می‌تواند حاملگی‌های آینده با جنین Rh مثبت را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به بیماری همولیتیک جنین و نوزاد شود. آنتی‌بادی‌ها می‌توانند گلبول‌های قرمز جنین را از بین ببرند و کم خونی ممکن است رخ دهد. اگر یک فرد باردار Rh منفی واکسن روگام (RhoGAM) دریافت کند، اگر هنوز آنتی‌بادی را ایجاد نکرده باشد، می‌توان از این امر جلوگیری کرد.

در بیشتر موارد ناسازگاری گلبول‌های قرمز، نوزاد فقط مشکلات سلامتی خفیف تا متوسط را تجربه می‌کند. با این حال، در حدود ۲۵ درصد از این موارد، اندام‌های کودک نمی‌توانند بر کم خونی غلبه کنند و قلب شروع به از کار افتادن می‌کند. این باعث می‌شود که مقادیر زیادی مایع در بافت و اندام‌های کودک جمع شود. عوارض احتمالی هیدروپس جنینی ایمنی، آسیب مغزی به نام کرن ایکتروس ممکن است در مورد ناسازگاری Rh رخ دهد. تأخیر رشد در نوزادانی که تزریق داخل رحمی دریافت کرده‌اند دیده شده است.

تشخیص هیدروپس فتالیس

تشخیص هیدروپس فتالیس معمولاً قبل از تولد نوزاد انجام می‌شود. ممکن است شامل مطالعات زیر باشد:

• سونوگرافی: یک سونوگرافی معمولاً در سه ماهه دوم یا سوم بارداری انجام می‌شود. سونوگرافی معمولاً سطح بالای مایع آمنیوتیک و جفت بزرگ غیر‌طبیعی نشان می‌دهد.
• اگر هیدروس جنینی به دلیل ناهنجاری‌های کروموزومی (داون و ترنر، ادواردز) رخ دهد، سونوگرافی هفته ۱۲ ممکن است هیدروس جنینی را در اوایل بارداری مشخص کند. اگر دلیلی برای نگرانی وجود داشته باشد، ممکن است سونوگرافی تشخیصی نیز انجام شود. نگرانی ممکن است شامل نوزادی باشد که در سن حاملگی خود بزرگتر از حد نرمال است، کاهش قابل توجهی در حرکات جنین یا شروع زودرس پره اکلامپسی مشاهده شود. سونوگرافی از امواج صوتی برای تولید تصاویری از اندام‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های کودک و نحوه جریان خون در عروق مختلف استفاده می‌کند. همچنین سونوگرافی می‌تواند شواهدی از تورم و تجمع مایع در اطراف قلب، ریه‌ها، کبد و سایر اندام‌های کودک را نشان دهد.
• نمونه‌گیری خون جنین: نمونه‌گیری شامل قرار دادن یک سوزن از طریق رحم مادر و داخل بند ناف یا یکی از رگ‌های خونی نوزاد برای تجزیه و تحلیل خون نوزاد است.
• گروه خونی مادر: خون مادر ممکن است برای آنتی‌ بادی‌های مرتبط با ناسازگاری گلبول‌های قرمز فاکتور Rh آزمایش شود.
• تست نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی (cvs): با کمک اسپکولوم ابتدا دهانه رحم بررسی می‌شود سپس با کمک پروب سونوگرافی، لوله جمع‌آوری جهت نمونه‌برداری از پرز هدایت و با مکش تعدادی از سلوله‌های پرز جدا و جهت بررسی به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
• آمنیوسنتز: یک سوزن کوچک از طریق شکم مادر وارد کیسه آمنیوتیک می‌شود تا مقداری از مایع آمنیوتیک که جنین را احاطه کرده است خارج کند. این مایع که حاوی برخی از کروموزوم‌های کودک است برای ناهنجاری‌های ژنتیکی یا کروموزومی، عفونت یا بیماری‌های کبدی و متابولیک ارزیابی می‌شود.

درمان خیز جنینی (هیدروپس فتالیس)

درمان هیدروپس فتالیس (اِدم جنینی) بر اساس علت بیماری، وسعت و شدت بیماری و هم‌چنین سن حاملگی جنین متفاوت است. در بسیاری از موارد، درمان در دوران بارداری امکان‌پذیر نیست.

در صورت امکان، درمان‌ها می‌توانند شامل انواع مداخلات زیر باشند:

• تجویز آمپول روگام (ایمونوگلوبولین Rho (D)) به زنان دارای خون Rh منفی.
• انتقال خون جنین (تزریق گلبول‌های قرمز خون از یک اهدا کننده سازگار به بند ناف نوزاد برای درمان کم خونی) به این عمل تزریق خون داخل رحمی جنین می‌گویند.
• جراحی قبل از تولد برای برداشتن تومور یا درمان مشکلات ناشی از حاملگی دوقلوهای تک کوریونیک.
• تجویز داروی خوراکی برای آریتمی قلبی (ضربان نامنظم قلب) که به مادر داده می‌شود تا دارو از جفت به جنین برسد.
• داروهایی برای کمک به کلیه‌ها در خارج کردن مایعات اضافی.
• خارج کردن مایع اضافی از اطراف ریه‌ها و اندام‌های شکمی با استفاده از سوزن یا شانت برای تخلیه مداوم مایع.
• استفاده از اکسیژن اضافی یا دستگاه تنفس مصنوعی برای نوزادانی که در بدو تولد دچار مشکلات تنفسی (دیسترس تنفسی) هستند.
• برداشتن مایع اضافی از اطراف ریه‌ها و شکم در صورت لزوم در بدو تولد.
• زایمان از طریق سزارین همراه با درمان پس از زایمان در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) برای مراقبت‌های پزشکی تخصصی بلافاصله پس از تولد.

چه درمان امکان‌پذیر باشد و چه مقدور نباشد، هدف کمک به جنین برای جلوگیری از زایمان زودرس است که می‌تواند زندگی نوزاد را تهدید کند. با این حال، در برخی موارد، مادر ممکن است به «سندرم آینه‌ای» مبتلا شود، که در آن علائم مادر نمودی (آینه‌ای) از تجمع مایع در جنین است (نشان دهنده ارتباط غیر معمول هیدروپس، جفت و پره اکلامپسی مادر است)، این شرایط مستلزم زایمان فوری نوزاد است.

هیدروپس فتالیس ایمنی

از دهه ۱۹۶۰ میلادی که دارویی به نام روگام (RhoGAM) معرفی شد، بروز هیدروپس فتالیس (ادم جنینی) ایمنی به طور قابل توجهی کاهش یافته است. پزشکان برای زنانی که حاملگی در معرض خطر ناسازگاری ار هاش (Rh) هستند به طور معمول این دارو را تجویز می‌کنند. روگام از ساخت آنتی‌بادی‌هایی که سلول‌های قرمز خون جنین را از بین می‌برند، از سیستم ایمنی مادر جلوگیری می‌کند.

جشم انداز هیدروپس فتالیس (خیز نوزادی)

هیدروپس فتالیس تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله علل زمینه‌ای است و موفقیت درمان بر پیش آگهی هیدروپس فتالیس تأثیر می‌گذارد. به طور کلی، پیش آگهی برای نوزادان مبتلا به این بیماری ضعیف است، با نرخ بقای حدود ۵۰ درصد است. خیز جنینی اغلب باعث مرگ نوزاد کمی قبل یا بعد از زایمان همراه می‌شود. این خطر برای نوزادانی که خیلی زود به دنیا می‌آیند یا در بدو تولد بیمار هستند، بالاتر است. نوزادانی که دارای نقص ساختاری هستند و کسانی که علت مشخصی برای هیدروپس ندارند نیز در معرض خطر بیشتری هستند.

مقابله هیدروپس فتالیس (ادم نوزادی)

تشخیص هیدروپس فتالیس در دوران بارداری معمولاً مستلزم نظارت دقیق بر بارداری است که آیا درمان انجام شده است یا خیر. تشخیص به هنگام ، می‌تواند منجر به نظارت و آزمایش دقیق برای ارزیابی سلامت نوزاد شود.

مدیریت بارداری یک نوزاد مبتلا به هیدروپس فتالیس معمولاً توسط یک تیم مراقبت چند تخصصی انجام می‌شود که می‌تواند شامل یک متخصص مادر و جنین، متخصص قلب و عروق کودکان، متخصص نوزادان، متخصص ژنتیک، هماهنگ کننده مراقبت‌های تخصصی پرستار و سایر متخصصانی باشد که می‌توانند به سلامت جسمی و روحی مادر و جنین کمک کنند.

سخن آخر

خیز جنینی (Hydrops Fetalis) در اثر جمع شدگی مایع در نوزاد متولد نشده یا تازه متولد شده است. با این مشکل، تجمع مایع حداقل در دو بخش از بدن نوزاد وجود دارد. این مشکل می‌تواند باعث ایجاد مایع اضافی در اطراف قلب و سایر اندام‌های کودک شود. این به نوبه خود می‌تواند باعث ایجاد یک مشکل شدید شود که می‌تواند زندگی نوزاد را تهدید کند.

ادم جنینی (Hydrops Fetalis) می‌تواند به عنوان علامت بسیاری از انواع نقایص مادرزادی رخ دهد. همچنین می‌تواند به دلیل ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد به دلیل تفاوت در فاکتورهای Rh خون آن‌ها ایجاد شود.

اگر چه سونوگرافی معمول اکثر موارد هیدروپس جنینی را مشخص می‌کند، اما علائمی مانند کاهش حرکت جنین ممکن است به آزمایش‌های بیشتر برای ارزیابی سلامت نوزاد نیاز دارد. در برخی موارد، مادر نیز ممکن است مشکلات سلامتی ناشی از این بیماری را داشته باشد که باعث نیاز به زایمان زودرس می‌شود.

بانوانی که نوزادان‌شان این مشکل را دارند باید منتظر نظارت و آزمایش دقیق تا زمان تولد نوزاد باشند. هدف بهینه‌سازی زمان زایمان بر اساس علائم داخل رحمی است. درمان توصیه شده و نتایج ممکن است بر اساس مشکل سلامتی که باعث این عارضه شده است متفاوت باشد.