هضم فرآیندی در بدن است که مواد غذایی را به اجزایی که می‌توانند جذب شوند و در هر کجا که لازم باشد استفاده شوند تجزیه می‌کند. هر مرحله از فرآیند هضم در دستگاه گوارش (GI) انجام می‌شود که شامل دهان، مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ می‌باشد. چندین اندام جانبی از جمله پانکراس، کیسه صفرا و کبد نیز در هضم غذا نقش مهمی ایفا می‌کنند. اگرچه این موضوع ممکن است مورد توجه قرار نگیرد، اما اولین باری که یک نوزاد تازه متولد شده شیر مادر یا شیر خشک را هضم می‌کند، واقعاً یک لحظه مهم است. در رحم، هضم غذا غیر ضروری است. زیرا مواد مغذی خون مادر از طریق جفت و بند ناف جذب جریان خون نوزاد می‌شود و مواد زائد نیز از همان مسیر به خون مادر منتقل می‌شوند. تا زمان تولد، دستگاه گوارش نوزاد منتظر لحظه مناسب برای شروع کار خود است. با اولین تغذیه فرزند شما سیستم گوارشی نوزاد شروع به کار می‌کند و حرکت روده و کل دستگاه گوارش را تحریک می‌نماید.
هضم شیر مادر یا شیر خشک نه تنها انرژی بدن نوزاد را تامین می‌کند، بلکه امکان ایجاد میکروبیوم سالم روده را نیز فراهم می‌کند. یک میکروبیوم سالم برای سیستم ایمنی و سلامت مادام العمر نوزاد حیاتی است.
میکروبیوم روده چیست؟
مجموعه‌ای از باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، تک سلولی‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها در روده به عنوان میکروبیوم روده شناخته می‌شود. میکروبیوم روده بیشتر در روده بزرگ قرار دارد.
رژیم غذایی کودک شما تأثیر زیادی بر رشد و تکامل کنونی و همچنین سلامت آینده او دارد. تحقیقات نشان داده است که فلور میکروبی روده در دوران نوزادی بر رشد آینده بسیاری از اختلالات خود ایمنی، از جمله دیابت نوع ۱ و بیماری التهابی روده تأثیر دارد.
هضم مناسب همچنین برای جذب موثر مواد مغذی حیاتی است که تقریباً بر هر جنبه‌ای از سلامت کودک شما تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، اگر چربی‌های غذایی به طور کامل در دستگاه گوارش هضم نشوند، اسیدهای چرب امگا ۳ که برای رشد چشم و مغز حیاتی هستند ممکن است جذب خون نشوند و برای انجام وظایف خود در دسترس نباشند.
آناتومی دستگاه گوارش نوزاد
مانند بسیاری از اعضای دیگر بدن انسان، دستگاه گوارش نوزاد در بدو تولد کاملا بالغ نیست. برخی از آنزیم‌ها و تفاوت در آناتومی به این معنی است که هضم در نوزادان به روشی متفاوت انجام می‌شود، اما بدن نوزاد به خوبی مجهز است تا غذا را به اجزای آماده برای جذب تجزیه کند.
بیایید با بررسی آناتومی دستگاه گوارش نوزاد شروع کنیم و ببینیم از لحظه‌ای که غذا وارد دهان کودک شما می‌شود تا زمانی که دفع می‌شود و در پوشک او قرار می‌گیرد چه اتفاقی می‌افتد. هر بخش از دستگاه گوارش دارای ساختاری است که به آن اجازه می‌دهد نقش‌های متمایزی در انتقال و هضم مواد مغذی را ایفا کند.
دستگاه گوارش نوزاد در اصل یک لوله دراز و چین خورده است که طول آن از دهان تا مقعد است.
دستگاه گوارش سطح فوق‌العاده بزرگی حتی بزرگ‌تر از سطح پوست دارد.
این سطح بیشتر به دلیل پرزهای روده و میکروویلی‌ها (ساختارهای ریز مو مانند) است که روده کوچک و بزرگ را می‌پوشانند. هنگامی که هضم کامل شد، مواد مغذی از طریق هزاران سانتی‌متر مربع بافتی که توسط پرزها و میکروویلی‌ها فراهم می‌شود، به جریان خون، کبد و سایر مقاصد جذب می‌شوند.
دهان
دهان کودک شما نقش پذیرش شیر مادر یا شیر خشک را ایفا می‌کند. فک و زبان نوزاد برای بیرون کشیدن شیر از سینه مادر یا شیشه شیر کار می‌کند. هنگامی که نوزاد شیر را قورت می‌دهد، زبان او مایع را به پشت گلو و به مری فشار می‌دهد. یک بافت کوچک به نام اپیگلوت، نای را در حین بلع می پوشاند.
هضم کربوهیدرات‌ها (نشاسته‌ها و قندها) زمانی که نوزادان به سن ۳ ماهگی می‌رسند، به لطف آنزیمی به نام آمیلاز بزاقی در دهان شروع می‌شود. از آنجایی که غدد بزاقی به محض این که شخص غذا بخورد شروع به ترشح آمیلاز می‌کنند، این اولین گام در هضم تلقی می‌شود.
مری
لوله‌ای که دهان را به معده متصل می‌کند، مری نام دارد. وظیفه مری دو کار است: فشار آوردن به غذا یا مایعات از دهان به معده و جلوگیری از برگشت مجدد یا رفلاکس محتویات معده.
مانند باقی دستگاه گوارش، مری از یک سری ماهیچه تشکیل شده است که در یک توالی موج مانند (به نام پریستالسیس یا حرکات لوله گوارشی) منقبض می‌شوند تا غذا را در حین هضم در دستگاه گوارش نوزاد حرکت دهند.
از رفلاکس توسط یک عضله حلقه‌ای شکل به نام اسفنکتر تحتانی مری جلوگیری می‌شود. این عضله در پایین مری، درست بالای معده قرار دارد و شل می‌شود تا غذا وارد معده شود و سپس دوباره سفت می‌شود تا از برگشت آن به مری جلوگیری کند.
اسفنکتر تحتانی مری اغلب تا یک سالگی نوزاد ضعیف است، به همین دلیل است که بسیاری از نوزادان تازه متولد شده مشکل رفلاکس دارند که اگر علائم مشکل زا ایجاد کند، به عنوان بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) شناخته می‌شود. اما در اولین تولد نوزاد، تنها ۱۰ درصد از نوزادان این حالت را تجربه می‌کنند.
معده
معده مسئول ذخیره غذا است در حالی که با آنزیم‌ها و اسیدها برای هضم ترکیب شده است. اسید معده توسط کبد ساخته می‌شود، در کیسه صفرا ذخیره می‌شود و در پاسخ به دریافت غذا در معده آزاد می‌شود.
اسید معده بیشتر از اسید کلریدریک تشکیل شده است، بسیار قوی است و سطح PH معده را چنان پایین نگه می‌دارد که اگر با لایه‌ای ضخیم از مخاط از آن محافظت نمی‌شد، پوشش داخلی معده می‌سوخت.
این محیط اسیدی آنزیم‌های گوارشی را فعال می‌کند و به آن‌ها اجازه می‌دهد غذا را در معده تجزیه کنند. هنگامی که غذا به اندازه کافی هضم شد، معده آزاد شدن محتویات آن را در روده کوچک تنظیم می‌کند.
روده کوچک
روده کوچک اندامی لوله مانند است که به سه قسمت اثنی عشر، ژژنوم و ایلئوم تقسیم شده است. اثنی عشر عامل اصلی فرآیند گوارش است که کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها را تجزیه می‌کند. جذب بسیاری از ویتامین‌ها و مواد معدنی در ژژنوم و ایلئوم صورت می‌گیرد.
غذای نیمه هضم شده از معده در روده کوچک با ترشحات پانکراس ترکیب می‌شود که از طریق مجاری کوچک وارد می‌شود. آنزیم های گوارشی از این ترشحات مسئول بیشتر فرآیند گوارش در روده کوچک هستند.
هر آنزیم فقط روی درشت مغذی ای که قرار است هضم کند، عمل می‌کند:
- آمیلاز و سایر آنزیم‌های کربوهیدراتی، کربوهیدرات‌ها را به گلوکز و سایر قندهای ساده هضم می‌کنند.
- لیپاز چربی‌ها را به واحدهای سازنده آن یعنی گلیسرول و اسیدهای چرب تجزیه می‌کند.
- پروتئاز پروتئین‌ها را به اسیدهای آمینه هضم می‌کند.
بیشتر این آنزیم‌ها توسط پانکراس تولید می شوند.
محصولات نهایی هضم از طریق پرزها و میکروویلی‌ها وارد جریان خون می‌شوند. هر چیزی که پس از جذب مواد مغذی و مایع باقی می‌ماند به روده بزرگ می‌رود تا به عنوان مدفوع دفع شود.
روده بزرگ
روده بزرگ از انتهای روده کوچک به سمت بالا، در سراسر شکم و به سمت راست روده منحنی می‌شود. روده بزرگ بیشتر وظیفه جذب آب و الکترولیت‌ها را بر عهده دارد.
همانطور که ضایعات یا همان مدفوع در روده بزرگ حرکت می‌کنند، آب و الکترولیت‌ها خارج می شوند تا مدفوع جامدتر شود. زمانی که مدفوع به آخرین بخش روده بزرگ (که کولون سیگموئید نامیده می‌شود) می‌رسد، عمدتاً از ضایعات غذا و باکتری‌ها تشکیل می‌شود.
رکتوم
اسفنکتر جریان مواد زائد را از روده بزرگ سیگموئید به سمت راست روده، که محل نگهداری مدفوع است، تنظیم می کند. اسفنکترهای داخلی و خارجی مقعد جریان مدفوع را از راست روده تنظیم می‌کنند.
تمام قسمت‌های دستگاه گوارش با هم کار می‌کنند تا غذا را جذب کنند، آن را از طریق سیستم گوارشی منتقل کنند، به صورت فیزیکی و شیمیایی آن را به اجزای سازنده‌اش تجزیه کنند و سپس مواد اضافی را به عنوان مدفوع از بین ببرند.
اندام‌های کمکی دستگاه گوارش نوزاد
علاوه بر خود دستگاه گوارش، اندام‌های کمکی متعددی نیز وجود دارند که نقش مهمی در هضم غذا دارند. این اندام‌ها شامل موارد زیر هستند:
کیسه صفرا
کیسه صفرا یک کیسه کوچک است که درست زیر کبد قرار دارد. صفرا از کبد در این قسمت جمع آوری شده و قبل از رها شدن غلیظ می‌شود.
هم کیسه صفرا و هم کبد برای هضم و جذب مناسب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی که شامل ویتامین‌های A، D، E و K هستند، ضروری هستند.
کبد
کبد بزرگ‌ترین عضو بدن است که مسئول متابولیسم پروتئین و کربوهیدرات و ذخیره گلیکوژن و ویتامین‌ها می‌باشد. همچنین به تشکیل، ذخیره و از بین بردن صفرا کمک می‌کند و در متابولیسم چربی نقش دارد.
عملکرد اصلی گوارشی کبد پردازش مواد مغذی جذب شده از روده کوچک و تبدیل آن‌ها به مواد شیمیایی قابل استفاده توسط بدن است. کبد همچنین جایی است که سموم، از جمله برخی داروها، جذب، پردازش و ذخیره یا دفع می‌شوند تا از بدن محافظت شود.
پانکراس
پانکراس آنزیم‌هایی را برای هضم چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها به روده کوچک ترشح می‌کند. با این که آنزیم‌های گوارشی در لوزالمعده برون ریز ساخته می‌شوند، بسیاری از مردم با هورمون انسولین که در غدد درون ریز پانکراس ساخته می‌شود، بیشتر آشنا هستند.
اهمیت شیر مادر در هضم غذای نوزاد
شیر مادر حاوی آنزیم‌هایی مانند آمیلاز، لیپاز و پروتئاز است که به هضم غذا توسط دستگاه گوارش نوزاد کمک می‌کنند. این یکی از دلایلی است که شیر مادر به عنوان غذای مناسب برای نوزادان در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا بیشتر آنزیم‌های گوارشی در هنگام تولد در سطوح بسیار پایینی در آن وجود دارند. نوزادان با شیر خوردن به طور پیوسته به سطح بزرگسالان می‌رسند.
تفاوت دستگاه گوارش نوزاد و بزرگسالان
بسیاری از جنبه‌های هضم نوزاد از جمله نحوه رشد دستگاه گوارش هنوز برای متخصصان پزشکی یک معما به حساب می‌آید. دلیل این کمبود دانش این است که تحقیقات گوارشی به روش‌های تهاجمی نیاز دارد که معمولاً روی نوزادان انجام نمی‌شود؛ مگر این که از نظر پزشکی ضروری باشد.
با این حال، آنچه ما می‌دانیم این است که هضم نوزادان از جهات مختلفی با بزرگسالان متفاوت است. چندین تفاوت آناتومیک و همچنین عملکردی بین دستگاه گوارش نوزادان و بزرگسالان وجود دارد.
دهان
در نوزاد، زبان نسبت به حفره دهان بزرگ‌تر است و بالشتک‌های چربی اضافی در کناره های زبان به مکیدن کمک می‌کنند. همانطور که در بالا ذکر شد، آمیلاز بزاقی تا ۳ ماهگی در نوزاد وجود ندارد.
با این حال، نوزادان (بر خلاف بزرگسالان) در دهان خود لیپاز دارند تا چربی را هضم کنند. این آنزیم در دوران نوزادی شروع به کاهش می‌کند و در دوران کودکی دیگر وجود ندارد.
مری
در یک نوزاد تازه متولد شده، مری حدود ۱۱.۴ سانتی متر طول دارد (در مقابل ۲۴.۱۳ سانتی متر در بزرگسالان) و اسفنکتر تحتانی مری حدود ۱.۲۷ سانتی متر قطر دارد. در گلو، اپیگلوت روی کام نرم قرار می‌گیرد تا محافظت بیش‌تری از راه هوایی در هنگام بلع ایجاد کند.
معده
معده نوزاد فقط می‌تواند حدود ۲۰ میلی لیتر (کمی بیش از ۱ قاشق غذاخوری) مایع را در خود نگه دارد. این توضیح می‌دهد که چرا نوزادان باید هر دو ساعت یک بار غذا بخورند.
بلافاصله پس از تولد، pH معده نوزاد حدود ۷ سطح خنثی بالاتر از بزرگسالان است،. این به دلیل دریافت مایع آمنیوتیک توسط جنین است که PH آن نیز ۷ است. در مقایسه، pH معده بزرگسالان بین ۱ و ۲.۳ است. PH خنثی معده نوزاد اجازه می‌دهد تا درشت مغذی‌ها (کربوهیدرات، چربی و پروتئین) از شیر مادر یا شیر خشک بدون هضم کامل به روده کوچک منتقل شوند، جایی که مستقیماً تا حد زیادی جذب خون می‌شوند. PH بالای معده فقط برای مدت کوتاهی دوام می‌آورد و در عرض ۲۴ ساعت پس از تولد شروع به کاهش می‌کند. PH معده ناشتا در نوزادان چند روزه بین ۳ تا ۳.۵ است
تفاوت دیگر این است که لیپاز نقش بسیار بیش‌تری در هضم چربی در معده نوزاد دارد. در بزرگسالان لیپاز در روده کوچک فعال‌تر است.
مطالعات نشان داده است که معده نوزادان بعد از خوردن شیر مادر تقریباً دو برابر سریع‌تر از شیر خشک خالی می‌شود. این توضیحی را برای این ایده ارائه می‌دهد که نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند طولانی تر از نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند می‌خوابند. آن‌ها در واقع برای مدت طولانی‌تری احساس سیری می‌کنند که به آن‌ها اجازه می‌دهد تا فاصله‌های طولانی‌تری بین شیردهی داشته باشند.
روده کوچک
بین روده کوچک نوزاد و بزرگسال نیز تفاوت‌هایی وجود دارد. در نوزادان، طول آن بین ۲۵۴ تا ۳۰۴.۸ سانتی متر و در بزرگسالان، تقریباً ۶۷۰ سانتی متر است.
یکی از ویژگی‌های اصلی روده کوچک بلافاصله پس از تولد نوزاد، افزایش نفوذپذیری آن است. مولکول‌های بزرگ (مثلاً پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها) می‌توانند برای مدت کوتاهی پس از تولد نوزاد به راحتی از دیواره روده کوچک عبور کنند، اما با بسته شدن شکاف‌های دیواره این حالت به سرعت تغییر می‌کند.
روده بزرگ
روده بزرگ نقش بسیار بیش‌تری در جذب مواد مغذی در نوزادان نسبت به بزرگسالان دارد. محققان فکر می‌کنند که این ممکن است راه بدن برای جبران جذب محدودی باشد که در روده کوچک در دوره نوزادی (پس از بسته شدن دوره کوتاه نفوذپذیری) انجام می‌شود.