اگر به مدت یک سال برای بارداری تلاش کرده‌اید و موفق نشده‌اید، توصیه می‌کنیم همراه با همسر خود به متخصص باروری مراجعه کنید تا معاینه شوید. درمان ناباروری در زنان، پس از تشخیص دلیل ناباروری، ۵۰ درصد شانس موفقیت دارد. این که آیا درمان ناباروری در زنان موفق باشد به عوامل زیر بستگی دارد:
- ریشه مشکل
- سن زن
- سابقه بارداری‌های قبلی
- وجود یا عدم وجود ناباروری در مرد
اولین قدم درمان ناباروری در بسیاری از موارد، درمان دلیل ناباروری است. برای مثال، در بسیاری موارد که بیماری تیروئید باعث عدم تعادل هورمونی می‌شود، استفاده از داروی تیروئید ممکن است در درمان ناباروری موثر باشد. به طور کلی درمانی که متخصص به شما پیشنهاد می‌دهد به این بستگی دارد که ریشه مشکل چیست و چه درمان‌هایی در دسترس است.
تشخیص ناباروری در زنان چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص ناباروری زنان از روش‌های زیر انجام می‌شود:
ارزیابی تاریخچه و پرونده پزشکی
فرآیند تشخیص ناباروری در زنان معمولاً با ارزیابی دقیق تاریخچه پزشکی فرد آغاز می‌شود. در این مرحله متخصص باروری در مورد سلامت تولید مثل، سابقه بارداری‌های قبلی، سابقه جراحی، دوره قاعدگی، وسایل پیشگیری از بارداری و هرگونه اختلال در سلامتی یا داروهایی که بر روی بارداری تاثیر می‌گذارند با شما صحبت می‌کند.
معاینه فیزیکی لگن
معاینه فیزیکی به پزشک کمک می‌کند تا سلامت کلی بیمار را بسنجد، شرایط اندام‌های تولید مثل او را بررسی کند و هرگونه وضعیت غیرطبیعی را تشخیص دهد. در این معاینه، ممکن است پزشک معاینه لگن، آزمایش پاپ اسمیر یا تست‌های مرتبط دیگر را انجام دهد تا اطلاعات بیش‌تری در مورد سلامت تولید مثل شما کسب کند.
ارزیابی تخمک گذاری
ارزیابی تخمک گذاری شامل موارد زیر می‌باشد:
- بررسی دوره‌های عادت ماهانه: بررسی منظم بودن دوره‌های قاعدگی برای تعیین این که تخمک گذاری انجام می‌شود یا نه بسیار اهمیت دارد. عادت ماهیانه نامنظم یا عدم قاعدگی به معنی اختلالات احتمالی تخمدان است
- ارزیابی هورمونی: ارزیابی سطوح هورمونی از جمله میزان هورمون محرک فولیکول (FSH) هورمون لوتئینی، پروژسترون و استروژن دید بیش‌تری نسبت به عملکرد سیستم تولید مثل به پزشک می‌دهد و کمک می‌کند تا جایی که نامتعادل بودن هورمونی روی تخمک گذاری تاثیر می‌گذارد را شناسایی کند.
- نمودار دمای پایه بدن (BBT): نمودار دمای پایه بدن شامل گرفتن روزانه دمای بدن است تا تشخیص داده شود که آیا این تغییرات دما در طول عادت ماهانه اتفاق می‌افتند یا خیر. این روش به تشخیص زمان بندی قاعدگی کمک می‌کند.
- کیت‌های تخمک گذاری: کیت‌های تخمک گذاری، میزان هورمون لوتئینی (LH) را در ادرار اندازه‌گیری می‌کنند که نشانه شروع تخمک گذاری است. این کیت‌ها به پیش بینی روزهای باروری کمک می‌کنند.
- آزمایش‌های ذخیره تخمدان: آزمایش‌های ذخیره تخمدان شامل موارد زیر هستند:
- آزمایش هورمون آنتی مولرین (AMH): تست خونی است که سطح هورمون تولید شده به وسیله فولیکول‌های تخمدان را اندازه گیری می‌کند. این آزمایش میزان ذخیره تخمدان زن را برآورد می‌کند و به ارزیابی مقدار تخمک‌های باقی مانده کمک می‌کند.
- آزمایش هورمون محرک فولیکول: این آزمایش معمولاً در روز سوم قاعدگی انجام می‌گردد تا پاسخ تخمدان را به محرک FSH ارزیابی شود. سطح بالای FSH ممکن است نشانگر ذخیره تخمدان کم باشد.
- شمارش فولیکول‌های آنترال (AFC): شامل اسکنی است که در ابتدای عادت ماهانه، تعداد فولیکول‌های موجود در تخمدان‌ها را تشخیص می‌دهد. این آزمایش تخمینی از ذخیره تخمدان و احتمال بارداری را ارائه می‌دهد.
- تصویر برداری رنگی از رحم یا هیستروسالپنگوگرافی (HSG): در این نوع اسکن، مایعی رنگی را به داخل رگ تزریق می‌کنند و از رحم و لوله‌های فالوپ تصویر برداری می‌کنند. هدف از این اسکن، بررسی شکل داخلی رحم و تشخیص هرگونه انسداد یا شرایط غیرطبیعی در لوله‌های فالوپ است که ممکن است مانع از بارداری شوند.
سونوگرافی ترنس واژینال:
سونوگرافی ترنس واژینال یک روش تشخیص غیرتهاجمی برای ناباروری در زنان است که در آن دستگاه داخل لگن قرار داده می‌شود تا اندام‌های تولید مثل در آن بررسی شود.
لاپاروسکوپی:
لاپاروسکوپی نوعی عمل جراحی است که در آن دستگاه باریکی به نام لاپاروسکوپ از طریق برش کوچکی روی شکم وارد بدن می‌شود. این دستگاه برای دیدن اندام‌های داخل لگن از جمله رحم، لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها به کارمی‌رود.
روش‌های درمان ناباروری در زنان چیست؟
درمان ناباروری در زنان شامل روش‌های مختلفی است که برای درمان دلایل ناباروری طراحی می‌شود. درمان‌هایی که معمولاً برای درمان ناباروری در نظر گرفته می‌شوند عبارتند از:
القای تخمک گذاری برای درمان ناباروری زنان
القای تخمک گذاری روشی است که در آن تلاش می‌شود تخمدان‌ها برای تولید و آزادسازی تخمک بالغ تحریک شوند. این درمان برای آن دسته از زنانی مناسب است که دارای اختلالات تخمک گذاری هستند. رایج‌ترین روش‌های درمانی که برای القای تخمک گذاری استفاده می‌شوند عبارتند از:
۱. داروهای خوراکی:
داروهای خوراکی مانند کلومیفن سیترات یا لتروزول معمولاً برای القای تخمک گذاری در زنانی تجویز می‌شوند که دارای اختلالاتی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا الگوهای تخمک گذاری نامنظم می‌باشند. این داروها بر روی تعادل هورمونی و تحریک تخمدان‌ها به آزادسازی تخمک تاثیر می‌گذارند.
۲. هورمون‌های تزریقی:
هورمون‌های تزریقی از جمله گنادوتروپین ها (هورمون‌های FSH و LH) در مواردی که داروهای خوراکی کافی یا موثر نیستند به کار می‌روند. این داروها به عنوان محرک برای تخمک گذاری و رشد فولیکولی به بدن تزریق می‌شوند. پس از تزریق لازم است پاسخ تخمدان برای جلوگیری از رشد چندین فولیکول و ریسک سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) به دقت تحت نظر گیرد تا از آن جلوگیری شود.
لقاح داخل رحمی (IUI) برای درمان ناباروری زنان چیست؟
فرآیند IUI شامل قرارگیری اسپرم به صورت مستقیم در رحم زن می‌باشد. این روش حدوداً در زمان شروع عادت ماهانه انجام می‌شود تا شانس بارداری را افزایش دهد. معمولاً این روش با داروهای تحریک تخمک گذاری ترکیب می‌شود تا درصد موفقیت بالا برود. پیش از این عمل، نمونه منی در آزمایشگاه آماده سازی می‌شود تا اسپرم سالم را جمع کنند و ناخالصی‌ها را از نمونه جدا کنند.
لقاح آزمایشگاهی (IVF) برای درمان ناباروری زنان چیست؟
روش IVF روش درمانی رایجی در زمینه درمان ناباروری به شمار می‌رود که شامل لقاح تخمک با اسپرم در محیط آزمایشگاه می‌باشد. این روش، درمان تطبیق پذیری است که می‌تواند برای درمان عوامل مختلفی از ناباروری از جمله انسداد لوله‌ها، اندومتریوز و ذخیره کم شده تخمدان مورد استفاده قرار گیرد. فرآیند IVF معمولاً شامل مراحل زیر می‌باشد:
تحریک تخمدان ها:
بیمار زن از طریق داروهای هورمونی مورد درمان قرار می‌گیرد تا تخمدان‌ها تحریک شوند و رشد فولیکول‌های متعدد را بالا ببرند. در این روش درمان، رشد فولیکولی و سطوح هورمونی با استفاده از سونوگرافی و آزمایش خون تحت نظر قرار می‌گیرد.
بازیابی تخمک:
پس از آن که فولیکول‌ها به اندازه مناسب رسیدند، عمل جراحی کوچکی به نام آسپیراسیون فولیکول ترانس واژینال انجام می‌شود که در آن، با استفاده از آرام بخش یا بیهوشی، تخمک‌ها با استفاده از یک سوزن از فولیکول‌هایی داخل تخمدان‌ها بازیابی می‌شوند.
رشد و تکامل جنین:
تخمک‌های باردار شده که اکنون تبدیل به نطفه شده‌اند در محیط آزمایشگاهی خاصی به مدت چند روز نگهداری می‌شوند. در طی این مدت روی نمونه بررسی و ارزیابی دقیق صورت می‌گیرد تا رشد و کیفیت آن مشخص شود.
انتقال نطفه:
پس از گذشت این زمان، بالاترین کیفیت برای انتقال به رحم زن انتخاب می‌شود.
تست بارداری:
حداکثر دو هفته پس از انتقال نطفه، آزمایش بارداری گرفته می‌شود تا بررسی شود که درمان IVF موفق بود یا خیر.
تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI)
روش درمانی ICSI نوعی از درمان IVF است که در آن یک اسپرم مستقیماً به داخل تخمک تزریق می‌شود تا بارداری را ممکن کند و شانس موفقیت را افزایش دهد.
تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD):
این آزمایش امکان تصویربرداری ژنتیکی از نطفه را پیش از انتقال به رحم فراهم می‌کند که ریسک انتقال اختلالات ژنتیک را کاهش می‌دهد و شانس بارداری موفق را بیش‌تر می‌کند.
مداخلات جراحی برای درمان ناباروری زنان
ممکن است برای اصلاح اختلالات ساختاری یا درمان اختلالاتی که ممکن است روی ناباروری تاثیر بگذارند مداخلات جراحی لازم باشد. چند نوع مداخله جراحی رایج عبارتند از :
هیستروسکوپی:
هیستروسکوپی یک عمل جراحی غیرتهاجمی است که در آن لوله‌ای با دوربین نصب شده روی آن وارد دهانه رحم می‌شود. این عمل به مشاهده و درمان مشکلاتی مثل پولیپ، فیبروم یا سپتوم رحمی کمک می‌کند. رفع این مشکلات، شانس کاشت نطفه و بارداری موفق را افزایش می‌دهد.
جراحی لوله‌های رحمی:
جراحی لوله‌ها ممکن است برای اصلاح انسداد لوله‌ها یا بخش‌های آسیب دیده لوله‌های فالوپ مورد استفاده قرار گیرد. این عمل با کنار هم قرار دادن تخمک‌ها و اسپرم در لوله‌های فالوپ، شانس حاملگی طبیعی را افزایش می‌دهد.
لاپاروسکوپی:
عمل لاپاروسکوپی برای درمان مشکلاتی مانند اندومتریوز، چسبندگی‌های لگنی، کیست تخمدان یا انسداد لوله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. عمل‌های لاپاروسکوپی به ترمیم عملکرد طبیعی اندام‌های تولید مثل کمک می‌کنند و شانس حاملگی را بالا می‌برند.
حفظ بارداری
روش‌های حفظ بارداری برای زنانی که قصد دارند بارداری خود را برای آینده حفظ کنند مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش‌ها برای افرادی مناسب است که تحت درمان‌هایی هستند که بارداری را تحت تاثیر قرار می‌دهد یا به هر دلیل دیگری می‌خواهند بچه دار شدن را به تاخیر بیندازند. روش‌های حفظ بارداری عبارتند از:
- اووسیت کرایوپرزرواسیون (انجماد تخمک): انجماد تخمک شامل خارج کردن و انجماد تخمک‌های زن برای استفاده در آینده است. تخمک منجمد شده می‌تواند بعداً از حالت منجمد در بیاید، با اسپرم بارور شود و در آینده که مراجع زن آماده بارداری است، به رحم او منتقل گردد. این روش برای زنانی مناسب است که تحت فرآیندهای درمانی مثل شیمی درمانی یا رادیوتراپی قرار دارند که می‌تواند عملکرد تخمدان را تحت تاثیر قرار دهد.
- انجماد جنین: روش انجماد جنین از باروری تخمک با اسپرم و منجمد کردن نطفه برای استفاده در آینده تشکیل شده است. این روش برای افراد یا زوج‌هایی مناسب است که در حال گذراندن دوره درمان IVF هستند. نطفه منجمد شده می‌تواند بعداً در زمان دلخواه داخل رحم زن قرار گیرد.
- انجماد بافت تخمدان: انجماد تخمدان شامل برداشتن و انجماد بخش کوچکی از بافت تخمدان حاوی فولیکول‌های اولیه می‌باشد. این روش هنوز یک روش آزمایشی به حساب می‌آید ولی برای زنانی که در خطر نارسایی زودرس تخمدان قرار دارند یا افرادی که تحت درمان‌هایی برای سرطان هستند که ممکن است به تخمدان‌ها آسیب وارد کند، گزینه مناسبی است. این بافت منجمد شده می‌تواند در آینده مجدد در بدن زن قرار گیرد تا بدن مجدد تولید هورمون و احتمالی باروری داشته باشد.
لازم است توجه داشته باشید که درمان مناسب برای هر زن بسته به شرایط خاص او و دلایل ناباروری متفاوت است. به همین دلیل، معاینه دقیق توسط متخصص باروری برای تشخیص بهترین روش درمان الزامی است.
حمایت عاطفی و روش‌های تقویت روحیه در ناباروری زنان
روبرو شدن با ناباروری می‌تواند تاثیر عاطفی قابل توجهی روی زنان داشته باشد. بنابراین مهم است که چالش‌های عاطفی را حل کنیم و روش‌هایی برای مقابله با این اتفاق در نظر بگیریم. روش‌های اصلی که برای حمایت عاطفی در این زمینه توصیه می‌کنیم، عبارتند از:
درخواست پشتیبانی عاطفی:
از عزیزان و دوستان خود کمک عاطفی بخواهید یا در گروه‌هایی که متشکل از افرادی با تجربه مشترک با شما هستند عضو شوید. به اشتراک گذاشتن تجربیات، عواطف و نگرانی‌ها باعث ایجاد حس تعلق، درک و پشتیبانی احساسی می‌شود.
مشاوره و تراپی:
مشاوره و درمان نزد متخصص روانپزشک می‌تواند به افراد و زوج‌ها کمک کند تا مشکلات و پیچیدگی‌های ناباروری را از سر بگذرانند. روانشناسانی که در زمینه سلامت تولید مثل فعالیت دارند می‌توانند شما را در موارد مختلف راهنمایی کنند، روش‌های کنار آمدن با موضوع را به شما آموزش دهند و محیطی امن برای ابراز احساسات و نگرانی‌های شما فراهم نمایند.
مراقبت از خود:
در فعالیت‌هایی که مربوط به مراقبت از خود هستند مشارکت کنید که سلامت روان را در اولویت قرار می‌دهند و میزان استرس را کاهش می‌دهند. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل ورزش، تکنیک‌های تمدد اعصاب، تمرین‌های روانی ذهنی، دنبال کردن سرگرمی‌ها و خروجی خلاق و به طور کلی مشارکت در فعالیت‌هایی که باعث ایجاد لذت و حس موفقیت می‌شوند، باشند.
سخن آخر
ناباروری یکی از چالش‌های پیچیده برای زنانی است که قصد بچه دار شدن دارند. در درمان ناباروری در زنان، متخصص باروری ابتدا با فرآیند تشخیص می‌تواند دلایل ناباروری را درک کند و درمان‌های متعددی را امتحان نماید. در مرحله درمان، داروهای تولید مثل از القای تخمک گذاری تا روش IUI و روش‌های پیچیده‌تر مثل IVF در مرحله درمان دخیل هستند. با پیشرفت تکنولوژی و تحقیقات در حال انجام، آینده برای زنانی که قصد بچه دار شدن دارند همراه با امید است.ولی لازم است در طول این دوره به وضعیت عاطفی خود نیز اهمیت بسیاری بدهید و آن را جدی بگیرید.