لقاح آزمایشگاهی IVF چیست؟

مراقبت‌های بعد از IVF چیست و چگونه باید انجام شوند؟

حتماً اصطلاح «اجاق کور بودن» را شنیده‌اید. در گذشته نه چندان دور از این عبارت برای توصیف زوج‌هایی که فرزند نداشتند و صاحب اولاد نمی‌شدند استفاده می‌شد. تا مدت‌ها تصور می‌شد که ناباروری ریشه در مشکلات جسمی زنان دارد اما تحقیقات علمی نشان داد که گاهی بروز مشکل مربوط به نقص‌ها و اختلالات جسمی و جنسی مردان است. ناباروری و تاثیرات نامطلوب آن بر سلامت و نشاط جوامع باعث شد تا دانشمندان و محققان به فکر یافتن روش‌های موثری برای درمان ناباروری بیفتند و شیوه‌های مختلفی را ارائه کنند. یکی از این شیوه‌های موثر روش لقاح مصنوعی درون شیشه یا لقاح آزمایشگاهی IVF است. در این مقاله قصد داریم تا شما را با روش‌های مراقبتی و بایدها و نبایدهای پس از لقاح آزمایشگاهی IVF آشنا کنیم. با تیم پینو بیبی همراه باشید.  

لقاح آزمایشگاهی IVFچیست؟

در گذشته مشکلات نازایی را به زنان نسبت می‌دانند. بسیاری از زنان به همین دلیل مورد شماتت قرار می‌گرفتند و به علت بچه‌دار نشدن زندگی مشترک بسیاری از زوج‌ها دچار مخاطره می‌شد. همزمان با پیشرفت علم و دانش، مشخص شد موارد گوناگونی وجود دارد که باعث ناباروری می‌شود و مشکل می‌تواند از ناحیه مردان نیز باشد. انجام یک عمل مقاربت موفق، تضمین کننده بچه‌دار شدن نیست. حتی بارداری نیز تضمینی صاحب فرزند شدن نیست. عوامل بسیار زیادی در مسیر فرزندآوری وجود دارد و گاه اختلال در یکی از این عوامل صاحب فرزند شدن و اولاد شدن را امری مشکل یا محال می‌کند. اما خوشبختانه امروزه با گسترش علم و دانش به خصوص در حوزه سلامت بسیاری از این مشکلات حل شده است. یکی از روش‌های کمک جهت بچه‌دار شدن روش IVF یا همان In Vitro Fertilization می‌باشد. در این روش لقاح در خارج از بدن زن صورت می‌گیرد. لقاح آزمایشگاهی (IVF) یکی از چندین تکنیک موجود برای کمک به باروری و فرزندآوری افراد مبتلا به مشکلات باروری می‌باشد. در طی IVF، تخمک از تخمدان مادر خارج می‌شود و در آزمایشگاه با اسپرم بارور می‌شود. تخم بارور شده که جنین نامیده می‌شود، سپس برای رشد و نمو به رحم مادر بازگردانده می‌شود. در روش این ممکن است تخمک‌ها و اسپرم‌ها از همان زوج باشد و یا تخمک و اسپرم اهداکنندگان دیگر باشد.

مراقبت‌های بعد از IVF

مسلماً مثل در هر بارداری نیاز به انجام یکسری مراقبت‌ها و رعایت یکسری از مسائل ضروری است. در این مقاله به بررسی مراقبت‌های پس از انجام لقاح آزمایشگاهی  IVFمی‌پردازیم. مراقبت‌های بعد از IVF باعث می‌شود تا شانس موفقیت کاشت جنین و بارداری بالا برود. مراقبت‌های پس از انجام لقاح آزمایشگاهی  IVFبه صورت مراقبت‌های پزشکی، تغذیه‌ای، ورزشی و دارویی و غیره هستند.

بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای بعد از IVF

نوع تغذیه بعد از انتقال جنین به رحم مادر در روش IVF اهمیت بالایی دارد و می‌تواند بر میزان موفقیت این روش باروری تاثیر بسزایی داشته باشد. سلامت جسمی و فیزیکی مادر بر سلامت جنین اثر می‌گذارد یکی از معیارهای سلامتی داشتن وزن طبیعی است (نه لاغر و نه چاق)، برای داشتن یک وزن ایده‌آل و BMI مناسب یک رژیم غذایی سالم می‌تواند کارساز باشد. رژیم غذایی سالم و کافی در نهایت سلامت مادر و جنین را تضمین می‌کند. به خصوص در زنانی که هنگام انجام روش‌های کمکی بارداری زیر ۳۵ سال سن داشته‌اند. گنجاندن برخی از مواد غذایی در رژیم تغذیه‌ای و حذف برخی مواد در رژیم غذایی به سلامت مادر و جنین کمک می‌کند:

• مواد غذایی که باید مصرف شوند:
  • افزایش میزان پروتئین در رژیم غذایی مانند گوشت، مرغ و ماهی
  • غذاهای غنی از کلسیم و آهن
  • مصرف حبوبات مانند نخود، لوبیا و عدس
  • مصرف انواع غلات در وعده‌های غذایی
  • مصرف ویتامین D: جهت پیشگیری از ابتلا جنین به بیماری اوتیسم
  • وعده‌های غذایی سرشار از میوه و سبزیجات تازه تا فیبر مورد نیاز بدن را تامین کنند
  • مصرف روزانه مکمل اسید فولیک در دوران بارداری مزایای زیادی دارد. برای جلوگیری از نقص لوله عصبی روزانه ۴۰۰ میکروگرم از این ویتامین مهم خانواده B نیاز هست. یک پژوهش علمی در سال ۲۰۱۵ میلادی نشان داد که مصرف مکمل‌های اسید فولیک توسط مادر با کاهش خطر نقص مادرزادی قلبی در نوزادان مرتبط است. به‌ علاوه، تحقیقات دیگری نشان داد که اسید فولیک ممکن است احتمال بروز شکاف لب یا عارضه لب شکری را کاهش دهد.
• مواد غذایی که نباید مصرف شوند:
  • دوری از مصرف گوشت خام و نپخته
  • پرهیز از خوردن مواد خوراکی بسیار شیرین و یا بسیار شور (به خصوص مواد خوراکی صنعتی)
  • اجتناب از مصرف مواد غذایی مانده
  • عدم مصرف غذاهای کنسرو شده به دلیل این ‌که حاوی نگهدارنده‌های شیمیایی هستند
  • عدم مصرف نوشیدنی‌های الکلی و نوشابه‌های انرژی‌زا
  • عدم مصرف ادویه‌جاتی نظیر زعفران، زیره، سیاه‌دانه و رازیانه و غیره

حفظ سلامتی محیطی در دوران بارداری

یکی از فاکتورهای که یک بارداری را با خطر جدی روبه رو می‌کند اختلال هورمونی است. هر آنچه که سبب ناهمترازی عملکرد غدد درون ریز شود باعث اختلال در روند بارداری و دوران حاملگی می‌شود و حتی اثرات آن تا بعد از بارداری نیز بر روی مادر و نوزاد باقی خواهد ماند. رعایت این نکات به ویژه اگر بارداری از نوع لقاح مصنوعی، لقاح در آزمایشگاه، یا هر نوع مشکلی در بارداری باشد، یک ضرورت محسوب می‌شود. برخی از سموم و موادی که در طبیعت استفاده می‌شوند بدون آن‌که مطلع باشیم بر سلامت مادران و جنین درون شکم آنان اثر می‌گذارد. بنابراین توصیه می‌گردد زنانی که بارداری از نوع IVF را انجام داده‌اند به این نکات توجه نمایند:

• عدم استفاده از ظروف و وسایلی که در ساختار آن‌ها بیسفنول آ (BPA)، فتالات‌ها، پارابن‌ها و تریکلوزان استفاده شده است. این مواد باعث اختلال در عملکرد غدد درون ریز (غدد ترشح کننده هورمون) می‌شوند.
• EDCها مواد شیمیایی هستند که می‌‌توانند نحوه کارکرد و عملکرد هورمون‌های بدن را مختل کنند. طبق نظر انجمن جهانی غدد درون ریز، برخی از EDCها می‌توانند از جفت عبور کرده و در زمان بسیار حساسی از رشد، وارد جریان خون جنین شوند و به بدن جنین راه پیدا کنند. این مواد شیمیایی حتی می‌توانند در روند رشد اندام‌های جنین در رحم اختلال ایجاد کنند. قرار گرفتن در معرض سطوح بالای از این مواد شیمیایی به ویژه در ماه‌های نخست بارداری ممکن است باعث مشکلات رشدی دیگری در جنین شوند.
• اجتناب از مصرف دخانیات و سیگار و همچنین دوری از محیطی که آلوده به دود این مواد مضر است.
• پرهیز از قرارگیری در معرض رنگ‌های صنعتی که اکثراً حاوی مواد شیمیایی مضرر هستند.
• دوری کردن از مکان‌هایی که تخت تاثیر اشعه و امواج وای فای، موبایل، الکترومغناطیسی و … هستند.

ورزش و فعالیت بدنی بعد از IVF

یک باور اشتباه وجود دارد که زن باردار هیچ‌گونه فعالیت ورزشی نباید داشته باشد زیرا برای جنین خطرناک است و احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد. اما امروزه با گسترش دانش مشخص شد که ورزش علاوه بر این‌ که سلامت جسمی مادر را تضمین می‌کند، بر روح و روان مادر اثر مطلوب خواهد داشت. اصولاً زنانی که ورزش می‌کنند زنان شادتری هستند. هم‌چنین یک مادر که عضلات و اسکلت محکم و قوی داشته باشد بهتر از جنین خود حفاظت می‌کند. باید توجه داشت که ورزش‌های دوران بارداری، ورزش‌های سبک و ایمنی هستند. آن ‌چه در خصوص ورزش بیشتر بر سلامت مادر باردار اثر دارد اثرات روحی و متافیزیکی ورزش و شادی حاصل شده از ورزش است. در زنانی که به روش لقاح در آزمایشگاه IVF باردار شده‌اند زیر نظر متخصصان درمان نازایی می‌توانند فعالیت بدنی و کنترل شده‌ایی را انجام بدهند. زیرا ورزش کمک می‌کند تا شاخص توده بدنی زنان باردار افزایش پیدا نکند (برای محاسبه BMI بارداری به صورت آنلاین می‌توانید از افزونه محاسبه شاخص توده بدنی سایت پینو بیبی استفاده کنید). نرمال بودن BMI سبب می‌شود رحم شرایط بهتری برای حفظ جنین داشته باشد. مسلم است که ورزش‌های سنگین مانند کوهنوردی، بدنسازی، دویدن و پرش برای زنان باردار به خصوص آنان که به روش IVF حامله شده‌اند، مناسب نیست. زیرا ورزش‌های سنگین باعث انتقال خون به عضلات محیطی مادر شده و باعث می‌شوند میزان گردش خون در رحم کاهش بیابد. در نتیجه رحم برای جبران این کمبود شروع به ضخیم کردن دیواره اندومتر خود می‌کند، این ضخامت دیواره تهدیدی برای سلامت و حیات جنین است. ورزش‌های مناسب برای زنانی که به روش لقاح آزمایشگاهی IVF باردار شده‌اند، عبارت هستند از:

• یوگا بارداری
• پیاده‌روی
• ورزش‌های هوازی سبک
• برخی از تمرینات پیلاتس‌

مراقبت‌های بهداشتی در زمان لقاح آزمایشگاهی IVF

برخی از زنان به تصور این‌که ممکن است لانه‌گزینی و انتقال جنین دچار نقص یا ایراد شود از مراقبت‌های بهداشتی غافل می‌شوند. در مقابل هستند بانوانی که بعد از انجام IVF دچار وسواس فکری می‌شوند و مراقبت بهداشتی را به طرز واسواس گونه و شدیدی دنبال می‌کنند. مراقبت و بهداشتی باید در حد نرمال باشد. انجام برخی از فعالیت‌ها در زمان بارداری به روش IVF ممنوع است و باید از انحژجام آن‌ها پرهیز کرد مانند:

• عدم استحمام با آب گرم
• پرهیز از قرارگیری در محیط استخر، سونا و جکوزی

مصرف داروها در زمان لقاح آزمایشگاهی IVF

اگر زنی قبل از انجام IVF داروی خاص مصرف می‌کرده است مانند داروهای مربوط به تیروئید، سرطان، آسم، لوپوس، دیابت و …. هرگز مصرف دارو نباید خودسرانه قطع شود. حتماً باید در خصوص داروهای مصرفی با پزشک متخصصی که عمل IVF را انجام داده است و پزشک معالجی که دارو را تجویز کرده است، مشورت شود.

برخی از داروها نیز بعد از انجام IVF تجویز می‌شود که این داروها نیز باید طبق نظر پزشک و دستورالعملی که برای آن تعیین شده است مصرف شود.

• برای مثال به بسیاری از زنان که از روش تولیدمثل کمکی مانند IVF بهره گرفته‌اند در هفته‌‍‌های اولیه پس از انتقال، پروژسترون تجویز می‌گردد تا بیشترین شانس برای ادامه بارداری را داشته باشند. پروژسترون هورمونی است که برای حفظ حاملگی حیاتی است، این هورمون به لانه گزینی رویان در رحم کمک می‌کند. هم‌چنین شیاف‌های واژینال حاوی پروژسترون و تزریق‌های این هورمون گرچه آزاردهنده هستند اما طبق دستور پزشک باید مورد استفاده قرار بگیرند.
• تحقیقات نشان می‌دهد که دوز پایین آسپرین می‌تواند لانه‌ گزینی و نتایج بارداری را بهبود بخشد. در طی یک مطالعه علمی که بر روی ۶۰ زن صورت گرفت نتایج نشان داد که درمان با آسپرین به نتایج بهتری برای کسانی که انتقال جنین منجمد شده (FET) داشتند، منجر شد.

داروهای لازم پس از انتقال جنین IVF

به صلاح دید پزشک معالج و با توجه به فرد دریافت کننده IVF پزشک داروهایی را برای افزایش شانس موفقیت لقاح آزمایشگاهی IVF پیشنهاد می‌کند.

• داروهای ضد افسردگی
• داروهای استروئیدی در افرادی که بیماری‌های خاص مانند لوپوس و آسم دارند؛
• داروهای تیروئید
• داروهای مربوط به شیمی درمانی
• داروهای کاهنده اثرات هورمونی

این داروهای، اصلی‌ترین داروهای مورد استفاده در IVF و پس از انتقال جنین می‌باشند. گاهی به صلاح دید پزشک ممکن است تغییراتی در دوز یا نوع داروهای مصرفی ایجاد گردد.

کارهایی که نباید بعد از IVF انجام داد

بهتر است شخص بعد از انجام عمل IVF تا چند روز هیچ فعالیت خاصی نداشته باشد تا اطمینان حاصل شود که جاگزینی درست انجام گرفته است. کارهای که نباید تا چند روز بعد از IVF به انجام آن مبادرت ورزید.

• رابطه جنسی

تحقیقات نشان می‌دهد که بهتر است پس از انتقال جنین، زن کمی استراحت لگنی داشته باشد. چرا؟ زیرا رابطه جنسی باعث انقباضات رحمی می‌شود که این انقباضات می‌تواند لانه گزینی جنینی را که به تازگی به رحم مادر منتقل شده مختل کند. بدترین سناریو این است که می‌تواند از لانه گزینی جنین در رحم جلوگیری کند و یا منجر به سقط جنین شود.

• تست بارداری

وسوسه ادرار کردن برای تست بارداری فوراً بعد از انجام عمل IVF را باید کنترل و مدیریت کرد. باید توجه داشت که ممکن است تا چند هفته بعد از روز انتقال زمان نیاز باشد تا این که سلول‌های جفت شروع به تولید هورمون کافی به نام گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) کنند تا با آزمایش خون بتوان بارداری را تشخیص داده شود. لذا انجام تست باردرای در این زمان و فوراً بعد از انجام عمل IVF باعث سرخوردگی در زن دریافت کننده IVF می‌شود.

سهل‌انگاری در خصوص نادیده نگرفتن برخی از علائم

این‌که دائم به دنبال بروز یک سری نشانه یا علامت در بدن فرد دریافت کننده IVF باشید علاوه بر ایجاد نگرانی و اضطراب، ممکن است فرد را به سمت درمان‌های خودسرانه هدایت کند. بنابراین لازم است تا بانوی تحت لقاح آزمایشگاهی و اطرافیان وی نسبت به این موضوع منطقی‌تر برخورد کنند. اما لازم است تا وجود برخی از علائم را با پزشک متخصص در میان گذاشت، این علائم عبارت هستند از:

• زنانی که داروهای باروری مصرف می‌کنند ممکن است به بیماری به نام سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) مبتلا شوند. این می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که بدن مادر به هورمون‌های تزریقی که به عنوان بخشی از فرآیند IVF مصرف می‌کرده است، پاسخ بیشتری بدهد بنابراین جای نگرانی نیست.
  • OHSS می‌تواند علائمی مانند: درد شکم، نفخ شکم، حالت تهوع، استفراغ و اسهال داشته باشد.
• اگر به طور ناگهانی مادر دریافت کننده IVF دچار اضافه وزن اضافه شد و یا درد شدیدی در شکم خود احساس کرد، باید سریعاً با پزشک تماس گرفته و علائم و نشانه‌ها را برای پزشک شرح دهید. تا راهنمایی لازم را دریافت کند.

نکته پایانی

اساساً در روزهای پس از انتقال جنین مادر انتظاری را باید تجربه کند تا زمانی‌که مطمئن شود بارداری قطعی شده است. بهتر است از این شرایط استفاده کند تا انتظار خود را نیز کوتاه‌تر نماید. برای مثال بایدها و نبایدها را فهرست کند و برخی از عادات خوبی را که می‌توانید در دوران بارداری در خود ایجاد کند را لیست کند. به موسیقی‌های آرام بخش و به موسیقی طبیعت گوش بسپارد. مطالعه کند و هر کاری که حواس او را پرت می‌کند تا انتظار او کوتاه شود.