لاپاراسکوپی نوعی روش جراحی است که به جراح این امکان را می‌دهد تا بدون نیاز به ایجاد برش‌های بزرگ در پوست به داخل شکم (لاپاراتومی) و لگن دسترسی پیدا کند. این روش به عنوان جراحی سوراخ کلید یا جراحی کم تهاجمی نیز شناخته می‌شود. در طول لاپاراسکوپی می‌توان از برش‌های بزرگ (حدود ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌متر) اجتناب کرد زیرا جراح از ابزاری به نام لاپاراسکوپ استفاده می‌کند.
لاپاراسکوپی چیست؟
لاپاراسکوپی نوعی روش جراحی تشخیصی است که پزشک می‌تواند از آن برای بررسی اندام‌های شکمی و تناسلی در داخل بدن بیمار استفاده کند. به خاطر برش‌های کوچکی که در شکم ایجاد می‌شود به آن جراحی سوراخ کلید می‌گویند (برش‌های حدود ۲ سانتی‌متر). یک لاپاراسکوپ (یک لوله نازک شبیه به یک تلسکوپ) از یک برش کوچک در شکم بیمار عبور داده می‌شود (به جای ایجاد یک برش بزرگ شکمی). این لوله کوچک دارای یک منبع نور و یک دوربین است که تصاویری از داخل شکم یا لگن را به مانیتور منتقل می‌کند. با استفاده از لاپاراسکوپ، پزشک می‌تواند مستقیماً به قسمت درونی بدن بیمار از مانیتور نگاه کند.
لاپاراسکوپی می‌تواند برای کمک به تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌هایی که در داخل شکم یا لگن ایجاد می‌شوند مورد استفاده قرار گیرد. هم چنین می‌توان از آن برای انجام روش‌های جراحی، مانند برداشتن یک عضو آسیب دیده یا بیمار، یا برداشتن نمونه بافت (بیوپسی) برای آزمایش‌های بیشتر (بیوپسی) استفاده کرد. لاپاراسکوپی بیشتر در موارد زیر استفاده می‌شود:
- زنان؛ مطالعه و درمان شرایطی که بر سیستم تولید مثل زنان تأثیر می‌گذارد (رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ)
- گوارش؛ مطالعه و درمان شرایط موثر بر سیستم گوارش (کبد، پانکراس، کیسه صفرا، طحال و معده)
- اورولوژی؛ مطالعه و درمان شرایط موثر بر سیستم ادراری (مجرای ادرار، مثانه و …)
اگر سایر آزمایشات تشخیصی مانند سونوگرافی و اشعه ایکس نتوانند علت بیماری را تایید کنند، ممکن است پزشک لاپاراسکوپی را توصیه کند. پزشک ممکن است از لاپاراسکوپی برای موارد زیر استفاده کند:
- علت درد را در ناحیه لگن و شکم پیدا کنند.
- یک توده بافتی را بررسی کنند.
- اندومتریوز یا بیماری التهابی لگن را تایید کنند.
- به دنبال انسداد لوله‌های فالوپ یا سایر علل ناباروری باشند.
- بررسی جزئیات روند بیماری
مزایای روش لاپاراسکوپی نسبت به جراحی باز (سنتی) عبارت هستند از:
- بستری کوتاه‌تر در بیمارستان و زمان بهبودی سریع‌تر
- درد و خونریزی کمتر بعد از عمل
- کاهش زخم
چگونگی آمادگی برای انجام لاپاراسکوپی
قبل از مراجعه به بیمارستان برای لاپاراسکوپی، بیمار باید این دستورالعمل‌ها را رعایت کند:
- بعد از نیمه شب روز قبل از عمل از خوردن، نوشیدن (از جمله آب) یا سیگار کشیدن خودداری کند.
- در روز جراحی از کفش‌های پاشنه کوتاه استفاده کند زیرا امکان دارد در اثر بیهوشی برای لاپارسکوپی بیمار خواب آلود باشد و روی پاهای خود نتواند پایدار بماند.
- بیمار جواهرات همراه نداشته باشد (مثلاً حلقه ازدواج یا گوشواره).
- بیمار لباس‌های گشاد بپوشد، زیرا بعد از جراحی، بیمار ممکن است مقداری حساسیت و گرفتگی شکم داشته باشد.
- قبل از جراحی لاپاراسکوپی، هر گونه لاک ناخن را پاک باید کرد.
چه آزمایشاتی معمولاً قبل از لاپاراسکوپی انجام می‌شود؟
پزشک ممکن است نیاز به انجام چند آزمایش و جمع‌آوری اطلاعات پزشکی در مورد سلامتی بیمار قبل از لاپاراسکوپی داشته باشد. این اطلاعات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ریپورت تصویربرداری اشعه ایکس قبلی از یک مرکز دیگر
- گزارش‌های فیلم
- کار آزمایشگاهی
- گزارش عملیاتی
- گزارش پاتولوژی
- اسلاید سیتولوژی
- نمونه‌های بافت (بیوپسی)
پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی را نیز تجویز کند، از جمله:
- سونوگرافی
- توموگرافی کامپیوتری (CT)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
لاپاراسکوپی چگونه انجام می‌شود؟
لاپاراسکوپی زمانی انجام می‌شود که بیمار در حالت دراز کشیده و کمی کج شده و سرش پایین‌تر از پاهایش باشد. به بیمار یک بیهوشی عمومی داده می‌شود تا ماهیچه‌هایش شل شوند و از درد در حین جراحی جلوگیری شود.
سپس در طول لاپاراسکوپی، جراح یک یا چند برش کوچک در شکم در نزدیکی ناف ایجاد می‌کند. این برش‌ها به جراح اجازه می‌دهد تا لاپاراسکوپ، ابزارهای جراحی کوچک و لوله‌ای را که برای پمپاژ گاز دی اکسید کربن به داخل حفره شکم یا لگن استفاده می‌شود، وارد کند این گاز باعث می‌شود تا دیواره شکم و اندام‌های درون حفره شکم و یا لگن از هم فاصله بگیرند و در نتیجه بهتر از هم تمیز داده شده و در مانیتور توسط پزشک رویت شوند. در جراحی لاپاراسکوپی لوله‌های بسیار باریکی به نام تروکار استفاده می‌شود. این لوله‌های تروکار در مرحله اول برای تزریق گاز است و در وهله دوم از طریق تروکار، لاپاراسکوپ را به محل مورد نظر هدایت می‌کنند، حین این عمل پزشک از طریق این تروکار می‌تواند ابزارهای جراحی یا نمونه برداری را وارد بدن کند. این ابزارها ظریف هستند و قادر هستند از طریق تروکار به سمت اندام مربوطه هدایت شوند. گاهی در حین لاپاراسکوپی نیاز است که یک یا چند برش کوچک دیگر نیز ایجاد شود تا تروکار جدید وارد و ابزار لازم از طریق آن به محل مورد نظر هدایت شوند. در برخی موارد لازم است تا یک درن (Drain) در داخل حفره شکم قرار گیرد تا مایعات اضافی بدن از طریق آن جمع‌آوری و خارج شود. این درن دارای یک لوله کوچک است تا مایعات را تخلیه کند. البته در برخی جراحی‌های لاپاراسکوپی لازم است درن در محل جراحی درون بدن بیمار قرار گیرد و پزشک محل جراحی را بخیه می‌زند. این باعث می‌شود جراح راحت‌تر به اطراف اندام‌های داخلی نگاه کند و عمل کند. پس از اتمام عمل، گاز از شکم بیمار خارج می‌شود، برش‌ها با بخیه بسته می‌شوند و یک پانسمان روی محل برش‌ها قرار داده می‌شود. لاپاراسکوپ هم چنین ممکن است مجهز به دستگاه‌های جراحی برای نمونه‌برداری از بافت یا برداشتن بافت اسکار باشد.
پزشک هم چنین ممکن است برش دوم را در خط موی شرمگاهی ایجاد کند. این برش یک دهانه اضافی برای ابزارهای مورد نیاز برای تکمیل روش‌های جراحی جزئی ایجاد می‌کند.
پس از جراحی، بیمار معمولاً حدود یک ساعت در اتاق ریکاوری می‌ماند. سپس برای ادامه مشاهده و بررسی به یک واحد جراحی سرپایی منتقل خواهد شد.
پس از دریافت دستورالعمل‌های مربوط به بهبودی در منزل، بیمار ترخیص خواهد شد. در بیشتر موارد، حدود چهار ساعت پس از لاپاراسکوپی بیمار می‌تواند بیمارستان را ترک کند. به ندرت پیش می‌آید که بیمار پس از انجام لاپاراسکوپی نیاز به ماندن یک شبه در بیمارستان داشته باشد.
گاه رنگ ادرار بیمار پس از لاپاراسکوپی سبز است، نباید نگران بود. ممکن است از رنگ آبی برای بررسی باز بودن لوله‌های فالوپ استفاده شده باشد.
از بیمار خواسته می‌شود که در عرض دو تا هشت هفته پس از لاپاراسکوپی برای قرار ملاقات‌های بعدی به مطب پزشک مراجعه کند. لازم است بیمار قبل از ترک بیمارستان، برنامه قرار ملاقات بعدی خود را با پزشک خود هماهنگ کند. نکته مهمی که قبل از جراحی باید به آن توجه کرد این است که تا ۲۴ ساعت بعد از جراحی بیمار نمی‌تواند رانندگی کند. بیمار بهتر است که یک همراه داشته باشد که در ۲۴ ساعت اول در کنار بیمار باشد.
آیا لاپاراسکوپی بی‌خطر است؟
لاپاراسکوپی یک روش معمول است و عوارض جدی آن، نادر است. عوارض جزئی در یک یا ۲ مورد از هر ۱۰۰ مورد پس از لاپاراسکوپی تخمین زده می‌شود. این عوارض جزئی شامل:
- عفونت
- خونریزی جزئی و کبودی در اطراف برش
- احساس بیماری و استفراغ
عوارض جدی پس از لاپاراسکوپی در یک مورد از هر ۱۰۰۰ مورد تخمین زده می‌شود. آن‌ها عبارت هستند از:
- آسیب به یک عضو، مانند روده یا مثانه، که می‌تواند منجر به از دست دادن عملکرد اندام شود.
- آسیب به یک شریان اصلی
- عوارض ناشی از استفاده از دی اکسید کربن در طول عمل، مانند حباب‌های گازی که وارد رگ‌ها یا شریان‌های بیمار می‌شوند.
- آسیب به اندام‌ها و رگ‌های خونی مجاور
- یک واکنش آلرژیک جدی به بیهوشی عمومی
- التهاب دیواره شکم و گاه فتق
- ایجاد لخته خون در ورید، معمولاً در یکی از پاها (ترومبوز ورید عمقی یا DVT)، که می‌تواند شکسته شود و جریان خون را در یکی از رگ‌های خونی در ریه‌ها مسدود کند (آمبولی ریه) و یا لخته خونی که می‌تواند به قلب یا مغز برود، جایی که می‌تواند باعث حمله قلبی یا سکته شود، این عارضه بسیار نادر است.
بهتر است بیمار در مورد هر گونه نگرانی که ممکن است قبل از عمل لاپاراسکوپی خود داشته باشد، با پزشک مشورت کند. پزشک می‌تواند در مورد عوارض احتمالی لاپاراسکوپی به بیمار توضیح دهد و خطر و ریسک‌های موجود را برای بیمار توضیح دهد. هنگامی که لاپاراسکوپی در زنان انجام می‌شود، از هر ۱۰۰۰ زن، سه نفر دچار عوارض می‌شوند.
بعد از لاپاراسکوپی چه اتفاقی می‌افتد؟
در بیشتر موارد، بیمار مدت کوتاهی پس از لاپاراسکوپی می‌توان به خانه برود. بیمار باید منتظر بماند تا اثر بیهوشی از بین برود و پزشک اطمینان حاصل کند که بیمار هوشیار است و سپس ترخیص شود. هیچ عارضه جانبی از عمل جراحی لاپاراسکوپی را تجربه نمی‌کند. بیمار در روزهای بعد از لاپاراسکوپی، در خانه بهبودی کامل را خواهد یافت.
بهبودی پس از لاپاراسکوپی در خانه
در حالی که بیمار پس از لاپاراسکوپی در خانه دوران نقاهت خود را طی می‌کند، خوب است چند نکته را در نظر داشته باشد. این نکات عبارت هستند از:
- حداقل تا ۲۴ ساعت پس از جراحی الکل، مصرف نکند و رانندگی نکند.
- هر زمان بعد از جراحی می‌توان حمام کرد.
- صبح بعد از جراحی بیمار می‌تواند بانداژ را برداشته، باندهای استری (که شبیه نوار هستند) می‌توانند دو تا سه روز پس از جراحی برداشته شوند.
بیمار معمولاً می‌تواند سه روز پس از جراحی به سر کار خود بازگردد. اگر به نامه پزشک برای معافیت از کار نیاز است، باید در قرار ملاقات قبل از عمل از پزشک خود درخواست کند.
آیا بعد از لاپاراسکوپی ممکن است بیمار احساس ناخوشایندی داشته باشد؟
درست مانند بسیاری از جراحی‌ها، ممکن است بعد از لاپاراسکوپی، بیمار کمی ناراحتی را تجربه کند. این ناراحتی‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ممکن است شکم بیمار تا چند روز پس از جراحی متورم باشد. ممکن است نیاز باشد برای تسکین درد استامینوفن مصرف شود.
- ممکن است بیمار برای چند روز گلو درد داشته باشد، بهتر بیمار از پاستیل گلو استفاده کند.
- ممکن است بیمار حالت تهوع خفیفی داشته باشد. بیمار باید سعی کند در روز جراحی یک وعده عصرانه سبک بخورد. چای، سوپ، نان تست، ژلاتین یا کراکر ممکن است به تسکین حالت تهوع بیمار کمک کند.
- تجمع گاز در شکم ممکن است باعث ناراحتی در گردن، شانه‌ها و قفسه سینه به مدت ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از جراحی شود. بهتر است بیمار، دوش آب گرم بگیرد، از پد گرم کن استفاده کند و یا پیاده‌روی نماید.
آیا بعد از لاپاراسکوپی انتظار خونریزی واژینال وجود دارد؟
تجربه خونریزی واژینال تا یک ماه پس از لاپاراسکوپی طبیعی است. بسیاری از زنان به مدت چهار تا شش هفته پس از جراحی، چرخه قاعدگی طبیعی بعدی خود را ندارند. وقتی چرخه طبیعی زنان برگردد، ممکن است متوجه خونریزی شدیدتر و ناراحتی بیشتر از حد معمول شوند.
قبل از تعیین این که آیا لاپاراسکوپی به بهبود وضعیت بیمار کمک کرده است یا خیر؟! باید تا سپری شدن دو تا سه سیکل قاعدگی صبر کند.
چه زمانی بعد از لاپاراسکوپی می‌توان فعالیت جنسی را از سر گرفت؟
یک هفته پس از جراحی لاپاراسکوپی می‌توان فعالیت جنسی را از سر گرفت. با این حال، بارداری هنوز می‌تواند در دوران نقاهت پس از لاپاراسکوپی اتفاق بیفتد. اگر بانوی قصد دارد که از بارداری جلوگیری کند، حتماً از یک روش پیشگیری در این دوران استفاده کند.
چه زمانی باید به خاطر لاپاراسکوپی با پزشک تماس گرفت
چه زمانی پس از لاپاراسکوپی نیاز است با پزشک خود تماس بگیرید؟ در صورت تجربه هر یک از موارد زیر در اسرع وقت باید با پزشک تماس گرفت:
- تهوع و استفراغ مداوم برای بیش از ۲۴ ساعت
- دمای بیش از ۱۰۰ درجه فارنهایت برای بیش از ۲۴ ساعت
- قرمزی، تورم، درد، زهکشی یا خونریزی در اطراف زخم
- تنگی نفس یا هر گونه مشکل تنفسی
- پس از روز اول جراحی: جریان قاعدگی شدیدتر از حد طبیعی، خونریزی شدید همراه با لخته یا خیس شدن نوار بهداشتی در کمتر از دو ساعت
البته روش‌های مشابه با لاپاراسکوپی به عنوان یک روش کمتر تهاجمی در خارج از ناحیه شکم و لگن نیز کاربرد دارد و در بسیاری از نواحی دیگر بدن اما اصطلاحات آن عناوین دیگری دارند همچون جراحی ناحیه شکم که معروف به لاپاراتومی است و زیرمجموعه روش لاپاراسکوپی می‌باشد. برای مثال جراح در حفره قفسه سینه از طریق ایجاد یک برش سوراخ کلید، یک توراکوسکوپ را برای مشاهده ریه‌های بیمار به داخل قفسه سینه هدایت می‌کند. استفاده از این جراحی در ناحیه زانو و آرنج دست معروف به آرتروسکوپی است. هر نقطه از بدن که این روش جراحی استفاده می‌شود، نام‌های متفاوتی دارد اما همگی از یک روش مشابه پیروی می‌کنند و زیر مجموعه روش لاپاراسکوپی هستند.
سخن آخر
لاپاراسکوپی یکی از راه‌های بررسی دقیق‌تر اندام‌های شکم و اندام‌های تناسلی است. این روش می‌تواند برای کمک به تشخیص شرایط مختلف پزشکی و نمونه‌برداری از بافت مورد آزمایش استفاده شود. لاپاراسکوپی به طور کلی یک روش بی‌خطر با عوارض کم است.