پروژسترون یک هورمون جنسی است که به عادت ماهانه و بارداری زنان و افراد دارای رحم کمک می‌کند. کمبود هورمون پروژسترون باعث بروز علائم و نشانه‌هایی مانند نامنظم شدن پریود، تغییرات خلقی و مشکل در بارداری می‌شود.
کمبود پروژسترون چیست؟
پروژسترون هورمونی است که نقش مهمی در سیستم تولید مثل بدن شما ایفا می‌کند. هورمون به پیام رسان‌های شیمیایی گفته می‌شود که به بدن شما سیگنال می‌دهند که چگونه کار کند.
در زنان یا افراد دارای رحم، پروژسترون به عادت ماهانه کمک می‌کند و رحم شما را برای باردار شدن آماده می‌سازد.
در صورتی که کمبود پروژسترون داشته باشید و سطح این هورمون در بدن شما پایین باشد، ممکن است باعث نامنظم شدن قاعدگی شود، در حفظ بارداری مشکل ایجاد کند و بر سلامت کلی بدن شما تاثیر بگذارد.
پروژسترون در بدن شما چه کاری انجام می‌دهد؟
برخی از فواید و کارهای پروژسترون در بدن شما شامل موارد زیر می‌باشند:
- ضخیم کردن پوشش داخلی رحم برای لانه گزینی (تخمک بارور شده به رحم شما متصل می‌شود).
- تنظیم چرخه قاعدگی
- تنظیم خونریزی در دوران قاعدگی
- کمک به بارداری پس از لقاح
- کمک به بهتر کردن خلق و خوی شما
- حمایت از عملکرد تیروئید
- کمک به تولید شیر و شیردهی
نقش پروژسترون در بارداری
نقش پروژسترون در کمک به بارداری بسیار مهم است؛ زیرا پوشش داخلی رحم شما (به نام آندومتر) را ضخیم می‌کند. ضخیم شدن پوشش رحم به کاشت و رشد تخمک بارور شده کمک می‌کند.
هورمون پروژسترون توسط تخمدان‌های شما (با کمک غدد فوق کلیوی) ساخته می‌شود. به طور خاص منظور ما جسم زرد تخمدان، یک فولیکول خالی در تخمدان شما می‌باشد که در زمان تخمک گذاری، تخمک آزاد می‌کند. اگر تخمک در زمان تخمک گذاری توسط اسپرم بارور شود، گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG) به جسم زرد تخمدان می‌گوید که برای حمایت از جنین در حال رشد، پروژسترون بیش‌تری ترشح کند.
سطح پروژسترون در دوران بارداری افزایش پیدا می‌کند. این هورمون همچنین انقباضات رحمی را سرکوب می‌کند که کمک می‌کند تا از زایمان زودرس جلوگیری شود. پروژسترون در آخر به غدد پستان (سینه‌ها) شما کمک می‌کند تا برای شیردهی آماده شوند.
نقش پروژسترون در قاعدگی
نقش پروژسترون، ضخیم شدن دیواره رحم شما و آماده کردن آن برای بارداری است. اگر در آن چرخه قاعدگی لقاح اتفاق نیفتد، سطح پروژسترون کاهش پیدا می‌کند و شما پریود می‌شوید.
خون و ترشحاتی که در طول عادت ماهانه مشاهده می‌کنید، همان دیواره رحم شماست که در حال ریزش است.
کمبود پروژسترون بر بدن چه تاثیری می‌گذارد؟
تنها پزشک شما قادر است تشخیص دهد که آیا سطح پروژسترون شما باید بررسی شود یا خیر. زیرا هورمون‌ها یک سیستم پیچیده در بدن شما محسوب می‌شوند و کم یا زیاد شدن یک هورمون باعث واکنش زنجیره‌ای در سایر هورمون‌ها در بدن شما می‌شود.
پروژسترون توسط استروژن متعادل می‌شود. بنابراین کمبود پروژسترون و پایین بودن سطح این هورمون در بدن ممکن است باعث تولید استروژن بیش از حد شود که می‌تواند علائم و نشانه‌های زیر را در بدن شما به وجود بیاورد:
- افزایش وزن و اضافه وزن
- افسردگی
- خونریزی شدید قاعدگی
- کاهش میل جنسی
- مشکلات کیسه صفرا
اگر در تلاش برای باردار شدن هستید، کمبود پروژسترون و پایین بودن سطح این هورمون در بدن می‌تواند حفظ بارداری را تبدیل به کاری دشوار کند.
کمبود پروژسترون چه تاثیری بر بارداری دارد؟
پایین بودن و کمبود پروژسترون، توانایی بدن شما برای ایجاد پوشش ضخیم و سالم رحم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث می‌شود که پوشش رحم به اندازه کافی ضخیم نشود. پوشش ضخیم رحم همان چیزی است که تخمک بارور شده به آن می‌چسبد.
پس از اتصال تخمک به پوشش رحم، پروژسترون بیش‌تری برای کمک به رشد نطفه و تبدیل آن به جنین مورد نیاز است.
از آنجایی که پروژسترون نقش مهمی در حفظ پوشش رحم در دوران بارداری ایفا می‌کند، پایین بودن سطح آن به این معنی است که باردار ماندن و حفظ بارداری سخت می‌شود. لازم است که سطح پروژسترون بدن شما تا زمانی که آماده زایمان کردن شوید، بالا بماند.
اگر سطح پروژسترون در بدن شما پایین باشد، در معرض خطر عوارض بارداری مانند موارد زیر قرار دارید:
- بارداری خارج رحمی
- سقط جنین
- زایمان زودرس
آیا باید نگران کمبود پروژسترون باشم؟
سطح هورمون پروژسترون در سنین باروری از اهمیت بسیاری برخوردار است. اگر پروژسترون کافی در بدن وجود نداشته باشد، امکان دارد که برای باردار شدن یا حامله ماندن مشکل به وجود بیاید.
پس از این که یکی از تخمدان‌های شما تخمک آزاد کرد، سطح پروژسترون شما باید افزایش پیدا کند. پروژسترون به ضخیم شدن دیواره رحم برای دریافت تخمک بارور شده کمک می‌کند. اگر سطح دیواره رحم به اندازه کافی ضخیم نباشد، تخمک کاشته نمی‌شود و به اصطلاح در لانه گزینی مشکل به وجود می‌آید.
علائم کمبود پروژسترون در زنانی که باردار نیستند، عبارتند از:
- سردرد یا میگرن
- تغییرات خلقی از جمله اضطراب یا افسردگی
- بی نظمی در چرخه قاعدگی
کمبود پروژسترون می‌تواند باعث خونریزی غیر طبیعی رحم در زنانی شود که باردار نیستند. بنابراین نامنظم بودن یا از دست رفتن عادت ماهانه می‌تواند نشان دهنده عملکرد بد تخمدان‌ها و کمبود پروژسترون باشد.
در صورتی که باردار هستید، همچنان به هورمون پروژسترون نیاز دارید تا رحم شما را تا زمان تولد نوزاد حفظ کند. در دوران بارداری، بدن شما تولید هورمون پروژسترون را افزایش می‌دهد که این باعث بروز برخی از علائم بارداری از جمله حساس شدن سینه‌ها و حالت تهوع می‌شود.
اگر سطح پروژسترون شما بیش از حد پایین باشد، رحم شما ممکن است نتواند نوزاد را تا پایان دوران بارداری حمل کند.
در دوران بارداری، علائم و نشانه‌های کمبود پروژسترون شامل لکه بینی و سقط جنین است.
سطح پایین هورمون پروژسترون همچنین ممکن است نشان دهنده حاملگی خارج از رحم باشد. این عارضه می‌تواند منجر به سقط جنین یا مرگ جنین شود.
بدون وجود هورمون پروژسترون برای متعادل کردن استروژن، هورمون استروژن امکان دارد که به هورمون غالب تبدیل شود. غالب شدن هورمون استروژن در بدن ممکن است علائمی از جمله موارد زیر را در بدن ایجاد کند:
- افزایش وزن
- کاهش میل جنسی، نوسانات خلقی و افسردگی
- PMS، سیکل قاعدگی نامنظم، خونریزی شدید
- حساس شدن سینه، توده فیبروکیستیک در سینه‌ها
- فیبروم
- مشکلات کیسه صفرا
علائم پایین بودن پروژسترون در بدن چیست؟
کمبود پروژسترون در بدن می‌تواند به اشکال مختلف بر بدن شما تاثیر بگذارد و در برخی افراد، علائم ناخوشایندی ایجاد کند. علائم کمبود پروژسترون در افرادی که باردار نیستند، شامل موارد زیر می‌باشد:
- نامنظم شدن سیکل‌های قاعدگی
- سردرد
- مشکل در باردار شدن
- تغییرات خلقی، اضطراب یا افسردگی
- مشکل در خواب
- گرگرفتگی
- نفخ یا افزایش وزن
برخی از علائم کمبود پروژسترون در افراد باردار، شامل موارد زیر می‌باشند:
- لکه بینی (خونریزی خفیف)
- پایین بودن قند خون
- حساس شدن سینه
- احساس خستگی
- سقط جنین
دلایل کمبود پروژسترون چیست؟
دلایل متعددی برای کمبود پروژسترون در بدن وجود دارند که رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- عدم تخمک گذاری: در این حالت تخمک گذاری اتفاق نمی‌افتد و تخمدان شما تخمک آزاد نمی‌کند.
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): عدم تعادل هورمونی باعث از بین رفتن قاعدگی و تخمک گذاری غیرقابل پیش بینی می‌شود. سندرم تخمدان پلی کیستیک همچنین می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های کوچک در تخمدان شما شود.
- استرس زیاد: کورتیزول، هورمون استرس محسوب می‌شود و ترشح مقدار بیش از حد آن می‌تواند توانایی بدن شما برای تولید پروژسترون را دچار مشکل کند.
- کم کاری تیروئید: تیروئید کم کار، تولید پروژسترون را برای بدن سخت تر می‌کند.
- هیپرپرولاکتینمی: در این حالت، بدن شما بیش از حد پرولاکتین، هورمونی که مسئول شیردهی است را تولید می‌کند. پرولاکتین سایر هورمون‌های جنسی مانند پروژسترون را دچار مشکل می‌کند و منجر به نامنظم سیکل یا از دست دادن دوره قاعدگی شما می‌شود.
- کلسترول پایین: پایین بودن سطح کلسترول ممکن است باعث کمبود پروژسترون شود.
- پیش از یائسگی: پیش یائسگی، زمانی درست قبل از یائسگی که سطح هورمون شما کاهش می‌یابد.
- ورزش بیش از حد یا رژیم غذایی شدید: ورزش شدید و رژیم غذایی سخت می‌تواند سطح کورتیزول را در بدن بالا ببرد و بر بدن شما استرس وارد کند. همچنین بدن شما را از مواد غذایی اصلی و مورد نیاز برای حفظ سطح سالم هورمون محروم می‌کند.
کمبود پروژسترون برای مردان به چه معناست؟
مردان یا افرادی که در بدو تولد مرد هستند به اندازه زنان یا افرادی که تغییر جنسیت داده‌اند، به هورمون پروژسترون نیاز ندارند. با این حال، کم بودن سطح پروژسترون همچنان می‌تواند بر بدن آن‌ها تاثیر بگذارد. برخی از علائم کمبود پروژسترون در مردان عبارتند از:
- افسردگی، نوسانات خلقی یا اضطراب
- کم بودن میل جنسی
- اختلال در نعوظ
- از دست دادن توده عضلانی
- خستگی و مشکل در تمرکز
چگونه کمبود پروژسترون تشخیص داده می‌شود؟
آزمایش خون (آزمایش پروژسترون یا PGSN)، پایین بودن پروژسترون را تشخیص می‌دهد. سطح پروژسترون اغلب در نوسان است و بازه وسیعی برای سطح پروژسترون قابل قبول وجود دارد.
اگر قصد باردار شدن دارید و تخمک گذاری یا قاعدگی شما مشکل دارد و منظم نیست، پزشک شما می‌تواند سطح پروژسترون شما را اندازه گیری کند.
آزمایش پروژسترون چگونه است؟
آزمایش پروژسترون (PGSN) می‌تواند به پزشک کمک کند تا بفهمد که آیا سطح پروژسترون شما بیش از حد پایین است یا خیر. آزمایش پروژسترون یک آزمایش خون ساده است که نیازی به آمادگی قبلی ندارد.
این آزمایش می‌تواند نشان دهد که چرا برای باردار شدن مشکل دارید. همچنین می‌تواند تایید کند که آیا تخمک گذاری کرده‌اید یا خیر.
تست پروژسترون همچنین می‌تواند برای نظارت بر درمان جایگزینی هورمونی (HRT) یا حفظ سلامت در بارداری پر خطر استفاده شود.
سطح پروژسترون معمولاً در دوران بارداری بالاتر از حد طبیعی است. اگر بیش از یک نوزاد به دنیا بیاورید، مقدار آن در بدن حتی بالاتر نیز می‌رود.
مردان، کودکان و زنان یائسه، همگی سطح پروژسترون کم‌تری نسبت به زنان در سنین باروری دارند. بنابراین آنچه که سطح پروژسترون “طبیعی” در نظر گرفته می‌شود، به سن و جنسیت فرد بستگی دارد. در زنان، عوامل دیگری از جمله باردار بودن و این که در چه جایی از چرخه قاعدگی قرار دارید نیز در سطح این هورمون در بدن موثر است. همانطور که قبلا اشاره شد، سطح پروژسترون در طول چرخه قاعدگی نوسان دارد. میزان این هورمون حدود هفت روز قبل از پریود به بالاترین حد خود می‌رسد و سطح هورمون می‌تواند در طول یک روز متفاوت باشد.
عملکرد ضعیف تخمدان‌ها می‌تواند باعث کمبود پروژسترون شود و در طول یائسگی، کاهش سطح استروژن و پروژسترون طبیعی است.
سطح پروژسترون طبیعی باید چقدر باشد؟
سطح پروژسترون در طول چرخه قاعدگی شما در نوسان است و تحت تاثیر سن شما و این که آیا باردار هستید یا نه، تغییر می‌کند.
در مرحله فولیکولی چرخه قاعدگی شما (نیمه اول سیکل)، سطح پروژسترون پایین می‌آید. در این زمان شما می‌توانید انتظار داشته باشید که سطح پروژسترون شما کم‌تر از ۲ نانوگرم در هر میلی لیتر (ng/ml) خون باشد.
در زمان تخمک گذاری، میزان تولید پروژسترون در بدن افزایش پیدا می‌کند و سطح این هورمون در حدود یک هفته پس از تخمک گذاری (در مرحله لوتئال چرخه شما) به اوج خود می‌رسد. سطح پروژسترون شما ممکن است در این زمان تا حدود ۲۰ نانوگرم در میلی لیتر افزایش پیدا کند.
اگر باردار نباشید، سطح پروژسترون بدن کاهش پیدا می‌کند و می‌توانید انتظار داشته باشید که ظرف چند روز پریود شوید.
اگر در آن چرخه قاعدگی باردار شده باشید، سطح پروژسترون بدن شما همچنان افزایش می‌یابد. در طول سه ماهه اول بارداری (تا هفته سیزدهم بارداری)، سطح پروژسترون می‌تواند به ۹۰ نانوگرم در میلی لیتر برسد. در زمانی که وارد سه ماهه سوم بارداری می‌شوید، سطح پروژسترون شما ممکن است به ۳۰۰ نانوگرم در میلی لیتر نیز برسد. اگر انتظار بارداری چند قلو دارید، سطح پروژسترون بالاتر خواهد بود.
مانند سایر هورمون‌های تولید مثلی، سطح پروژسترون با افزایش سن و یائسگی کاهش می‌یابد. پس از یائسگی، سطح پروژسترون شما ممکن است کم‌تر از .۵ نانوگرم در میلی لیتر باشد.
چگونه سطح پروژسترون خود را در خانه بررسی کنیم؟
شما نمی‌توانید سطح پروژسترون بدن خود را در خانه اندازه گیری کنید. فقط پزشک شما می‌تواند سطح پروژسترون شما را با استفاده از آزمایش خون بررسی کند.
کمبود پروژسترون چگونه درمان می‌شود؟
روش‌های مختلفی وجود دارد که پزشک شما بسته به علائم و هدف شما می‌تواند کمبود پروژسترون را درمان کند. به عنوان مثال، اگر قصد باردار شدن دارید، ممکن است به پروژسترون برای ضخیم شدن دیواره رحم نیاز باشد. در دوران یائسگی، احتمال دارد که برای کاهش علائم یائسگی به پروژسترون (و استروژن) نیاز داشته باشید.
پروژسترون در چند شکل مختلف موجود است:
- شیاف کرم یا ژل: این شیاف‌ها دارای اپلیکاتوری شبیه به تامپون هستند. اپلیکاتور را وارد واژن می‌کنید و آن را فشار می‌دهید تا دارو وارد واژن شما شود.
- قرص: قرص‌های پروژسترون می‌توانند به صورت خوراکی مصرف شوند.
- تزریق: پروژسترون را می‌توان به صورت تزریقی برای کمک به حفظ پوشش رحم در طول بارداری یا درمان IVF استفاده کرد.
مکمل‌های پروژسترون کم خطر هستند. با این حال، هر درمانی عوارض و خطرات مخصوص به خود را دارد. توصیه می‌کنیم با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که خطرات و فواید درمان پروژسترون را به خوبی درک می‌کنید.